Ο ΡΟΛΟΣ ΤΩΝ ΙΑΡΘΡΩΤΙΚΩΝ ΚΑΙ ΤΕΧΝΟΛΟΓΙΚΩΝ ΜΕΤΑΒΟΛΩΝ ΚΑΙ ΤΟΥ ΙΕΘΝΟΥΣ ΕΜΠΟΡΙΟΥ ΣΤΙΣ ΕΚΠΟΜΠΕΣ CO2 ΚΑΙ ΣΤΗΝ ΑΠΑΣΧΟΛΗΣΗ: ΕΦΑΡΜΟΓΗ ΣΤΗΝ ΕΛΛΗΝΙΚΗ ΒΙΟΜΗΧΑΝΙΑ. Κοπίδου, Ε. Στεφανίδης,. ιακουλάκη Σχολή Χηµικών Μηχανικών, Εθνικό Μετσόβιο Πολυτεχνείο, 157 80 Ζωγράφου, Αθήνα ΠΕΡΙΛΗΨΗ Στη διάρκεια των τελευταίων ετών οι εκποµπές CO 2 από το σύνολο του βιοµηχανικού τοµέα στην Ελλάδα σηµείωσαν αισθητή µείωση. Η θετική αυτή εξέλιξη συνοδεύτηκε όµως και από µία µείωση στην απασχόληση. Οι δύο αυτές µεταβολές εν µέρει οφείλονται στην στροφή της οικονοµίας προς τον τριτογενή τοµέα, αλλά και σε µια σειρά σηµαντικών αλλαγών που συνέβησαν στο βιοµηχανικό τοµέα. Η τεχνολογική αναβάθµιση, οι διαρθρωτικές µεταβολές, η αλλαγή των καταναλωτικών προτύπων και η αύξηση των εισαγωγών είναι κάποιοι από τους παράγοντες που συµβάλλουν στη διαµόρφωση των επιπέδων των εκποµπών και της απασχόλησης από τη βιοµηχανία. Στην παρούσα εργασία, επιδιώκεται η αποτύπωση σε ποσοτικούς όρους της συµβολής των παραπάνω παραγόντων στην αλλαγή των εκποµπών CO 2 και της απασχόλησης. Η µεθοδολογία που εφαρµόζεται είναι η Ανάλυση Αποδόµησης (Decomposiion Analysis) και συγκεκριµένα, η µέθοδος µε χρήση δεικτών, Log-Mean Divisia Index I. Τα αποτελέσµατα της Ανάλυσης Αποδόµησης δείχνουν ότι η οικονοµική ανάπτυξη και η αύξηση της καταναλωτικής έντασης ωθούν τόσο τις εκποµπές όσο και την απασχόληση σε υψηλά επίπεδα. Η τεχνολογική πρόοδος που µεταβάλλει την ενεργειακή ένταση και την ένταση απασχόλησης υπήρξε ο βασικός παράγοντας που επέτρεψε την µερική αποσύνδεση της οικονοµικής ανάπτυξης από την περιβαλλοντική υποβάθµιση, ταυτόχρονα όµως οδήγησε σε µείωση των επιπέδων απασχόλησης. Έµφαση δίνεται στη βιοµηχανία τροφίµων καθώς είναι ο πιο δυναµικός κλάδος της ελληνικής µεταποίησης και ο δεύτερος πιο δυναµικός στη βιοµηχανία µετά τον κατασκευαστικό κλάδο. Η βιοµηχανία τροφίµων απασχολεί ένα µεγάλο ποσοστό των εργαζόµενων της βιοµηχανίας το οποίο κατόρθωσε να αυξήσει µέσα στο εξεταζόµενο διάστηµα, 2000-2011, και τέλος, παρουσιάζει σηµαντική µείωση των εκποµπών της. ΕΙΣΑΓΩΓΗ Η ελληνική βιοµηχανία εµφανίζει µία αξιόλογη αύξηση της Ακαθάριστης Αξίας Παραγωγής και της Προστιθέµενης Αξίας της, µετά το 2000, η οποία ανακόπτεται το 2008 ακολουθώντας την πτωτική πορεία του ΑΕΠ της χώρας κατά την οικονοµική κρίση. Αντίστοιχη εξέλιξη εµφανίζουν η εξέλιξη των εκποµπών CO 2 και της απασχόλησης από το σύνολο της βιοµηχανίας. Ασφαλώς η πορεία της οικονοµίας επηρεάζει σηµαντικά τα δύο αυτά µεγέθη. Πέρα όµως από την εξέλιξη του ΑΕΠ, υπάρχουν και άλλοι παράγοντες που συµβάλλουν στη διαµόρφωση τους. Τις τελευταίες δεκαετίες οι οικονοµίες των χωρών παγκοσµίως βιώνουν τη βαθιά αλλαγή που έχει φέρει η παγκοσµιοποίηση στο εµπόριο και στις ροές αγαθών και υπηρεσιών και στους συντελεστές παραγωγής. Από τις αρχές της δεκαετίας του 90 η ερευνητική κοινότητα εξετάζει µε ποιο τρόπο η ραγδαία εξάπλωση του παγκόσµιου εµπορίου επηρεάζει την οικονοµία, καθώς και βασικές περιβαλλοντικές και κοινωνικές παραµέτρους. Το βασικό ζήτηµα είναι ότι καθώς το διεθνές εµπόριο απελευθερώνεται, οι διαφορές των χωρών σε κανονισµούς και πολιτικές που αφορούν σε περιβαλλοντικά και εργασιακά θέµατα συµβάλλουν στη βιοµηχανική µετανάστευση και επηρεάζουν µεταξύ άλλων τη βιοµηχανική παραγωγή, την απασχόληση, το ισοζύγιο εισαγωγών/εξαγωγών και το περιβάλλον [4, 10, 12]. Παλαιότερες έρευνες, όπως η [9] αναδεικνύουν το διεθνές εµπόριο σε σηµαντικό καθοριστικό παράγοντα για τη µεταβολή των εκποµπών σε πολλές χώρες τόσο από την πλευρά των εξαγωγών/παραγωγών όσο και από την πλευρά των εισαγωγών/καταναλωτών. Εποµένως, η παραγωγική αυτάρκεια, δηλαδή εάν και κατά πόσο η παραγωγή ενός κλάδου επαρκεί για να καλύψει τις καταναλωτικές ανάγκες των πολιτών, είναι ένας κύριος προσδιοριστικός παράγοντας για την εξέλιξη τόσο των εκποµπών όσο και της απασχόλησης. Αναφορικά, το 2011 οι εισαγωγές της Ελλάδας ήταν σχεδόν διπλάσιες από τις εξαγωγές της. Από την άλλη, οι καταναλωτικές ανάγκες και τα καταναλωτικά πρότυπα επίσης µεταβάλλονται µε την πάροδο του χρόνου. Οι Έλληνες τα τελευταία χρόνια παρά την οικονοµική δυσχέρεια που βρίσκονται φαίνεται πως δεν έχουν αλλάξει τις καταναλωτικές τους συνήθειες. Αντιθέτως, αύξησαν τις ποσότητες των αγαθών που καταναλώνουν. Μόνο δύο κλάδοι της βιοµηχανίας, συγκεκριµένα η βιοµηχανία ξύλου και κατασκευής προϊόντων από ξύλο και φελλό, και η παραγωγή µη µεταλλικών ορυκτών προϊόντων σηµείωσαν σηµαντική µείωση στην καταναλωτική τους ένταση.
Παράλληλα, τα τελευταία χρόνια στο βιοµηχανικό τοµέα σηµειώνεται αύξηση της ενεργειακής αποδοτικότητας, αλλά και της παραγωγικότητας της εργασίας, ως συνέπεια της χρήσης πιο αποτελεσµατικών τεχνολογιών παραγωγής και πιο ορθολογικής χρήσης των πόρων είτε της ενέργειας είτε του ανθρώπινου δυναµικού. Η ενσωµάτωση των τεχνολογικών εξελίξεων αποτελεί εποµένως έναν άλλο παράγοντα που επιδρά και συµβάλλει στην εξέλιξη τόσο των εκποµπών CO 2 από την ενεργειακή κατανάλωση κάθε κλάδου όσο και στον αριθµό των εργαζοµένων που απασχολεί ο κλάδος. Μια σχετική έρευνα που έχει γίνει στο πρόσφατο παρελθόν µελετάει εάν η εξέλιξη της ενεργειακής έντασης σε 40 κύριες οικονοµίες του κόσµου οφείλεται σε αλλαγές της διάρθρωσης της οικονοµίας ή σε τεχνολογικές βελτιώσεις [11]. Ένας τελευταίος σηµαντικός παράγοντας που σχετίζεται µόνο µε το ύψος των εκποµπών CO 2 είναι το ενεργειακό µίγµα που χρησιµοποιείται στην ελληνική βιοµηχανία. Η βελτίωση του ενεργειακού µίγµατος και η στροφή σε καθαρότερες µορφές ενέργειας (π.χ. η ενίσχυση κατανάλωσης φυσικού αερίου) έχει θετικά αποτελέσµατα στην προσπάθεια περιορισµού των περιβαλλοντικών επιπτώσεων. Εξετάζοντας τους προαναφερθέντες προσδιοριστικούς παράγοντες µπορούµε να εντοπίσουµε τα αίτια των µεταβολών των εκποµπών CO 2 και της απασχόλησης στην ελληνική βιοµηχανία τα τελευταία χρόνια και κατά συνέπεια να διαµορφώσουµε πιο αποτελεσµατικές πολιτικές για το µέλλον. Ο σκοπός αυτής της εργασίας είναι να προσδιορίσει τους παράγοντες που ερµηνεύουν τη µεταβολή των εκποµπών CO 2 και του αριθµού των εργαζοµένων από τους βασικούς κλάδους της ελληνικής βιοµηχανίας στο διάστηµα 2000-2011. Σε προηγούµενες εργασίες έχουν διερευνηθεί οι παράγοντες που σχετίζονται µε την παραγωγική διάρθρωση της χώρας, την ένταση των πόρων και το ενεργειακό µίγµα. Το καινοτοµικό στοιχείο αυτής της εργασίας είναι η εισαγωγή του παράγοντα του διεθνούς εµπορίου υπό την έννοια της παραγωγικής αυτάρκειας, καθώς και η καταναλωτική ένταση της ελληνικής κοινωνίας. Στην εργασία διερευνάται το σύνολο της ελληνικής βιοµηχανίας και ο κλάδος των τροφίµων. Η επιλογή του κλάδου των τροφίµων οφείλεται στη βαρύνουσα σηµασία που έχει στο σύνολο της οικονοµίας, αλλά και στο γεγονός ότι είναι ένας από τους λίγους κλάδους που κατόρθωσε να µειώσει τις εκποµπές CO 2 που προέρχονται από την ενεργειακή του κατανάλωση και ταυτόχρονα, να αυξήσει τον αριθµό των εργαζοµένων του. Ενδεικτικά, στο Σχήµα 1, παρουσιάζεται η εξέλιξη των εκποµπών CO 2 (σε MCO 2 ) και η εξέλιξη της απασχόλησης (σε χιλιάδες απασχολούµενους) τα έτη 2000 2011 για την ελληνική βιοµηχανία (Σχ.1.α.) και για τη βιοµηχανία τροφίµων (Σχ.1.β.). Παρατηρείται ότι οι εκποµπές CO 2 µειώνονται περίπου κατά 25% σε όλη την χρονική διάρκεια, ενώ η απασχόληση παρουσιάζει µείωση κατά 12% στο σύνολο της ελληνικής βιοµηχανίας. Η πορεία που ακολουθούν τα δύο µεγέθη είναι αρκετά οµαλή. Συγκεκριµένα, οι εκποµπές αυξάνονται το 2001 και έπειτα αρχίζουν και µειώνονται µέχρι το 2004. Παρουσιάζουν ξανά αύξηση από το 2005 µέχρι και το 2007 οπότε φτάνουν στο υψηλότερο επίπεδο και έπειτα αρχίζει η µείωση των εκποµπών. Η απασχόληση στην ελληνική βιοµηχανία αυξάνεται σταδιακά από το 2000 έως το 2008, ενώ µετά µειώνεται µε µεγαλύτερο ρυθµό. Αντίθετα, στη βιοµηχανία τροφίµων καταγράφεται µια πιο ασταθής πορεία στην εξέλιξη τόσο των εκποµπών όσο και της απασχόλησης το χρονικό διάστηµα 2000 2011. Τελικά, οι εκποµπές CO 2 της βιοµηχανίας τροφίµων µειώνονται περίπου κατά 25% σε όλη την χρονική διάρκεια, ενώ η απασχόληση παρουσιάζει αύξηση κατά 6%. MCO2 25 20 15 10 5 0 2000 2001 2002 2003 2004 2005 2006 2007 2008 2009 2010 2011 εκπομπές CO2 Απασχόληση 1000 800 600 400 200 0 Χιλ. Απασχολούμενοι α. β. Σχήµα 1. Εξέλιξη των εκποµπών CO 2 και της απασχόλησης α. στην ελληνική βιοµηχανία και β. στη βιοµηχανία τροφίµων. MCO2 1.80 1.60 1.40 1.20 1.00 0.80 0.60 0.40 0.20 0.00 2000 2001 2002 2003 2004 2005 2006 2007 2008 2009 2010 2011 Εκπομπές CO2 Απασχόληση 122 120 118 116 114 112 110 108 106 104 102 100 Χιλ. Απασχολούμενοι
ΠΕΙΡΑΜΑΤΙΚΟ ΜΕΡΟΣ ύο είναι οι βασικές κατηγορίες µεθόδων Ανάλυσης Αποδόµησης ΑΑ (Decomposiion Analysis DA): οι µέθοδοι που στηρίζονται στην ανάλυση των Πινάκων Εισροών-Εκροών της οικονοµίας (Srucural Decomposiion Analysis) και οι µέθοδοι που βασίζονται σε αλγεβρικές τεχνικές µε χρήση δεικτών (Index Decomposiion Analysis), όπως είναι η µέθοδος Laspeyres, η µέθοδος AMDI (Arihmeic Mean Divisia Index) και η LMDI (Logarihmic Mean Divisia Index) µε την τελευταία να παρουσιάζει πολύ περισσότερες εφαρµογές λόγω της διαθεσιµότητας και συγκρισιµότητας των απαιτούµενων δεδοµένων αλλά και της σχετικά απλούστερης δοµής των µοντέλων [5]. Η µελέτη της εξέλιξης των ενεργειακών καταναλώσεων και των εκποµπών αερίων του θερµοκηπίου αποτελούν τον κύριο τοµέα εφαρµογής της ΑΑ, µε πλήθος σχετικών δηµοσιεύσεων από τη δεκαετία του 80 [3]. Πρόσφατα, καταγράφεται και µία προσπάθεια αξιοποίησης αυτών των µεθόδων και στη µελέτη κοινωνικοοικονοµικών φαινοµένων [8, 13]. Η µέθοδος που εφαρµόζεται στην παρούσα εργασία είναι η Logarihmic Mean Divisia Index I (LMDI I), η οποία βασίζεται σε αλγεβρικές τεχνικές µε χρήση δεικτών και αποτελεί ένα αποτελεσµατικό ερµηνευτικό εργαλείο για την ποσοτική εκτίµηση της συµβολής διαφορετικών προσδιοριστικών παραγόντων στη διαχρονική εξέλιξη φυσικών ή/και οικονοµικών µεγεθών [1, 2]. Σύµφωνα µε την LMDI I της οποίας βασικό πλεονέκτηµα είναι η αντιµετώπιση του υπολείµµατος που άφηναν προγενέστερες µεθοδολογίες αποδόµησης, το µέγεθος V που θέλουµε να αποδοµήσουµε προσδιορίζεται από n παράγοντες, οπότε θα υπάρχουν n µεταβλητές X 1, X 2,, X n. Εποµένως, το µέγεθος V για κάθε χρονική στιγµή υπολογίζεται από την σχέση: V = x x2 x n 1 (1) Η µεταβολή του µεγέθους V την χρονική στιγµή σε σχέση µε την χρονική στιγµή 0 σύµφωνα µε την προσθετική εκδοχή της LMDI δίνεται από την εξίσωση V = V V = Vx + V 1 x2 0 + + V (2) x n Στην LMDI η γενική σχέση που υπολογίζει την επίδραση των προσδιοριστικών παραγόντων X n είναι η ακόλουθη : V x 0 0 = ( L( V V ) ln( X X ) i j ij, (3) Όπου L(V ij, V ij0 ) ο µέσος συντελεστής βαρύτητας που ορίζεται ως ο λογαριθµικός µέσος 2 θετικών αριθµών : L 0 0 0 ( V V ) ( V V ) ( lnv lnv ) ij, ij ij ij ij ij ij = (4) Οι µεταβολές των εκποµπών CO 2 αποδοµούνται στους εξής έξι προσδιοριστικούς παράγοντες: P Την συνολική οικονοµική δραστηριότητα της χώρας, το οποίο εκφράζεται από το Ακαθάριστο Εγχώριο Προϊόν (ΑΕΠ), σε σταθερές τιµές 2005 US $ m i Την καταναλωτική ένταση, η οποία εκφράζεται ως ο λόγος της κατανάλωσης του κλάδου i, D i, προς το ΑΕΠ της χώρας x i Την παραγωγική αυτάρκεια, η οποία εκφράζεται ως ο λόγος της παραγωγής του κλάδου i, P i, προς την κατανάλωση του κλάδου i, D i e i Η ενεργειακή ένταση, η οποία εκφράζεται από το λόγο της συνολικής ενεργειακής κατανάλωσης του κλάδου i, E i, προς την παραγωγή του κλάδου i, P i s ij Το ενεργειακό µίγµα, το οποίο ποσοτικοποιείται από τα σχετικά µερίδια των επιµέρους µορφών ενέργειας j, E ij, που καταναλώνονται σε κάθε κλάδο i για την κάλυψη των ενεργειακών του απαιτήσεων, E i. f j Ο συντελεστής εκποµπής κάθε µορφής ενέργειας j του χρησιµοποιούµενου ενεργειακού µίγµατος. Σηµειώνεται ότι ο παράγοντας αυτός αποτυπώνει την ενδεχόµενη µεταβολή στο µίγµα της ηλεκτροπαραγωγής καθώς είναι ο µόνος µεταβλητός συντελεστής εκποµπής καυσίµων. Οι συντελεστές εκποµπής των υπόλοιπων καυσίµων (στερεά, υγρά, φυσικό αέριο και ανανεώσιµες πηγές ενέργειας) θεωρούνται σταθεροί κατά τη διάρκεια του εξεταζόµενου χρονικού διαστήµατος.
Εποµένως, σύµφωνα µε την εξίσωση (1) οι προσδιοριστικοί παράγοντες στους οποίους αποδοµείται το ύψος των εκποµπών CO 2 τον χρόνο για i κλάδους της βιοµηχανίας και j κατηγορίες καυσίµων συνδέονται µεταξύ τους µε την εξής σχέση: Di Pi E Eij C i ij C = Cij = P = P m xi ei sij f (5) j P D P E E ij i i i j i ij i j Αντίστοιχα, το ύψος της απασχόλησης αποδοµείται σε τέσσερις προσδιοριστικούς παράγοντες, οι πρώτοι τρεις από τους οποίους είναι κοινοί µε το µοντέλο αποδόµησης των εκποµπών CO 2. Αυτοί είναι οι P, m i, x i. Ο τέταρτος προσδιοριστικός παράγοντας είναι ο l i η ένταση απασχόλησης, η οποία ποσοτικοποιείται από το λόγο του αριθµού των εργαζόµενων κάθε τοµέα i, L i, προς την παραγωγή του κλάδου i, P i. Έτσι, οι προσδιοριστικοί παράγοντες στους οποίους αποδοµείται η απασχόληση συνδέονται µεταξύ τους µε την παρακάτω σχέση που προσδιορίζει τον αριθµό των εργαζόµενων τον χρόνο για i κλάδους της βιοµηχανίας: Di Pi Li L = Li = P = P m xi l (6) i P D P i i i i i Σύµφωνα µε την προσθετική σχέση (2) η µεταβολή των εκποµπών CO 2, C, τη χρονική περίοδο [0-] αποδίδεται στη µεταβολή των έξι αυτών προσδιοριστικών παραγόντων και τελικά, υπολογίζεται ως άθροισµα της επίδρασης τους, όπως φαίνεται στην προσθετική σχέση (7). C τ (7) 0 = P0 + m0 + x0 + e0 + s0 + f 0- και αντίστοιχα, η προσθετική σχέση (8) υπολογίζει τη µεταβολή των εργαζοµένων, L, που αποδίδεται στη µεταβολή των τεσσάρων προσδιοριστικών παραγόντων. L 0 = P0 + m0 + x0 τ + l0- (8) Η ταξινόµηση της ελληνικής βιοµηχανίας γίνεται µε βάση την κωδικοποίηση NACE Rev.2 σε δώδεκα βασικούς κλάδους. Τα οικονοµικά δεδοµένα της ανάλυσης είναι από την βάση δεδοµένων WIOD [7] η οποία δίνει το πλεονέκτηµα προσδιορισµού των Εισροών και Εκροών µεταξύ των βιοµηχανικών κλάδων τόσο σε επίπεδο εγχώριας παραγωγής όσο και σε επίπεδο εισαγωγών, ενώ χρησιµοποιήθηκε η βάση δεδοµένων της Παγκόσµιας Τράπεζας για το ΑΕΠ της χώρας σε σταθερές τιµές 2005 US$. Τα δεδοµένα ενεργειακής κατανάλωσης και απασχόλησης είναι από την Eurosa. Η βάση δεδοµένων WIOD έχει ήδη χρησιµοποιηθεί σε αντίστοιχες έρευνες όπως οι [6, 11]. ΑΠΟΤΕΛΕΣΜΑΤΑ ΚΑΙ ΣΥΖΗΤΗΣΗ Τα αποτελέσµατα της ΑΑ ανέδειξαν ορισµένες κυρίαρχες τάσεις σε όλους τους βιοµηχανικούς κλάδους οι οποίες παρουσιάζονται στα ακόλουθα διαγράµµατα. Συγκεκριµένα, στο Σχήµα 2 παρουσιάζεται η % µεταβολή που σηµειώθηκε ανά έτος στις εκποµπές CO 2 από το σύνολο της ελληνικής βιοµηχανίας και το ποσοστό που συνέβαλε ο κάθε παράγοντας στη µεταβολή αυτή, ενώ στο Σχήµα 3 τα αντίστοιχα για τη βιοµηχανία τροφίµων. Για το σύνολο της ελληνικής βιοµηχανίας προκύπτει ότι οι προσδιοριστικοί παράγοντες P και m, δηλαδή η οικονοµική ανάπτυξη και η ένταση κατανάλωσης, ωθούν σε αυξητικά επίπεδα τις εκποµπές. Αξίζει να σηµειωθεί η µεγαλύτερη συγκριτικά επίδραση του παράγοντα της καταναλωτικής έντασης που δείχνει ότι τα επίπεδα κατανάλωσης στην ελληνική οικονοµία αυξάνονται ταχύτερα από τη µεγέθυνση της οικονοµίας στην περίοδο προ της οικονοµικής κρίσης. Η επίδραση των δύο αυτών παραγόντων ( P και m) αντισταθµίζεται εξολοκλήρου από τη συµβολή της ενεργειακής έντασης, e. Όµως, από το 2008 και µετά, η επίδραση των P και m αρχίζει να γίνεται κι αυτή αρνητική, δηλαδή να συµβάλλει στη µείωση των εκποµπών και γι αυτό τις τελευταίες χρονιές καταγράφονται µεγαλύτερα ποσοστά µείωσης τους. Το γεγονός ότι η ενεργειακή ένταση είναι ο κύριος παράγοντας εξαιτίας του οποίου µειώνονται οι εκποµπές υποδηλώνει την τεχνολογική αναβάθµιση και την ορθολογικοποίηση της χρήσης των ενεργειακών πόρων στο σύνολο του βιοµηχανικού τοµέα. Αναφορικά, το 2011 η ενεργειακή ένταση όλων των κλάδων είχε βελτιωθεί κατά 38-64% σε σχέση µε την αντίστοιχη τιµή της το 2000.
30% 20% 10% 0% -10% -20% -30% ΔP Δm Δx Δe Δs Δf ΔC Σχήµα 2. Αποτελέσµατα της ΑΑ για την επίδραση των προσδιοριστικών παραγόντων στην % ετήσια µεταβολή των εκποµπών CO 2 από την ελληνική βιοµηχανία. Ο ρόλος του εµπορίου που εκφράζεται από τον παράγοντα x είναι αρκετά περιορισµένος και µε µικρή πτωτική επίδραση στις εκποµπές τόσο στο σύνολο της ελληνικής βιοµηχανίας όσο και ανά κλάδο. Αυτό δεν σηµαίνει ότι η εξάρτηση της ελληνικής βιοµηχανίας είναι χαµηλή, αλλά απλώς ότι το ύψος τους δεν µεταβλήθηκε αισθητά στη διάρκεια της εξεταζοµένης περιόδου. Ενδεικτικά, ο λόγος της αξίας των εισαγωγών προς το σύνολο της κατανάλωσης βιοµηχανικών προϊόντων µεταβάλλεται από 36% το 2000 σε 40% το 2011, ενώ τα αντίστοιχα ποσοστά στη βιοµηχανία τροφίµων είναι 17% και 19%. Η συµβολή του ενεργειακού µίγµατος και του µίγµατος της ηλεκτροπαραγωγής, s και f, είναι πολύ περιορισµένη στο σύνολο των εκποµπών. Στο Σχήµα 3 φαίνεται ότι η συµβολή τους στη µείωση των εκποµπών από τη βιοµηχανία τροφίµων είναι µεγαλύτερη και τις περισσότερες χρονιές έχει την τάση να ωθεί τις εκποµπές προς τα κάτω. Σε αυτή την τάση συµβάλλουν τόσο η στροφή προς καθαρότερες µορφές ενέργειας (συγκεκριµένα µειώνεται το ποσοστό κατανάλωσης υγρών καυσίµων και ενισχύεται η χρήση φυσικού αερίου και ΑΠΕ) όσο και το καθαρότερο µίγµα ηλεκτροπαραγωγής. Στη βιοµηχανία τροφίµων οι παράγοντες P και m ακολουθούν την ίδια τάση µε το σύνολο της βιοµηχανίας. Πιο περιορισµένη φαίνεται να είναι η βελτίωση της ενεργειακής έντασης, ενώ ο ρόλος του εµπορίου φαίνεται να έχει και εδώ ανάµεικτη επίδραση, αν και στο σύνολο της περιόδου εµφανίζεται µία µειωτική επίδραση που υποδηλώνει ότι µειώνεται η παραγωγική αυτάρκεια. Σε κάθε περίπτωση η συµβολή του διεθνούς εµπορίου στη µεταβολή των εκποµπών της βιοµηχανίας τροφίµων είναι πιο έντονη σε σχέση µε αυτή του συνόλου της βιοµηχανίας από το 2002 έως το 2008. Την τελευταία τριετία φαίνεται ότι ο λόγος παραγωγή προς κατανάλωση παραµένει σταθερός. Με άλλα λόγια, οι εισαγωγές ενδιάµεσων ή τελικών προϊόντων από τον κλάδο αυτό δεν παρουσίασαν µεγάλες αλλαγές.
30% 20% 10% 0% -10% -20% -30% ΔP Δm Δx Δe Δs Δf ΔC Σχήµα 3. Αποτελέσµατα της ΑΑ για την επίδραση των προσδιοριστικών παραγόντων στην % ετήσια µεταβολή των εκποµπών CO 2 από την ελληνική βιοµηχανία τροφίµων. Στο Σχήµα 4 παρουσιάζεται η % µεταβολή που σηµειώθηκε ανά έτος στην απασχόληση από το σύνολο της ελληνικής βιοµηχανίας και το ποσοστό που συνέβαλε ο κάθε παράγοντας στη µεταβολή αυτή όπως προκύπτει από την ΑΑ. Παρατηρείται και εδώ ότι οι παράγοντες της οικονοµικής ανάπτυξης και της καταναλωτικής έντασης είναι αυτοί που κατά κύριο λόγο επιδρούν θετικά στην αύξηση της απασχόλησης µε εξαίρεση τα έτη 2008 2011 όπου συµβάλλουν κι αυτά στη µείωση της απασχόλησης. Κατά τη διάρκεια αυτών των χρόνων εξαιτίας της οικονοµικής κρίσης µειώθηκε κατά πολύ το ΑΕΠ της χώρας και φαίνεται πως άλλαξαν τα καταναλωτικά πρότυπα των Ελλήνων µε αποτέλεσµα να µειωθεί και ο αριθµός των απασχολούµενων στη βιοµηχανία. Η παραγωγική αυτάρκεια, x, δεν µεταβάλλεται έντονα ώστε να επηρεάσει την απασχόληση σε µεγάλα ποστοστά. Τέλος, η ένταση απασχόλησης, l, είναι ο παράγοντας που τις περισσότερες χρονιές αντισταθµίζει την αυξητική επίδραση της καταναλωτικής έντασης, m, στην απασχόληση. Εξαίρεση αποτελεί η επίδραση του l τα έτη 2009 και 2010 τα οποία χαρακτηρίζονται από την έντονη πτώση του ΑΕΠ λόγω της οικονοµικής κρίσης. Φαίνεται πως ο αριθµός των απασχολούµενων δεν µειώθηκε µε τον ίδιο ρυθµό που µειώθηκε η παραγωγική αξία της βιοµηχανίας και αυτό συµβάλλει στη διατήριση του αριθµού των απασχολούµενων. 30% 20% 10% 0% -10% -20% -30% ΔP Δm Δx Δl ΔL Σχήµα 4. Αποτελέσµατα της ΑΑ για την επίδραση των προσδιοριστικών παραγόντων στην % ετήσια µεταβολή της απασχόλησης στην ελληνική βιοµηχανία.
30% 20% 10% 0% -10% -20% -30% ΔP Δm Δx Δl ΔL Σχήµα 5. Αποτελέσµατα της ΑΑ για την επίδραση των προσδιοριστικών παραγόντων στην % ετήσια µεταβολή της απασχόλησης στην ελληνική βιοµηχανία τροφίµων. Στο Σχήµα 5 παρουσιάζεται η % µεταβολή που σηµειώθηκε ανά έτος στην απασχόληση από τη βιοµηχανία τροφίµων και το ποσοστό που συνέβαλε ο κάθε παράγοντας στη µεταβολή αυτή όπως προκύπτει από την ΑΑ. Η επίδραση των παραγόντων είναι παρόµοια µε αυτή στο σύνολο της βιοµηχανίας. Ο αριθµός των απασχολούµενων στη βιοµηχανία τροφίµων παρουσιάζει ήπιες µεταβολές κατά τη διάρκεια 2000 2011. Μαζί µε άλλους τέσσερις κλάδους της ελληνικής βιοµηχανίας: βιοµηχανία χαρτοποιίας, χηµική βιοµηχανία, παραγωγής βασικών µετάλλων και κατασκευής µεταλλικών προϊόντων και βιοµηχανία καυασκευής µηχανοκίνητων οχηµάτων και λοιπού εξοπλισµού µεταφορών, είναι αυτοί που αύξησαν τον αριθµό των απασχολούµενων µέσα στο εξεταζόµενο χρονικό διάστηµα. Αξίζει να σηµειωθεί ότι παρά την οικονοµική κρίση και την αλλαγή των καταναλωτικών προτύπων ως επακόλουθο, ο παράγοντας m δεν καταφέρνει το έτος 2011 να µειώσει ούτε τις εκποµπές ούτε την απασχόληση. Αυτό εξηγείται επειδή υπάρχει ένα κατώφλι κατανάλωσης που παρά τη όποια κρίση δεν µπορεί να ξεπεραστεί. ΣΥΜΠΕΡΑΣΜΑΤΑ Στην εργασία αυτή επιχειρήθηκε να ερµηνευτεί η µείωση των εκποµπών και της απασχόλησης τόσο στο σύνολο της ελληνικής βιοµηχανίας, όσο και ειδικότερα στη βιοµηχανία τροφίµων. Από την ΑΑ προκύπτει ότι από το 2000 έως και το 2007 η οικονοµική ανάπτυξη και η αύξηση της καταναλωτικής έντασης ωθούν τόσο τις εκποµπές όσο και την απασχόληση σε υψηλά επίπεδα. Αξίζει να σηµειωθεί ότι η καταναλωτική ένταση επηρεάζει πολύ περισσότερο από την οικονοµική ανάπτυξη τα δύο µεγέθη, γεγονός που υποδηλώνει ότι η ενίσχυση ενός καταναλωτικού προτύπου διαβίωσης υπερβαίνει το ρυθµό µεγέθυνσης της ελληνικής οικονοµίας. Η προωθητική όµως αυτή επίδραση των δύο παραγόντων αντισταθµίζεται: Ως προς τις εκποµπές CO 2, προς θετική κατεύθυνση (µείωση εκποµπών) κυρίως λόγω της σηµαντικής βελτίωσης της ενεργειακής αποδοτικότητας, ενώ θετική αν και µικρότερη είναι η συµβολή των µεταβολών του ενεργειακού µίγµατος στο σύνολο της βιοµηχανίας και την ηλεκτροπαραγωγή. Ως προς την απασχόληση, προς αρνητική κατεύθυνση (µείωση απασχόλησης) λόγω κυρίως της βελτίωσης της παραγωγικότητας και κατά συνέπεια της µείωσης της έντασης εργασίας. Προκύπτει ακόµη ότι η παραγωγικότητα των πόρων (ενέργειας ή εργασίας) επιδεινώνεται στην περίοδο της κρίσης οδηγώντας σε αύξηση τόσο την ενεργειακή ένταση όσο και την ένταση εργασίας. Το διεθνές εµπόριο φαίνεται πως συµβάλλει στη µείωση και των δύο µεγεθών, καθώς η ήδη υψηλή εξάρτηση της ελληνικής βιοµηχανίας από εισαγωγές εξακολουθεί να αυξάνεται (ιδιαίτερα την περίοδο προ της οικονοµικής κρίσης) µε συνέπεια η εγχώρια κατανάλωση να µη συνοδεύεται από το κόστος της παραγωγής στο περιβάλλον αλλά και από το αντίστοιχο όφελος στην απασχόληση. Όµως, το ποσοστό επίδρασης του είναι πολύ µικρό, γεγονός που δείχνει ότι η σχετική αύξηση των εισαγωγών των βιοµηχανικών προϊόντων είναι περιορισµένη. Μόνο σε συγκεκριµένους κλάδους και ιδιαίτερα στην αρχή της εξεταζόµενης περιόδου ξεπερνάει το ±10% και επηρεάζει αρνητικά την απασχόληση, ενώ συµβάλλει στη µείωση των εκποµπών. Αντίθετα, στην περίοδο της κρίσης οι εισαγωγές µειώνονται, τόσο στο σύνολο της βιοµηχανίας, όσο και στη βιοµηχανία τροφίµων.
Τα αποτελέσµατα αυτά δείχνουν ότι η τεχνολογική πρόοδος υπήρξε ο βασικός παράγοντας που επέτρεψε την µερική αποσύνδεση της οικονοµικής ανάπτυξης από την περιβαλλοντική υποβάθµιση, ταυτόχρονα όµως οδήγησε σε µείωση των επιπέδων απασχόλησης. Συµπεραίνεται εποµένως ότι η πρόκληση για το µέλλον -υπό την προϋπόθεση της υπέρβασης της οικονοµικής κρίσης- είναι ο συνδυασµός υψηλής οικονοµικής µεγέθυνσης, µειούµενων επιπέδων εκποµπών και διατήρησης ή ενίσχυσης των επιπέδων απασχόλησης. Αυτό προϋποθέτει συνεχή τεχνολογική βελτίωση σε κλάδους υψηλής ενεργειακής έντασης, αλλά και ταχύτερη διείσδυση καθαρών µορφών ενέργειας, ενώ παράλληλα σε κλάδους χαµηλότερης ενεργειακής έντασης, όπως η βιοµηχανία τροφίµων θα πρέπει να επιδιωχθεί η ταχεία αύξηση της παραγωγής και της εξωστρέφειας, ώστε να ενισχυθεί η απασχόληση χωρίς δυσµενείς συνέπειες στο περιβάλλον. ΒΙΒΛΙΟΓΡΑΦΙΑ [1]. Ang B.W., The LMDI approach o decomposiion analysis: A pracical guide. Energy Policy 33, 867 871 (2005). [2]. Αng B.W. and Liu F.L., A new energy decomposiion mehod: perfec in decomposiion and consisen in aggregaion. Energy 26(6), 537-548 (2001). [3]. Ang, B.W., Zhang, F.Q., 2000. A survey of index decomposiion analysis in energy and environmenal sudies. Energy 25(12), 1149 1176 (2000). [4]. Aro I., Rueda-Canuche J.M., Andreoni V., Mongelli I., Geny A.. The game of rading jobs for emissions. Energy Policy 66, 517-525 (2014). [5]. Hoeksra R., Van der Bergh J. J.C.J.M., Comparing srucural and index decomposiion analysis. Energy Economics 25, 39 64 (2003). [6]. Jiang X., Liu Y., Global value chain, rade and carbon: Case of informaion and communicaion echnology manufacuring secor, Energy for Susainable Developmen 25, 1 7 (2015). [7]. Marcel P. Timmer (ed), "The World Inpu-Oupu Daabase (WIOD): Conens, Sources and Mehods", WIOD Working Paper Number 10 (2012). [8]. Marain L., Saloi S., Produciviy and per capia GDP growh: The role of he forgoen facors. Economic Modelling 28, 1219-1225 (2011). [9]. Peers G. P., Minx J. C., Weber C. L., Edenhofer O., Growh in emission ransfers via inernaional rdae from 1990 o 2008. Proc Nal Acad Sci 108 (21): 8903-08 (2011). [10]. Rähzel N., Uzzell D.. Trade unions and climae change: The jobs versus environmenal dilemma. Global Environmenal Change 21, 1215-1223 (2012). [11]. Voig S., De Cian E., Schymura M., Verdolini E., Energy inensiy developmens in 40 major economies: Srucural change or echnology improvemen? Energy Economics 41, 47 62 (2014). [12]. Weber C.L., Peers G. P.. Climae change policy and inernaional rade: Policy consideraions. Energy Policy 37, 432-440 (2009). [13]. Yang L., Lahr M.L., Sources of Chinese labor produciviy growh: A srucural decomposiion analysis, 1987-2005. China Economic Review 21, 557-570 (2010).