Τα Οικονομικά της Ευρωζώνης Διάρθρωση, Λειτουργία, και Προβλήματα
Η Ευρωζώνη Δημιουργήθηκε την 1η Ιανουαρίου 1999, με τον καθορισμό αμετάκλητα σταθερών ισοτιμιών των νομισμάτων 11 χωρών της ΕΕ με το νέο νόμισμα, το ευρώ. Η Ελλάδα προστέθηκε ως 12ο μέλος τον Ιούνιο του 2000. Το ευρώ σε λογιστική μορφή εισήχθη τον Ιανουάριο του 2001, και τα χαρτονομίσματα και κέρματα εισήχθησαν τον Ιανουάριο του 2002. Η Ευρωζώνη αποτελεί μετεξέλιξη του Ευρωπαϊκού Νομισματικού Συστήματος (ΕΝΣ). 2
Η Ευρωπαϊκή Κεντρική Τράπεζα Από την 1η Ιανουαρίου 2001 στην οικονομία της ζώνης του ευρώ ασκείται ενιαία νομισματική πολιτική από την Ευρωπαϊκή Κεντρική Τράπεζα (ΕΚΤ). Βασικό στόχος η σταθερότητα του επιπέδου των τιμών (πληθωρισμός 2%). Η ΕΚΤ απολαμβάνει θεσμικής ανεξαρτησίας, ελευθερίας επιλογής των μέσων άσκησης νομισματικής πολιτικής και προσωπικής ανεξαρτησίας των μελών της διοίκησης (οκταετής θητεία). 3
Το Σύμφωνο Σταθερότητας και Ανάπτυξης Το Σύμφωνο Σταθερότητας και Ανάπτυξης απαιτεί από όλα τα κράτη μέλη α) να διατηρούν τα δημοσιονομικά τους ελλείμματα κάτω από το 3% του ΑΕΠ, β) να επιδιώκουν τη δημοσιονομική ισορροπία μεσοπρόθεσμα και γ) να διασφαλίζουν ότι το δημόσιο χρέος τους δεν υπερβαίνει το 60% του ΑΕΠ ή τείνει προς το στόχο αυτό. Το Σύμφωνο προβλέπει διορθωτικά μέτρα για τις οικονομίες εκείνες οι οποίες δεν ικανοποιούν αυτούς τους δημοσιονομικούς στόχους και η εφαρμογή του εποπτεύεται από την Ευρωομάδα (Eurogroup) και την Ευρωπαϊκή Επιτροπή (Commission). 4
Το Ευρωπαϊκό Νοµισµατικό Σύστηµα Το Ευρωπαϊκό Νομισματικό Σύστημα (ΕΝΣ) δημιουργήθηκε το 1978, προκειμένου να εξασφαλισθεί μια σχετική σταθερότητα συναλλαγματικών ισοτιμιών στην Ευρωπαϊκή Κοινότητα. Η σταθερότητα αυτή θεωρήθηκε απαραίτητη προϋπόθεση για την αποτελεσματική λειτουργία των υπόλοιπων μηχανισμών της Κοινότητας, όπως το ελεύθερο διακοινοτικό εμπόριο, η Κοινή Αγροτική Πολιτική, η περιφερειακή και διαρθρωτική πολιτική και, πιο πρόσφατα, το πρόγραμμα της Ενιαίας Αγοράς. Η πρωτοβουλία ανήκε στον άξονα Γαλλίας και Γερμανίας και οι λεπτομέρειες καθορίσθηκαν σε δύο ευρωπαϊκά συμβούλια, της Βρέμης τον Ιούλιο του 1978 και των Βρυξελλών το Δεκέμβριο του ίδιου έτους. 5
Η Διάρθρωση του Ευρωπαϊκού Νοµισµατικού Συστήµατος Ευρωπαϊκή Νομισματική Μονάδα, το ECU (European Currency Unit) Μηχανισμός Συναλλαγματικών Ισοτιμιών (ΜΣΙ) Χρηματοδοτικές Διευκολύνσεις Αναδιατάξεις Ισοτιμιών 6
Η Διάρθρωση του Ευρωπαϊκού Νοµισµατικού Συστήµατος Το πρώτο στοιχείο του ΕΝΣ ήταν η Ευρωπαϊκή Νομισματική Μονάδα, το ECU (European Currency Unit), που ορίστηκε ως σταθμικός μέσος όρος των εθνικών νομισμάτων της Κοινότητας. Για κάθε εθνικό νόμισμα, υπήρχε μία κεντρική ισοτιμία ως προς το ECU. Για οποιαδήποτε δύο νομίσματα, ο λόγος των κεντρικών ισοτιμιών τους ως προς το ECU όριζε τη διμερή κεντρική ισοτιμία τους, και το σύνολο των διμερών κεντρικών ισοτιμιών όριζε το «πλέγμα» ισοτιμιών του συστήματος (parity grid). 7
Η Διάρθρωση του Ευρωπαϊκού Νοµισµατικού Συστήµατος Το δεύτερο στοιχείο του συστήματος ήταν ο Μηχανισμός Συναλλαγματικών Ισοτιμιών (ΜΣΙ). Για τα νομίσματα που μετείχαν στον ΜΣΙ, οι εθνικές κεντρικές τράπεζες ανελάμβαναν να διατηρούν τις αγοραίες ισοτιμίες έναντι οποιουδήποτε άλλου νομίσματος του συστήματος εντός προκαθορισμένων ορίων από τις διμερείς κεντρικές ισοτιμίες. Τα όρια αυτά, έως το 1993, ήταν ±2,25%. Για ορισμένα νομίσματα επιτρέπονταν ευρύτερα όρια, της τάξεως του ±6%. 8
Η Διάρθρωση του Ευρωπαϊκού Νοµισµατικού Συστήµατος Οι παρεμβάσεις που γίνονταν όταν μια διμερής ισοτιμία έφτανε το επιτρεπόμενο όριο, καλούνταν οριακές, και έπρεπε να γίνουν και από τις δύο εμπλεκόμενες κεντρικές τράπεζες. Προκειμένου περί οριακών παρεμβάσεων, η κεντρική τράπεζα του ισχυρότερου νομίσματος ανελάμβανε να παρέχει στην κεντρική τράπεζα του ασθενέστερου νομίσματος πιστώσεις χωρίς όρια, αλλά και η τελευταία έπρεπε να χρησιμοποιήσει όλα τα συναλλαγματικά της διαθέσιμα. Υπήρχαν και οι ενδο- οριακές παρεμβάσεις, που δεν ήταν υποχρεωτικές, αλλά απαιτούσαν την έγκριση της κεντρικής τράπεζας το νόμισμα της οποίας χρησιμοποιείτο στις παρεμβάσεις. Δείκτης αποκλίσεων δεν έπαιξε ουσιαστικό ρόλο. 9
Η Διάρθρωση του Ευρωπαϊκού Νοµισµατικού Συστήµατος Τρίτο στοιχείο του ΕΝΣ ήταν οι χρηματοδοτικές διευκολύνσεις που διακρίνονταν σε τρία είδη: Η Πολύ Βραχυχρόνια Χρηματοδοτική Διευκόλυνση, η Βραχυχρόνια Νομισματική Υποστήριξη και η Μεσοχρόνια Χρηματοδοτική Βοήθεια. Η διαχείριση των δύο πρώτων ανήκε στη δικαιοδοσία των κεντρικών τραπεζών, ενώ η τρίτη ανήκε στη δικαιοδοσία του Συμβουλίου Υπουργών. Η Βραχυχρόνια Νομισματική Υποστήριξη παρείχε βραχυχρόνιες πιστώσεις για ανάγκες του ισοζυγίου πληρωμών, ενώ η Πολύ Βραχυχρόνια Χρηματοδοτική Διευκόλυνση αποσκοπούσε στη χρηματοδότηση παρεμβάσεων στα πλαίσια του Μηχανισμού Συναλλαγματικών Ισοτιμιών. 10
Η Διάρθρωση του Ευρωπαϊκού Νοµισµατικού Συστήµατος Το τέταρτο και τελευταίο στοιχείο του ΕΝΣ ήταν οι αναδιατάξεις των διμερών κεντρικών ισοτιμιών (realignments). Ενώ αρχικά οι αναδιατάξεις γίνονταν μονομερώς, μετά το 1981 απαιτούντο συλλογικές αποφάσεις, στα πλαίσια της Νομισματικής Επιτροπής της Κοινότητας και του Συμβουλίου ECOFIN. 11
Πως Λειτούργησε το Ευρωπαϊκό Νοµισµατικό Σύστηµα Το ΕΝΣ περιόρισε τις διακυμάνσεις των συναλλαγματικών ισοτιμιών στην Ευρώπη, συμβάλλοντας έτσι στη σταθεροποίηση των σχετικών τιμών. Ωστόσο, παρά το συμμετρικό σχεδιασμό του, το ΕΝΣ λειτούργησε ασύμμετρα. Οι ασυμμετρίες του προέρχονταν από το γεγονός ότι η νομισματική πολιτική της Γερμανίας ήταν συστηματικά πιο περιοριστική από ό,τι στις υπόλοιπες οικονομίες που μετείχαν στο σύστημα, και από το γεγονός ότι το γερμανικό μάρκο αποτελούσε διεθνές νόμισμα σε πολύ μεγαλύτερο βαθμό από τα υπόλοιπα νομίσματα της Ευρωπαϊκής Ενωσης. 12
Ευρεία Ζώνη Μάρκου Η πιο περιοριστική νομισματική πολιτική της Γερμανικής Bundesbank είχε ως συνέπεια την ανάγκη ενδο- οριακών παρεμβάσεων από τις υπόλοιπες κεντρικές τράπεζες. Ετσι η νομισματική πολιτική ήταν περιοριστική σε όλες τις χώρες του συστήματος. Αλλοιώς, η πίεση στα ασθενή νομίσματα γινόταν τόσο ισχυρή, ώστε να δημιουργείται ανάγκη αναδιάταξης των ισοτιμιών. Λόγω της συλλογικότητας των αποφάσεων για αναδιατάξεις, οι υποτιμήσεις των χωρών με χαλαρή νομισματική πολιτική και υψηλό πληθωρισμό, ποτέ δεν ήταν ίσες με τη σωρευτική διαφορά πληθωρισμού μεταξύ της οικονομίας με το ασθενές νόμισμα και της Γερμανίας, με αποτέλεσμα να κερδίζει ανταγωνιστικότητα η Γερμανία. Μεταξύ δε 1986 και 1992, οι αναδιατάξεις ουσιαστικά έπαψαν. 13
Ευρεία Ζώνη Μάρκου Το ΕΝΣ κατέληξε σε μία ευρεία ζώνη μάρκου, όπου η νομισματική πολιτική καθοριζόταν ουσιαστικά από την πολιτική της Bundesbank. Οι υπόλοιπες χώρες του συστήματος «δανείζονταν» την αντιπληθωριστική φήμη της Bundesbank, και έτσι κατέληγαν με χαμηλό πληθωρισμό. Παράλληλα, η Γερμανία κέρδιζε σε ανταγωνιστικότητα, καθώς είχε χαμηλότερο πληθωρισμό από τους υπόλοιπους και οι τυχόν αναδιατάξεις δεν κάλυπταν πλήρως αυτή τη διαφορά πληθωρισμού. Κατά συνέπεια, όλοι έβγαιναν κερδισμένοι από το σύστημα, με τη Γερμανία μάλλον πιο κερδισμένη και στο επίκεντρο του συστήματος. 14
Πιέσεις στο Μηχανισµό Συναλλαγµατικών Ισοτιµιών Η δεύτερη ασυμμετρία του συστήματος προέκυπτε από τη διεθνή θέση του γερμανικού μάρκου. Αυτό είχε ως συνέπεια να ασκούνται πιέσεις στο ΜΣΙ, όταν υπήρχαν διαταραχές στις διεθνείς χρηματαγορές που επηρέαζαν την ισοτιμία του δολαρίου ή του γιεν. Οι διαταραχές αυτές προκαλούσαν μεγαλύτερες μεταβολές στη ζήτηση και την προσφορά μάρκων σε σχέση με τα άλλα ευρωπαϊκά νομίσματα, με αποτέλεσμα να υπάρχουν πιέσεις και στις διμερείς ισοτιμίες των ευρωπαϊκών νομισμάτων με το μάρκο. Ο ΜΣΙ υπέστη σημαντικές πιέσεις σε τέτοιες περιόδους, όπως το 1981-83, ή το 1986. Οι πιέσεις αυτές οδηγούσαν σε αναδιατάξεις. 15
Η Κρίση του 1992-93 Η πλήρης κατάργηση των συναλλαγματικών περιορισμών από τις αρχές της δεκαετίας του 1990 κατέστησε εξαιρετικά ευάλωτο τον ΜΣΙ, όπως κατέδειξαν οι κρίσεις του Σεπτεμβρίου 1992 και του Αυγούστου του 1993. Μιας σειρά από δυσμενείς διαταραχές και παράγοντες αδρανοποίησαν τους αμυντικούς του μηχανισμούς, όπως το μηχανισμό συντονισμού των μακροοικονομικών πολιτικών και της αναδιάταξης των ισοτιμιών. 16
Παράγοντες που Συνετέλεσαν στην Κρίση του 1992-93 Πρώτον, η Γερμανική ενοποίηση, που μετέτρεψε τη Γερμανία από καθαρό δανειστή σε καθαρό δανειζόμενο στην παγκόσμια οικονομία. Δεύτερον, το 1992, λόγω των εκλογών και της ύφεσης στις ΗΠΑ η νομισματική πολιτική ήταν περισσότερο χαλαρή, και το δολάριο εισερχόταν σε μια δίνη υποτίμησης που αύξησε σημαντικά τις πιέσεις στον ΜΣΙ. Τρίτον, υπήρχε το πρόβλημα της πολιτικής κρίσης στην Ιταλία που, σε συνδυασμό με το πρόβλημα των δημοσιονομικών της ελλειμμάτων και τη μεγάλη αύξηση του δημόσιου χρέους της, προκάλεσε κρίση εμπιστοσύνης και κερδοσκοπικές πιέσεις στη λιρέτα. Τέταρτον, το αρνητικό αποτέλεσμα του δημοψηφίσματος στη Δανία για την επικύρωση της συνθήκης του Maastricht, η προοπτική του Γαλλικού δημοψηφίσματος και η αμφιλεγόμενη στάση των πολιτικών στη Μ. Βρετανία, προκάλεσαν γενικότερη κρίση εμπιστοσύνης στο σύστημα και στη διαδικασία της Οικονομικής και Νομισματικής Ενωσης. 17
Η Εκτόνωση της Κρίσης του 1992-93 και η Πορεία προς το Ευρώ Το Σεπτέμβριο του 1992 η αξιοπιστία του ΜΣΙ τέθηκε εν αμφιβόλω, και το σύστημα δεν άντεξε. Τόσο η ιταλική λιρέτα όσο και η βρετανική στερλίνα έπαψαν να μετέχουν στον ΜΣΙ. Μετά από ένα χρόνο αναδιατάξεων και περιοδικών κρίσεων, στα τέλη Ιουλίου του 1993, και μετά από νέες πιέσεις στις ισοτιμίες των ασθενέστερων νομισμάτων, αποφασίστηκε η διεύρυνση των περιθωρίων διακύμανσης στο ± 15%, ώστε να εκτονωθούν οι πιέσεις, όπως και έγινε. 18
Η Ισοτιμία Γαλλικού Φράγκου Γερμανικού Μάρκου, 1957-1998 19
Ισοτιμίες FF/DM και DM/$ 1957-1998 20
Πραγματική Ισοτιμία FF/DM 1971-1998 21
Πληθωρισμός Γαλλίας Γερμανίας 1956-2013 22
Η Πορεία προς το Ευρώ Η πρωτοβουλία για τη δημιουργία του ενιαίου νομίσματος ανήκε στη Γαλλία, η οποία στις αρχές του 1988 με ένα υπόμνημα του Υπουργού Οικονομικών στους συναδέλφους του στην ΕΟΚ πρότεινε την πορεία προς το ενιαίο νόμισμα. Η Ιταλία συμφώνησε αμέσως και πολύ γρήγορα συμφώνησε και η Γερμανία. Το Ευρωπαϊκό Συμβούλιο του Ανόβερου τον Ιούνιο του 1988 προέβλεψε τη δημιουργία μιας οκταμελούς επιτροπής, υπό την προεδρία του Jacques Delors, τότε Προέδρου της Ευρωπαϊκής Επιτροπής, η οποία θα μελετούσε το θέμα. Η επιτροπή αυτή, τον Απρίλιο του 1989, υπέβαλε έκθεση στο συμβούλιο των Υπουργών Οικονομικών (ECOFIN) με την οποία πρότεινε μία πορεία δημιουργίας ενός ενιαίου νομίσματος σε τρία στάδια. 23
Η Πορεία προς το Ευρώ Το πρώτο στάδιο αφορούσε κυρίως στην απελευθέρωση της κίνησης κεφαλαίων για τις χώρες που συμμετείχαν στο ΕΝΣ, έως τον Ιούλιο του 1990. Το δεύτερο στάδιο, που άρχισε την 1η Ιανουαρίου 1994, στόχευε στη μεγαλύτερη δυνατή σύγκλιση των δημοσιονομικών και νομισματικών επιδόσεων των χωρών- μελών της Ενωσης, όπως αυτή διατυπώθηκε στη συνθήκη του Maastricht, ώστε να επιτευχθεί σταθερότητα τιμών, ικανή και αναγκαία συνθήκη για τη νομισματική ενοποίηση. Το τρίτο στάδιο ήταν η ίδια η νομισματική ένωση. 24
Η Πορεία προς το Ευρώ Στα τέλη του 1991, μετά από τη Διακυβερνητική Διάσκεψη, υπεγράφη στο Maastricht της Ολλανδίας από όλα τα κράτη- μέλη η Συνθήκη για την Ευρωπαϊκή Ενωση. Με βάση τη συνθήκη αυτή, πέραν του προγράμματος της Ενιαίας Αγοράς, τέθηκε ένα χρονοδιάγραμμα για την υιοθέτηση του ενιαίου νομίσματος. Οι προθεσμίες και το χρονοδιάγραμμα του σεναρίου εισαγωγής του νέου νομίσματος ενεκρίθησαν από το Ευρωπαϊκό Συμβούλιο της Μαδρίτης το Δεκέμβριο του 1995. Τότε αποφασίστηκε επίσης το όνομα «ευρώ» για το ενιαίο νόμισμα. 25
Η Πορεία προς το Ευρώ Αναλυτικά, το χρονοδιάγραμμα προέβλεπε ότι έως την 1η Ιανουαρίου 1994 θα είχε ολοκληρωθεί η ενιαία αγορά και όλα τα εθνικά κοινοβούλια θα είχαν επικυρώσει τη συνθήκη. Επίσης, προέβλεπε την απαγόρευση της νομισματικής χρηματοδότησης των δημοσιονομικών ελλειμμάτων, την άρση όλων των περιορισμών στην κίνηση κεφαλαίων και την προετοιμασία για συμμετοχή στο Μηχανισμό Συναλλαγματικών Ισοτιμιών του Ευρωπαϊκού Νομισματικού Συστήματος καθώς και την πολιτική ανεξαρτητοποίηση των κεντρικών τραπεζών. Με αυτές τις προϋποθέσεις άρχισε το δεύτερο στάδιο της Οικονομικής και Νομισματικής Ενωσης (ΟΝΕ). 26
Τα Κριτήρια Σύγκλισης Η συνθήκη για την Ευρωπαϊκή Ενωση προέβλεπε επίσης την υιοθέτηση στόχων για τη μείωση των δημοσιονομικών ελλειμμάτων κάτω από το 3% του ΑΕΠ, του δημόσιου χρέους κάτω από το 60% του ΑΕΠ και του πληθωρισμού και των ονομαστικών επιτοκίων κοντά στο μέσο όρο των χωρών με το χαμηλότερο πληθωρισμό. Η επίτευξη αυτών των στόχων υιοθετήθηκε ως απαραίτητη προϋπόθεση για τη συμμετοχή μιας χώρας στο τρίτο στάδιο της ΟΝΕ. 27
Το Τελικό Στάδιο Το τρίτο στάδιο άρχισε την 1η Ιανουαρίου 1999 με τον καθορισμό αμετάκλητα σταθερών ισοτιμιών των νομισμάτων των συμμετεχουσών χωρών μεταξύ αυτών και του ενιαίου νομίσματος. Το Μάιο του 1998 αποφασίστηκε ποιές χώρες θα συμμετάσχουν στην τρίτη φάση της ΟΝΕ. Η επιλογή των 11 χωρών έγινε με βάση τα πέντε δημοσιονομικά και νομισματικά κριτήρια σύγκλισης της συνθήκης του Maastricht. Η τρίτη φάση ολοκληρώθηκε την 1η Ιανουαρίου 2001 με την εισαγωγή του ευρώ σε λογιστική μορφή. Από την 1η Ιανουαρίου 2002 το ευρώ αποτελεί νόμιμο χρήμα, με την εισαγωγή του σε φυσική μορφή στις καθημερινές συναλλαγές. Την ημέρα αυτή, άρχισε η κυκλοφορία των τραπεζογραμματίων και κερμάτων σε ευρώ και η σταδιακή (εντός δύο μηνών) απόσυρση των εθνικών νομισμάτων. 28
Η Ευρωπαϊκή Κεντρική Τράπεζα και το Σύµφωνο Σταθερότητας και Ανάπτυξης Από την 1η Ιανουαρίου 2001 στην οικονομία της ζώνης του ευρώ ασκείται ενιαία νομισματική πολιτική από την Ευρωπαϊκή Κεντρική Τράπεζα που στοχεύει στη διασφάλιση της σταθερότητας των τιμών. Κεντρικός πυλώνας του συντονισμού της μακροοικονομικής πολιτικής είναι το Σύμφωνο Σταθερότητας και Ανάπτυξης. Το Σύμφωνο απαιτεί από όλες τις οικονομίες στην Ευρωζώνη και την ΕΕ να διατηρούν τα δημοσιονομικά ελλείμματα πάντοτε κάτω από το 3% του ΑΕΠ, να επιδιώκουν τη δημοσιονομική ισορροπία μεσοπρόθεσμα και να διασφαλίζουν ότι το δημόσιο χρέος δεν υπερβαίνει το 60% του ΑΕΠ, ή να τείνει προς το στόχο αυτό. 29
Η Εφαρµογή του Συµφώνου Σταθερότητας και Ανάπτυξης Το Σύμφωνο προβλέπει διορθωτική δράση για τις οικονομίες εκείνες, που δεν ικανοποιούν τους δημοσιονομικούς στόχους. Το Σύμφωνο αναθεωρήθηκε το 2005, αφού αρκετές οικονομίες, περιλαμβανομένης της Γερμανίας και της Γαλλίας, απέτυχαν να διορθώσουν εγκαίρως τα υπερβολικά τους ελλείμματα. Το αναθεωρημένο Σύμφωνο είναι πιο ευέλικτο όσον αφορά το διαθέσιμο χρόνο για τη διόρθωση των υπερβολικών ελλειμμάτων, αλλά είναι πιο απαιτητικό όσον αφορά την επίτευξη δημοσιονομικής ισορροπίας. Οι οικονομίες που δεν έχουν πετύχει δημοσιονομική ισορροπία, πρέπει στις αποκαλούμενες «καλές εποχές» να μειώνουν τα ελλείμματά τους κατά τουλάχιστον 0,5% του ΑΕΠ ετησίως. Μετά την εκδήλωση της κρίσης του 2008, η Ευρωπαϊκή Επιτροπή πρότεινε και το Συμβούλιο ECOFIN αποφάσισε να εφαρμοστεί το Σύμφωνο με ακόμη πιο ευέλικτο τρόπο. 30
Δηµόσιο Χρέος στην Ευρωζώνη και τις ΗΠΑ % του ΑΕΠ 110.0$ 100.0$ 90.0$ 80.0$ 70.0$ 60.0$ 50.0$ 40.0$ 1991$ 1992$ 1993$ 1994$ 1995$ 1996$ 1997$ 1998$ 1999$ 2000$ 2001$ 2002$ 2003$ 2004$ 2005$ 2006$ 2007$ 2008$ 2009$ 2010$ 2011$ 2012$ 2013$ 2014$ 2015$ 2016$ ΗΠΑ$ Ευρωζώνη$12$ 31
Δηµοσιονοµικό Ισοζύγιο στην Ευρωζώνη και τις ΗΠΑ % του ΑΕΠ 2.0%' 0.0%' 1991' 1992' 1993' 1994' 1995' 1996' 1997' 1998' 1999' 2000' 2001' 2002' 2003' 2004' 2005' 2006' 2007' 2008' 2009' 2010' 2011' 2012' 2013' 2014' 2015' 2016'!2.0%'!4.0%'!6.0%'!8.0%'!10.0%'!12.0%'!14.0%' ΗΠΑ' Ευρωζώνη'12' 32
Κύριες Μακροοικονοµικές Εξελίξεις στην Ευρωζώνη και τις ΗΠΑ Οι επιδόσεις της πραγματικής οικονομίας στην Ευρωζώνη παραμένουν κατώτερες από ότι στις ΗΠΑ. Ο ρυθμός αύξησης του ΑΕΠ είναι σημαντικά κατώτερος στην Ευρωζώνη από ότι στις ΗΠΑ και το ποσοστό ανεργίας παραμένει σημαντικά υψηλότερο. Από την άλλη, η Ευρωζώνη στο σύνολό της έχει πλεόνασμα στο ισοζύγιο τρεχουσών συναλλαγών σε αντίθεση με τις ΗΠΑ που έχουν έλλειμμα. Δεν υπάρχουν σημαντικές διαφορές στην εξέλιξη του πληθωρισμού μεταξύ Ευρωζώνης και ΗΠΑ στα τελευταία 20 χρόνια 33
Εξέλιξη του Πραγµατικού ΑΕΠ σε Ευρωζώνη και ΗΠΑ 1991=100 200# 180# 160# 140# 120# 100# 80# 1991# 1992# 1993# 1994# 1995# 1996# 1997# 1998# 1999# 2000# 2001# 2002# 2003# 2004# 2005# 2006# 2007# 2008# 2009# 2010# 2011# 2012# 2013# 2014# 2015# 2016# ΗΠΑ# Ευρωζώνη#12# 34
Εξέλιξη Ποσοστού Ανεργίας σε Ευρωζώνη και ΗΠΑ % εργατικού δυναµικού 14.0%$ 12.0%$ 10.0%$ 8.0%$ 6.0%$ 4.0%$ 2.0%$ 0.0%$ 1991$ 1992$ 1993$ 1994$ 1995$ 1996$ 1997$ 1998$ 1999$ 2000$ 2001$ 2002$ 2003$ 2004$ 2005$ 2006$ 2007$ 2008$ 2009$ 2010$ 2011$ 2012$ 2013$ 2014$ 2015$ 2016$ ΗΠΑ$ Ευρωζώνη$12$ 35
Εξέλιξη Ισοζυγίου Τρεχουσών Συναλλαγών σε Ευρωζώνη και ΗΠΑ % ΑΕΠ 4.00% 3.00% 2.00% 1.00% 0.00% 1991% 1992% 1993% 1994% 1995% 1996% 1997% 1998% 1999% 2000% 2001% 2002% 2003% 2004% 2005% 2006% 2007% 2008% 2009% 2010% 2011% 2012% 2013% 2014% 2015% 2016%!1.00%!2.00%!3.00%!4.00%!5.00%!6.00%!7.00% ΗΠΑ% Ευρωζώνη%12% 36
Εξέλιξη Ετήσιου Πληθωρισµού σε Ευρωζώνη και ΗΠΑ % 5.00%& 4.00%& 3.00%& 2.00%& 1.00%& 0.00%& 1991& 1992& 1993& 1994& 1995& 1996& 1997& 1998& 1999& 2000& 2001& 2002& 2003& 2004& 2005& 2006& 2007& 2008& 2009& 2010& 2011& 2012& 2013& 2014& 2015& 2016&!1.00%& ΗΠΑ& Ευρωζώνη&12& 37
Εξέλιξη Μακροχρόνιων Επιτοκίων σε Ευρωζώνη και ΗΠΑ % 12.00# 10.00# 8.00# 6.00# 4.00# 2.00# 0.00# 1991# 1992# 1993# 1994# 1995# 1996# 1997# 1998# 1999# 2000# 2001# 2002# 2003# 2004# 2005# 2006# 2007# 2008# 2009# 2010# 2011# 2012# 2013# 2014# ΗΠΑ# Ευρωζώνη#12# 38
Η Ευρωζώνη, οι ΗΠΑ και η Θεωρία των Βέλτιστων Νοµισµατικών Περιοχών Το ερώτημα που τίθεται είναι γιατί οι επιδόσεις της πραγματικής οικονομίας στην Ευρωζώνη είναι κατώτερες από ότι στις ΗΠΑ. Μήπως ήταν λάθος η νομισματική ενοποίηση και η Ευρώπη θα πρέπει να εγκαταλείψει το ενιαίο νόμισμα ώστε κάθε μία από τις χώρες της Ευρώπης να έχει τη δική της νομισματική πολιτική; Μήπως είναι λάθος η υπερβολική έμφαση στο καταστατικό της ΕΚΤ στην αντιμετώπιση του πληθωρισμού, την απαγόρευση της νομισματικής χρηματοδότησης και την αποδυνάμωση του ρόλου της ως δανειστή ύστατης προσφυγής. Μήπως είναι λάθος η υπερβολική έμφαση στο Σύμφωνο Σταθερότητας και Ανάπτυξης στα δημοσιονομικά ελλείμματα και στο δημόσιο χρέος; Μήπως είναι ανέφικτο να υπάρχει νομισματική ενοποίηση χωρίς δημοσιονομική (πολιτική) ενοποίηση; Σημείο αναφοράς για να απαντηθούν τα ερωτήματα αυτά είναι η θεωρία των βέλτιστων νομισματικών περιοχών. 39
Βέλτιστες Νοµισµατικές Περιοχές: Τα Δύο Κριτήρια του Mundell Κάτω από ποιες συνθήκες μια ομάδα χωρών θα ήθελε να λειτουργεί υπό καθεστώς ενιαίου νομίσματος (Mundell) Mε κοινό νόμισμα, μειώνεται σημαντικά το κόστος των οικονομικών συναλλαγών και ενισχύεται ο ανταγωνισμός καθώς οι τιμές στις διάφορες χώρες εκφράζονται σε κοινή βάση. Πρώτο κριτήριο: Οι χώρες έχουν στενούς οικονομικούς δεσμούς και παρόμοια διάρθρωση και υπόκεινται σε παρόμοιες μακροοικονομικές διαταραχές. Αυτό σημαίνει ότι μία ενιαία νομισματική πολιτική θα ήταν κατάλληλη για την αντιμετώπιση αυτών των διαταραχών. 40
Βέλτιστες Νοµισµατικές Περιοχές: Τα Δύο Κριτήρια του Mundell Το δεύτερο κριτήριο στο οποίο έδωσε έμφαση ο Mundell ήταν η κινητικότητα των συντελεστών παραγωγής, και ιδίως της εργασίας, μεταξύ των χωρών. Ακόμη και αν οι χώρες δεν έχουν παρόμοια διάρθρωση, και δεν υπόκεινται σε κοινές μακροοικονομικές διαταραχές, η υψηλή κινητικότητα της εργασίας θα εξομάλυνε τις διακυμάνσεις της ανεργίας. Διαταραχές που προκαλούν αύξηση της ανεργίας σε μία χώρα, ή μία υποομάδα χωρών, θα οδηγούσαν σε μετακίνηση εργαζομένων προς τις υπόλοιπες χώρες χαμηλής ανεργίας, κάτι που θα εξομάλυνε το πρόβλημα της ανεργίας χωρίς την ανάγκη υποτίμησης. 41
Βέλτιστες Νοµισµατικές Περιοχές: Οι Ηνωµένες Πολιτείες της Αµερικής Καμμία ομάδα χωρών δεν πληροί και τα δύο αυτά κριτήρια. Ούτε καν οι ΗΠΑ. Οι 50 πολιτείες έχουν διαφορετική οικονομική διάρθρωση και υπόκεινται σε διαφορετικές μακροοικονομικές διαταραχές. Ωστόσο στις ΗΠΑ υπάρχει μεγάλη κινητικότητα των εργαζομένων από πολιτεία σε πολιτεία. Για αυτό το λόγο και οι περισσότεροι αναλυτές θεωρούν ότι οι ΗΠΑ προσεγγίζουν την έννοια μιας βέλτιστης νομισματικής περιοχής. 42
Βέλτιστες Νοµισµατικές Περιοχές: Η Ευρωπαϊκή Εµπειρία Στην ΕΕ και την ΕΖ, οι χώρες του Ευρωπαϊκού νότου έχουν διαφορετική διάρθρωση από τις χώρες του βορρά και υπόκεινται σε διαφορετικές οικονομικές διαταραχές. Επιπλέον, η κινητικότητα της εργασίας στην Ευρωπαϊκή Ενωση είναι πολύ πιο περιορισμένη σε σχέση με τις ΗΠΑ, λόγω γλωσσικών και πολιτιστικών εμποδίων και διαφορών, με αποτέλεσμα να μην υπάρχει η δυνατότητα ταχείας και σημαντικής εξομάλυνσης των διακυμάνσεων της ανεργίας στις διάφορες χώρες. Η πρόσφατη εμπειρία του Ευρωπαϊκού νότου είναι ένα χαρακτηριστικό παράδειγμα του πόσο απέχει η Ευρωζώνη από την έννοια της βέλτιστης νομισματικής περιοχής. 43
Βέλτιστες Νοµισµατικές Περιοχές: Η Έκταση της Δηµοσιονοµικής Ενοποίησης Ακόμη και όταν η νομισματική πολιτική δεν μπορεί να αντιμετωπίσει τις επιπτώσεις διαταραχών που έχουν ασύμμετρες επιπτώσεις σε διάφορες χώρες, σε κάποιο βαθμό οι επιπτώσεις αυτές μπορούν να αντιμετωπιστούν σε χώρες που έχουν ενοποιημένα δημοσιονομικά συστήματα, μέσω των λεγόμενων αυτόματων σταθεροποιητών. Στις ΗΠΑ, μία διαταραχή που αυξάνει την ανεργία σε μία πολιτεία, ας πούμε στην Καλιφόρνια, οδηγεί αυτόματα σε δημοσιονομικές μεταβιβάσεις προς αυτή την πολιτεία, μέσω μηχανισμών, όπως το ομοσπονδιακό φορολογικό σύστημα και το ομοσποσδιακό σύστημα επιδότησης των ανέργων. Αυτό συμβαίνει διότι υπάρχει ένας ομοσπονδιακός προϋπολογισμός που ξεπερνά το 20% του ΑΕΠ. Στην Ευρωπαϊκή Ενωση ο κοινοτικός προϋπολογισμός μετά βίας πλησιάζει το 1% του ΑΕΠ, ενώ τόσο το φορολογικό σύστημα, όσο και το σύστημα επιδότησης των ανέργων, παραμένουν στη δικαιοδοσία των κρατών μελών, με αποτέλεσμα να είναι κατακερματισμένα. 44
Η Κρίση στην Περιφέρεια της Ευρωζώνης και η Έλλειψη Δανειστή Ύστατης Προσφυγής Η κρίση στην περιφέρεια της Ευρωζώνης μετά την κατάρρευση της Lehman Brothers το Σεπτέμβριο του 2008 απεκάλυψε σημαντικές επιπλέον αδυναμίες στην αρχιτεκτονική της Ευρωζώνης. Εκτός από την έλλειψη δημοσιονομικής ενοποίησης, διαφάνηκε καθαρά ότι η αδυναμία της ΕΚΤ να λειτουργήσει ως δανειστής ύστατης προσφυγής είτε για τις τράπεζες της Ευρωζώνης, είτε για τις κυβερνήσεις, λειτούργησε αποσταθεροποιητικά και οδήγησε στη κρίση δανεισμού των μικρών οικονομιών της Ευρωπαϊκής Περιφέρειας. 45
Επιπτώσεις της Εισαγωγής του Ευρώ στις Χώρες της Ευρωπαϊκής Περιφέρειας Οι αναπτυσσόμενες οικονομίες της ευρωπαϊκής περιφέρειας (Ιρλανδία, Ισπανία, Ελλάδα και Πορτογαλία) μπήκαν στην ευρωζώνη μεταξύ 1998 και 2000. Αυτό οδήγησε σε σημαντική πτώση των επιτοκίων τους, λόγω της εξάλειψης του συναλλαγματικού κινδύνου που κρατούσε τα επιτόκιά τους υψηλά. Η πτώση των επιτοκίων είχε ως αποτέλεσμα την αύξηση των επενδύσεων, τη μείωση των αποταμιεύσεων, και τη σημαντική διεύρυνση των ελλειμμάτων του ισοζυγίου τρεχουσών συναλλαγών και των τεσσάρων αυτών χωρών. Η είσοδος στη ζώνη του ευρώ διεθνοποίησε τόσο το δημόσιο όσο και το ιδιωτικό χρέος των κατοίκων τους, και για μία σειρά ετών οι χώρες αυτές χρηματοδοτούσαν τα αυξημένα ελλείμματα στο ισοζύγιο τρεχουσών συναλλαγών τους σε χαμηλά επιτόκια και χωρίς ιδιαίτερα προβλήματα από τις διεθνείς χρηματαγορές και κεφαλαιαγορές. Γ. Αλογοσκούφη, Διεθνής Οικονομική και Παγκόσμια Οικονομία 46
Η Κρίση των Περιφερειακών Χωρών της Ευρωζώνης Η διεθνής χρηματοπιστωτική κρίση του 2008, η κατάρρευση της επενδυτικής τράπεζας Lehmann Brothers και η διεθνής ύφεση που ακολούθησε οδήγησε σε αύξηση των επιτοκίων τους σε σχέση με τα γερμανικά επιτόκια και σε αποσταθεροποίηση των τραπεζών τους, καθώς οι διεθνείς αγορές άρχισαν να αναθεωρούν τις εκτιμήσεις τους για τους χρηματοπιστωτικούς κινδύνους που αντιμετώπιζαν στις χώρες αυτές. Η διεθνής ύφεση είχε επιπλέον ως αποτέλεσμα την επιδείνωση των δημοσιονομικών τους ελλειμμάτων και την αύξηση του δημοσίου χρέους τους λόγω της λειτουργίας των αυτόματων σταθεροποιητών και των προβλημάτων του δημόσιου και του τραπεζικού τους τομέα. Οι εξωτερικές τους ανισορροπίες επιδεινώθηκαν, και παρουσιάστηκαν δυσκολίες χρηματοδότησης του δημόσιου και του εξωτερικού τους χρέους. Γ. Αλογοσκούφη, Διεθνής Οικονομική και Παγκόσμια Οικονομία 47
Επιτόκια Δεκαετών Ομολόγων στη Γερμανία και την Ιταλία 16.00# 14.00# 12.00# 10.00# 8.00# 6.00# 4.00# 2.00# 0.00# 1990.01# 1990.07# 1991.01# 1991.07# 1992.01# 1992.07# 1993.01# 1993.07# 1994.01# 1994.07# 1995.01# 1995.07# 1996.01# 1996.07# 1997.01# 1997.07# 1998.01# 1998.07# 1999.01# 1999.07# 2000.01# 2000.07# 2001.01# 2001.07# 2002.01# 2002.07# 2003.01# 2003.07# 2004.01# 2004.07# 2005.01# 2005.07# 2006.01# 2006.07# 2007.01# 2007.07# 2008.01# 2008.07# 2009.01# 2009.07# 2010.01# 2010.07# 2011.01# 2011.07# 2012.01# 2012.07# 2013.01# 2013.07# 2014.01# Γερμανία# Ιταλία# Γ. Αλογοσκούφη, Διεθνής Οικονομική και Παγκόσμια Οικονομία 48
Επιτόκια Δεκαετών Ομολόγων στη Γερμανία και την Ισπανία 20.00# 18.00# 16.00# 14.00# 12.00# 10.00# 8.00# 6.00# 4.00# 2.00# 0.00# 1980.01# 1980.09# 1981.05# 1982.01# 1982.09# 1983.05# 1984.01# 1984.09# 1985.05# 1986.01# 1986.09# 1987.05# 1988.01# 1988.09# 1989.05# 1990.01# 1990.09# 1991.05# 1992.01# 1992.09# 1993.05# 1994.01# 1994.09# 1995.05# 1996.01# 1996.09# 1997.05# 1998.01# 1998.09# 1999.05# 2000.01# 2000.09# 2001.05# 2002.01# 2002.09# 2003.05# 2004.01# 2004.09# 2005.05# 2006.01# 2006.09# 2007.05# 2008.01# 2008.09# 2009.05# 2010.01# 2010.09# 2011.05# 2012.01# 2012.09# 2013.05# 2014.01# Γερμανία# Ισπανία# Γ. Αλογοσκούφη, Διεθνής Οικονομική και Παγκόσμια Οικονομία 49
Επιτόκια Δεκαετών Ομολόγων στη Γερμανία και την Ιρλανδία 20.00# 18.00# 16.00# 14.00# 12.00# 10.00# 8.00# 6.00# 4.00# 2.00# 0.00# 1980.01# 1980.09# 1981.05# 1982.01# 1982.09# 1983.05# 1984.01# 1984.09# 1985.05# 1986.01# 1986.09# 1987.05# 1988.01# 1988.09# 1989.05# 1990.01# 1990.09# 1991.05# 1992.01# 1992.09# 1993.05# 1994.01# 1994.09# 1995.05# 1996.01# 1996.09# 1997.05# 1998.01# 1998.09# 1999.05# 2000.01# 2000.09# 2001.05# 2002.01# 2002.09# 2003.05# 2004.01# 2004.09# 2005.05# 2006.01# 2006.09# 2007.05# 2008.01# 2008.09# 2009.05# 2010.01# 2010.09# 2011.05# 2012.01# 2012.09# 2013.05# 2014.01# Γερμανία# Ιρλανδία# Γ. Αλογοσκούφη, Διεθνής Οικονομική και Παγκόσμια Οικονομία 50
Επιτόκια Δεκαετών Ομολόγων στη Γερμανία, την Ελλάδα και την Πορτογαλία 30.00# 25.00# 20.00# 15.00# 10.00# 5.00# 0.00# 1990.01# 1990.07# 1991.01# 1991.07# 1992.01# 1992.07# 1993.01# 1993.07# 1994.01# 1994.07# 1995.01# 1995.07# 1996.01# 1996.07# 1997.01# 1997.07# 1998.01# 1998.07# 1999.01# 1999.07# 2000.01# 2000.07# 2001.01# 2001.07# 2002.01# 2002.07# 2003.01# 2003.07# 2004.01# 2004.07# 2005.01# 2005.07# 2006.01# 2006.07# 2007.01# 2007.07# 2008.01# 2008.07# 2009.01# 2009.07# 2010.01# 2010.07# 2011.01# 2011.07# 2012.01# 2012.07# 2013.01# 2013.07# 2014.01# Γερμανία# Ελλάδα# Πορτογαλία# Γ. Αλογοσκούφη, Διεθνής Οικονομική και Παγκόσμια Οικονομία 51
Ελλείμματα Ισοζυγίου Τρεχουσών Συναλλαγών στην Ιρλανδία, την Ισπανία, την Ελλάδα και την Πορτογαλία 0.100% 0.050% 0.000% 1990% 1991% 1992% 1993% 1994% 1995% 1996% 1997% 1998% 1999% 2000% 2001% 2002% 2003% 2004% 2005% 2006% 2007% 2008% 2009% 2010% 2011% 2012% 2013% 2014% 2015%!0.050%!0.100%!0.150%!0.200% Ελλάδα% Ισπανία% Πορτογαλία% Ιρλανδία% Γ. Αλογοσκούφη, Διεθνής Οικονομική και Παγκόσμια Οικονομία 52
Η Εκδήλωση και η Μετάδοση της Κρίσης των Περιφερειακών Χωρών της Ευρωζώνης Η κρίση εμπιστοσύνης στην Ευρωπαϊκή περιφέρεια είχε όλα τα χαρακτηριστικά προηγουμένων κρίσεων σε αναπτυσσόμενες οικονομίες, όπως η κρίση της Λατινικής Αμερικής στη δεκαετία του 1980 και η Ασιατική κρίση στη δεκαετία του 1990. Η κρίση εκδηλώθηκε με τη μορφή απότομης διακοπής της δυνατότητας δανεισμού τους από τις διεθνείς κεφαλαιαγορές (sudden stop). Η κρίση εκδηλώθηκε πρώτα στην Ελλάδα, τη χώρα με τις μεγαλύτερες δημοσιονομικές και εξωτερικές ανισορροπίες, και ακολούθησαν η Ιρλανδία και η Πορτογαλία, για διαφορετικούς λόγους η κάθε μία. Η Ελλάδα προσέφυγε τον Απρίλιο του 2010 σε ένα ειδικό μηχανισμό στήριξης, με τη συμμετοχή της Ευρωπαϊκής Επιτροπής, της Ευρωπαϊκής Κεντρικής Τράπεζας και του ΔΝΤ. Το ίδιο συνέβη λίγο αργότερα και με την Ιρλανδία, η οποία είχε σημαντικά προβλήματα στον τραπεζικό της τομέα, και την Πορτογαλία που είχε και αυτή σημαντικά δημοσιονομικά προβλήματα. Η κρίση μεταδόθηκε στην Ισπανία και την Ιταλία, αλλά λόγω παρεμβάσεων της Ευρωπαϊκής Κέντρικης Τράπεζας οι επιπτώσεις της περιορίστηκαν. Γ. Αλογοσκούφη, Διεθνής Οικονομική και Παγκόσμια Οικονομία 53
Η Αντιμετώπιση της Κρίσης των Περιφερειακών Χωρών της Ευρωζώνης Η Ελλάδα προσέφυγε τον Απρίλιο του 2010 σε ένα ειδικό μηχανισμό στήριξης, με τη συμμετοχή της Ευρωπαϊκής Επιτροπής, της Ευρωπαϊκής Κεντρικής Τράπεζας και του ΔΝΤ. Το ίδιο συνέβη λίγο αργότερα και με την Ιρλανδία, η οποία είχε σημαντικά προβλήματα στον τραπεζικό της τομέα, και την Πορτογαλία που είχε και αυτή σημαντικά δημοσιονομικά προβλήματα. Η κρίση μεταδόθηκε στην Ισπανία και την Ιταλία, αλλά λόγω παρεμβάσεων της Ευρωπαϊκής Κέντρικης Τράπεζας οι επιπτώσεις της περιορίστηκαν. Προκειμένου να αντιμετωπιστεί η αδυναμία της ΕΚΤ να λειτουργήσει ως δανειστής ύστατης προσφυγής, δημιουργήθηκαν ad hoc μηχανισμοί, όπως ο Μηχανισμός Ευρωπαϊκής Σταθερότητας (European Stability Mechanism), για να υποκαταστήσουν την έλλειψη δανειστή ύστατης προσφυγής. Επιπλέον, η ΕΚΤ ανέλαβε και την υποχρέωση εποπτείας των μεγάλων συστημικών τραπεζών της Ευρωζώνης, και, σχετικά πρόσφατα, υιοθέτησε και ένα πρόγραμμα ποσοτικής χαλάρωσης. Γ. Αλογοσκούφη, Διεθνής Οικονομική και Παγκόσμια Οικονομία 54
Τα Προγράμματα Προσαρμογής και η Μεγάλη Ύφεση στις Οικονομίες της Περιφέρειας Τα προγράμματα προσαρμογής που ακολουθούν έκτοτε οι χώρες της ευρωπαϊκής περιφέρειας, με ή χωρίς τη συμμετοχή του ΔΝΤ, δεν περιλαμβάνουν το εργαλείο της υποτίμησης, το οποίο είχε και θετικά αλλά και αρνητικά αποτελέσματα στις περιπτώσεις των κρίσεων της Λατινικής Αμερικής και της Ασίας. Παρά τις προβλέψεις πολλών αναλυτών, καμμία χώρα δεν υποχρεώθηκε ως τώρα να εγκαταλείψει το ευρώ. Ωστόσο, το κόστος της προσαρμογής είναι τεράστιο. Η ύφεση για χώρες όπως η Ελλάδα και η Πορτογαλία συνεχίζεται για έκτο συνεχή χρόνο και είναι ιδιαιτέρως βαθιά, ιδιαίτερα στην περίπτωση της Ελλάδας. Τα ποσοστά ανεργίας έχουν υπερτριπλασιαστεί και έχουν ξεπεράσει το 25% τόσο για στην Ελλάδα όσο και στην Ισπανία. Γ. Αλογοσκούφη, Διεθνής Οικονομική και Παγκόσμια Οικονομία 55
Εξέλιξη του Πραγµατικού ΑΕΠ σε Ευρωζώνη και Ελλάδα 1991=100 170# 160# 150# 140# 130# 120# 110# 100# 90# 80# 1991# 1992# 1993# 1994# 1995# 1996# 1997# 1998# 1999# 2000# 2001# 2002# 2003# 2004# 2005# 2006# 2007# 2008# 2009# 2010# 2011# 2012# 2013# 2014# 2015# 2016# Ευρωζώνη#12# Ελλάδα# 56
Εξέλιξη Ποσοστού Ανεργίας σε Ευρωζώνη και Ελλάδα % εργατικού δυναµικού 30.0%$ 25.0%$ 20.0%$ 15.0%$ 10.0%$ 5.0%$ 0.0%$ 1991$ 1992$ 1993$ 1994$ 1995$ 1996$ 1997$ 1998$ 1999$ 2000$ 2001$ 2002$ 2003$ 2004$ 2005$ 2006$ 2007$ 2008$ 2009$ 2010$ 2011$ 2012$ 2013$ 2014$ 2015$ 2016$ Ευρωζώνη$12$ Ελλάδα$ 57
Εξέλιξη Ισοζυγίου Τρεχουσών Συναλλαγών σε Ευρωζώνη και Ελλάδα % ΑΕΠ 5.00% 0.00% 1991% 1992% 1993% 1994% 1995% 1996% 1997% 1998% 1999% 2000% 2001% 2002% 2003% 2004% 2005% 2006% 2007% 2008% 2009% 2010% 2011% 2012% 2013% 2014% 2015% 2016%!5.00%!10.00%!15.00%!20.00% Ευρωζώνη%12% Ελλάδα% 58
Δηµόσιο Χρέος στην Ευρωζώνη και την Ελλάδα % του ΑΕΠ 200.0# 180.0# 160.0# 140.0# 120.0# 100.0# 80.0# 60.0# 40.0# 20.0# 0.0# 1991# 1992# 1993# 1994# 1995# 1996# 1997# 1998# 1999# 2000# 2001# 2002# 2003# 2004# 2005# 2006# 2007# 2008# 2009# 2010# 2011# 2012# 2013# 2014# 2015# 2016# Ευρωζώνη#12# Ελλάδα# 59
Εξέλιξη Μακροχρόνιων Επιτοκίων σε Ευρωζώνη και Ελλάδα % 30.00# 25.00# 20.00# 15.00# 10.00# 5.00# 0.00# 1992# 1993# 1994# 1995# 1996# 1997# 1998# 1999# 2000# 2001# 2002# 2003# 2004# 2005# 2006# 2007# 2008# 2009# 2010# 2011# 2012# 2013# 2014# Ευρωζώνη#12# Ελλάδα# 60
Ομοιότητες της Κρίσης της Ευρωζώνης με την Κρίση της Λατινικής Αμερικής και την Ασιατική Κρίση Όπως και οι προηγούμενες κρίσεις, εκδηλώθηκε σε μία ομάδα αναπτυσσομένων οικονομιών, στις οποίες είχε προηγηθεί μία περίοδος συσσώρευσης σημαντικών ελλειμμάτων στο ισοζύγιο τρεχουσών συναλλαγών. Αφορμή για την εκδήλωση της κρίσης ήταν μία δυσμενής μεταβολή στις διεθνείς συνθήκες, η διεθνής χρηματοπιστωτική κρίση του 2008 και η διεθνής ύφεση του 2009, η οποία διέκοψε την πρόσβαση των χωρών αυτών στις διεθνείς χρηματαγορές και κεφαλαιαγορές και οδήγησε σε αμφιβολίες αναφορικά με τη δυνατότητά τους να συνεχίσουν να εξυπηρετούν το εξωτερικό τους χρέος. Όπως και στην περίπτωση της Λατινικής Αμερικής και της Ασίας, οι χώρες που επηρεάστηκαν χαρακτηρίζονταν από δημοσιονομικές ανισορροπίες και ένα χρηματοπιστωτικό τομέα που επεκτάθηκε υπέρμετρα, σε συνθήκες ανεπαρκούς κρατικής εποπτείας, δανείζοντας σε νοικοκυριά, επιχειρήσεις και κυβερνήσεις για επενδύσεις που από ένα σημείο και μετά κατευθύνθηκαν κυρίως στον κλάδο των ακινήτων. Όταν η κρίση και η άνοδος των επιτοκίων οδήγησαν σε απαξίωση των ακινήτων, δημιουργήθηκαν προβλήματα στις τράπεζες, στα νοικοκυριά και σε πολλές επιχειρήσεις. Γ. Αλογοσκούφη, Διεθνής Οικονομική και Παγκόσμια Οικονομία 61
Διαφορές της Κρίσης της Ευρωζώνης από την Κρίση της Λατινικής Αμερικής και την Ασιατική Κρίση Η έλλειψη δυνατότητας προσφυγής σε υποτίμηση δυσχεραίνει την αντιμετώπιση της ύφεσης, των δημοσιονομικών ανισορροπιών και την προσαρμογή του ισοζυγίου τρεχουσών συναλλαγών αυτών των χωρών, αλλά σταθεροποιεί τον τραπεζικό τομέα και τους ισολογισμούς των επιχειρήσεων που έχουν δανειστεί σε ευρώ και συγκρατεί τον πληθωρισμό που ενδεχομένως θα είχε εκδηλωθεί. Παρά το ότι υπήρξε φυγή κεφαλαίων από τις χώρες που επηρεάστηκαν, αυτή ήταν σχετικά περιορισμένη, και σχετιζόταν με την πιθανότητα του να αναγκαστεί μία χώρα να εγκαταλείψει το ευρώ και να υιοθετήσει ένα δικό της νόμισμα. Όσο η πιθανότητα αυτή παραμένει μικρή, η κατάρρευση του χρηματοπιστωτικού τομέα που συνέβη σε ορισμένες από τις οικονομίες της Λατινικής Αμερικής (κυρίως στην Αργεντινή) και της Ασίας (κυρίως στην Ινδονησία) δεν φαίνεται πιθανό να συμβεί στην Ευρωζώνη, ιδιαίτερα καθώς έχουν αναληφθεί πρωτοβουλίες ανακεφαλαιοποίησης των τραπεζών. Γ. Αλογοσκούφη, Διεθνής Οικονομική και Παγκόσμια Οικονομία 62
Οι Αδυναµίες της Ευρωζώνης Είναι βέβαιο ότι η ευρωζώνη δεν αποτελεί βέλτιστη νομισματική περιοχή. Η διαφορετική διάρθρωση των οικονομιών του κέντρου και της περιφέρειας, ο περιορισμένος ρόλος της μετανάστευσης και η έλλειψη δημοσιονομικής ενοποίησης, σε συνδυασμό με την ανεπάρκεια του κοινοτικού προϋπολογισμού καθιστούν επιθυμητή μια διαφοροποίηση της νομισματικής πολιτικής μεταξύ κέντρου και περιφέρειας. Κάτι τέτοιο όμως δεν είναι εφικτό. Η κρίση επίσης απέδειξε ότι η έλλειψη δανειστή ύστατης προσφυγής αποτελεί σημαντική αδυναμία στη νομισματική αρχιτεκτονικη της ευρωζώνης. Τα υποκατάστατα που βρέθηκαν, σε συνδυασμό με τις μεγάλες αδυναμίες των προγραμμάτων προσαρμογής δεν επαρκούν για την αντιμετώπιση της κρίσης στις οικονομίες της περιφέρειας. 63
Το Μέλλον του Ευρώ Το άμεσο μέλλον του ευρώ συνδέεται με το πως θα ξεφύγουν από τη μεγάλη ύφεση οι οικονομίες της περιφέρειας και το πως θα αποφύγουν την ύφεση μεγάλες οικονομίες που εξακολουθούν να έχουν δημοσιονομικά προβλήματα. Το απώτερο μέλλον του ευρώ συνδέεται με την δυνατότητα να προωθηθούν οι απαραίτητες θεσμικές μεταρρυθμίσεις που θα οδηγήσουν σε μεγαλύτερη δημοσιονομική ενοποίηση και μεγαλύτερη συμμετρία στη λήψη των αποφάσεων. 64