ιαχείριση και Ειδικά ιαχειριστικά Σχέδια των δασικών περιοχών του ικτύου NATURA 2000 στην Ελλάδα. Πρώτες εµπειρίες και προοπτικές για το µέλλον. Μ.Sc. Νικόλαος Καλαπόδης Υποψ. ιδάκτωρ Albert-Ludwigs-University of Freiburg Faculty of Forest and Environmental Sciences Institute of Forest Economics Management and Specific Management Plans for the NATURA 2000-Forest protected areas in Greece. First experiences and prospects for the future. Περίληψη Μ.Sc. Nikolaos Kalapodis Ph.D Student Albert-Ludwigs-University of Freiburg Faculty of Forest and Environmental Sciences Institute of Forest Economics Στα πλαίσια της προσπάθειας της Ε.Ε. για την απογραφή και εκτίµηση της βιοποικιλότητας και συνάµα την προστασία και διατήρηση της, θέσπισε στις 21 Μαΐου του 1992 την Οδηγία 92/43/ΕΟΚ, µε την επωνυµία NATURA 2000. Στην Ελλάδα τον Ιούνιο του 1994 ξεκίνησε η εφαρµογή της Οδηγίας αυτής µε την υλοποίηση του έργου "Καταγραφή, Αναγνώριση, Εκτίµηση και Χαρτογράφηση των Τύπων Οικοτόπων και των Ειδών Χλωρίδας και Πανίδας (Ευρωπαϊκή Ένωση (DG XI, LIFE - Contract No. B4-3200/94/756), ΥΠΕΧΩ Ε, Υπουργείο Γεωργίας. 1994-96). Επόµενη υποχρέωση που έθεσε η Ε.Ε. σε όλα τα κράτη µέλη της για την διατήρηση και προστασία των περιοχών αυτών είναι η διαχείριση και η συνεχής παρακολούθηση τους (monitoring). Όσον αφορά την διαχείριση τα κράτη µέλη υποχρεούνται να καθορίζουν αναγκαία µέτρα διατήρησης τα οποία να ανταποκρίνονται στις οικολογικές απαιτήσεις των ειδών των τύπων φυσικών οικοτόπων και των ενδιαιτηµάτων τους. Σκοπός της εργασίας αυτής είναι να γίνει µια ανασκόπηση στον τρόπο λειτουργίας της οδηγίας 92/43/ΕΟΚ και ειδικότερα του Άρθρου 6, που πραγµατεύεται το τρόπο διαχείρισης των περιοχών του δικτύου ΝΑΤURA 2000 και να επιχειρηµατολογήσει για τις προοπτικές της διαχείρισης και των ειδικών διαχειριστικών σχεδίων των περιοχών του δικτύου NATURA 2000 στην Ελλάδα για το µέλλον. Λέξεις κλειδιά: NATURA 2000, Άρθρο 6 της Οδηγία 92/43/ΕΟΚ, ειδικά διαχειριστικά σχέδια, δασικές προστατευόµενες περιοχές. Abstract In the frames of the EU attempt for the inventory and estimation of biodiversity and at the same time the protection and her conservation, was established on 21 May 1992 the Directive 92/43/EΕC with name NATURA 2000. In Greece in June 1994 began the application of this Directive, with the implementation of work Inventory, Identification, Evaluation and Mapping of the Habitat Types and Flora and Fauna Species in Greece (European Union (DG XI, LIFE - Contract No. B4-3200/94/756), Goulandris Museum of Natural History - Greek Biotope-Wetland Centre, Ministry of Environment - Physical Planning and Public Works, Ministry of Agriculture. 1994-96). The next obligation which EU commit all Member States to doing for the conservation and protection of these regions is their management and monitoring. With regard to the management the member states are obligated to determinate necessary conservation measures which are corresponded in the ecological requirements for the natural habitats and wild fauna and flora. Aim of this work is first the investigation to the art of the operation at this Directive (92/43/EWG) and more specifically the Article 6, which deal with the management of the protected areas in NATURA 2000 network and secondly to argue the prospects of the management and the special management plans in these protected areas in Greece for the future. Key words: NATURA 2000, Article 6 of the Directive 92/43/ΕEC, specific management plans, forest protected areas.
1. Εισαγωγή Η συνεχής υποβάθµιση, η διαδοχική καταστροφή των φυσικών ενδιαιτηµάτων και η απειλή σπάνιων ειδών χλωρίδας και πανίδας παίρνουν µια θέση προτεραιότητας στην πολιτική για το περιβάλλον της Ευρωπαϊκής Ένωσης. Η Oδηγία 92/43/ΕΟΚ, που καλείται Habitats Directive, δηµιουργήθηκε για να συµβάλει στη διατήρηση της βιολογικής ποικιλοµορφίας, των κρατών µελών, µέσω της διατήρησης των φυσικών οικοτόπων, καθώς και της άγριας χλωρίδας και πανίδας στο ευρωπαϊκό έδαφος των κρατών µελών όπου εφαρµόζεται η συνθήκη. Το µεγαλύτερο πλεονέκτηµα της Οδηγίας αυτής είναι ότι αποβλέπει στην προστασία ειδών και φυσικών τύπων οικοτόπων (habitats) µέσω ενός δικτύου προστατευόµενων περιοχών (sites). Με αυτόν τον τρόπο επιτυγχάνεται η ολοκληρωµένη προστασία της βιοποικιλότητας που είναι και ο βασικός σκοπός της Οδηγίας και του δικτύου NATURA 2000. Η διαχείριση των προστατευόµενων περιοχών του δικτύου NATURA 2000 αποτελεί ένα σηµαντικό κοµµάτι της συνολικότερης προσπάθειας για την προστασία του περιβάλλοντος. Η έννοια της διαχείρισης προστατευόµενων περιοχών δεν αναφέρεται αποκλειστικά στις δράσεις για την διατήρηση φυσικών τύπων οικοτόπων και µεµονωµένων ειδών χλωρίδας και πανίδας, τα οποία είναι σηµαντικά ή απειλούνται µε εξαφάνιση, αλλά παράλληλα και στα µέτρα για την ολοκληρωµένη προστασία των ιδιαίτερων φυσικών χαρακτηριστικών µιας ευρύτερης περιοχής και της άγριας ζωής, που απαντάται σε αυτήν. Η υιοθέτηση όµως τέτοιων µέτρων δεν µπορεί να πραγµατοποιηθεί µε µεγάλα ποσοστά επιτυχίας λόγω της µη καθορισµένης µορφής και τρόπου ιαχείρισης των συγκεκριµένων περιοχών. 1.1 Άρθρο 6 της Οδηγίας 92/43/ΕΟΚ Ειδικά ιαχειριστικά Σχέδια Το Άρθρο 6 είναι ένα σηµαντικό τµήµα της οδηγίας 92/43/ΕΟΚ, το οποίο θεσπίζει ένα γενικό καθεστώς διατήρησης των φυσικών τύπων οικοτόπων και των σπάνιων ειδών χλωρίδας και πανίδας. Υποχρέωση των κρατών µελών της Ε.Ε. είναι η ένταξη του Άρθρου αυτού στο εθνικό δίκαιο (η προθεσµία µεταφοράς στις εθνικές νοµοθεσίες ήταν µέχρι τις 10 Ιουνίου 1994 ή 1 η Ιανουαρίου 1995) κάθε χώρας-µέλους καθώς και η εφαρµογή του στις ειδικές ζώνες διατήρησης αυτών (Council of Europe 1992, Ευρωπαϊκή Επιτροπή 2000). Συνοπτικά το Άρθρο 6 περιλαµβάνει: Παράγραφος 1: Προβλέπει τον καθορισµό των αναγκαίων µέτρων διατήρησης για τις ειδικές ζώνες διατήρησης που ενδεχοµένως συνεπάγονται ειδικά ενδεδειγµένα σχέδια διαχείρισης ή ενσωµατωµένα σε άλλα σχέδια διευθέτησης και επικεντρώνεται σε θετικές και προορατικές παρεµβάσεις. Παράγραφος 2: Περιέχει διατάξεις για να αποφεύγεται η υποβάθµιση των ενδιαιτηµάτων και η σηµαντική ενόχληση των ειδών, εφόσον οι ενοχλήσεις αυτές θα µπορούσαν να έχουν επιπτώσεις σηµαντικές όσον αφορά τους στόχους της παρούσας Oδηγίας. Συνεπώς δίνει έµφαση στην πρόληψη. Παράγραφος 3 και 4 εκθέτει µια σειρά τυπικών και ουσιαστικών µέτρων διασφάλισης, στα οποία υπόκεινται τα σχέδια ή έργα που µπορεί να επηρεάσουν σηµαντικά περιοχές του NATURA 2000. Για τον λόγο αυτό οι αρµόδιες εθνικές αρχές συµφωνούν για το οικείο σχέδιο µόνον αφού βεβαιωθούν ότι δεν θα παραβλάψει την ακεραιότητα του τόπου περί του οποίου πρόκειται και ενδεχοµένως αφού εκφρασθεί πρώτα η δηµόσια γνώµη (European Commission, 2001, Ευρωπαϊκή Επιτροπή, 2007). 1.2 Καθορισµός του Προβλήµατος Είναι κοινό µυστικό ότι η ανάπτυξη ειδικών διαχειριστικών σχεδίων των περιοχών του δικτύου NATURA 2000 πραγµατοποιείται αυτή τη στιγµή στην Ευρώπη (στα περισσότερα Κράτη Μέλη της) κάτω από µεγάλη πίεση διότι η δηµιουργία, διαµόρφωση ή η εφαρµογή ήδη υπαρχόντων σχεδίων ιαχείρισης επαφίεται στη βούληση του κάθε Κράτους Μέλους της Ευρωπαϊκής Ένωσης. Πρέπει να σηµειωθεί εδώ ότι το Άρθρο 6 της Οδηγίας 92/43/ΕΟΚ δεν δίνει κανένα πρότυπο, καµία δοµή η καµία µέθοδο των µέτρων διατήρησης για τις συγκεκριµένες προστατευόµενες περιοχές. Το Άρθρο αναφέρεται κυρίως και µόνο, όπως είδαµε και παραπάνω, σε αναγκαία µέτρα διατήρησης που ανταποκρίνονται στις οικολογικές απαιτήσεις των φυσικών ενδιαιτηµάτων (οικοτόπων) του παραρτήµατος I και των ενδιαιτηµάτων των ειδών του παραρτήµατος II.
Αυτό σηµαίνει ότι η Αρχή της Επικουρικότητας βρίσκει εκτεταµένη εφαρµογή στην ιαχείριση των περιοχών NATURA 2000 (συµπεριλαµβανοµένων και των δασικών οικοσυστηµάτων) και ότι αφήνει στη βούληση του κάθε Κράτους Μέλους την εφαρµογή των Ειδικών ιαχειριστικών Σχεδίων για τις εν λόγω προστατευόµενες περιοχές. Η Επιτροπή διαπιστώνει επίσης ότι η υποχρεωτική συγκρότηση µηχανισµών διαχείρισης, συµπεριλαµβανοµένων, εφόσον αυτό είναι απαραίτητο, των σχεδίων διαχείρισης, θα ισχύσει αποκλειστικά και µόνο µετά από τον χαρακτηρισµό των τοποθεσιών ως ειδικών ζωνών διατήρησης. Κατά συνέπεια, η διαχείριση των εν λόγω περιοχών επί του παρόντος βασίζεται στα ήδη υφιστάµενα νοµοθετικά και διοικητικά πλαίσια των κρατών µελών και όχι στις υποχρεώσεις που θα απορρέουν από την οδηγία (http://europa.eu/scadplus /leg/el/lvb / l28076.htm). 1.3 Σκοπός της εργασίας Σκοπός της εργασίας αυτής είναι να γίνει αρχικά µια ανασκόπηση στον τρόπο λειτουργίας της Οδηγίας 92/43/ΕΟΚ και ειδικότερα του Άρθρου 6, που πραγµατεύεται τον τρόπο διατήρησης των φυσικών ενδιαιτηµάτων και των ενδιαιτηµάτων των ειδών του δικτύου ΝΑΤURA 2000 και έπειτα να επιχειρηµατολογήσει για τις προοπτικές της διαχείρισης και των ειδικών διαχειριστικών σχεδίων προβάλλοντας ένα Σχέδιο Συντονισµού και ιαχείρισης των ασικών Προστατευόµενων Περιοχών του ικτύου NATURA 2000 στην Ελλάδα για το µέλλον. 2. Υφιστάµενη κατάσταση του δικτύου NATURA 2000 στην Ελλάδα - Εναρµόνιση της Οδηγίας 92/43/ΕΟΚ Η χώρα µας ως µέλος της Ε.Ε. δεν θα µπορούσε να µείνει αδιάφορη στις προσπάθειες που γίνονταν σε όλη την Ευρώπη αλλά και παγκοσµίως για τη προστασία και διατήρηση του φυσικού περιβάλλοντος και της βιοποικιλότητας Η Ελλάδα, µετά την θεσµοθέτηση της Οδηγίας 92/43/ΕΟΚ, ξεκίνησε την εφαρµογή της Οδηγίας αυτής, µε την υλοποίηση του έργου "Καταγραφή, Αναγνώριση, Εκτίµηση και Χαρτογράφηση των Τύπων Οικοτόπων και των Ειδών Χλωρίδας και Πανίδας (Ευρωπαϊκή Ένωση ((DG XI, LIFE - Contract No. B4-3200/94/756)), Υ.ΠΕ.ΧΩ. Ε., Υπουργείο Γεωργίας. 1994-96) και εναρµόνισε την Οδηγία αυτή, όπως τροποποιήθηκε από την Οδηγία 97/62/ΕΕ, τον εκέµβριο του 1998 µε Κοινή Υπουργική Απόφαση που δηµοσιεύτηκε στο ΦΕΚ 1289Β/28.12.1998. τον Ιούνιο του 1994. Το Σεπτέµβριο του 2006 οριστικοποιήθηκε ο κατάλογος των Ευρωπαϊκών τόπων Κοινοτικής σηµασίας όσον αφορά στην Μεσογειακή ζώνη στην οποία ανήκει εξ ολοκλήρου η Ελλάδα. Ο τελικός Εθνικός Κατάλογος των περιοχών του ικτύου NATURA 2000 περιλαµβάνει συνολικά 359 περιοχές, περίπου το 19,0% της χερσαίας έκτασης της χώρας, (περίπου 3.847.186 ha), και έχει ως εξής ( ηµόπουλος κ.α. 2005): α) Ζώνες Ειδικής Προστασίας (SPA): 120 β) Tόποι Κοινοτικής Σηµασίας (psci.): 208 γ) Περιοχές που φέρουν και τους δύο χαρακτηρισµούς (psci-spa): 31 Σύµφωνα µε το Άρθρο 17 της Οδηγίας 92/43/ΕΟΚ η Ελλάδα όπως και όλα τα Κράτη Μέλη υποχρεούνται µετά την σύνταξη του Εθνικού τους Καταλόγου και µετά το έτος 2000 να υποβάλουν ανά 6 χρόνια λεπτοµερή έκθεση στην Ευρωπαϊκή Επιτροπή για την κατάσταση διατήρησης των τύπων οικοτόπων και των ειδών κοινοτικού ενδιαφέροντος. Τα περιεχόµενα των εκθέσεων αυτών θα πρέπει να είναι πλήρως τεκµηριωµένα από πλευράς πληροφόρησης και αξιολόγησης στις παρακάτω θεµατικές ενότητες και σύµφωνα µε τα άρθρα της Κοινοτικής Οδηγίας (αναφέρουµε µόνο τις θεµατικές ενότητες που ασχολούνται µε το Άρθρο 6, το οποίο πραγµατεύεται τα µέτρα διαχείρισης των περιοχών αυτών): Άρθρο 17 (1), Άρθρο 6 (1): Για τα µέτρα διατήρησης που έχουν ληφθεί και για την επίδραση τους στην κατάσταση διατήρησης. Άρθρο 17 (1), Άρθρο 6 (2): Για τα µέτρα αποφυγής διαταραχής υποβάθµισης των οικοτόπων και των ενδιαιτηµάτων των ειδών. Άρθρο 17 (1), Άρθρο 6 (3,4): Για τα µέτρα που συνδέονται µε την αξιολόγηση των σχεδίων διαχείρισης και όπου είναι πρακτικά δυνατόν την εφαρµογή σχεδίων διαχείρισης και υλοποίησης έργων. Όπως γίνεται αντιληπτό από τα παραπάνω Άρθρα, τα οποία υποχρεώνουν κάθε Κράτος Μέλος να συντάξει µιας λεπτοµερής έκθεσης για την πορεία και την εξέλιξη των Ειδικών Ζωνών ιατήρησης, θα πρέπει για τις
εν λόγω περιοχές να έχουν ήδη πραγµατοποιηθεί η να είναι στο στάδιο εξέλιξης τα µέτρα διατήρησης µέσω κάποιων Ειδικών Σχεδίων ιαχείρισης (εφόσον αυτά είναι απαραίτητα) ή σε άλλα ενσωµατωµένα σχέδια διευθέτησης. 2.1 Νοµοθεσία - ιαδικασίες ιαχείρισης των Προστατευόµενων Περιοχών και του δικτύου NATURA 2000 στην Ελλάδα. Από Ελληνικής πλευράς µε το Ν.1650/1986 (ΦΕΚ 160Α), του Υπουργείο Περιβάλλοντος Χωροταξίας και ηµοσίων Έργων για την προστασία του περιβάλλοντος θεσµοθετήθηκαν οι παρακάτω περιοχές σε Εθνικό επίπεδο ως Προστατευόµενες Περιοχές: 1. Περιοχές απόλυτης προστασίας της φύσης, 2. Περιοχές προστασίας της φύσης, 3. Εθνικά πάρκα, 4. Προστατευόµενοι φυσικοί σχηµατισµοί, 5. Προστατευόµενα τοπία και στοιχεία του τοπίου 6. Περιοχές οικοανάπτυξης Σύµφωνα µε τις Προδιαγραφές της ΚΥΑ 69269/5387/1999 (ΦΕΚ 698Β) εγκρίθηκαν και εκπονήθηκαν ή βρίσκονται στο στάδιο εκπόνησης, 82 Ειδικές Περιβαλλοντολογικές Μελέτες (ΕΠΜ) που καλύπτουν περίπου το 70% της έκτασης όλων των περιοχών του ικτύου NATURA 2000 (psci και SPAστην Ελλάδα). Σκοπός της σύνταξης αυτών των ΕΠΜ είναι, σύµφωνα µε το Άρθρο 21 παρ. 1 του Ν. 1650/86, η τεκµηρίωση της σηµασίας του προστατευταίου αντικειµένου και η σκοπιµότητα των προτεινόµενων µέτρων προστασίας, προκειµένου να εκδοθούν Προεδρικά ιατάγµατα χαρακτηρισµού των περιοχών αυτών ως Προστατευό- µενων: α) έκα ΕΠΜ (12.3% του συνόλου) οδήγησαν στην κήρυξη ισάριθµων περιοχών, που καλύπτουν το 21,9 της έκτασης του ικτύου NATURA 2000 στην Ελλάδα: 1. Θαλάσσιο Πάρκο Ζακύνθου, 2. Εθνικό Πάρκο Σχoινιά Μαραθώνα, 3. Εθνικό Θαλάσσιο Πάρκο Αλοννήσου Βορείων Σποράδων, 4. Περιοχή Οικοανάπτυξης Λίµνης Παµβώτιδας Ιωαννίνων, 5. Εθνικό Πάρκο Λιµνών Κορώνειας Βόλβης ( για το οποίο έχει υποβληθεί η Έκθεση Φ.. και εξετάζεται το ενδεχόµενο τροποποίησής του), 6. Εθνικό Πάρκο Πίνδου, 7. Εθνικό Πάρκο Λιµνοθαλασσών Μεσολογγίου-Αιτωλικού, 8. Εθνικό Πάρκο άσους αδιάς, Λευκίµης, Σουφλίου, 9. Περιοχή προστασίας της φύσης Ψαλιδίου νήσου Κω, 10. Εθνικό Πάρκο Υγροτόπου λίµνης Κερκίνης, β) Από τις υπόλοιπες των 82 ΕΠΜ: για το 8,5 % τα σχετικά σχέδια νοµοθετηµάτων κήρυξης είναι στο στάδιο υπογραφής τους το 10,9 % των ΕΠΜ έχουν εγκριθεί και τα σχετικά νοµοθετήµατα κήρυξης είναι σε διάφορα στάδια της διαδικασίας ολοκλήρωσής τους το 68,3% των ΕΠΜ είναι υπό εκπόνηση, υπό επεξεργασία ή στο στάδιο της έγκρισης. Επίσης το Υ.ΠΕ.ΧΩ. Ε. βάση του Ν.2742/99 καθιέρωσε το 2003 µια Εθνική Επιτροπή Προστατευόµενων Περιοχών, µε την επωνυµία Επιτροπή ΦΥΣΗ 2000. Η Επιτροπή αυτή η οποία αποτελείται από εκπροσώπους συναρµοδίων υπουργείων, καθηγητές πανεπιστηµίων µε ειδίκευση στην περιβαλλοντική διαχείριση των προστατευοµένων περιοχών και εκπροσώπους των περιβαλλοντικών Μη Κυβερνητικών Οργανώσεων (ΜΚΟ) είναι αρµόδια για το συντονισµό, την επόπτευση και την αξιολόγηση των διαδικασιών του εθνικού συστήµατος προστατευόµενων περιοχών. Όσον αφορά την Οδηγία των Οικότοπων, η Επιτροπή ΦΥΣΗ είναι αρµόδια να διατυπώνει απόψεις και τεχνικές οδηγίες για το δίκτυο NATURA 2000, να προτείνει τη λήψη αναγκαίων µέτρων προστασίας, να υποστηρίζει την εφαρµογή τους και να ελέγχει επίσης και να αξιολογεί το έργο των ειδικών υπηρεσιών διαχείρισης των προστατευόµενων περιοχών (ΚΥΑ 33318/3028/98, ΦΕΚ 1289Β/1998). Στο σηµείο αυτό θα πρέπει να σηµειωθεί ότι µετά την παραίτηση του Προέδρου της, από το 2004, η Επιτροπή αυτή παραµένει ανενεργή. Εκτός της Εθνικής Επιτροπής ΦΥΣΗ 2000, το Υ.ΠΕ.ΧΩ. Ε. ίδρυσε τη περίοδο 2002-2003 µε βάση τον νόµο 2742/99 27 Φορείς ιαχείρισης µε αντικείµενο την προστασία και ανάδειξη των σηµαντικότερων προστατευόµενων περιοχών της χώρας και τη σύνταξη και εφαρµογή µέτρων διατήρησης. Αυτοί οι 27
Φορείς ιαχείρισης συνεργάζονται µε την κεντρική και περιφερειακή διοίκηση, τους ΟΤΑ, τους κοινωνικοοικονοµικούς φορείς, τα ερευνητικά-πανεπιστηµιακά ιδρύµατα, τις ΜΚΟ και τους απλούς πολίτες για να καθίσταται πιο αποτελεσµατική η διαχείριση των προστατευόµενων περιοχών. Όσον αφορά τις προδιαγραφές σύνταξης Ειδικών Σχεδίων ιαχείρισης σύµφωνα µε το άρθρο 16 του Ν.2742/1999 την ευθύνη για την επεξεργασία προτύπων κατάρτισης των Σχεδίων αυτών και των κριτηρίων αξιολόγησής τους έχει η Επιτροπή Φύση 2000. Παρόλα αυτά η Επιτροπή Φύση 2000 δεν έχει προβεί ως τώρα στη σύνταξη τέτοιων προδιαγραφών. Το 2004 το Υ.ΠΕ.ΧΩ..Ε εξέδωσε ένα εγχειρίδιο µε τίτλο «Οδηγίες εκπόνησης Σχεδίων ιαχείρισης Προστατευόµενων Περιοχών». Το εγχειρίδιο αυτό συνέταξε το Μουσείο Γουλανδρή Φυσικής Ιστορίας/Ελληνικό Κέντρο Βιοτόπων-Υγροτόπων (Κακούρος κ.α. 2004) Από πλευράς Κοινότητας, µετά την επιβολή της ανάπτυξης και εφαρµογής Ειδικών ιαχειριστικών Σχεδίων σύµφωνα µε το Άρθρο 6 της Κοινοτικής Οδηγίας 92/43/ΕΟΚ για τις προστατευόµενες περιοχές του ικτύου NATURA 2000 (και δασικές), έχουν πραγµατοποιηθεί σε Εθνικό Επίπεδο πολλές πιλοτικές µελέτες σε διάφορα δασικά οικοσυστήµατα µέσω κονδυλίων του Ευρωπαϊκού Προγράµµατος LIFE (EU - DG XI, LIFE - Contract No. B4) τα µέτρα των οποίων όµως µέχρι σήµερα, εκτός αυτής του Εθνικού Πάρκου αδιας Λευκίµης Σουφλίου (Γκατζογιάννης κ.α. 1998), δεν έχουν εφαρµοστεί. Ο λόγος της µη εφαρµογής αυτών των πιλοτικών µελετών και των προτεινόµενων µέτρων διατήρησης είναι ότι δεν ανταποκρίνονται πλήρως στις Οδηγίες Σύνταξης ιαχειριστικών Μελετών του 65 (Υπουργείο Γεωργίας 1965) που ισχύουν µέχρι και σήµερα για τις ασικές Εκτάσεις από τη ασική Νοµοθεσία. 2.2 Αξιολόγηση της υφιστάµενης κατάστασης του δικτύου NATURA 2000 στην Ελλάδα - ιαγραφόµενες προοπτικές για το µέλλον. Αυτή τη στιγµή σε Εθνικό Επίπεδο υπάρχουν δυο Υπουργεία τα οποία είναι συναρµόδια και συνυπεύθυνα για την οδηγία 92/43/ΕΟΚ και για το δίκτυο NATURA 2000 στην Ελλάδα, το ΠΕ.ΧΩ..Ε το οποίο έχει αρµοδιότητες για τη χάραξη και έκφραση της γενικής πολιτικής σχετικά µε τη χωροταξία και την προστασία του περιβάλλοντος, την κατάρτιση σχεδίων και προγραµµάτων για τον έλεγχο της εφαρµογής και το συντονισµό των ειδικών προγραµµάτων προστασίας του περιβάλλοντος των επί µέρους φορέων, καθώς και για την κάλυψη θεµάτων περιβάλλοντος που δεν περιλαµβάνονται στις αρµοδιότητες άλλου φορέα (Ιδρυτικός Νόµος ΠΕ.ΧΩ..Ε 1032/1980, όπως τροποποιήθηκε µε το άρθρο 31 παρ. 1 του Ν. 1650/1986) και το Αγροτικής Ανάπτυξης το οποίο έχει αναλάβει την ευθύνη για την προστασία και διαχείριση των ιδιαίτερων γνωρισµάτων του φυσικού περιβάλλοντος της χώρας, στα πλαίσια των αρµοδιοτήτων που είχε αναθέσει η πολιτεία στην υπηρεσία αυτή για την καθολική προστασία (Ν.998/1979 & Ν.. 86/1969), εκµετάλλευση, εποπτεία κλπ. όλων των εκτάσεων στις οποίες αναφέρεται το φυσικό περιβάλλον. Θα πρέπει λοιπόν κατά κύριο λόγο να γίνει κατανοητό ότι µόνο µε την συνεργασία των δύο αυτών Υπουργείων και σε συνεργασία µε την κεντρική και περιφερειακή διοίκηση, τους ΟΤΑ, τους κοινωνικοοικονοµικούς φορείς, τα ερευνητικά-πανεπιστηµιακά ιδρύµατα, τις ΜΚΟ και τους απλούς πολίτες θα µπορούσαµε να έχουµε µια αποτελεσµατική διαχείριση των προστατευόµενων αυτών περιοχών του ικτύου NATURA 2000. Επίσης θα ήταν ευχής έργον να βρεθεί η απαραίτητη χρηµατοδότηση για την Επιτροπή Φύση της Ελλάδας, η οποία αποτελεί ευθύνη του Υ.ΠΕ.ΧΩ. Ε, ώστε να επαναλειτουργήσει και να µην καταργηθεί. Όσον αφορά τους 27 Φορείς ιαχείρισης θα πρέπει επιτέλους να πάρουν σάρκα και οστά και να µην υφίστανται µόνο ως διοικητικά συµβούλια, αλλά να λειτουργούν για το λόγο που δηµιουργήθηκαν. Με την σωστή επαναλειτουργία της επιτροπής Φύση, των Φορέων ιαχείρισης και µε την βοήθεια της ασικής Υπηρεσίας θα µπορούσε να επιτελεστεί ένα σηµαντικό και µεγάλο έργο γι αυτές τις περιοχές. Τέλος θα πρέπει πλέον το Υπ. Αγροτικής Ανάπτυξης να πάρει την απόφαση, που τόσα χρόνια βρίσκεται στο στάδιο συζητήσεων και στο στάδιο αναµονής της απόφασης, για αναθεώρηση και εκσυγχρονισµό των υφιστάµενων σήµερα σχετικών Προδιαγραφών Σύνταξης ιαχειριστικών Μελετών για τα φυσικά χερσαία οικοσυστήµατα της χώρας. εν είναι πλέον ορθολογικό και δεοντολογικό, µετά την ανασύνταξη πανευρωπαϊκά των σκοπών και µεθόδων διαχειρίσεως των ασών, µετά τις Ευρωπαϊκές Οδηγίες περί προστασίας της βιοποικιλότητας και µετά την ζήτηση της κοινωνίας για εκµετάλλευση περισσοτέρων από ένα αγαθών από το άσος, εµείς να εµµένουµε στις προδιαγραφές, όπως αυτές ορίζονται από τις εγκυκλίους του Υπουργείου Γεωργίας (958/1953 & 158072/1120/1965) και στους τότε σκοπούς της ασοπονίας. 3. Προτεινόµενο Σχέδιο Συντονισµού και ιαχείρισης ασικών Προστατευόµενων Περιοχών του ικτύου NATURA 2000.
Όπως προαναφέρθηκε, για την κάλυψη των υποχρεώσεων της Ελλάδας σχετικά µε την λεπτοµερή Έκθεση Αξιολόγησης για την κατάσταση διατήρησης των τύπων οικοτόπων και των ειδών Κοινοτικού ενδιαφέροντος προς την Ευρωπαϊκή Επιτροπή, η Εθνική Επιτροπή ΦΥΣΗ 2000 τον Ιούνιο του 2003 πρότεινε ένα Στρατηγικό Σχέδιο ως ένα ολοκληρωµένο σύστηµα διαχείρισης για τις εν λόγω προστατευόµενες περιοχές (Πηγή: ηµόπουλος κ.α. 2005). Η έλλειψη όµως µιας κοινής Εθνικής Στρατηγικής, για το συντονισµό και την εφαρµογή των µέτρων διαχείρισης, των ενεργειών δηλαδή των δύο συναρµοδίων Υπουργείων (Υ.ΠΕ.ΧΩ..Ε - Φορείς ιαχείρισης και Υπ. Αγροτικής Ανάπτυξης και Τροφίµων), έχει προκαλέσει ένα µεγάλο κενό και µια σύγχυση. Προς την επίλυση του προβλήµατος αυτού προτείνεται το παρακάτω σχεδιάγραµµα (Σχ. 1) για τον συντονισµό και την εφαρµογή των ιαχειριστικών Σχεδίων για τις ασικές Προστατευόµενες Περιοχές του ικτύου NATURA 2000 όχι µόνο ως προς την ανάγκη αποστολής Έκθεσης Αξιολόγησης στην Ευρωπαϊκή Επιτροπή αλλά πρωτίστως για την ορθολογική και αειφορική διαχείριση των περιοχών αυτών. Η ιδέα για την δηµιουργία του Σχ.1 προέρχεται από την στρατηγική του κρατιδίου της Βάδης-Βυρτεµβέργης για την καλύτερη συνεργασία µεταξύ του τοµέα ιαχείρισης ασών και του τοµέα Προστασίας Περιβάλλοντος (Rajewski 2007) καθώς επίσης και για τον συντονισµό αλλά και την καλύτερη εφαρµογή τέτοιων ειδικών διαχειριστικών σχεδίων στην πράξη. Το αποτέλεσµα του Σχ. 1. προήλθε µετά από τροποποιήσεις και προσαρµογές µε βάση την υφιστάµενη κατάσταση στην Ελλάδα για την καλύτερη συνεργασία µεταξύ των δύο συναρµόδιων Υπουργείων. Το παρακάτω σχεδιάγραµµα αποτελείται από τρία στάδια και συγκεκριµένα: 1. Το στάδιο προετοιµασίας, 2. το στάδιο σχεδιασµού και 3. το στάδιο εφαρµογής. Συγκεκριµένα: Στάδιο Προετοιµασίας Στη φάση προετοιµασίας συλλέγονται και επεξεργάζονται όλα τα δεδοµένα (οριοθέτηση, καταγραφή, σκοποί προστασίας, µέτρα διατήρησης) τα οποία είναι απαραίτητα για την δηµιουργία του καινούργιου ειδικού διαχειριστικού σχεδίου για τις δασικές περιοχές του δικτύου NATURA 2000. Οι πληροφορίες (οριοθέτηση, καταγραφή, επιλογή τύπου οικοτόπου) για τους δασικούς οικοτόπους θα συλλέγονται από τα δεδοµένα των ήδη υπαρχόντων δασικών διαχειριστικών σχεδίων του Υπ. Αγροτικής Ανάπτυξης ( ασαρχεία) όπως επίσης και από τα δεδοµένα της καταγραφής και χαρτογράφησης που έχει γίνει ήδη από το Υ.ΠΕ.ΧΩ..Ε για όλους τους τύπους οικοτόπους και ενδιαιτηµάτων στα πλαίσια του δικτύου NATURA 2000 στην Ελλάδα. Στάδιο Σχεδιασµού Στο στάδιο σχεδιασµού θα πρέπει να επεξεργάζονται όλα τα υπάρχοντα δεδοµένα και στοιχεία. Από την άλλη πλευρά θα πρέπει να οριοθετηθεί εκ νέου η περιοχή (όπου είναι απαραίτητο και σύµφωνα µε την οριοθέτηση που έχει γίνει από τις ήδη δασικές διαχειριστικές µελέτες και τις ΕΠΜ) και σε συνεννόηση µε τα δασαρχεία να γίνεται η ανάλυση της υπάρχουσας κατάστασης, η αξιολόγηση και η πρόταση σκοπών και µέτρων διαχείρισης για τις εν λόγω περιοχές. Αφού πραγµατοποιηθούν τα παραπάνω τότε δηµιουργείται το λεγόµενο ασικό Μοντέλο για την προστατευόµενη δασική περιοχή όπου εκεί γίνεται η τελική σύνοψη, αξιολόγηση, σκοποθεσία και ο τελικός σχεδιασµός των µέτρων διατήρησης. Για τα παραπάνω θα πρέπει να ληφθούν υπόψη οι τυχόν αντικρουόµενοι σκοποί διατήρησης και προστασίας µε τις µη δασικές περιοχές του δικτύου NATURA 2000. Φάση Εφαρµογής Τα αποτελέσµατα όλων των παραπάνω ως προσχέδιο Ειδικού ιαχειριστικού Σχεδίου NATURA 2000 περνάει από συµβούλιο (κρίση) µε συµµετέχοντες τα δύο συναρµόδια Υπουργεία ΠΕ.ΧΩ..Ε και Αγροτικής Ανάπτυξης προς έγκριση και αφού εγκριθεί τίθεται προς δηµοσίευση ως τελικό Ε ΣΝ 2000 Στη τελική φάση το Υπ. Αγροτικής Ανάπτυξης είναι αυτό που θα εφαρµόσει το τελικό ειδικό διαχειριστικό σχέδιο NATURA 2000, εναρµονίζοντας το µε τις ασικές ιαχειριστικές Μελέτες της εκάστοτε περιοχής.
Βάσεις σχεδιασµού για τις ασικές Περιοχές του ικτύου NATURA 2000 Στάδιο Προετοιµασίας Υ.ΠΕ.ΧΩ..Ε Καταγραφή και Χαρτογράφηση των περιοχών NATURA 2000 Οριοθέτηση Καταγραφή Σκοποί Προστασίας Μέτρα ιατήρησης Υπ. Αγροτικής Ανάπτυξης ασική ιαχειριστική ασικές Περιοχές ικτύου NATURA 2000 Οριοθέτηση Καταγραφή Σκοποί Προστασίας ιαχείριση Στάδιο Σχεδιασµού ασικό Μοντέλο ιαχείρισης Σύνοψη Αξιολόγηση Σκοποθεσία Σχεδιασµός µέτρων Αντικρουόµενοι σκοποί διατήρησης Μη ασικές Περιοχές NATURA 2000 Καταγραφή & εκτίµηση Οικοτόπων και Ενδιαιτηµάτων Στάδιο Εφαρµογής Σχεδιασµού Προσχέδιο ΕΣ Ν 2000 Συµβούλιο από Υ.ΠΕ.ΧΩ..Ε & Υπ. Γεωργίας Τελικό ΕΣ Ν 2000 ηµοσιοποίηση της έκδοσης Εφαρµογή Τελικού ΕΣ Ν 2000 Υπουργείο Γεωργίας Σχήµα. 1: Στάδια Σχεδίου Συντονισµού και ιαχείρισης ασικών Προστατευόµενων Περιοχών του ικτύου NATURA 2000. Figure 1: Planning stages for the coordination and management of forest protected areas in NATURA 2000 Network. Με το παραπάνω σχήµα (Σχ.1) γίνεται µια προσπάθεια αποσαφήνισης της ανάληψης των αντίστοιχων αρµοδιοτήτων των δύο συναρµόδιων Υπουργείων (Υπουργείο Αγροτικής Ανάπτυξης και Τροφίµων, Υ.ΠΕ.ΧΩ..Ε.) για την καλύτερη και ταχύτερη εναρµόνιση της Οδηγίας 92/43/ΕΟΚ και ειδικότερα του Άρθρου 6, για την διαχείριση και διατήρηση των δασικών προστατευόµενων περιοχών του δικτύου NATURA 2000. 4. Συζήτηση Συµπεράσµατα Η παραπάνω πρόταση (Σχ. 1) φιλοδοξεί σε µια κοινή Στρατηγική των δύο συναρµόδιων και συνυπεύθυνων Υπουργείων, για την οδηγία 92/43/ΕΟΚ και για το δίκτυο NATURA 2000 στην Ελλάδα, τόσο για τον
συντονισµό όσο και για την εφαρµογή των µέτρων διατήρησης που επικαλείται το Άρθρου 6 της Κοινοτικής Οδηγίας µε το υφιστάµενο νοµοθετικό (δασικό) πλαίσιο στην Ελλάδα. ΒΙΒΛΙΟΓΡΑΦΙΑ Βergmeier, Ε., Dimopoulos, P., Fischer, P., 2006. Monitoring und Management von Lebensraumtypen und Pflanzenarten der FFH-Richtlinie in Griechenland Grundlagen, Empfehlungen und Perspektiven. Naturschutz und Biologische Vielfalt 26.Bonn-Bad Godesberg. pp. 245-262 Council of Europe, 1979. Council Directive of 79/409/EEC of 2 April 1979 on the Conservation of wild birds. Official Journal European Communities No. L. 103 Council of Europe, 1992. Council Directive 92/43/EEC of 21 May 1992 on the Conservation of natural habitats and of the wild fauna and flora. Official Journal European Communities No. L. 206 European Commission, 2003. NATURA 2000 and forests - Challenges and opportunities. Interpretation Guide. Luxemburg. European Commission, 2001. Assessment of plans and projects significantly affecting NATURA 2000 sites. Methodological guidance on the provisions of Article 6 (3) and (4) of the Habitats Directive 92/43/EEC. Luxemburg. Rajewski, M., 2007. Managementplanung im Wald. AFZ, Heft 5, FVA-Kolloquium, Freiburg. pp. 231-232 Γκατζογιάννης, Στ., Ποϊραζίδης, Κ., Σκαρτσή, Θ., 1998. Ειδικό ιαχειριστικό Σχέδιο άσους αδιάς. Περίοδος 1996 2000. Θεσσαλονίκη. ηµόπουλος, Π., Bergmeier, E., Θεοδωρόπουλος, Κ., Fischer, P. & Τσιαφούλη, Μ., 2005. Οδηγός παρακολούθησης τύπων οικοτόπων & φυτικών ειδών στις περιοχές ικτύου NATURA 2000 µε Φορείς ιαχείρισης στην Ελλάδα. Πανεπιστήµιο Ιωαννίνων και Υ.ΠΕ.ΧΩ. Ε. Αγρίνιο. 172 σελ. Ευρωπαϊκή Επιτροπή, 2007. Ερµηνευτικός οδηγός σχετικά µε το άρθρο 6 παράγραφος 4 της οδηγίας για τα ενδιαιτήµατα (92/43/ΕΟΚ). 32 σελ. Ευρωπαϊκή Επιτροπή, 2000. ιαχείριση των περιοχών του ικτύου NATURA 2000. Οι διατάξεις του Άρθρου 6 της Οδηγίας 92/43/ΕΟΚ για τα ενδιαιτήµατα. Λουξεµβούργο. Υπηρεσία Επίσηµων Εκδόσεων των Ευρωπαϊκών Κοινοτήτων. 69 σελ. Ευρωπαϊκή Ένωση (DG XI, LIFE - Contract No. B4-3200/94/756), EKBY, Υ.ΠΕ.ΧΩ. Ε., Υπουργείο Γεωργίας, 1994-96. Καταγραφή, Αναγνώριση, Εκτίµηση και Χαρτογράφηση των Τύπων Οικοτόπων και των Ειδών Χλωρίδας και Πανίδας (Οδηγία 92/43/EΟΚ) Κακούρος, Π., Τσιαούση, Βασιλική., Χατζηχαραλάµπους, Ε., 2004. Οδηγίες εκπόνησης σχεδίων διαχείρισης προστατευόµενων περιοχών. Ελληνικό Κέντρο Βιοτόπων-Υγροτόπων (ΕΚΒΥ) και Υ.ΠΕ.ΧΩ. Ε. Θέρµη. Σελ 72. Κ.Υ.Α. 414985/29-11-85 (ΦΕΚ 757/Β/18-12-85), 366599/16-12-96 (ΦΕΚ 1188/Β/31-12-96), 294283/23-12- 97 (ΦΕΚ 68/Β/4-2-98). Εναρµόνιση της Οδηγίας 79/409/ΕΚ στο ελληνικό ίκαιο Κ.Υ.Α. 33318/3028/11-12-98 (ΦΕΚ 1289/Β/28-12-98). Εναρµόνιση της Οδηγίας 92/43/ΕΚ στο ελληνικό ίκαιο ΚΥΑ 69269/5387/1990. Κατάταξη έργων και δραστηριοτήτων σε κατηγορίες, περιεχόµενο Μελέτης Περιβαλλοντικών Επιπτώσεων (ΜΠΕ), καθορισµός περιεχοµένου Ειδικών Περιβαλλοντικών Μελετών (ΕΠΜ) και λοιπές συναφείς διατάξεις σύµφωνα µε το Ν. 1650/1986» (Β 678). Ν. 1650/1986. Για την προστασία του περιβάλλοντος» (Α 160) και ιδίως τις διατάξεις των άρθρων 18, 19, 21 και 24. Ν.998/1979 & Ν.. 86/1969. Περί προστασίας των δασών και των δασικών εν γένει εκτάσεων της χώρας (Α 289). Π.. 67/1980. Περί προστασίας της αυτοφυούς χλωρίδας και άγριας πανίδας και καθορισµού διαδικασίας, συντονισµού και ελέγχου της έρευνας έπ αυτών, σε συµµόρφωση προς το άρθρο 19 του Ν. 998/1979 περί προστασίας των δασών και των δασικών εν γένει εκτάσεων της χώρας (Α 23). Υπουργείο Γεωργίας, 1965. Προσωρινές πρότυπες προδιαγραφές εργασιών συντάξεως διαχειριστικών και λοιπών µελετών δασών και δασικών εκτάσεων. Εγκ 158072/1120/65, σελ. 48. URL: http://europa.eu/scadplus/leg/el/lvb / l28076.htm