ΚΕΦΑΛΑΙΟ ΕΝΤΕΚΑΤΟ ΑΞΙΟΛΟΓΗΣΗ ΠΡΟΟΠΤΙΚΕΣ

ΚΕΦΑΛΑΙΟ ΕΝΤΕΚΑΤΟ ΑΞΙΟΛΟΓΗΣΗ ΠΡΟΟΠΤΙΚΕΣ 11.1 Το γενικό πλαίσιο Όλες οι υπάρχουσες μελέτες συμφωνούν ότι ο πληθυσμός της Γης θα συνεχίσει να αυξάνεται και θα είναι πάνω από 9 δισεκατομμύρια κατοίκους το 2050. Στο ίδιο διάστημα θα υπάρχει μείωση των καλλιεργούμενων εκτάσεων που επιβάλλει μια αύξηση της παραγωγικότητας της γεωργίας κατά 70% για να εξασφαλίσει την αυξημένη ζήτηση (FAO, 2009). Ο στόχος αυτός είναι υψηλός και η επίτευξή του φαίνεται ακόμα δυσκολότερη με τις επιπτώσεις της κλιματικής αλλαγής που προβλέπονται, δηλαδή με την αύξηση των ακραίων καιρικών φαινομένων. Τα προηγούμενα έτη η παραγωγικότητα της γεωργίας αυξήθηκε σημαντικά χάρη στη γενετική - βελτίωση των φυτών, τη χρήση χημικών και αρδευτικού νερού, τις βελτιωμένες καλλιεργητικές πρακτικές και την εκμηχάνιση των καλλιεργειών. Στο επόμενο διάστημα, φαίνεται ότι όλοι αυτοί οι παράγοντες θα βοηθηθούν από την εφαρμογή των τεχνολογιών της πληροφορικής, των ηλεκτρονικών και των τηλεπικοινωνιών στη γεωργία. Η γεωργία καθυστέρησε σημαντικά στην ενσωμάτωση των νέων τεχνολογιών για πολλούς λόγους: 1. Τα ηλεκτρονικά δεν αναπτύχθηκαν για περιβάλλοντα όπως της γεωργίας, δηλαδή δεν προσαρμόζονταν σε ακραίες θερμοκρασίες, ήταν ευαίσθητα σε ρύπανση (σκόνη, λάδια, πετρέλαιο), σε κραδασμούς και στην έκθεση στον ήλιο. Αργότερα βελτιώθηκαν και σήμερα προσαρμόζονται στις συνθήκες αυτές. 2. Οι αγρότες είναι από τα τμήματα του πληθυσμού με τη μικρότερη εκπαίδευση σχετικά με τα άλλα μέρη του πληθυσμού. 3. Οι αγροτικοί πληθυσμοί χαρακτηρίζονται από συντηρητισμό και δυσκολία αποδοχής των νέων τεχνολογιών. Αν σε αυτό προσθέσουμε τη γήρανση του αγροτικού πληθυσμού σε όλες τις ανεπτυγμένες χώρες, έχουμε τη συνολική εικόνα. Οι γεωργοί των αναπτυγμένων χωρών αντιμετωπίζουν πολλά προβλήματα ανταγωνιστικότητας και βιωσιμότητας. Οι επιδοτήσεις συνεχώς μειώνονται, ενώ έχουν να αντιμετωπίσουν τoν ανταγωνισμό χωρών με πολύ χαμηλό κόστος εργασίας. Η συνεχής πίεση οδηγεί σε συγκέντρωση της γης και μεγέθυνση των αγροκτημάτων με απομάκρυνση των μικρών παραγωγών από την καλλιέργεια. Τα όπλα που διαθέτουν σήμερα οι αγρότες των ανεπτυγμένων χωρών για να μπορέσουν να ανταγωνιστούν είναι: 1. Η εκμηχάνιση των εργασιών που μειώνει την εξάρτηση από την ανθρώπινη εργασία και το αντίστοιχο κόστος. 2. Τη χρήση νέων τεχνολογιών που μπορεί να αριστοποιήσει τη χρήση πόρων και των εισροών στο γεωργικό σύστημα και να περιορίσει τις απαιτήσεις σε ανθρώπινη εργασία. 3. Την παραγωγή πιστοποιημένων προϊόντων υψηλής διατροφικής αξίας και ασφάλειας. Οι κοινωνίες των αναπτυγμένων χωρών έχουν αποκτήσει ευαισθησία σε θέματα προστασίας του περιβάλλοντος. Η γεωργία είναι εξ ορισμού ο διαχειριστής του περιβάλλοντος μεγάλου τμήματος της κάθε χώρας και συμβάλλει στη διατήρηση τόσο του περιβάλλοντος, όσο και του τοπίου του αγροτικού χώρου. Η γεωργία χρησιμοποιεί πολλούς φυσικούς πόρους για την παραγωγή των τροφίμων και των πρώτων υλών για την κοινωνία. Πολλοί από αυτούς είναι περιορισμένοι και η γεωργία πρέπει να συμβάλλει στη διατήρηση τους. Σε ορισμένες μάλιστα 241

περιπτώσεις, όπως στην ενέργεια, καλείται να καλύψει μέρος των αναγκών, όπως στα καύσιμα μεταφορών. 11.2 Τι μπορεί να προσφέρει η ΓΑ Η ΓΑ άρχισε να αναπτύσσεται στις αρχές της δεκαετίας του 1990. Παρόλο που ιδέες και προσπάθειες υπήρχαν και τα προηγούμενα έτη, η ουσιαστική ανάπτυξη άρχισε με τη διαθεσιμότητα του GPS.Οι αρχικές ελπίδες για γρήγορη διάδοση και υιοθέτηση δεν επαληθεύτηκαν και σε πολλές περιοχές του κόσμου (συμπεριλαμβανομένης της χώρας μας) η υιοθέτηση είναι πολύ περιορισμένη έως ανύπαρκτη. Ένα ερώτημα που ετέθη από πολλούς ερευνητές είναι πού οφείλεται η καθυστέρηση. Μια απάντηση που δόθηκε από αγρότες στις ΗΠΑ (Ehsani, 2010) τονίζει ότι για να γίνει αποδεκτή μια νέα τεχνολογία και να υιοθετηθεί πρέπει να στηρίζεται σε ισχυρή επιστημονική βάση και οι κατασκευαστές του αντίστοιχου εξοπλισμού να εξηγούν τα όριά του. Πρέπει να υπάρχουν θετικές αξιολογήσεις από άλλους αγρότες και ερευνητικά κέντρα σχετικά με την απόδοση των συστημάτων. Θεωρούν, επίσης, σημαντικό να μπορούν να δοκιμάσουν την τεχνολογία για μικρό χρονικό διάστημα, πριν προμηθευτούν τον εξοπλισμό, για να βεβαιωθούν ότι λειτουργεί σύμφωνα με τις απαιτήσεις. Το κόστος του νέου εξοπλισμού ή απόκτησης δεξιοτήτων να είναι χαμηλό και η αναμενόμενη απόδοση/κέρδος υψηλή (πχ 10% επί της επένδυσης). Η νέα τεχνολογία να είναι αξιόπιστη, καλής κατασκευής χωρίς να παρουσιάζει βλάβες, να εφαρμόζεται σε μεγάλη έκταση, να είναι φιλική προς τον χρήστη, να μπορεί να αγοραστεί σε μέρη με χαμηλότερο αρχικό κόστος και να υπάρχει εξασφαλισμένη τεχνική υποστήριξη για τυχόν προβλήματα. Ένα σημαντικό στοιχείο προώθησης είναι να μπορούν να δουν οι αγρότες εφαρμοσμένη την τεχνολογία σε επιδεικτικούς αγρούς ή εκμεταλλεύσεις. Οι νεώτερης ηλικίας αγρότες προσαρμόζονται και αποδέχονται τις νέες τεχνολογίας ευκολότερα. Δεν υπάρχει αμφιβολία ότι οι τεχνολογίες της ΓΑ, ακόμα και σήμερα δεν παρουσιάζουν τα χαρακτηριστικά αυτά απόλυτα, εκτός από ορισμένα συστήματα όπως της πλοήγησης που έχουν και τη μεγαλύτερη διείσδυση στην αγορά. Υπάρχει όμως και ένα γενικότερο πρόβλημα με τη ΓΑ. Η γεωργία είναι ένα πολύπλοκο σύστημα. Μια σειρά από παράγοντες καθορίζουν την παραγωγή και τα ποιοτικά χαρακτηριστικά της. Έχουμε στοιχεία όπως το γενετικό υλικό και το έδαφος που είναι δεδομένα, μια σειρά από εισροές που καθορίζονται από εμάς στο πλαίσιο των ακολουθούμενων γεωργικών πρακτικών και της διαχείρισης του συστήματος και έναν αστάθμητο παράγοντα που είναι το κλίμα. Όλα αυτά αλληλεπιδρούν και μας δίνουν το τελικό αποτέλεσμα στην παραγωγή, στο κόστος, στο κέρδος και στις επιπτώσεις στο περιβάλλον. Παρόλη την τεράστια πρόοδο της γεωργικής έρευνας, δεν έχουμε τόσο ακριβή πρότυπα (μοντέλα) που να συσχετίζουν όλους τους παράγοντες αυτούς με ακρίβεια και κυρίως σε επίπεδο υπο-τεμαχίου του αγρού. Ενώ πολλά πρότυπα λειτουργούν ικανοποιητικά σε επίπεδο μέσων όρων παραγωγής και εισροών, όταν εφαρμόστηκαν σε διαχείριση υποτεμαχίων, δεν είχαν ικανοποιητικά αποτελέσματα. Επομένως, απαιτείται ακόμα σημαντική έρευνα για να αναπτυχθούν ακριβέστερα πρότυπα, αλλά και συστήματα υποβοήθησης των αγροτών στη λήψη αποφάσεων (Decision Support Systems). Αυτά απαιτούν ακόμα σημαντική έρευνα για να ανταποκριθούν πλήρως στις απαιτήσεις της αγοράς. Τι προσφέρει όμως σήμερα η ΓΑ στον αγρότη διαχειριστή του αγροκτήματος; Του επιτρέπει σε πρώτη φάση την καταγραφή των στοιχείων του αγροκτήματος. Δεν υπάρχει αμφιβολία ότι ο αγρότης σήμερα που χειρίζεται ο ίδιος τα μηχανήματά του γνωρίζει πού το χωράφι του αποδίδει περισσότερο ή λιγότερο. Το στοιχείο αυτό το χρησιμοποιεί εμπειρικά τον επόμενο χρόνο για να διαφοροποιήσει τη διαχείριση. Αυτό πολλές φορές είναι λανθασμένο, καθώς η κάθε χρονιά διαφέρει από την προηγούμενη λόγω διαφορετικών καιρικών συνθηκών και πολλές φορές οδηγεί σε λανθασμένη διαχείριση. Η ΓΑ προσφέρει μια βάση δεδομένων για πολλά χρόνια και επιτρέπει στον γεωργό να συνδυάσει στοιχεία παραγωγής και καιρού για να προβλέψει την αντίδραση της καλλιέργειας και να προσαρμόσει τη διαχείριση. Ένα δεύτερο στοιχείο είναι ότι με τη χρήση του GPS ο αγρότης μπορεί να καταγράφει τις κινήσεις των μηχανημάτων του στο αγρόκτημα. Αν αυτό συνδυαστεί με μια καταγραφή των εργασιών, ο αγρότης δημιουργεί μια βάση δεδομένων την οποία μπορεί να χρησιμοποιήσει για την ιχνηλασιμότητα των προϊόντων του και την πιστοποίηση τους. Παράλληλα μπορεί να εκτιμήσει τους χρόνους εκτέλεσης των εργασιών. Η 242

χρήση τεχνολογιών μεταβλητών δόσεων εισροών μπορεί να του δώσει σημαντική ακρίβεια στην εφαρμογή των απαιτούμενων δόσεων για την καλλιέργεια, πολλές φορές καλύτερη ποιότητα προϊόντων, αλλά κυρίως εξοικονόμηση πόρων, μείωση του κόστους παραγωγής και περιορισμό των αρνητικών επιπτώσεων της γεωργίας στο περιβάλλον, κάτι που είναι ιδιαίτερα επιθυμητό από τους καταναλωτές. Σημαντική είναι, επίσης, η ωφέλεια από την ακριβή πλοήγηση των μηχανημάτων στον αγρό που επιτρέπει εξοικονόμηση χημικών και καλύτερη αντίδραση των φυτών. Συστήματα όπως η ελεγχόμενη κυκλοφορία μηχανημάτων στον αγρό (controlled traffic farming) δίνουν σημαντικές δυνατότητες περιορισμού των προβλημάτων συμπίεσης του εδάφους. Η δημιουργία αυτόνομων οχημάτων που θα μπορούν να εκτελούν με ακρίβεια τις γεωργικές εργασίες, χωρίς χειριστές, θα επιτρέψουν τη χρήση οχημάτων μικρής ισχύος και βάρους που θα λειτουργούν όλο το 24ωρο με χαμηλό κόστος και αποφυγή της συμπίεσης του εδάφους. Όλες οι πιο πάνω ωφέλειες που μπορεί να προσφέρει η ΓΑ δίνουν σημαντική βοήθεια στην ορθολογική διαχείριση των αγροκτημάτων. Μπορούν να συμβάλλουν στην επίλυση των προβλημάτων που παρουσιάστηκαν στην αρχή του κεφαλαίου; Θα προσπαθήσω σε αυτό να δώσω ορισμένες απαντήσεις. Συμβολή στην αύξηση της παραγωγικότητας της γεωργίας. Η ακρίβεια στη διαχείριση των αγροκτημάτων, η σωστή εφαρμογή των εισροών στον ακριβή χρόνο και με τις ακριβείς ποσότητες μπορεί να συμβάλλει ουσιαστικά στην αύξηση των αποδόσεων και στην επίτευξη του στόχου του 70%. Είναι προφανές ότι η ακριβής σε ποσότητα και χρόνο εφαρμογή των εισροών μπορεί να αυξήσει τις αποδόσεις. Αυτό ίσως ακόμα δεν είναι σαφές, καθώς όπως σημειώσαμε η ακρίβεια των προτύπων που διαθέτουμε δεν βοηθά. Στο προσεχές μέλλον, καλύτερα πρότυπα με καλύτερες προβλέψεις των μετεωρολογικών συνθηκών, μπορούν να συμβάλλουν σε υψηλότερες αποδόσεις. Οι τεχνολογίες πλοήγησης μπορούν να περιορίσουν τη συμπίεση του εδάφους και να συμβάλλουν στην αύξηση των αποδόσεων. Συστήματα ελεγχόμενης κυκλοφορίας των οχημάτων για σειρά ετών συμβάλλουν στον περιορισμό της συμπίεσης, αλλά και στην ακρίβεια των διαδρομών, περιορίζοντας τα κενά ή τις αλληλεπικαλύψεις κατά την εφαρμογή των εισροών. Επομένως, η ΓΑ είναι ένα όπλο στα χέρια των αγροτών για να πετύχουν καλύτερες αποδόσεις και να ανταποκριθούν στις προσδοκίες της κοινωνίας. Ένα δεύτερο στοιχείο είναι η εξοικονόμηση μη ανανεώσιμων πόρων. Η γεωργία δεν είναι ιδιαίτερα μεγάλος καταναλωτής, αλλά μπορεί να συμβάλλει στην εξοικονόμηση πόρων. Τεχνολογίες, όπως η μεταβλητή εφαρμογή δόσεων λιπασμάτων και άλλων χημικών, συμβάλλουν ουσιαστικά στη μείωση κατανάλωσης ενέργειας (αζωτούχος λίπανση) και των περιορισμένων αποθεμάτων φωσφόρου και καλίου. Τεχνολογίες μεταβλητών δόσεων αρδευτικού νερού περιορίζουν την κατανάλωση νερού και ενέργειας και βελτιώνουν τις αποδόσεις και την ποιότητα των προϊόντων. Μεταβλητή κατεργασία του εδάφους μπορεί να μειώσει την κατανάλωση ενέργειας. Η ΓΑ με τον εξορθολογισμό των εισροών συμβάλλει στην εξοικονόμηση φυσικών πόρων. Η ορθολογική εφαρμογή των εισροών συμβάλλει ουσιαστικά στην προστασία του περιβάλλοντος, καθώς περιορίζει την προσθήκη χημικών που ρυπαίνουν. Περιορίζουν τη βαθειά διήθηση στοιχείων που ρυπαίνουν τους υπόγειους υδροφορείς, αλλά και τα στοιχεία που μεταφέρονται στους επίγειους υδροφορείς από τη διάβρωση. Περιορίζει, επίσης, τις εκπομπές αερίων του θερμοκηπίου από την προσθήκη των επιθυμητών στοιχείων στον ακριβή χρόνο. Η ακριβής εφαρμογή των παρασιτοκτόνων περιορίζει τη ρύπανση του περιβάλλοντος. Γενικότερα η ΓΑ είναι ένα ισχυρό όπλο στην προστασία του περιβάλλοντος. Η δημιουργία βάσεων δεδομένων με καταγραφή όλων των πρακτικών που ακολουθούνται στο αγρόκτημα είναι ιδιαίτερα εύκολη στα αγροκτήματα που εφαρμόζουν ΓΑ. Καθώς όλος ο εξοπλισμός διαθέτει GPS και επομένως καταγράφει όλες τις κινήσεις, η αποθήκευσή τους σε βάση δεδομένων είναι άμεση. Αυτές οι βάσεις δεδομένων μπορούν να χρησιμοποιηθούν ως στοιχεία πιστοποίησης των εργασιών για τους οργανισμούς πιστοποίησης, αλλά και για την πιστοποίηση τήρησης της πολλαπλής συμμόρφωσης από τους ελεγκτικούς μηχανισμούς πχ της ΚΑΠ. Επιπλέον, οι βάσεις αυτές δεδομένων αποτελούν το υπόβαθρο ενός συστήματος διαχείρισης του γεωργικού εξοπλισμού ενός αγροκτήματος που μπορεί να συμβάλλει ουσιαστικά στην ορθολογική χρήση και στον προγραμματισμό των εργασιών. Όπως φαίνεται από τα πιο πάνω, η ΓΑ μπορεί να συμβάλλει ουσιαστικά στην καλύτερη διαχείριση του αγροτικού συστήματος και αναμένεται να εφαρμόζεται όλο και περισσότερο τα 243

επόμενα έτη. Ένα σημαντικό πρόβλημα που πρέπει να αντιμετωπιστεί είναι το κόστος αγοράς του εξοπλισμού και του λογισμικού, αλλά και της εκπαίδευσης των αγροτών. Σήμερα, πολλές από τις τεχνολογίες είναι υψηλού κόστους, αλλά, όπως σε όλα τα ηλεκτρονικά συστήματα, το κόστος πέφτει συνεχώς, κάτι που θα κάνει τη νέα τεχνολογία πιο ελκυστική. 11.3 Προοπτικές στην Ελλάδα Ισχύουν οι ίδιες προοπτικές στην Ελλάδα; Η απάντηση είναι αρκετά δύσκολη, καθώς η χώρα μας δεν έχει κανένα είδος γεωργικής πολιτικής. Το πολιτικό προσωπικό της χώρας ακολούθησε μια πολιτική μεγιστοποίησης των εισροών από επιδοτήσεις (νόμιμες και παράνομες) και από εκεί και πέρα ακολουθεί την ΚΑΠ χωρίς καμία προσπάθεια βελτίωσης της γεωργικής παραγωγής. Οι αγρότες βολεύτηκαν και αυτοί, καθώς εισέπρατταν επιδοτήσεις χωρίς πολύ δουλειά. Οι αγρότες έχουν ξεχάσει έννοιες όπως ορθολογική διαχείριση, αμειψισπορές, κόστος παραγωγής κλπ. Ενδιαφέρονται μόνο για την τιμή των προϊόντων και τις επιδοτήσεις και ελάχιστα για τις τεχνικές παραγωγής και το κόστος. Και όλα ήταν καλά μέχρις ότου άρχισαν να μειώνονται οι επιδοτήσεις. Η προσπάθεια εξορθολογιμού της οικονομίας της χώρας με την κρίση των τελευταίων ετών επιβάλλει την τήρηση βιβλίων από τους αγρότες και τη φορολόγησή τους, όπως όλων των επιχειρήσεων της χώρας. Φαίνεται ότι στα επόμενα έτη, ο αγροτικός κόσμος της χώρας θα αναγκαστεί να προσαρμοστεί βίαια σε νέες καταστάσεις. Τότε καλλιεργητικές τεχνικές, επιλογή καλλιεργειών και δραστηριοτήτων (κτηνοτροφία), εκτίμηση κόστους παραγωγής και κέρδους θα μπουν στην καθημερινή ζωή τους μαζί με τις υποχρεώσεις που προκύπτουν από τη νέα ΚΑΠ για «πρασίνισμα» της παραγωγής τους. Εδώ θα πρέπει να στραφούν οι αγρότες προς νέες τεχνολογίες. Δεν υπάρχει αμφιβολία ότι οι μεγάλης ηλικίας αγρότες, η μικρή ιδιοκτησία, αλλά και ο πολυτεμαχισμός της μεγάλης είναι τα πρώτα αρνητικά στοιχεία. Οι νεώτεροι όμως αγρότες είναι εξοικειωμένοι με τις νέες τεχνολογίες και μπορούν σχετικά εύκολα να προσαρμοστούν. Ένα σημαντικό πρόβλημα είναι το κόστος των επενδύσεων για την εφαρμογή της γεωργίας ακριβείας. Οι εφαρμογές σε μεγάλη καλλιέργεια απαιτούν σημαντικές επενδύσεις σε εξοπλισμό και εκπαίδευση των εφαρμοστών. Ένα σύστημα HYDRO κοστίζει περισσότερο από 25.000, κόστος που για να αποσβεστεί πρέπει να καλύπτει πάνω από 2.000 στρέμματα (Gandorfer, 2014). Προφανώς, χρειαζόμαστε επαγγελματίες με γεωργικά μηχανήματα και γεωπόνους συμβούλους των αγροτών για να εφαρμόσουν τη ΓΑ σε χειμερινά σιτηρά ή καλαμπόκι και βαμβάκι. Έχουν εμφανιστεί στην αγορά φθηνότερες κατασκευές που μπορούν να μειώσουν το κόστος, αλλά και γενικότερα το γεγονός της τάσης μείωσης του κόστους των νέων τεχνολογιών φαίνεται να δίνει ελπίδες για αποδοτικές και επωφελείς παραγωγές στο μέλλον. Η έρευνα που πραγματοποιήθηκε σε οπωροκηπευτικά και σε δενδρώδεις καλλιέργειες μας δείχνει δυνατότητες επωφελούς εφαρμογής σε μικρά αγροκτήματα και χωρίς απαιτήσεις υψηλής αξίας εξοπλισμού. Από τις έρευνες που παρουσιάστηκαν φαίνεται ότι μπορεί να εφαρμοστούν τεχνικές όπως η μεταβλητή δόση λιπασμάτων με μικρή χρήση πολύπλοκου εξοπλισμού. Η δυνατότητα εξοικονόμησης 20-50% λιπασμάτων είναι σημαντική τόσο οικονομικά όσο και περιβαλλοντικά. Σημαντική δυνατότητα υπάρχει στη μεταβλητή άρδευση των οπωρώνων. Οι περισσότεροι οπωρώνες βρίσκονται σε αγρούς που έχουν τμήματα με βαρύτερο και αλαφρύτερο έδαφος. Χρειάζονται δηλαδή διαφορετική μεταχείριση στην άρδευση. Είναι δυνατόν να εκτιμηθεί η θέση του κάθε τμήματος με μετρήσεις της φαινομενικής ηλεκτρικής αγωγιμότητας που γίνεται εύκολα με ένα όργανο όπως το EM38. Στη συνέχεια, μπορούν να σχεδιαστούν δύο χωριστά συστήματα άρδευσης για να παρέχουν χωριστή άρδευση. Επομένως, οι δυνατότητες της ΓΑ έχουν αποδειχτεί και η υιοθέτησή της από τους αγρότες είναι ώριμη. Ένα ερώτημα που πρέπει να τεθεί είναι ποιος θα βοηθήσει τους αγρότες. Γενικότερα δεν υπάρχουν οι δομές που θα μπορούσαν να καθοδηγήσουν και να βοηθήσουν τους αγρότες. Κρατικές υπηρεσίες (Κεντρική Κυβέρνηση, Περιφέρειες, Δήμοι) δεν έχουν πλέον ουσιαστικά υπηρεσίες γεωργικών εφαρμογών που θα μπορούσαν να προωθήσουν τις νέες τεχνολογίας και να βοηθήσουν τους αγρότες. Παρόλο που όλο το πολιτικό προσωπικό αναφέρεται στη σημασία του πρωτογενούς τομέα για την εκκίνηση της ανάπτυξης της χώρας, παραμένει στα λόγια χωρίς να κάνει κάτι ουσιαστικό. Οι γεωργικές εφαρμογές ασκούνται πλέον από τα καταστήματα πώλησης 244

γεωργικών εφοδίων. Να ελπίσουμε ότι το Υπουργείο Γεωργίας θα επιτρέψει να δημιουργηθούν σύμβουλοι αγροτών; Άγνωστο. Οι γεωργικοί συνεταιρισμοί έχουν δυσφημιστεί τόσο πολύ που φαίνεται δύσκολο να επιτύχουν την εμπιστοσύνη των αγροτών. Ως ένα γενικό συμπέρασμα μπορούμε να πούμε ότι η γεωργική έρευνα έχει κάνει τα απαραίτητα βήματα. Απομένει το ερώτημα πώς θα προωθηθεί η εφαρμογή των νέων τεχνολογιών. Θα πρέπει όμως να προβλέψουμε ότι η ανάγκη θα παρουσιαστεί πολύ γρήγορα, καθώς η μείωση των επιδοτήσεων θα αναγκάσει τους αγρότες να στραφούν στην αύξηση της παραγωγικότητας και τη μείωση του κόστους, αν θέλουν να παραμείνουν ανταγωνιστικοί και να διατηρήσουν τις εργασίες τους και αυτό θα επιβάλει τη χρήση των νέων τεχνολογιών. 245

ΞΕΝΟΓΛΩΣΣΕΣ ΒΙΒΛΙΟΓΡΑΦΙΚΕΣ ΑΝΑΦΟΡΕΣ Ehsani, R., Sankaran, S. and Dima, C., 2010. Grower Expectations of New Technologies forapplications in Precision Horticulture. AE467, Series of the Agricultural and Biological Engineering Department, Florida Cooperative Extension Service, Institute offood and Agricultural Sciences, University of Florida. October 2010. FAO, 2009. 2050: A third more mouths to feed: Food production will have to increase by 70 percent. Available at: http://www.fao.org/news/story/en/item/35571/icode/ Gandorfer, Μ., 2014. Economics of Precision Agriculture Technologies at the Farm Level. TransAtlantic PA Consortium, USA Workshops, Available at: http://www.nespal.org/tapac/usworkshops.html. Presentations available at: http://vellidis.org/2014-tapac-presentations/ 246