OMHΡΙΚΗ ΕΠΟΧΗ 1100-750 π.χ 1
Τι είναι; Ονομάζεται συμβατικά η περίοδος 1100-750 π.χ, γιατί κύρια πηγή πληροφοριών αποτελούν τα ομηρικά έπη. 2
Πώς αλλιώς ονομάστηκε; Ελληνικός Μεσαίωνας ή Σκοτεινή εποχή Γιατί σκοτεινή εποχή ; θεωρούνταν εποχή παρακμής Οι γνώσεις μας ήταν περιορισμένες 3
1.Περίοδος αναστατώσεων που ακολούθησε μετά την πτώση των μυκηναϊκών κέντρων 2. Συνεχείς μετακινήσεις ελληνικών φύλων, τα οποία απέκτησαν μόνιμες εγκαταστάσεις και άρχισαν να διαμορφώνουν προϋποθέσεις ανασυγκρότησης τους γι αυτό είναι μεταβατική εποχή και περίοδος ανασυγκρότησης και οργανωτικής δημιουργίας. 3. Τέθηκαν τα θεμέλια του ελληνικού πολιτισμού. 4
Οι μετακινήσεις 1. Ελλαδικός χώρος πριν την κάθοδο των Δωριέων αραίωση πληθυσμού απουσία κοινωνικής και πολιτικής οργάνωσης παρακμή μυκηναϊκών κέντρων, που ασφαλώς δεν οφείλεται στην κάθοδο των Δωριέων απουσία αντίστασης διευκόλυνε την κάθοδο των Δωριέων και συνετέλεσε στις μετακινήσεις φύλων εντός του ελλαδικού χώρου και σε μικρασιατικές ακτές. 5
2. Α μεταναστευτικό ρεύμα Θεσσαλοί μετακινήθηκαν από Θεσπρωτία σε Θεσσαλία και οι Βοιωτοί αναγκάστηκαν να μετακινηθούν νότια γύρω από τη Θήβα. 6
3. Β μεταναστευτικό ρεύμα. Η Κάθοδος των Δωριέων Αρχές 11 ου αι. π.χ οι Δωριείς διείσδυσαν από τη ΒΔ Ελλάδα στον ελληνικό κορμό και εγκαταστάθηκαν αρχικά σε Πίνδο Φθιώτιδα νότια του Ολύμπου και Όσσας 7
Στη συνέχεια μετακινήθηκαν στη Δωρίδα και έπειτα στη Λακωνία όπου υπέταξαν τους μυκηναϊκούς πληθυσμούς έπλασαν το μύθο των Ηρακλειδών για να ερμηνεύσουν την κατάκτηση της περιοχής 8
Η θεωρία της καθόδου των Δωριέων Νεότερη επιστημονική τεκμηριωμένη άποψη δεν δέχεται τη θεωρία Υποστηρίζει ότι οι Δωριείς ήταν ελληνικό ποιμενικό φύλο που κατοικούσε σε ορεινές περιοχές της Ελλάδας και βρήκε την ευκαιρία και κατέβηκε σε πεδινές περιοχές μετά τη διάλυση του μυκηναϊκού κόσμου. Η επικράτηση των Δωριέων προκάλεσε αλυσιδωτές μετακινήσεις ελληνικών πληθυσμών. 9
10
Ο πρώτος ελληνικός αποικισμός Οι μετακινήσεις ελληνικών φύλων από τα μέσα του 11 ου αι. έως τον 9 ο αι. πχ. Από την ηπειρωτική Ελλάδα προς τις δυτικές ακτές της Μ. Ασίας μέσω των νησιών του Αιγαίου. 11
Από Θεσσαλία προς ΒΑ Αιγαίο Αιολείς Εγκαταστάθηκαν σε νησιά Τένεδο και Λέσβο, παράλια Μ Ασίας- Αιολίς 12
Ίωνες ( με Μολοσσούς, Δρύοπες κ.ά.) Από τη ΒΔ Πελοπόννησο, την Αττική, και την Εύβοια Προς τη Σάμο, τη Χίο, και τις ακτές της Μ.Ασίας μέσω Κυκλάδων, όπου ίδρυσαν 12 πόλεις Πανιώνιον, ιερό Ποσειδώνα στο ακρωτήριο της Μυκάλης εξαπλώθηκαν σταδιακά στη Δυτική ακτή της Μ. Ασίας που έκτοτε ονομάστηκε Ιωνία. 13
Από Κεντρική και Ν. Πελ/σο (Λακωνία, Επίδαυρο, Τροιζήνα) Προς α) νησιά Ν. και ΝΑ Αιγαίου (Μήλο, Θήρα, Κω, Κρήτη, Ρόδο) β) στις ΝΔ ακτές της Ασίας, όπου ίδρυσαν 6 πόλεις (Ρόδος: Ιαλυσός, Κάμιρος, Λίνδος, Κω, Μ.Ασία: Κνίδος, Αλικαρνασσός δωρική εξάπολη, ιερό Απόλλωνα, στο ακρωτήριο Κνίδου. 14
Οικονομική, κοινωνική και πολιτική οργάνωση Α) Η οικονομία κλειστή αγροτική που χαρακτηρίζονταν από την επιτέλεση όλων των παραγωγικών εργασιών και την κατανάλωση όλων των αγαθών στα πλαίσια του οίκου (κλειστή ομάδα αποτελούμενη από μέλη μιας οικογένειας+ άτομα εξαρτώμενα οικονομικά από αυτήν) την απουσία εργασιακής ειδίκευσης 15
την αναπλήρωση της έλλειψης αγαθών με περιορισμένο ανταλλακτικό εμπόριο μεταξύ οίκων, με ανταλλαγή δώρων, με πόλεμο και πειρατεία. Τη χρήση βοδιών, δερμάτων ζώων, μετάλλων και δούλων ως μέτρων για την αξιολόγηση των αγαθών. Την απουσία εξωτερικού εμπορίου (κυριαρχία Φοινίκων) 16
Οι ανταλλαγές αγαθών στους ομηρικούς χρόνους Έτσι σα μίλησαν, απήδηξαν από τ' αμάξια κάτω, δώσαν τα χέρια τους κι ορκίστηκαν πιστή φιλιά κι αγάπη. Τότε του Γλαύκου επαρασάλεψε τα φρένα ο γιος του Κρόνου, που τ' άρματά του πήγε κι άλλαξε με του τρανού Διομήδη, χρυσά με χάλκινα, εκατόβοδα μ' εννιάβοδα μονάχα. Ιλιάδα, Ζ, 232-236, μετ. Ν. Καζαντζάκη-Ι. Κακριδή. 17
Ο Γλαύκος και ο Διομήδης ανταλλάσσουν τον οπλισμό τους. Αττική πελίκη του «Ζωγράφου του Hasselmann», περ. 420 π.χ.. 18
Εκείθε οι Αργίτες οι μακρόμαλλοι ψώνιζαν το κρασί τους, κι έδινε ποιος χαλκό, ποιος σίδερο στραφταλιστό, ποιος πάλε με βόδια ζωντανά του τ' άλλαζε ποιος με βοδιώ τομάρια, ποιος και με σκλάβους, κι έτσι εχαίρουνταν πλούσιο τραπέζι πάντα. Ιλιάδα, Η, 472-475, μετ. Ν. Καζαντζάκη-Ι. Κακριδή. 19
β. Η κοινωνία Ο οίκος ήταν η μονάδα κοινωνικής συγκρότησης Τα μέλη του οίκου συνδέονταν με συγγενικούς δεσμούς, ήταν κάτοχοι γης Διέθεταν οικονομική ισχύ Ήταν οι άριστοι (ευγενείς) 20
Ποιοι άλλοι αποτελούν τον οίκο; Πλήθος Δεν είχαν άμεσους συγγενικούς δεσμούς με τους ευγενείς Πολυάριθμη κοινωνική ομάδα Δημιουργοί Ανεξάρτητοι από τον οίκο Η εργασία τους απαιτούσε εξειδίκευση. Εξαρτημένοι από τους οίκους μιας ευρύτερης περιοχής Εργάζονται για καλύπτουν ανάγκες κοινότητας άρα και τους οίκους 21
Πλήθος Δεν είχαν άμεσους συγγενικούς δεσμούς με τους ευγενείς Πολυάριθμη κοινωνική ομάδα Δημιουργοί Ανεξάρτητοι από τον οίκο Η εργασία τους απαιτούσε εξειδίκευση. Εξαρτημένοι από τους οίκους μιας ευρύτερης περιοχής Εργάζονται για καλύπτουν ανάγκες κοινότητας άρα και τους οίκους Οι δούλοι Περιουσιακό στοιχείο του οίκου Αποκτήθηκαν από πολέμους ή πειρατεία 22
Η διάκριση ανάμεσα στους ευγενείς και το πλήθος Άλλη μια περίπτωση που ο λαός καλείται να αντιταχθεί στη γνώμη ενός βασιλιά ή ενός ήρωα συναντούμε στην Οδύσσεια. Εκεί ο σοφός Μέντωρ, όταν έρχεται η σειρά του να μιλήσει, καλεί το λαό της Ιθάκης, που έχει συναχθεί στην αγορά, να στραφεί εναντίον των μνηστήρων: «με το λαό τον αποδέλοιπο θυμώνω, που καθόστε αμίλητοι όλοι και δε στρώνετε στα λόγια αυτούς τους λίγους μνηστήρες, τόσο πλήθος που 'σαστε. να τους ανακρατήστε!» (β 239-41). Με την έκφραση «τόσο πλήθος πού 'σαστε» διατυπώνεται ουσιαστικά για πρώτη φορά η αρχή της πλειοψηφίας, που θα αποτελέσει αργότερα το θεμέλιο λίθο της αθηναϊκής δημοκρατίας του 5ου αιώνα. CI. Mosse, Η αρχαϊκή Ελλάδα, μετ. Στρ. Πασχάλης, εκδ. ΜΙΕΤ, σ. 103. 23
Η πολιτική οργάνωση Φυλετική οργάνωση Κάθε φύλο που μπορούσε να αποτελέσει κράτος Φυλετικό κράτος μπορούσε να προκύψει από διάσπαση φύλου ή ένωση περισσότερων φύλων. διαρθρωνόταν από : Φυλές ---φ(ρ)ατρίες γένη, με βάση τους συγγενικούς δεσμούς. 24
Σχεδιάγραμμα: Αληγιάννη Βαρβάρα 25
Σχεδιάγραμμα: Αληγιάννη Βαρβάρα 26
Συμπέρασμα Στο πλαίσιο των ομηρικών κοινωνιών διαμορφώθηκαν όλοι εκείνοι οι θεσμοί που οδήγησαν από τα μέσα του 8ου αι. π.χ. στην πολιτική συγκρότηση των ελληνικών κοινωνιών. Εδώ συναντούμε το πρώτο στάδιο πολιτικής οργάνωσης, που αργότερα θα εξελιχθεί μέσα στο πλαίσιο των ελληνικών πόλεων-κρατών. 27
1. Γραφή Ο πολιτισμός 11 ος 9 ος αι. Οι Έλληνες δεν είχαν γραφή. Τέλη 9 ου αρχές 8 ου εμφανίζεται η ελληνική αλφαβητική γραφή. Τα σύμβολα της αποδίδουν φθόγγους Προέκυψε από το φοινικικό αλφάβητο με την προσαρμογή του στις φωνητικές αξίες της ελληνικής και την πρόσθεση φωνηέντων. Οι Έλληνες = οι δημιουργοί του πρώτου πραγματικού αλφάβητου. 28
Φέρει την εξής επιγραφή, γραμμένη από τα δεξιά προς τα αριστερά: ὃς νῦν ὀρχηστῶν πάντων ἀταλώτατα παίζει τῶ τόδε..., που σημαίνει σήμερα, ότι «την κανάτα αυτή θα την πάρει ο χορευτής που θα χορέψει πιο χαριτωμένα». Ήταν δηλαδή έπαθλο χορευτικών αγώνων. Το αγγείο χρονολογείται στα 740 π.χ. Η επιγραφή είναι χαραγμένη λίγο μετά από το ψήσιμο του αγγείου. Είναι ιστορικής σημασίας διότι καινοτομεί ως προς τα γράμματα. Το Χ πρωτοεμφανίζεται στο ελληνικό αλφάβητο, μαζί με το Φ και Ψ που είναι άγνωστα στο φοινικικό αλφάβητο. Το Η και το Ω αποδίδονται ως Ε και Ο 29
Δημιουργούνται τα πρώτα ιερά που απέκτησαν πανελλήνιο χαρακτήρα Παγιώθηκε η λατρεία του 12θεου παράλληλα με τις τοπικές λατρείες 30
Διαμορφώνεται προφορικά η επική ποίηση, η πρώτη ελληνική ποίηση Από τη μυκηναϊκή εποχή προϋπήρχαν τραγούδια με ηρωικό περιεχόμενο. Αυτά τα τραγούδια υπήρξαν το υπόβαθρο που χρησιμοποίησαν οι Έλληνες της Μ. Ασίας για να συγκροτήσουν τα ομηρικά έπη Οι ραψωδοί γνώριζαν αυτά τα τραγούδια. Ο Όμηρος συνέθεσε την Ιλιάδα στα μέσα του 8 ου αι. π.χ. και την Οδύσσεια στα τέλη 8 ου είτε αρχές 7 ου π.χ 31
32
Οδυσσέας και Ναυσικά 33
34
35
Ραψωδία Α 36
Η Ανδρομάχη θρηνεί πάνω από το νεκρό σώμα του τον Έκτορα Έκτορας Ανδρομάχη-Αστυάνακτας 37
Αχιλλέας και Πρίαμος 38
Ο Αχιλλέας θρηνεί τον Πάτροκλο 39
Ονομάζεται γεωμετρική και οφείλεται στα γεωμετρικά σχέδια που κυριαρχούν στη διακόσμηση των αγγείων και των έργων μικροτεχνίας Ο όρος γεωμετρική χρησιμοποιείται και ως χαρακτηρισμός της ίδιας της εποχής 40