Περιβαλλοντικές και εκπαιδευτικές διαστάσεις του οικολογικού σήµατος Του Α. Μπαρµπούτση Χηµικού Ε.Κ.Π.Α. Οι µαθητές ελάχιστη πληροφόρηση έχουν µέσα από το σχολείο για τα θέµατα περιβάλλοντος ενώ εκδηλώνουν έντονη επιθυµία για περισσότερη πληροφόρηση όχι µόνο σε γενικά περιβαλλοντικά θέµατα αλλά και σε πιο ειδικά, όπως είναι για παράδειγµα τα οικολογικά προϊόντα και η οικολογική επισήµανση, όπως καταδεικνύει και µια πρόσφατη έρευνα που έγινε σε µαθητές Λυκείου από τον χηµικό εκπαιδευτικό Α. Μπαρµπούτση. Στόχος της έρευνας που έγινε στο πλαίσιο της ερευνητικής εργασίας µε τίτλο: «Το οικολογικό σήµα της Ε.Ε. σε καταναλωτικά αγαθά και υπηρεσίες: Περιβαλλοντικές και εκπαιδευτικές διαστάσεις» ήταν να διαπιστωθεί ο βαθµός πληροφόρησης, οι γνώσεις, οι απόψεις, οι στάσεις και η έκφραση ενδιαφέροντος, σχετικά µε το θέµα των οικολογικών προϊόντων και της επισήµανσής τους µε το σύστηµα της Ε.Ε., των µαθητών που τελειώνουν τον δωδεκαετή κύκλο σπουδών τους και κατοικούν σε αστικές περιοχές της Αθήνας. ηλαδή των νέων εκείνων που διαµορφώνουν οικολογική συνείδηση ενώ ταυτόχρονα αποδέχονται µηνύµατα τα οποία εκφράζουν έντονα τις αστικές καταναλωτικές κοινωνίες. Έτσι, ως πληθυσµός της έρευνας ορίσθηκαν οι µαθητές της Γ Λυκείου από σχολεία αστικών περιοχών της Αθήνας. Η εκλογή του συγκεκριµένου πληθυσµού έγινε θεωρώντας ότι ανταποκρίνεται στις προϋποθέσεις για την επίτευξη των στόχων της έρευνας για τους εξής λόγους: 1. Οι µαθητές της Γ Λυκείου έχουν σηµαντική γνωστική κατάρτιση σε οικολογικά θέµατα, που σχετίζονται άµεσα ή έµµεσα µε το θέµα της έρευνας µας, προερχόµενη από τη διδασκαλία ορισµένων µαθηµάτων κυρίως των τάξεων του Λυκείου. Ενδεικτικά αναφέρονται: η Βιολογία Γενικής Παιδείας και Θετικής Κατεύθυνσης, οι Αρχές Οικονοµικής Θεωρίας και η Έκφραση Έκθεση από τη Γ Λυκείου, η Βιολογία και η Χηµεία Γενικής Παιδείας και το µάθηµα Όργανα, Θεσµοί και Οικονοµική Λειτουργία της Ε.Ε. από τη Β Λυκείου. 2. Οι µαθητές αυτοί ως κάτοικοι αστικών περιοχών της Αθήνας, µε χαρακτηριστικό γνώρισµα το υποβαθµισµένο και µη φιλικό περιβάλλον, έχουν γίνει από νωρίς γνώστες όλων εκείνων των αρνητικών επιπτώσεων που προκύπτουν εξαιτίας του υπερκαταναλωτισµού και της οικονοµικής ανάπτυξης χωρίς σεβασµό στο περιβάλλον. Εξάλλου, σε κάθε δειγµατοληπτική έρευνα προκειµένου να εξαχθούν έγκυρα συµπεράσµατα για τον πληθυσµό της, θα πρέπει απαραιτήτως το χρησιµοποιούµενο δείγµα να είναι αντιπροσωπευτικό, δηλαδή µικρογραφία του πληθυσµού της έρευνας. Η επιλογή του δείγµατος των συµµετασχόντων στην έρευνα µαθητών έγινε µε την τεχνική της κατά συστάδες τυχαίας δειγµατοληψίας. Είναι η δειγµατοληψία που δεν φτάνει στο επίπεδο της ατοµικής περίπτωσης, αλλά µέχρι µια ολόκληρη οµάδα ατοµικών περιπτώσεων (συστάδα) που φυσικώς υπάρχει στην πράξη. Η εφαρµογή της τεχνικής αυτής διευκολύνεται στο σχολείο, καθόσον ως συστάδες λαµβάνονται ολόκληρα τµήµατα των τάξεων, αλλά και διευκολύνει το σχολείο διότι δεν διαταράσσει τη λειτουργία του.
Οι συστάδες που χρησιµοποιήσαµε στην έρευνα µας είναι τµήµατα της τρίτης τάξης συνολικά οκτώ Λυκείων από τις εξής περιοχές της Αθήνας: Πολύγωνο, Άνω και Νέα Κυψέλη, Άνω και Κάτω Πατήσια, Άγιος Ελευθέριος, Λαµπρινή και Γαλάτσι. Η επιλογή των τµηµάτων σε κάθε Λύκειο έγινε µε κλήρωση από τον Λυκειάρχη και σε συνεργασία που είχαµε µαζί του καθορίστηκαν οι ηµεροµηνίες των επισκέψεων.. Στον πίνακα 1 παρουσιάζονται τα συγκεκριµένα οκτώ Λύκεια, οι ηµεροµηνίες των δύο επισκέψεων σε κάθε τµήµα της τρίτης τάξης που συµµετείχε στην έρευνα και ο αριθµός των µαθητών που συµπλήρωσαν το ερωτηµατολόγιο σε κάθε επίσκεψη. Πίνακας 1. Τα σχολεία στα οποία έγινε η έρευνα, οι ηµεροµηνίες των ΟΝΟΜΑ ΣΧΟΛΕΙΟΥ ΤΜΗΜΑ ΗΜΕΡ/ΝΙΑ ΠΡΩΤΗΣ ΕΠΙΣΚΕΨΗΣ ΑΡΙΘΜΟΣ ΜΑΘΗΤΩΝ ΗΜΕΡ/ΝΙΑ ΕΠΙΣΚΕΨΗΣ ΓΙΑ ΤΗΝ ΠΑΡΟΥΣΙΑΣΗ ΑΡΙΘΜΟΣ ΜΑΘΗΤΩΝ Τελικός αριθµός 1) 18ο ΕΝΙΑΙΟ ΛΥΚΕΙΟ Γ1 20/01/03 16 05/02/03 17 16 ΑΘΗΝΩΝ Γ2 20/01/03 16 13/02/03 14 13 2) 21ο ΕΝΙΑΙΟ ΛΥΚΕΙΟ ΑΘΗΝΩΝ Γ1 17/01/03 24 10/02/03 25 24 Γ2 17/01/03 26 11/02/03 25 25 Γ3 15/01/03 26 12/02/03 26 25 3) 22ο ΕΝΙΑΙΟ ΛΥΚΕΙΟ Γ1 24/01/03 24 14/02/03 22 22 ΑΘΗΝΩΝ Γ2 24/01/03 24 20/02/03 24 23 4) 30ο ΕΝΙΑΙΟ ΛΥΚΕΙΟ ΑΘΗΝΩΝ 5) 39ο ΕΝΙΑΙΟ ΛΥΚΕΙΟ ΑΘΗΝΩΝ 6) 1ο ΕΝΙΑΙΟ ΛΥΚΕΙΟ ΓΑΛΑΤΣΙΟΥ Γ3 14/02/03 23 21/02/03 23 21 Γ3 27/02/03 28 06/03/03 28 28 Γ1 20/01/03 28 25/02/03 26 26 Γ2 20/02/03 24 24/02/03 22 22 Γ4 22/01/03 20 17/02/03 22 20 7) 1ο Τεχν. Επαγγ. Εκπ/ριο ΓΑΛΑΤΣΙΟΥ Γ2 26/02/03 27 05/03/03 25 25 8) 61ο ΕΝΙΑΙΟ ΛΥΚΕΙΟ ΑΘΗΝΩΝ Γ3 13/03/03 25 18/03/03 25 25 ΣΥΝΟΛΟ 315 επισκέψεων σε αυτά, τα τµήµατα των τάξεων που συµµετείχαν, ο αριθµός των µαθητών σε κάθε τµήµα και ο συνολικός αριθµός των συµµετασχόντων στην έρευνα. Τα ερωτηµατολόγια των µαθητών, οι οποίοι δεν ήταν παρόντες σε µία από τις δύο επισκέψεις που έγιναν στο τµήµα τους, δεν ελήφθησαν υπόψη. Ο αριθµός των ερωτηµατολογίων που τελικά βαθµολογήθηκαν σε κάθε τµήµα παρουσιάζεται στην τελευταία στήλη του πίνακα.
Έτσι, συγκεντρώθηκαν τριακόσια δεκαπέντε έγκυρα ερωτηµατολόγια από όλες τις αρχικές επισκέψεις-ερωτηµατολόγια πριν, καθώς και τριακόσια δεκαπέντε έγκυρα ερωτηµατολόγια που συµπληρώθηκαν µετά την παρουσίαση - ερωτηµατολόγια µετά. Το µέγεθος του δείγµατός, όπως διαµορφώθηκε, είναι οι τριακόσιοι δεκαπέντε τελειόφοιτοι µαθητές του Λυκείου ηλικίας 17 έως 18 ετών, το οποίο θεωρείται ότι είναι επαρκές ως προς τον αριθµό ώστε να χαρακτηρίζεται αντιπροσωπευτικό. Στους πίνακες 2 και 3 γίνεται αντίστοιχα η κατανοµή του δείγµατος ως προς το φύλλο τους και ως προς την κατεύθυνση των σπουδών τους στο Λύκειο. Σύµφωνα µε το φύλο των µαθητών Πίνακας 2. Η κατανοµή του δείγµατος σύµφωνα µε το φύλο των ερωτηθέντων πριν και µετά την παρουσίαση. Φύλο ερωτηθέντων ΠΡΙΝ ΤΗΝ ΠΑΡΟΥΣΙΑΣΗ ΜΕΤΑ ΤΗΝ ΠΑΡΟΥΣΙΑΣΗ Πλήθος Ποσοστό % Πλήθος Ποσοστό % Αγόρι 138 43,8 138 43,8 Κορίτσι 177 56,2 177 56,2 Σύνολο 315 100,0 315 100,0 Σύµφωνα µε την κατεύθυνση σπουδών Πίνακας 3. Η κατανοµή του δείγµατος σύµφωνα µε την κατεύθυνση σπουδών των ερωτηθέντων πριν και µετά την παρουσίαση. ΠΡΙΝ ΤΗΝ ΠΑΡΟΥΣΙΑΣΗ ΜΕΤΑ ΤΗΝ ΠΑΡΟΥΣΙΑΣΗ Κατευθύνσεις σπουδών Αριθµός Αριθµός Ποσοστό % Ποσοστό % Μαθητών Μαθητών Θετική 47 14,9 47 14,9 Θεωρητική 110 34,9 110 34,9 Τεχνολογική 158 50,2 158 50,2 Σύνολο 315 100,0 315 100,0 Ποιες πηγές πληροφόρησης χρησιµοποιούν οι µαθητές, για θέµατα σχετικά µε το περιβάλλον; Γνωρίζουν οι µαθητές ότι τα οικολογικά προϊόντα, στη διάρκεια του κύκλου ζωής τους επιβαρύνουν λιγότερο το περιβάλλον, συµβάλλοντας έτσι θετικά στην υγεία του ανθρώπου; Όσον αφορά στο πρώτο σκέλος του ερευνητικού ερωτήµατος έχουµε τις εξής διαπιστώσεις:
Πριν την παρουσίαση ένα µεγάλο ποσοστό των ερωτηθέντων, το 37,4%, θεωρεί ότι έχει ελάχιστη έως καθόλου ενηµέρωση για θέµατα σχετικά µε το περιβάλλον. Το 55,2% των συµµετασχόντων θεωρεί ότι έχει λίγη και µόλις το 7,3% πολύ ενηµέρωση για τα περιβαλλοντικά ζητήµατα. Επίσης πριν την παρουσίαση διαπιστώνεται ότι οι ερωτηθέντες δηλώνουν πως τις περισσότερες γνώσεις για θέµατα σχετικά µε το περιβάλλον τις απέκτησαν χρησιµοποιώντας ως πηγή πληροφόρησης κυρίως το ραδιόφωνο και την τηλεόραση, αλλά και το διάβασµα βιβλίων, εφηµερίδων κ.ά. Μάλιστα φαίνεται ότι τα µέσα µαζικής ενηµέρωσης τα χρησιµοποιούν ως πηγή εξίσου τα αγόρια και τα κορίτσια, ενώ το διάβασµα το χρησιµοποιεί το 63,6% των κοριτσιών και το 28,2% των αγοριών. Συγκρίνοντας τα δεδοµένα αυτά µε τα αποτελέσµατα άλλων εργασιών (Τρικαλίτη Α., 1995 και Παπαδόπουλος., 2001) στο ερωτηµατολόγιο των οποίων χρησιµοποιήθηκε το ίδιο ερώτηµα (πηγές πληροφόρησης), παρατηρείται ότι ακόµη και σήµερα τον πρώτο ρόλο στην ενηµέρωση των µαθητών σε θέµατα περιβάλλοντος έχουν η τηλεόραση και το ραδιόφωνο. Ο λόγος για τον οποίο συµβαίνει αυτό είναι κυρίως η αµεσότητα που έχουν τα µέσα µαζικής ενηµέρωσης και ιδιαιτέρως η τηλεόραση εξαιτίας της εικόνας που διαθέτει. Αξιοσηµείωτο είναι και το µικρό ποσοστό, 15,2%, που έχει ως πηγή πληροφόρησης, το σχολείο µε τα µαθήµατά του. Στο ποσοστό αυτό συµµετέχει το 10,1% των αγοριών και το 32,7% των κοριτσιών. Η πηγή ειδικά προγράµµατα περιβαλλοντικής εκπαίδευσης στο σχολείο πριν την παρουσίαση έχει ποσοστό 2,5% ενώ µετά την παρουσίαση το ποσοστό αυτό γίνεται 55,5%. Η χαρακτηριστική αυτή µεταβολή στις απαντήσεις των ερωτηθέντων οφείλεται στους εξής λόγους: είναι γνωστή η µεγάλη έκταση της ύλης των µαθηµάτων των φυσικών επιστηµών, αυτών δηλαδή που µπορούν να σχετιστούν µε το περιβάλλον και ότι οι διαθέσιµες από το πρόγραµµα ώρες διδασκαλίας τους είναι ελάχιστες. Συνεπώς, δεν υπάρχει το περιθώριο για χρήση του διαδικτύου ή για την προβολή ενηµερωτικών ταινιών ή ακόµη και για συζήτηση επάνω σε επίκαιρα περιβαλλοντικά ζητήµατα στη διάρκεια της διδασκαλίας τους. Ακόµη και στην περίπτωση που είναι εξασφαλισµένο το ενδιαφέρον εκπαιδευτικού και µαθητών, δεν υπάρχει το περιθώριο για µια ουσιαστική εφαρµογή κάποιου προγράµµατος περιβαλλοντικής εκπαίδευσης. Έτσι εξηγείται το υψηλό ποσοστό 55,5%, που έχει η πηγή ειδικά προγράµµατα περιβαλλοντικής εκπαίδευσης στο σχολείο µετά την παρουσίαση και η πτώση που έχουν οι προηγουµένως αναφερθείσες πηγές (τα µέσα µαζικής ενηµέρωσης : 15,2% και τα µαθήµατα στο σχολείο : 3,8%). Πιθανώς οι µαθητές µε αυτό το υψηλό ποσοστό θέλησαν να επιδοκιµάσουν το «κάτι διαφορετικό» που έγινε στο σχολείο τους, µε την παρουσίαση, που όµως ήταν τυχαίο και δεν είναι κάτι που γίνεται συστηµατικά και µε προγραµµατισµό. Μάλιστα, αυτό επικροτείται περισσότερο από τα κορίτσια, ποσοστό 57,6%, απ ότι τα αγόρια, που έχουν ποσοστό 52,9%. Αξιοσηµείωτα χαµηλά είναι και τα ποσοστά που παίρνουν οι περιβαλλοντικές οργανώσεις ως πηγή πληροφόρησης για το περιβάλλον: 3,8 % πριν και 4,4% µετά την παρουσίαση. Αξίζει να αναφέρουµε πως µόνο τρεις µαθητές, κατά τη συµπλήρωση του ερωτηµατολογίου πριν, δήλωσαν ότι πληροφορούνται για το περιβάλλον και
από κάποια άλλη πηγή σηµειώνοντας σχετικά το διαδίκτυο, τους προσκόπους και τις πολιτικές νεολαίες ενώ στο ερωτηµατολόγιο µετά την παρουσίαση µία µαθήτρια δήλωσε χαρακτηριστικά ως κάποια άλλη πηγή τη λογική, συνείδηση και ευαισθησία. Όσον αφορά στο δεύτερο σκέλος του ανωτέρω ερευνητικού ερωτήµατος πριν την παρουσίαση έχουµε τις εξής διαπιστώσεις: Το 45,1% των µαθητών, κυρίως αγόρια της θετικής και τεχνολογικής κατεύθυνσης, δεν γνωρίζει τον κύκλο ζωής των προϊόντων. Το 54,9% των ερωτηθέντων, κυρίως κορίτσια της θεωρητικής κατεύθυνσης, γνωρίζει τον κύκλο ζωής των προϊόντων. Το 73% των ερωτηθέντων, κυρίως αγόρια µαθητές της θετικής και τεχνολογικής κατεύθυνσης, δεν γνωρίζουν γιατί τα οικολογικά προϊόντα συµβάλλουν θετικά στην υγεία του ανθρώπου. Το 23,2% των ερωτηθέντων, κυρίως κορίτσια της θεωρητικής κατεύθυνσης, πιστεύει ότι τα οικολογικά προϊόντα είναι πιο υγιεινά και δεν εµφανίζουν παρενέργειες διότι παράγονται χωρίς φυτοφάρµακα. Με αυτήν την απάντηση, προφανώς λόγω ελλιπούς ενηµέρωσης των µαθητών, ο όρος οικολογικά προϊόντα περιορίζεται στην έννοια των προϊόντων βιολογικής γεωργίας τα οποία είναι βρώσιµα. Για το λόγο αυτό η απάντηση αυτή θεωρείται µη πλήρης. Το 3,8% των ερωτηθέντων, κυρίως κορίτσια της θεωρητικής κατεύθυνσης, θεωρεί πως τα οικολογικά προϊόντα µπορούν να ανακυκλωθούν και έτσι, συµβάλλοντας στην µείωση των αποβλήτων, προστατεύουν το περιβάλλον. Μετά την παρουσίαση, το µεγαλύτερο ποσοστό των ερωτηθέντων, 64,4%, απαντά πως τα οικολογικά προϊόντα σε σύγκριση µε τα µη οικολογικά, σε όλα τα στάδια του κύκλου ζωής τους επιβαρύνουν λιγότερο το περιβάλλον και ως εκ τούτου συµβάλουν θετικά στην υγεία του ανθρώπου. Στο ποσοστό αυτό συµµετέχουν τα κορίτσια µε ποσοστό 68,9%, ενώ τα αγόρια µε ποσοστό 58,7% κυρίως από τη θετική και θεωρητική κατεύθυνση. Από τα παραπάνω συµπεραίνεται ότι οι µαθητές θεωρούν πως δεν έχουν επαρκή ενηµέρωση για τα περιβαλλοντικά ζητήµατα. Το σχολείο και τα µαθήµατά του δεν έχει σηµαντική θέση στις πηγές πληροφόρησης για θέµατα σχετικά µε το περιβάλλον, σε αντίθεση µε το ραδιόφωνο, την τηλεόραση καθώς επίσης το διάβασµα εξωσχολικών βιβλίων, εφηµερίδων, κ.ά. που έχουν την πρώτη θέση. Καθίσταται φανερό ότι οι µαθητές θεωρούσαν τα προϊόντα βιολογικής γεωργίας ως τα µοναδικά οικολογικά προϊόντα. Ακόµη δεν γνώριζαν ότι τα οικολογικά προϊόντα σε όλο τον κύκλο ζωής τους, επιβαρύνουν λιγότερο το περιβάλλον και δεν συσχέτιζαν την προστασία και τη διατήρηση της ακεραιότητας του περιβάλλοντος µε την υγεία του ανθρώπου. Μετά την παρουσίαση τα κορίτσια µαθητές της θεωρητικής και θετικής κατεύθυνσης εµφανίζουν καλύτερες επιδόσεις στις απαντήσεις που δίνουν στα σχετικά ερωτήµατα απ ότι τα αγόρια και των τριών κατευθύνσεων. Γνωρίζουν οι µαθητές το οικολογικό σήµα της Ε.Ε.; Πριν την παρουσίαση στο σχολείο, διαπιστώνονται τα εξής: Ένα πολύ µικρό ποσοστό το 3,8% των µαθητών, ανεξαρτήτως κατεύθυνσης σπουδών και φύλου αναγνώρισε το οικολογικό σήµα της Ε.Ε.
Το 82,2% των ερωτηθέντων, αποτελούµενο κυρίως από αγόρια της θετικής και τεχνολογικής κατεύθυνσης, δεν γνώριζε το σήµα. Το 14% των ερωτηθέντων, κυρίως κορίτσια της θεωρητικής κατεύθυνσης συνδέει το σήµα που υποδεικνύεται στο ερωτηµατολόγιο µε τη δράση της Ε.Ε. για το περιβάλλον. Μάλιστα, εδώ αξίζει να αναφερθεί ότι σε αυτό το ποσοστό συγκαταλέγεται και ένα πολύ µικρό ποσοστό µαθητών οι οποίοι διατύπωσαν την άποψη πως το σήµα που τους υπεδείχθη στο ερωτηµατολόγιο συµβολίζει το νόµισµα του Ευρώ και την άνθησή του στα κράτη µέλη της Ε.Ε. Μετά την παρουσίαση στο σχολείο, διαπιστώνεται ότι: Το 64,8% των µαθητών, κυρίως κορίτσια µαθητές της θετικής και θεωρητικής κατεύθυνσης, ήταν σε θέση να αναγνωρίζει το σήµα και να γνωρίζει τις προϋποθέσεις που πρέπει να πληρούν τα προϊόντα προκειµένου να τους απονεµηθεί. Επίσης, το ποσοστό αυτό των µαθητών κατανόησε ότι το οικολογικό σήµα ισχύει µόνο στα κράτη µέλη της Ε.Ε. Το 33% των ερωτηθέντων, κυρίως κορίτσια θεωρητικής κατεύθυνσης, απάντησε ότι το σήµα που τους υπεδείχθη στο ερωτηµατολόγιο αφορά απλά στα οικολογικά προϊόντα, χωρίς επιπλέον διευκρινίσεις. Το 2,2% των ερωτηθέντων, κυρίως αγόρια της τεχνολογικής κατεύθυνσης, απάντησε και πάλι πως δεν γνωρίζει το σήµα. Από τα παραπάνω συµπεραίνεται, ότι πριν την παρουσίαση η αναγνωρισιµότητα του σήµατος από τους ερωτηθέντες ήταν ελάχιστη και σε ένα µικρό ποσοστό το σήµα συγχέεται µε το νόµισµα του Ευρώ. Μετά την παρουσίαση, η αναγνωρισιµότητα του οικολογικού σήµατος της Ε.Ε. γίνεται αρκετά µεγάλη, κυρίως από τα κορίτσια και µάλιστα της θετικής και θεωρητικής κατεύθυνσης. Εµπιστεύονται και σε πιο βαθµό οι µαθητές την οικολογική επισήµανση; Πριν την παρουσίαση το 68,6% των µαθητών θεωρούν ότι Τα οικολογικά σήµατα, ως ετικέτες οικολογικής επισήµανσης προϊόντων και υπηρεσιών, δηµιουργούν εµπιστοσύνη. Πρόκειται κυρίως για κορίτσια της θεωρητικής κατεύθυνσης. Μετά την παρουσίαση το ποσοστό αυτό γίνεται 90,8% και σε αυτό συµµετέχουν εξίσου αγόρια και κορίτσια και των τριών κατευθύνσεων. Επίσης, πριν την παρουσίαση το 70,8% των µαθητών, κυρίως κορίτσια µαθητές της θετικής και θεωρητικής κατεύθυνσης, διαφωνεί µε τη πρόταση Τα οικολογικά προϊόντα είναι κατώτερης ποιότητας από τα αντίστοιχά τους µη οικολογικά. Μετά την παρουσίαση το ποσοστό αυτό γίνεται 87,6% και είναι ανεξάρτητο του φύλου και της κατεύθυνσης σπουδών των ερωτηθέντων. Το 41,9% των µαθητών, ανεξαρτήτως φύλου και κατεύθυνσης σπουδών, πριν την παρουσίαση διαφωνεί µε τη πρόταση Το κίνηµα των οικολογικών προϊόντων δηµιουργήθηκε από κάποιες βιοµηχανίες απλά για να προωθήσουν αποτελεσµατικότερα τα προϊόντα τους. Μετά την παρουσίαση το ποσοστό αυτό γίνεται 65,4% και σε αυτό συµµετέχουν κυρίως κορίτσια της θετικής κατεύθυνσης. Από τα παραπάνω συνάγεται, ότι οι µαθητές πριν την παρουσίαση, έστω και αν ως οικολογικά θεωρούν τα προϊόντα βιολογικής γεωργίας,
εµπιστεύονται την οικολογική επισήµανση κατά µέσο όρο σε ποσοστό περίπου 60% και ακόµη δεν θεωρούν τα προϊόντα αυτά κατώτερης ποιότητας από τα αντίστοιχά τους µη οικολογικά. Μετά την παρουσίαση, οπότε οι µαθητές ενηµερώθηκαν επακριβώς για τα οικολογικά προϊόντα και την επισήµανσή τους, βλέπουµε ότι και διατηρούν και ενισχύουν την εµπιστοσύνη τους. Ωστόσο ταυτόχρονα διατηρούν και επιφυλάξεις σχετικά µε την ειλικρίνεια των προθέσεων της βιοµηχανίας για περιβαλλοντική προστασία. Έχουν θετική άποψη και στάση οι µαθητές ως καταναλωτές απέναντι στα οικολογικά προϊόντα; Το 95,2% των µαθητών, ανεξαρτήτως κατεύθυνσης και φύλου, πριν την παρουσίαση συµφωνεί πως τα οικολογικά προϊόντα επιβάλλεται να φέρουν ειδική ετικέτα επισήµανσης προκειµένου να διακρίνονται από τα αντίστοιχά τους µη οικολογικά. Μετά την παρουσίαση το ποσοστό αυτό γίνεται 97,8%. Πριν την παρουσίαση, µόνο το 16,5% των ερωτηθέντων διαφωνεί µε την πρόταση Τα οικολογικά προϊόντα κοστίζουν περισσότερο από τα αντίστοιχά τους µη οικολογικά, ενώ µετά την παρουσίαση το ποσοστό αυτό γίνεται 38,4%. Το 67,9% των ερωτηθέντων συµφωνεί πως πρέπει να επιβραβεύονται µε την προτίµηση των καταναλωτών οι βιοµηχανίες που παράγουν οικολογικά προϊόντα. Μετά την παρουσίαση το ποσοστό αυτό γίνεται 92,1%. Το 51,4% των ερωτηθέντων είναι διατεθειµένοι να πληρώσουν κάτι παραπάνω προκειµένου να αγοράσουν οικολογικά προϊόντα. Μετά την παρουσίαση το ποσοστό αυτό γίνεται 77,8%. Πριν την παρουσίαση, το 89,2% των ερωτηθέντων συµφωνούν πως οι καταναλωτές πρέπει να προτιµούν τα προϊόντα που επιβαρύνουν λιγότερο το περιβάλλον. Μετά την παρουσίαση το ποσοστό αυτό φθάνει το 95,2%. Το 53,7% των ερωτηθέντων, κυρίως κορίτσια από την θετική και θεωρητική κατεύθυνση, διαφωνούν µε την πρόταση πως οι καταναλωτές επιλέγουν τα οικολογικά προϊόντα για λόγους µόδας και όχι συνειδητά. Μετά την παρουσίαση το ποσοστό αυτό γίνεται 71,7% και αποτελείται κυρίως από κορίτσια της θετικής και θεωρητικής κατεύθυνσης. Το 47,9% των ερωτηθέντων συµφωνούν µε την προτεραιότητα των οικολογικών προϊόντων στις προµήθειες του δηµόσιου τοµέα. Μετά την παρουσίαση το ποσοστό αυτό γίνεται 77,1% και σε αυτό συµµετέχουν κυρίως µαθητές της θετικής και τεχνολογικής κατεύθυνσης. Από τα παραπάνω συνάγεται ότι οι απαντήσεις των µαθητών στα συγκεκριµένα ερωτήµατα κατά κύριο λόγο είναι ανεξάρτητες από το φύλο τους και από την κατεύθυνση των σπουδών τους. Συµπερασµατικά λοιπόν, διαπιστώνεται γενικά η θετική άποψη και στάση των µαθητών απέναντι στα οικολογικά προϊόντα και η ευαισθητοποίησή τους σε θέµατα σχετικά µε το περιβάλλον. Βεβαίως, οι µαθητές δεν είναι ακόµη οικονοµικά αυτοδύναµοι καταναλωτές. Όµως, αφενός επηρεάζουν τις αποφάσεις των µεγαλυτέρων τους, αφετέρου ως τελειόφοιτοι του Λυκείου βρίσκονται στην αρχή µιας πορείας η οποία θα τους καταστήσει οικονοµικά ανεξάρτητους. Εποµένως, επιβάλλεται σε αυτή την πορεία να έχουν αναγνωρίσει αξίες και να έχουν διασαφηνίσει έννοιες ώστε τελικά, ως πολίτες αλλά και ως καταναλωτές, να συµβάλλουν στην οικονοµική ανάπτυξη µε παράλληλη διαφύλαξη του
περιβάλλοντος. Άλλωστε, όπως ειπώθηκε αρχικά, η συνεισφορά προς αυτήν την κατεύθυνση είναι και ένας από τους σκοπούς αυτής της παρουσίασης στους τελειόφοιτους µαθητές του Λυκείου. Ποια η άποψη των µαθητών σχετικά µε τη διαθεσιµότητα στην αγορά των προϊόντων που φέρουν το οικολογικό σήµα της Ε.Ε.; Το 83,8% των ερωτηθέντων θεωρεί αναγκαίο να γνωρίζει κάθε φορά που αγοράζει κάποιο προϊόν αν υπάρχει αντίστοιχό του οικολογικό. Μετά την παρουσίαση το ποσοστό αυτό αυξήθηκε σε 96,2%. Το 62,9% των ερωτηθέντων θεωρεί περιορισµένη τη διαθεσιµότητα των οικολογικών προϊόντων στην αγορά. Μάλιστα, µετά την παρουσίαση, όπου διευκρινίστηκε ότι τα οικολογικά προϊόντα δεν είναι τα προϊόντα βιολογικής γεωργίας, που ως βρώσιµα ευρίσκονται εύκολα στα ράφια των super markets, το ποσοστό αυτό έφθασε το 64,1%. Συµπερασµατικά διαπιστώνεται, ότι οι απαντήσεις των µαθητών στα συγκεκριµένα ερωτήµατα είναι ανεξάρτητες από το φύλο τους και από την κατεύθυνση των σπουδών τους. Ακόµη διαπιστώνεται, ότι οι ερωτηθέντες επιθυµούν να γνωρίζουν ποια οικολογικά προϊόντα προσφέρονται στην ελληνική αγορά και κατά την άποψή τους η διαθεσιµότητα των βάσει του κανονισµού (ΕΚ) 1980/2000, οικολογικών προϊόντων στην ελληνική αγορά είναι περιορισµένη. Υπάρχει στους µαθητές η επιθυµία για περισσότερη πληροφόρηση και γνώση σε θέµατα σχετικά µε τα οικολογικά προϊόντα; Πριν την παρουσίαση, ότι το 92,1% των ερωτηθέντων δήλωσε ότι επιθυµεί περισσότερη πληροφόρηση για τα οικολογικά προϊόντα και την επισήµανσή τους. Το ποσοστό αυτό δεν διαφοροποιήθηκε ιδιαίτερα µετά την παρουσίαση (92,7%). Το 83,8% των ερωτηθέντων είναι διατεθειµένο να συµµετάσχει σε δραστηριότητες που θα προβλέπονται από το Αναλυτικό Πρόγραµµα Σπουδών του Λυκείου. Μετά την παρουσίαση το ποσοστό αυτό γίνεται 90,2%. Συµπερασµατικά διαπιστώνεται, ότι οι απαντήσεις των µαθητών στα συγκεκριµένα ερωτήµατα είναι ανεξάρτητες από το φύλο τους και από την κατεύθυνση των σπουδών τους. Ακόµη, καταδεικνύεται ότι στο µεγαλύτερο ποσοστό, οι συµµετάσχοντες στην έρευνα, επιθυµούν περισσότερη πληροφόρηση σε θέµατα σχετικά µε την οικολογική επισήµανση και τα οικολογικά προϊόντα καθώς και την αναµόρφωση του Αναλυτικού Προγράµµατος Σπουδών του Λυκείου, ώστε αυτό να συµπεριλαµβάνει σύγχρονα θέµατα.