Η ΚΑΤΑΓΡΑΦΗ ΤΗΣ ΚΑΡΠΩΣΗΣ ΚΑΙ Η ΠΑΡΑΚΟΛΟΥΘΗΣΗ ΤΗΣ ΕΞΕΛΙΞΗΣ ΤΩΝ ΠΛΗΘΥΣΜΩΝ ΘΗΡΑΜΑΤΙΚΩΝ ΕΙΔΩΝ ΣΤΗΝ ΕΛΛΑΔΑ ΠΡΟΓΡΑΜΜΑΤΑ ΑΡΤΕΜΙΣ Ι & ΙΙ

ΓΕΝΙΚΗ ΣΥΝΕΛΕΥΣΗ ΚΥΝΗΓΕΤΙΚΗ ΣΥΝΟΜΟΣΠΟΝΔΙΑ ΕΛΛΑΔΟΣ Η ΚΑΤΑΓΡΑΦΗ ΤΗΣ ΚΑΡΠΩΣΗΣ ΚΑΙ Η ΠΑΡΑΚΟΛΟΥΘΗΣΗ ΤΗΣ ΕΞΕΛΙΞΗΣ ΤΩΝ ΠΛΗΘΥΣΜΩΝ ΘΗΡΑΜΑΤΙΚΩΝ ΕΙΔΩΝ ΣΤΗΝ ΕΛΛΑΔΑ ΠΡΟΓΡΑΜΜΑΤΑ ΑΡΤΕΜΙΣ Ι & ΙΙ 12 ΙΟΥΝΙΟΥ 2016 Ξενοδοχείο Divani Palace Acropolis Αίθουσα «Ερέχθειον» 0

ΤΑ ΠΡΟΓΡΑΜΜΑΤΑ ΑΡΤΕΜΙΣ ΑΠΟΤΕΛΟΥΝ ΠΡΟΫΠΟΘΕΣΗ ΓΙΑ ΝΑ ΥΠΑΡΧΕΙ ΚΥΝΗΓΙ ΣΤΗΝ ΕΛΛΑΔΑ Η παρακολούθηση και η καταγραφή της εξέλιξης των πληθυσμών των θηραματικών ειδών στην Ελλάδα, είναι η γνώση στην οποία βασίζεται εδώ και δεκαετίες η Κυνηγετική Συνομοσπονδία Ελλάδος για την άσκηση αειφορικής κυνηγετικής διαχείρισης στη χώρα. Η γνώση αυτή προέρχεται από τα ερευνητικά προγράμματα ΑΡΤΕΜΙΣ Ι και ΑΡΤΕΜΙΣ ΙΙ, τα οποία υλοποιούν ειδικές επιστημονικές ομάδες, σε συνεργασία με Ανώτατα Εκπαιδευτικά Ιδρύματα της χώρας, μετά από δημόσιο διαγωνισμό και ανάθεση βάσει αυστηρών κριτηρίων. Από το 1995 και για 20 συναπτά έτη υλοποιείται το ερευνητικό πρόγραμμα ΑΡΤΕΜΙΣ Ι, το οποίο καταγράφει την εξέλιξη των θηραματικών πληθυσμών στην ελληνική επικράτεια, μέσω της μελέτης της κάρπωσής τους. Το πρόγραμμα ονομάστηκε «ΑΡΤΕΜΙΣ I» προς τιμήν της κυνηγέτιδας θεάς και προστάτιδας του κυνηγιού. Είναι η πρώτη και μοναδική μελέτη πανελλήνιας εμβέλειας με αντικείμενο το αειφόρο κυνήγι. Άλλωστε, όπως έχει παραδεχθεί η διεθνής επιστημονική κοινότητα η μελέτη της κάρπωσης αποτελεί την πλέον αξιόπιστη μέθοδο παρακολούθησης των πληθυσμών. Ταυτόχρονα, από το 2005 μέχρι και σήμερα, για 11 συναπτά έτη, υλοποιείται επίσης, από ειδικές επιστημονικές ομάδες, το ερευνητικό πρόγραμμα «ΑΡΤΕΜΙΣ ΙΙ». Ο σκοπός του «ΑΡΤΕΜΙΣ ΙΙ» είναι ο προσδιορισμός του ποσοστού ανηλίκων & ενηλίκων ατόμων στον θηρευθέντα πληθυσμό. Η κύρια χρήση της γνώσης αυτής είναι να χρησιμοποιηθεί ως δείκτης της επιτυχίας της αμέσως προηγούμενης αναπαραγωγικής περιόδου, αλλά και της δυναμικής του πληθυσμού των διαφόρων ειδών, σε βάθος χρόνου. Επίσης, μπορεί να γίνει αναγνώριση φύλου και συνεπώς, προσδιορισμός της αναλογίας των δύο φύλων. Τα αποτελέσματα και των δύο προγραμμάτων ΑΡΤΕΜΙΣ Ι & ΑΡΤΕΜΙΣ ΙΙ έχουν αποσπάσει κατ επανάληψη πολύ θετικές κριτικές, σε πληθώρα επιστημονικών συνεδρίων και συναντήσεων ειδικών επιστημόνων στην Ευρώπη, όπου και έχουν παρουσιαστεί. 1

Τονίζεται, ότι κανένας άλλος φορέας του Δημοσίου ή ιδιωτικός, κανένας άλλος Οργανισμός, ερευνητικό κέντρο ή ΜΚΟ, δεν έχει προχωρήσει σε μια τέτοια αξιόπιστη και αντικειμενική μελέτη στη χώρα. Και τα δύο προγράμματα ΑΡΤΕΜΙΣ Ι και ΑΡΤΕΜΙΣ ΙΙ αποδεικνύουν επί σειρά ετών, μέσα από εξειδικευμένες στατιστικές αναλύσεις: 1) τη σταθερότητα των πληθυσμών, και 2) την αειφορική κυνηγετική δραστηριότητα η οποία δεν επηρεάζει τους θηραματικούς πληθυσμούς. Τα αποτελέσματα των ερευνητικών προγραμμάτων ΑΡΤΕΜΙΣ I και ΑΡΤΕΜΙΣ ΙΙ με τις μοναδικές για τη χώρα (αλλά και την Ευρώπη), πλούσιες χρονοσειρές, αποτελούν την επιστημονική απόδειξη για την αδιαμφισβήτητη σταθερότητα των θηραματικών πληθυσμών στην Ελλάδα. Αυτό, αποτελεί και την πλέον αδιάσειστη απάντηση στους παντελώς αναξιόπιστους ισχυρισμούς από αντικυνηγετικούς κύκλους και διάφορες ΜΚΟ. Άλλωστε, οι κυνηγοί πριν από όλους έχουν συνειδητοποιήσει πως η γνώση της κατάστασης των θηραματικών πληθυσμών είναι ο δρόμος που οδηγεί στο σωστό κυνήγι, το οποίο ταυτόχρονα προστατεύει το περιβάλλον. Η προστασία του περιβάλλοντος λοιπόν και της θηραματοπανίδας στην Ελλάδα γίνεται πράξη με τα προγράμματα «ΑΡΤΕΜΙΣ Ι & ΙΙ». ΒΑΣΙΚΟ ΑΝΤΙΚΕΙΜΕΝΟ ΤΟΥ ΠΡΟΓΡΑΜΜΑΤΟΣ «ΑΡΤΕΜΙΣ Ι» ΚΑΙ ΜΕΘΟΔΟΛΟΓΙΑ Το βασικό αντικείμενο του «ΑΡΤΕΜΙΣ Ι» είναι η παρακολούθηση της κατάστασης και της δυναμικής των πληθυσμών των θηρευσίμων ειδών. Μέσω αυτής της μελέτης, εξασφαλίζονται επίσης και οι αναγκαίες γνώσεις για την αντικειμενική και ορθολογική διαχείριση της θηραματοπανίδας μέσω της κυνηγετικής δραστηριότητας. Συνδυάζοντας αυτά τα αποτελέσματα με τις πιο πρόσφατες βιβλιογραφικές αναφορές οι ειδικοί επιστήμονες καταλήγουν σε συμπεράσματα για τη βιωσιμότητα και την ευρωστία των πληθυσμών στη χώρα. Από τα μέχρι στιγμής αποτελέσματα, οι πληθυσμοί των θηραματικών ειδών στην Ελλάδα βρίσκονται σε καλή κατάσταση και μπορούν να αναπαράγονται δίχως κανένα πρόβλημα, επιτρέποντας τη συνέχιση της αειφορικής κάρπωσής τους. 2

Η συλλογή πληροφοριών του προγράμματος «ΑΡΤΕΜΙΣ Ι» βασίζεται στη συμπλήρωση ενός στατιστικού ερωτηματολογίου από κυνηγούς. Το στατιστικό ερωτηματολόγιο δημιουργήθηκε από την επιστημονική ομάδα στην αρχή του προγράμματος. Έκτοτε, αναβαθμίζεται κάθε έτος εφόσον υπάρχει ανάγκη, και στη συνέχεια τυπώνεται και διανέμεται σε όλους τους Κυνηγετικούς Συλλόγους της χώρας. Τα αντίτυπα διανέμονται αρχικά στις Κυνηγετικές Ομοσπονδίες και αυτές με τη σειρά τους τα προωθούν στους κατά τόπους Κυνηγετικούς Συλλόγους της χώρας, που υπάγονται στην περιφέρειά τους. Ο αριθμός των ερωτηματολογίων που διανέμει ο κάθε Κυνηγετικός Σύλλογος είναι ανάλογος με τον αριθμό των μελών του. Ο τελικός αποδέκτης του ερωτηματολογίου είναι ο κυνηγός, ο οποίος το λαμβάνει από τον Κυνηγετικό του Σύλλογο σε ετήσια βάση την περίοδο θεώρησης της άδειάς του. Το στατιστικό ερωτηματολόγιο κυνηγού έχει ημερολογιακό χαρακτήρα. Ο κυνηγός το συμπληρώνει από την αρχή μέχρι και το τέλος της κυνηγετικής περιόδου, όπου καταγράφει τα αποτελέσματα της κάθε κυνηγετικής του εξόρμησης, σε μία ή και περισσότερες γραμμές. Με το τέλος της κυνηγετικής περιόδου, τα συμπληρωμένα στατιστικά ερωτηματολόγια επιστρέφονται στην επιστημονική ομάδα, η οποία αναλαμβάνει την επεξεργασία τους. Τα δεδομένα των συμπληρωμένων ερωτηματολογίων, εξάγονται από την επιστημονική ομάδα και καταχωρούνται σε ειδική ηλεκτρονική βάση δεδομένων, η οποία αυτή τη στιγμή έχει στοιχεία 20 συνεχόμενων ετών, με αποτελέσματα που αριθμούν περισσότερες από 600.000 κυνηγετικές εξορμήσεις. Οι βασικές μεταβλητές οι οποίες εξάγονται από τα πρωτογενή δεδομένα που προέρχονται από τα στατιστικά ερωτηματολόγια που συμπληρώνουν οι κυνηγοί, και οι οποίες καταγράφονται στην ηλεκτρονική βάση δεδομένων, είναι οι εξής: Θηραματικό είδος Η κυνηγετική ευκαιρία (αριθμός συναντηθέντων θηραμάτων ανά κυνηγό και κυνηγετική εξόρμηση) Η κυνηγετική κάρπωση (αριθμός θηρευθέντων θηραμάτων ανά κυνηγό και κυνηγετική εξόρμηση) 3

Χρονική διάρκεια εξόρμησης Αριθμός κυνηγών ομάδας Ημερομηνία εξόρμησης Περιοχή κυνηγιού (πόλη, χωριό, οικισμός, νομός) Αριθμός απωλεσθέντων θηραμάτων Αριθμός καταναλωθέντων φυσιγγίων Αριθμός ατόμων πέρδικας σε κάθε κοπάδι (συναντηθέντα ανά κυνηγό και κυνηγετική εξόρμηση) Κυνηγετικός σύλλογος κυνηγού Είδος άδειας θήρας (τοπική, περιφερειακή, γενική) Έτος πρώτης έκδοσης άδειας θήρας (εμπειρία) Η στατιστική ανάλυση που υλοποιείται στις παραπάνω καταγεγραμμένες μεταβλητές, είναι αυτή που οδηγεί στην εξαγωγή συμπερασμάτων που αφορούν την αφθονία και τη δυναμική πληθυσμών των θηραματικών ειδών, και βασίζεται κυρίως στον προσδιορισμό, τη χρήση και το συνδυασμό των δεικτών θηραματικής αφθονίας. Πραγματοποιώντας στατιστικές συγκρίσεις μεταξύ ετών εξάγονται συμπεράσματα για την τάση των θηραματικών πληθυσμών και την ευρωστία τους. Επίσης, μέσω της καταγραφής της κάρπωσης παρακολουθούνται και προσδιορίζονται έμμεσα και οι μεταναστευτικοί διάδρομοι φθινοπωρινής αποδημίας ειδών αποδημητικών θηραμάτων, και καταγράφεται μέσω της κάρπωσης η χρονική εξέλιξη αυτού του φαινομένου στην ελληνική επικράτεια. Εξάγονται επίσης συμπεράσματα επίδρασης των κλιματικών αλλαγών και έντονων καιρικών φαινομένων, τα οποία αντικατοπτρίζονται με διακυμάνσεις στις καταγραφές της κάρπωσης, και οδηγούν σε καλύτερη κατανόηση των μη πυκνοεξαρτημένων παραγόντων που επηρεάζουν τις δημογραφικές τάσεις. ΑΠΟΤΕΛΕΣΜΑΤΑ ΠΡΟΓΡΑΜΜΑΤΟΣ «ΑΡΤΕΜΙΣ Ι» Παρακάτω ακολουθεί μια παράθεση κάποιων ενδεικτικών βασικών συμπερασμάτων του προγράμματος «ΑΡΤΕΜΙΣ Ι». Τα συμπεράσματα αφορούν την κατανομή των κυνηγών που συμπληρώνουν το στατιστικό ερωτηματολόγιο ανάλογα με: 1) το μέγεθος του τόπου διαμονής τους, 2) την κυνηγετική τους εμπειρία 4

(δεκαετία πρώτης έκδοσης άδειας θήρας), και 3) την κυνηγετική περιφέρεια στην οποία πραγματοποίησαν κυνηγετικές εξορμήσεις. Επίσης, παρουσιάζονται γραφήματα που αναλύουν την κατανομή των κυνηγετικών εξορμήσεων για τα θηραματικά είδη σε όλη την ελληνική επικράτεια, καθώς και δείκτες για κάποια από τα σημαντικότερα θηραματικά είδη και σχολιασμός των αποτελεσμάτων. Γράφημα 1: Ποσοστιαία κατανομή της προέλευσης των κυνηγών για τις κυνηγετικές περιόδους από το 1995-1996 έως και το 2014-2015, ανάλογα με το μέγεθος του τόπου διαμονής τους Γράφημα 1. Ποσοστιαία κατανομή της προέλευσης των κυνηγών που συμμετείχαν στο πρόγραμμα "Αρτεμις" τις κυνηγετικές περιόδους 1995-96 έως και 2014-15, με την κυνηγετική ομοσπονδία που ανήκει ο σύλλογός τους. ΜΑΚΕΔΟΝΙΑΣ - ΘΡΑΚΗΣ 31,94% ΘΕΣΣΑΛΙΑΣ 5,96% ΑΓΝΩΣΤΗ 2,30% ΚΡΗΤΗΣ - ΔΩΔΕΚΑΝΝΗΣΟΥ 3,21% ΑΡΧΙΠΕΛΑΓΟΥΣ 3,01% ΠΕΛΟΠΟΝΝΗΣΟΥ 12,91% ΗΠΕΙΡΟΥ 3,24% ΣΤΕΡΕΑΣ ΕΛΛΑΔΑΣ 37,44% 5

Γράφημα 2: Ποσοστιαία κατανομή των κυνηγών ανάλογα με την κυνηγετική τους εμπειρία για τις κυνηγετικές περιόδους από το 1995-1996 έως και το 2014-2015 Από το παραπάνω γράφημα προκύπτει ότι το μεγαλύτερο ποσοστό των κυνηγών που συμπληρώνουν το ερωτηματολόγιο «ΑΡΤΕΜΙΣ» έχει εικοσαετή εμπειρία σε ό,τι αφορά την κυνηγετική δραστηριότητα. Αυτό συμπεραίνεται καθώς το 45% του συνόλου των κυνηγών που συμπληρώνουν το ερωτηματολόγιο έχουν αποκτήσει άδεια θήρας για πρώτη φορά την περίοδο 1980-2000. Το 18% έχει αποκτήσει την πρώτη άδεια θήρας τη δεκαετία 1971-1980, το 25% είναι σχετικά καινούριοι κυνηγοί και έχουν αποκτήσει την άδεια τους πρώτη φορά μετά το 2000, και το υπόλοιπο 10% έχει αποκτήσει την άδεια θήρας πριν από το 1970. 6

Γράφημα 3: Κατανομή των κυνηγετικων εξορμήσεων των κυνηγών ανάλογα με την κυνηγετική περιφέρεια στην οποία πραγματοποίησαν την εξόρμησή τους από το 1995-1996 έως και το 2014-2015 Από το Γράφημα 3 συμπεραίνεται πως το μεγαλύτερο ποσοστό των κυνηγετικών εξορμήσεων των κυνηγών που συμπληρώνουν το ερωτηματολόγιο «ΑΡΤΕΜΙΣ» πραγματοποιείται στη Μακεδονία-Θράκη, διαμορφώνοντας το 37% του συνόλου των εξορμήσεων. Ακολουθεί η Στερεά Ελλάδα η οποία συγκεντρώνει το 30%, έπειτα έρχεται η Πελοπόννησος με 16% των εξορμήσεων και ακολουθούν με μικρότερα ποσοστά οι υπόλοιπες κυνηγετικές περιφέρειες. 7

Γράφημα 4: Ποσοστιαία κατανομή των κυνηγετικών εξορμήσεων ανά θηραματικό είδος, για τις κυνηγετικές περιόδους από το 1995-1996 έως και το 2014-2015 Στο Γράφημα 4 καταγράφεται η ποσοστιαία κατανομή των κυνηγετικών εξορμήσεων σε όλη την Ελληνική επικράτεια των κυνηγών που συμμετείχαν στο πρόγραμμα από το 1995 έως και την περίοδο 2014-2015, κατά θηραματικό είδος. Το μεγαλύτερο ποσοστό το συγκεντρώνουν η μπεκάτσα και ακολουθούν οι τσίχλες, ο λαγός και το ορτύκι. Τα αποδημητικά θηράματα (μπεκάτσα, τσίχλες, ορτύκι, τρυγόνι, φάσσα, πάπιες, κλπ) συγκεντρώνουν περισσότερο από το 70% των κυνηγετικών εξορμήσεων των Ελλήνων κυνηγών. 8

Γράφημα 5: Ποσοστιαία κατανομή των κυνηγετικών εξορμήσεων ανά θηραματικό είδος, στην κυνηγετική περιφέρεια Κρήτης Δωδεκανήσου, για τις κυνηγετικές περιόδους από το 1995-1996 έως και το 2014-2015 Από το Γράφημα 5 προκύπτει πως στην κυνηγετική περιφέρεια της Κρήτης - Δωδεκανήσου το μεγαλύτερο ποσοστό κυνηγετικών εξορμήσεων πραγματοποιείται για λαγό φτάνοντας το 35%, και ακολουθούν η μπεκάτσα, οι κιχλίδες και η νησιώτικη πέρδικα με 16%, 17% και 14% αντίστοιχα. Έπειτα τα υπόλοιπα είδη με χαμηλότερα ποσοστά. 9

Γράφημα 6: Ποσοστιαία κατανομή των κυνηγετικών εξορμήσεων ανά θηραματικό είδος στην κυνηγετική περιφέρεια Αρχιπελάγους στους νομούς Χίου, Λέσβου και Σάμου, για τις κυνηγετικές περιόδους από το 1995-1996 έως και το 2014-2015 Από το Γράφημα 6 διαπιστώνεται ότι στην κυνηγετική περιφέρεια Αρχιπελάγους το μεγαλύτερο ποσοστό κυνηγετικών εξορμήσεων πραγματοποιείται για μπεκάτσα (27%), ενώ ακολουθεί το ορτύκι με 17%, οι τσίχλες με 15.5% και η νησιώτικη πέρδικα με 16.5%. Τα υπόλοιπα είδη ακολουθούν με μικρότερα ποσοστά. 10

Γράφημα 7: Ποσοστιαία κατανομή των κυνηγετικών εξορμήσεων ανά θηραματικό είδος, στην κυνηγετική περιφέρεια Πελοποννήσου, για τις κυνηγετικές περιόδους από το 1995-1996 έως και το 2014-2015 Όσον αφορά τις κυνηγετικές εξορμήσεις που πραγματοποιούνται στην κυνηγετική περιφέρεια Πελοποννήσου, περισσότερες από 50% πραγματοποιούνται για μπεκάτσα και τσίχλες. Ακολουθούν με 15.5% οι κυνηγετικές εξορμήσεις για λαγό, και τα υπόλοιπα είδη συμμετέχουν με μικρότερα ποσοστά. 11

Γράφημα 8: Ποσοστιαία κατανομή των κυνηγετικών εξορμήσεων ανά θηραματικό είδος, στην κυνηγετική περιφέρεια Στερεάς Ελλάδος, για τις κυνηγετικές περιόδους από το 1995-1996 έως και το 2014-2015 Στη Στερεά Ελλάδα, το μεγαλύτερο ποσοστό των κυνηγετικών εξορμήσεων που πραγματοποιούν οι κυνηγοί που συμπληρώνουν το ερωτηματολόγιο «ΑΡΤΕΜΙΣ Ι» πραγματοποιείται για τσίχλες (28%). Ακολουθεί με σχεδόν ίδιο ποσοστό η μπεκάτσα και το ορτύκι (19.5% και 17.5% αντίστοιχα), ενώ ο λαγός συγκεντρώνει το 12%. Τα υπόλοιπα είδη ακολουθούν με μικρότερα ποσοστά. 12

Γραφημα 9: Ποσοστιαία κατανομή των κυνηγετικών εξορμήσεων ανά θηραματικό είδος στην κυνηγετική περιφέρεια Ηπείρου, για τις κυνηγετικές περιόδους από το 1995-1996 έως και το 2014-2015 Το μεγαλύτερο ποσοστό των κυνηγετικών εξορμήσεων που πραγματοποιούνται στην Ήπειρο, το συγκεντρώνουν τα θηραματικά είδη κιχλίδες με 33% και ακολουθούν αγριόχοιρος, λαγός και φάσσα με ποσοστά 13%, 13% και 11.5% αντίστοιχα. Όλα τα υπόλοιπα είδη ακολουθούν με μικρά ποσοστά. 13

Γράφημα 10: Ποσοστιαία κατανομή των κυνηγετικών εξορμήσεων ανά θηραματικό είδος στην κυνηγετική περιφέρεια Μακεδονίας Θράκης, για τις κυνηγετικές περιόδους από το 1995-1996 έως και το 2014-2015 Στην κυνηγετική περιφέρεια Μακεδονίας Θράκης, το μεγαλύτερο ποσοστό κυνηγετικών εξορμήσεων πραγματοποιείται για τη μπεκάτσα και το λαγό συγκεντρώνοντας το 25.5% και το 22.5% αντίστοιχα. Οι τσίχλες συγκεντρώνουν το μικρό ποσοστό του 6.5% των εξορμήσεων, ενώ το ορτύκι το 18%. Όλα τα υπόλοιπα είδη συμμετέχουν με μικρότερα ποσοστά. 14

Γράφημα 11: Ποσοστιαία κατανομή των κυνηγετικών εξορμήσεων ανά θηραματικό είδος στην κυνηγετική περιφέρεια Θεσσαλίας, για τις κυνηγετικές περιόδους από το 1995-1996 έως και το 2014-2015 Στη Θεσσαλία επίσης, η μπεκάτσα είναι το θηραματικό είδος που συγκεντρώνει το μεγαλύτερο ποσοστό των κυνηγετικών εξορμήσεων με 34.5%, ακολουθεί ο λαγός με 16%, έπειτα το ορτύκι με 13% και τέλος οι τσίχλες με 11%. Η πετροπέρδικα συγκεντρώνει το 7.5% των εξορμήσεων, και τα υπόλοιπα είδη συμμετέχουν με μικρότερα ποσοστά. 15

Πληθυσμιακές τάσεις του λαγού στην ελληνική επικράτεια Επιστημονική Ονομασία: Καθεστώς παρουσίας: Lepus europaeus Επιδημητικό είδος Εισαγωγή Ο λαγός είναι ευρέως διαδεδομένο, κοινό και μόνιμο είδος σε όλη την ηπειρωτική Ελλάδα και σε πολλά από τα μεγαλύτερα νησιά μας (Κρήτη, Λέσβος κ.α.). Απαντάται σε διάφορα υψόμετρα από τις πεδινές περιοχές έως την ζώνη των κορυφογραμμών και σε μια ποικιλία βιοτόπων, καλλιεργούμενες εκτάσεις, θαμνώνες με διάκενα και βοσκότοπους, δάση με διάκενα και σχεδόν παντού όπου δεν υπάρχει ιδιαίτερα αυξημένη υγρασία ή κατακλυζόμενες εκτάσεις από νερά. Αποτελέσματα του προγράμματος «ΑΡΤΕΜΙΣ Ι» Καταρχάς, ο λόγος συναντηθέντων/θηρευθέντων ατόμων παραμένει σταθερός καθ όλη τη διάρκεια των 20 περιόδων και αναλογικά αυξομειούμενος. Επίσης, παρατηρείται μεγάλη διαφορά μεταξύ συναντηθέντων ατόμων και κάρπωσης, δηλαδή είναι πολλαπλά τα συναντηθέντα θηράματα από τα θηρευόμενα. Αφενός καταγράφεται μικρό ποσοστό μέσης ετήσιας Κυνηγετικής Κάρπωσης ανά κυνηγό και εξόρμηση και αφετέρου μεγάλο ποσοστό «συναντήσεων» του θηράματος. To γεγονός αυτό απεικονίζει την «αειφορική» προσαρμογή της θήρας του λαγού σε σχέση με τα διαθέσιμα άτομα. 16

Γράφημα 12. Εξέλιξη των δεικτών θηραματικής αφθονίας του λαγού ανά έτος, από το 1995-1996 έως και το 2014-2015 σε ολόκληρη την ελληνική επικράτεια: Μέση ετήσια Κυνηγετική Ευκαιρία, μέση ετήσια Κυνηγετική Κάρπωση ανά κυνηγό και εξόρμηση και Κυνηγετική Ζήτηση Πληθυσμιακές τάσεις του αγριόχοιρου στην ελληνική επικράτεια Επιστημονική Ονομασία: Καθεστώς παρουσίας: Sus scrofa Επιδημητικό είδος Εισαγωγή Παρ' όλο τον κίνδυνο αφανισμού που αντιμετώπισε ο αγριόχοιρος σε μεγάλα τμήματα της Ευρώπης τον 19ο αιώνα, σήμερα είναι το πιο κοινό μεγάλο θήραμα στο μεγαλύτερο μέρος της Ευρώπης. Αυτή η θετική εξέλιξη είναι το αποτέλεσμα της επιτυχούς κυνηγετικής διαχείρισης του είδους σύμφωνα με τις αρχές της αειφορίας. Σήμερα ο αγριόχοιρος απολαμβάνει τις υψηλότερες πληθυσμιακές του πυκνότητες στις δασώδεις περιοχές, παραποτάμια περιβάλλοντα και θαμνώνες σχεδόν σε ολόκληρη την ηπειρωτική χώρα της Ελλάδος, όπως και στην Πελοπόννησο. 17

Αποτελέσματα του προγράμματος «ΑΡΤΕΜΙΣ Ι» Παρακολουθώντας την εξέλιξη των δεικτών θηραματικής αφθονίας που αφορούν τον αγριόχοιρο, το πρώτο σημαντικό συμπέρασμα που προκύπτει από το κάτωθι γράφημα είναι πως υπάρχει μεγάλη διαφορά μεταξύ συναντηθέντων ατόμων και κάρπωσης, γεγονός το οποίο απεικονίζει την «αειφορική» προσαρμογή της θήρας του είδους σε σχέση με τα διαθέσιμα άτομα. Επίσης, καταγράφεται συνεχής αύξηση συναντηθέντων και καρπωθέντων από το 2000 και έπειτα, γεγονός που απεικονίζει την αύξηση του πληθυσμού στη χώρα. Γράφημα 13. Εξέλιξη των δεικτών θηραματικής αφθονίας του αγριόχοιρου ανά έτος, από το 1995-1996 έως και το 2014-2015 σε ολόκληρη την ελληνική επικράτεια: Μέση ετήσια Κυνηγετική Ευκαιρία, μέση ετήσια Κυνηγετική Κάρπωση ανά κυνηγό και εξόρμηση και Κυνηγετική Ζήτηση 18

Πληθυσμιακές τάσεις της φάσας στην ελληνική επικράτεια Επιστημονική Ονομασία: Καθεστώς παρουσίας: Columba palumbus Επιδημητικό είδος Εισαγωγή Η φάσα στην Ελλάδα είναι επιδημητικό είδος, με ανομοιόμορφη κατανομή στη χώρα. Φωλεοποιεί στα βουνά κατά μήκος των Ελληνοβουλγαρικών συνόρων, στο μεγαλύτερο τμήμα της ηπειρωτικής Ελλάδας κατά μήκος της οροσειράς της Πίνδου, νοτιότερα έως και τον Παρνασσό και σε περιορισμένες περιοχές της ηπειρωτικής χώρας. Επίσης, φωλεοποιεί σε πολύ μικρούς πληθυσμούς στην Κρήτη, στη Λέσβο, στη Ρόδο και πιθανότατα στη Θάσο και στη Σάμο. Στη Βόρεια, Ανατολική Ευρώπη και τη Δυτική Σιβηρία είναι κυρίως μεταναστευτικό είδος. Παρουσιάζεται ως μερικώς μεταναστευτικό στην υπόλοιπη Ευρώπη, με την κινητικότητα του είδους να εξασθενεί σταδιακά στα νότια και τα δυτικά. Χαρακτηριστικό της φάσας είναι η ιδιαίτερη κοινωνική δομή και συμπεριφορά της. Είναι είδος που συγκροτεί πολυάριθμα κοπάδια αναπτύσσοντας ιδιαίτερα επιφυλακτική συμπεριφορά κατά την τροφοληψία, όπως και κατά τις πτήσεις από και προς τις θέσεις κουρνιάσματος. Με αυτό τον τρόπο αναπτύσσει αποτελεσματικές στρατηγικές διαφυγής Αποτελέσματα προγράμματος «ΑΡΤΕΜΙΣ Ι» Παρακολουθώντας την εξέλιξη των δεικτών θηραματικής αφθονίας που αφορούν τη φασα, το πρώτο σημαντικό συμπέρασμα που προκύπτει από το κάτωθι γράφημα είναι πως υπάρχει πολύ μεγάλη διαφορά μεταξύ συναντηθέντων ατόμων και κάρπωσης. Το γεγονός αυτό απεικονίζει όχι μόνο την «αειφορική» προσαρμογή της θήρας του είδους σε σχέση με τα διαθέσιμα άτομα, αλλά και το πόσο δύσκολο είναι το κυνήγι πολλών θηραματικών ειδών, με ελάχιστη κάρπωση σε αναλογία με τις συναντήσεις. από τους θηρευτές της. 19

Γράφημα 14. Εξέλιξη των δεικτών θηραματικής αφθονίας της φάσσας ανά έτος, από το 1995-1996 έως και το 2014-2015 σε ολόκληρη την ελληνική επικράτεια: Μέση ετήσια Κυνηγετική Ευκαιρία, μέση ετήσια Κυνηγετική Κάρπωση ανά κυνηγό και εξόρμηση και Κυνηγετική Ζήτηση Πληθυσμιακές τάσεις του ορτυκιού στην ελληνική επικράτεια Επιστημονική Ονομασία: Καθεστώς παρουσίας: Coturnix coturnix Αποδημητικό είδος Φθινοπωρινός επισκέπτης Εισαγωγή Το ορτύκι έχει μια Δια-Παλαιαρκτική και Νότιο-Αιθιοπική γεωγραφική εξάπλωση. Οι αναπαραγωγικοί πληθυσμοί της Ευρώπης ανήκουν στο υποείδος Coturnix coturnix coturnix, το οποίο απαντάται σε όλη την Ευρώπη εκτός από το Βορρά και τις υψηλές ορεινές περιοχές. Μέρος των ευρωπαϊκών αναπαραγωγικών πληθυσμών διαχειμάζει στην Νοτιοδυτική Ευρώπη, τη Μεσόγειο και τη Μικρά Ασία. Οι κύριες περιοχές διαχείμασης βρίσκονται στην Αφρική και στην Αραβική χερσόνησο. Το ορτύκι είναι είδος αποδημητικό και φθινοπωρινός επισκέπτης στην Ελλάδα. Κάποιες χιλιάδες ζευγάρια φωλεοποιούν κυρίως στη Β.Α, Β. και Β.Δ. Ελλάδα, ενώ κατά την φθινοπωρινή μετανάστευση δεκάδες χιλιάδες διέρχονται τόσο από την ηπειρωτική χώρα, όσο και από τα περισσότερα νησιά, ιδιαίτερα του Αιγαίου. Η 20

ανοιξιάτικη μετανάστευση αρχίζει αρχές Απριλίου και τελειώνει τέλη Μαΐου. Η φθινοπωρινή μετανάστευση αρχίζει αρχές Σεπτεμβρίου και τελειώνει από τα μέσα Νοεμβρίου ως τις αρχές Δεκεμβρίου. Αποτελέσματα του προγράμματος «ΑΡΤΕΜΙΣ Ι» Το ορτύκι αποτελεί για τους Έλληνες κυνηγούς από τα πιο δημοφιλή θηράματα Η θηραματική προτίμηση των ελλήνων κυνηγών για το θήραμα αυτό, εκφρασμένη ως το ποσοστό των κυνηγών που έχουν θηρεύσει τουλάχιστον 1 ορτύκι τη χρονιά, κυμαίνεται από 49% έως 65%. Επίσης, παρατηρώντας την κατανομή των κυνηγετικών εξορμήσεων που πραγματοποιήθηκαν στην ελληνική επικράτεια το σύνολο των 20 ετών που υλοποιείται το πρόγραμμα «ΑΡΤΕΜΙΣ I», το ορτύκι συγκεντρώνει το 15% της Κυνηγετικής Ζήτησης στη χώρα. Στο γράφημα 15 απεικονίζεται η εξέλιξη των πληθυσμών του ορτυκιού σε εθνικό επίπεδο για το σύνολο των 20 ετών του προγράμματος. Σημαντική είναι και σε αυτή την περίπτωση η διαφορά μεταξύ συναντηθέντων ατόμων και κάρπωσης. Το γεγονός αυτό απεικονίζει την «αειφορική» προσαρμογή της θήρας του είδους σε σχέση με τα διαθέσιμα άτομα, καθώς η κάρπωση είναι πάντα μικρότερη των συναντήσεων. Γράφημα 15. Εξέλιξη των δεικτών θηραματικής αφθονίας του ορτυκιού ανά έτος, από το 1995-1996 έως και το 2014-2015 σε ολόκληρη την ελληνική επικράτεια: Μέση ετήσια Κυνηγετική Ευκαιρία, μέση ετήσια Κυνηγετική Κάρπωση ανά κυνηγό και εξόρμηση και Κυνηγετική Ζήτηση 21

Πληθυσμιακές τάσεις των κιχλίδων στην ελληνική επικράτεια Επιστημονική Ονομασία: Καθεστώς παρουσίας: Turdus ssp. (5 είδη) - Εισαγωγή Το σύνολο των κιχλίδων που παρουσιάζονται ως ενιαία ομάδα στα γραφήματα που απεικονίζουν την εξέλιξη των δεικτών θηραματικής αφθονίας στο πρόγραμμα «ΑΡΤΕΜΙΣ Ι», συμπεριλαμβάνουν τα εξής πέντε είδη: τσίχλα, δενδρότσιχλα, κοκκινότσιχλα, γερακότσιχλα και κότσυφας. Από το σύνολο των 5 κιχλίδων, η κοκκινότσιχλα και η γερακότσιχλα είναι το μοναδικά είδη που είναι καθαρά μεταναστευτικά και διαχειμάζουν στη χώρα μας, ενώ τα υπόλοιπα 3 παρουσιάζουν ενδημικούς πληθυσμούς, αλλά παράλληλα έχουν και μεταναστευτικούς πληθυσμούς οι οποίοι διαχειμάζουν στη χώρα. Στην Ελλάδα οι τσίχλες, συμπεριλαμβανομένου και του κότσυφα, είναι από τα πιο δημοφιλή θηράματα, ιδίως στην νότια και νησιωτική χώρα. Στο σύνολο των 20 ετών που καταγράφεται η κάρπωση των κιχλίδων μέσω του προγράμματος «ΑΡΤΕΜΙΣ I», το σύνολο των εξορμήσεων που πραγματοποιήθηκαν για κιχλίδες τις κατατάσσει στο 2 ο πιο δημοφιλές θήραμα στη χώρα, με ποσοστό 17.5%. Αποτελέσματα του προγράμματος «ΑΡΤΕΜΙΣ Ι» Παρατηρώντας την εξέλιξη των δεικτών θηραματικής αφθονίας, διαπιστώνεται πως ο δείκτης μέσης ετήσιας Κυνηγετικής Ευκαιρίας και ο δείκτης Κυνηγετικής Ζήτησης, παρουσιάζουν στο Γράφημα 16 μία έντονη διακύμανση των τιμών τους. Υψηλές τιμές παρατηρούνται τις περιόδους 1998-1999 και 2004-2005, και χαμηλές τιμές τις περιόδους 1996-1997 και 2002-2003, με διακυμάνσεις από 20 μέχρι και 35 συναντηθέντα άτομα, το οποίο προφανώς οφείλεται στο γεγονός ότι διαφορετικός αριθμός ατόμων του κάθε είδους που εμφανίστηκαν στη χώρα τη συγκεκριμένη μεταναστευτική περίοδο. Ιδιαίτερα σημαντικό και στην περίπτωση των κιχλίδων, είναι το γεγονός της μεγάλης διαφοράς του αριθμού καρπωθέντων ατόμων ανά κυνηγό και εξόρμηση, σε σύγκριση με τα συνολικά συναντηθέντα άτομα ανά κυνηγό και εξόρμηση. 22

Γράφημα 16. Εξέλιξη των δεικτών θηραματικής αφθονίας των κιχλίδων ανά έτος, από το 1995-1996 έως και το 2014-2015 σε ολόκληρη την ελληνική επικράτεια: Μέση ετήσια Κυνηγετική Ευκαιρία, μέση ετήσια Κυνηγετική Κάρπωση ανά κυνηγό και εξόρμηση και Κυνηγετική Ζήτηση Πληθυσμιακές τάσεις της πετροπέρδικας στην ελληνική επικράτεια Επιστημονική Ονομασία: Καθεστώς παρουσίας: Alectoris graeca Επιδημητικό είδος Εισαγωγή Η πετροπέρδικα απαντάται κυρίως στην Ελλάδα, στην Νοτιοανατολική Γιουγκοσλαβία, και στην Κεντρική - Νοτιοδυτική Βουλγαρία. Στην Ελλάδα είναι κοινό, διαδεδομένο και μόνιμο είδος, το οποίο απαντάται σε όλη την ηπειρωτική χώρα, εκτός από τους νομούς Ροδόπης και Έβρου, καθώς επίσης και στα νησιά του Ιονίου, στην Κεφαλονιά, Ιθάκη, Λευκάδα και Παξούς. Είναι είδος το οποίο περιορίζεται σε μικρές καθ ύψος εποχιακές μετακινήσεις. Βρίσκεται πάνω από τα 300 m υψόμετρο και μέχρι την ζώνη των υπαλπικών λειμώνων. Τοπικά, μπορεί να βρεθούν ακόμη και στο επίπεδο της θάλασσας. Η ορεινή πέρδικα είναι ένα από τα σπουδαιότερα είδη που συνθέτουν τον κατάλογο της Ελληνικής πτηνοπανίδας, και 23

αποτελεί ένα εκ των σημαντικότερων ελληνικών θηραματικών ειδών. Η κατανομή των κυνηγετικών εξορμήσεων που πραγματοποιήθηκαν στην ελληνική επικράτεια το σύνολο των 20 ετών που υλοποιείται το πρόγραμμα «ΑΡΤΕΜΙΣ Ι», ο συνολικός δείκτης Κυνηγετικής Ζήτησης βρίσκεται στο 4.29%. Αποτελέσματα του προγράμματος «ΑΡΤΕΜΙΣ Ι» Χαρακτηριστικό του πληθυσμού της πετροπέρδικας στην Ελλάδα, όπως απεικονίζεται στο Γράφημα 17, αποτελεί το γεγονός ότι παρουσιάζει σταθερό πληθυσμό σε ολόκληρη την ελληνική επικράτεια, από την αρχή λειτουργίας του προγράμματος «ΑΡΤΕΜΙΣ I» μέχρι και σήμερα. Γράφημα 17. Εξέλιξη των δεικτών θηραματικής αφθονίας της πετροπέρδικας ανά έτος, από το 1995-1996 έως και το 2014-2015 σε ολόκληρη την ελληνική επικράτεια: Μέση ετήσια Κυνηγετική Ευκαιρία, μέση ετήσια Κυνηγετική Κάρπωση ανά κυνηγό και εξόρμηση και Κυνηγετική Ζήτηση 24

Πληθυσμιακές τάσεις της μπεκάτσας στην ελληνική επικράτεια Επιστημονική Ονομασία: Καθεστώς παρουσίας: Scolopax rusticola Αποδημητικό είδος Χειμερινός επισκέπτης Εισαγωγή Η μπεκάτσα έχει δια-παλαιαρκτική γεωγραφική εξάπλωση. Οι πληθυσμοί του είδους στην Κεντρική, Βόρεια και Ανατολική Ευρώπη είναι μεταναστευτικοί, ενώ τμήμα των πληθυσμών της στη Δυτική Ευρώπη και τη Μεσόγειο είναι και μόνιμοι. Οι κύριες περιοχές διαχείμασης των πληθυσμών του είδους στην Ευρώπη είναι η Δυτική, η Νότια Ευρώπη και η Βόρεια Αφρική. Είναι πολύ κοινός και διαδεδομένος χειμερινός επισκέπτης στην Ελλάδα. Τα περισσότερα πουλιά φθάνουν στη χώρα μας στις αρχές Νοεμβρίου και τα περισσότερα έχουν αναχωρήσει από το μεγαλύτερο τμήμα της ελληνικής επικράτειας μέχρι και τα τέλη του Φεβρουαρίου. Η μπεκάτσα αποτελεί το δημοφιλέστερο θήραμα για τους Έλληνες κυνηγούς. Από το 1995-1996 όπου και διενεργείται το πρόγραμμα «ΑΡΤΕΜΙΣ Ι» έως και την κυνηγετική περίοδο 2014-2015, η συνολική κυνηγετική ζήτηση των Ελλήνων κυνηγών για το θήραμα αυτό, εκφρασμένη ως το ποσοστό των κυνηγών που πραγματοποίησαν κυνηγετική έξοδο που αφορά τη μπεκάτσα, κυμαίνεται στο 25%. Αποτελέσματα του προγράμματος «ΑΡΤΕΜΙΣ Ι» Χαρακτηριστικό της βιολογίας του είδους, είναι οι περιοδικές διακυμάνσεις του πληθυσμού του εξ αιτίας μεταναστευτικών ροών, κάτι που αντικατοπτρίζεται και στους δείκτες θηραματικής αφθονίας. Στο Γράφημα 18 απεικονίζονται οι πλούσιες χρονιές του 1998 1999, 1999 2000, 2007 2008 και εμφανίζονται επίσης οι φτωχές περίοδοι του 2001 2002 και 2002 2003. Η μεν φτωχή κάρπωση του 2001 02 οφείλεται στον ολικό παγετό που γνώρισαν μεγάλες περιοχές της χώρας μας και ο οποίος απέτρεψε μεγάλο αριθμό μπεκατσών να διαχειμάσουν στη χώρα μας αφενός, και αφετέρου διότι για τον ίδιο λόγο υπήρξε απαγόρευση της κυνηγετικής δραστηριότητας με αποτέλεσμα τη μειωμένη κάρπωση. Η μικρή επίσης κάρπωση του 2002 03 στη χώρα μας, σύμφωνα με τα στατιστικά στοιχεία της FACE οφείλεται στο ότι τη χρονιά εκείνη, οι πληθυσμοί της μπεκάτσας ακολούθησαν σε 25

πολύ μεγάλους αριθμούς τη μεταναστευτική οδό της βόρειας βορειοδυτικής Ευρώπης και Ιρλανδίας, όπου ο αριθμός των πουλιών που καταγράφηκαν ήταν πρωτοφανής. Το γεγονός αυτό σε συνδυασμό με την αναλογία αρσενικών/θηλυκών και ανήλικων/ενηλίκων, όπως προέκυψε από το σύνολο των θηρευθέντων ατόμων, οδήγησε στο συμπέρασμα ότι δεν υπάρχει πρόβλημα στους πληθυσμούς, το οποίο μάλιστα αποδείχθηκε στις επόμενες χρονιές, γεγονός που αντικατοπτρίζεται και στο Γράφημα 18, με αύξηση των τιμών των δεικτών στα επόμενα έτη. Γράφημα 18. Εξέλιξη των δεικτών θηραματικής αφθονίας της μπεκάτσας ανά έτος, από το 1995-1996 έως και το 2014-2015 σε ολόκληρη την ελληνική επικράτεια: Μέση ετήσια Κυνηγετική Ευκαιρία, μέση ετήσια Κυνηγετική Κάρπωση ανά κυνηγό και εξόρμηση και Κυνηγετική Ζήτηση 26