Το Ευρωπαϊκό Νομισματικό Σύστημα και το Ευρώ

Transcript

1 Το Ευρωπαϊκό Νομισματικό Σύστημα και το Ευρώ Διάρθρωση, Λειτουργία, και Προβλήματα 1

2 Το Ευρωπαϊκό Νοµισµατικό Σύστηµα Το Ευρωπαϊκό Νομισματικό Σύστημα (ΕΝΣ) δημιουργήθηκε το 1978, προκειμένου να εξασφαλισθεί μια σχετική σταθερότητα συναλλαγματικών ισοτιμιών στην Ευρωπαϊκή Κοινότητα. Η σταθερότητα αυτή θεωρήθηκε απαραίτητη προϋπόθεση για την αποτελεσματική λειτουργία των υπόλοιπων μηχανισμών της Κοινότητας, όπως το ελεύθερο διακοινοτικό εμπόριο, η Κοινή Αγροτική Πολιτική, η περιφερειακή και διαρθρωτική πολιτική και, πιο πρόσφατα, το πρόγραμμα της Ενιαίας Αγοράς. Η πρωτοβουλία ανήκε στον άξονα Γαλλίας και Γερμανίας και οι λεπτομέρειες καθορίσθηκαν σε δύο ευρωπαϊκά συμβούλια, της Βρέμης τον Ιούλιο του 1978 και των Βρυξελλών το Δεκέμβριο του ίδιου έτους. 2

3 Η Διάρθρωση του Ευρωπαϊκού Νοµισµατικού Συστήµατος Ευρωπαϊκή Νομισματική Μονάδα, το ECU (European Currency Unit) Μηχανισμός Συναλλαγματικών Ισοτιμιών (ΜΣΙ) Χρηματοδοτικές Διευκολύνσεις Αναδιατάξεις Ισοτιμιών 3

4 Η Διάρθρωση του Ευρωπαϊκού Νοµισµατικού Συστήµατος Το πρώτο στοιχείο του ΕΝΣ ήταν η Ευρωπαϊκή Νομισματική Μονάδα, το ECU (European Currency Unit), που ορίστηκε ως σταθμικός μέσος όρος των εθνικών νομισμάτων της Κοινότητας. Για κάθε εθνικό νόμισμα, υπήρχε μία κεντρική ισοτιμία ως προς το ECU. Για οποιαδήποτε δύο νομίσματα, ο λόγος των κεντρικών ισοτιμιών τους ως προς το ECU όριζε τη διμερή κεντρική ισοτιμία τους, και το σύνολο των διμερών κεντρικών ισοτιμιών όριζε το «πλέγμα» ισοτιμιών του συστήματος (parity grid). 4

5 Η Διάρθρωση του Ευρωπαϊκού Νοµισµατικού Συστήµατος Το δεύτερο στοιχείο του συστήματος ήταν ο Μηχανισμός Συναλλαγματικών Ισοτιμιών (ΜΣΙ). Για τα νομίσματα που μετείχαν στον ΜΣΙ, οι εθνικές κεντρικές τράπεζες ανελάμβαναν να διατηρούν τις αγοραίες ισοτιμίες έναντι οποιουδήποτε άλλου νομίσματος του συστήματος εντός προκαθορισμένων ορίων από τις διμερείς κεντρικές ισοτιμίες. Τα όρια αυτά, έως το 1993, ήταν ±2,25%. Για ορισμένα νομίσματα επιτρέπονταν ευρύτερα όρια, της τάξεως του ±6%. 5

6 Η Διάρθρωση του Ευρωπαϊκού Νοµισµατικού Συστήµατος Οι παρεμβάσεις που γίνονταν όταν μια διμερής ισοτιμία έφτανε το επιτρεπόμενο όριο, καλούνταν οριακές, και έπρεπε να γίνουν και από τις δύο εμπλεκόμενες κεντρικές τράπεζες. Προκειμένου περί οριακών παρεμβάσεων, η κεντρική τράπεζα του ισχυρότερου νομίσματος ανελάμβανε να παρέχει στην κεντρική τράπεζα του ασθενέστερου νομίσματος πιστώσεις χωρίς όρια, αλλά και η τελευταία έπρεπε να χρησιμοποιήσει όλα τα συναλλαγματικά της διαθέσιμα. Υπήρχαν και οι ενδο- οριακές παρεμβάσεις, που δεν ήταν υποχρεωτικές, αλλά απαιτούσαν την έγκριση της κεντρικής τράπεζας το νόμισμα της οποίας χρησιμοποιείτο στις παρεμβάσεις. Δείκτης αποκλίσεων δεν έπαιξε ουσιαστικό ρόλο. 6

7 Η Διάρθρωση του Ευρωπαϊκού Νοµισµατικού Συστήµατος Τρίτο στοιχείο του ΕΝΣ ήταν οι χρηματοδοτικές διευκολύνσεις που διακρίνονταν σε τρία είδη: Η Πολύ Βραχυχρόνια Χρηματοδοτική Διευκόλυνση, η Βραχυχρόνια Νομισματική Υποστήριξη και η Μεσοχρόνια Χρηματοδοτική Βοήθεια. Η διαχείριση των δύο πρώτων ανήκε στη δικαιοδοσία των κεντρικών τραπεζών, ενώ η τρίτη ανήκε στη δικαιοδοσία του Συμβουλίου Υπουργών. Η Βραχυχρόνια Νομισματική Υποστήριξη παρείχε βραχυχρόνιες πιστώσεις για ανάγκες του ισοζυγίου πληρωμών, ενώ η Πολύ Βραχυχρόνια Χρηματοδοτική Διευκόλυνση αποσκοπούσε στη χρηματοδότηση παρεμβάσεων στα πλαίσια του Μηχανισμού Συναλλαγματικών Ισοτιμιών. 7

8 Η Διάρθρωση του Ευρωπαϊκού Νοµισµατικού Συστήµατος Το τέταρτο και τελευταίο στοιχείο του ΕΝΣ ήταν οι αναδιατάξεις των διμερών κεντρικών ισοτιμιών (realignments). Ενώ αρχικά οι αναδιατάξεις γίνονταν μονομερώς, μετά το 1981 απαιτούντο συλλογικές αποφάσεις, στα πλαίσια της Νομισματικής Επιτροπής της Κοινότητας και του Συμβουλίου ECOFIN. 8

9 Πως Λειτούργησε το Ευρωπαϊκό Νοµισµατικό Σύστηµα Το ΕΝΣ περιόρισε τις διακυμάνσεις των συναλλαγματικών ισοτιμιών στην Ευρώπη, συμβάλλοντας έτσι στη σταθεροποίηση των σχετικών τιμών. Ωστόσο, παρά το συμμετρικό σχεδιασμό του, το ΕΝΣ λειτούργησε ασύμμετρα. Οι ασυμμετρίες του προέρχονταν από το γεγονός ότι η νομισματική πολιτική της Γερμανίας ήταν συστηματικά πιο περιοριστική από ό,τι στις υπόλοιπες οικονομίες που μετείχαν στο σύστημα, και από το γεγονός ότι το γερμανικό μάρκο αποτελούσε διεθνές νόμισμα σε πολύ μεγαλύτερο βαθμό από τα υπόλοιπα νομίσματα της Ευρωπαϊκής Ενωσης. 9

10 Ευρεία Ζώνη Μάρκου Η πιο περιοριστική νομισματική πολιτική της Γερμανικής Bundesbank είχε ως συνέπεια την ανάγκη ενδο- οριακών παρεμβάσεων από τις υπόλοιπες κεντρικές τράπεζες. Ετσι η νομισματική πολιτική ήταν περιοριστική σε όλες τις χώρες του συστήματος. Αλλοιώς, η πίεση στα ασθενή νομίσματα γινόταν τόσο ισχυρή, ώστε να δημιουργείται ανάγκη αναδιάταξης των ισοτιμιών. Λόγω της συλλογικότητας των αποφάσεων για αναδιατάξεις, οι υποτιμήσεις των χωρών με χαλαρή νομισματική πολιτική και υψηλό πληθωρισμό, ποτέ δεν ήταν ίσες με τη σωρευτική διαφορά πληθωρισμού μεταξύ της οικονομίας με το ασθενές νόμισμα και της Γερμανίας, με αποτέλεσμα να κερδίζει ανταγωνιστικότητα η Γερμανία. Μεταξύ δε 1986 και 1992, οι αναδιατάξεις ουσιαστικά έπαψαν. 10

11 Ευρεία Ζώνη Μάρκου Το ΕΝΣ κατέληξε σε μία ευρεία ζώνη μάρκου, όπου η νομισματική πολιτική καθοριζόταν ουσιαστικά από την πολιτική της Bundesbank. Οι υπόλοιπες χώρες του συστήματος «δανείζονταν» την αντιπληθωριστική φήμη της Bundesbank, και έτσι κατέληγαν με χαμηλό πληθωρισμό. Παράλληλα, η Γερμανία κέρδιζε σε ανταγωνιστικότητα, καθώς είχε χαμηλότερο πληθωρισμό από τους υπόλοιπους και οι τυχόν αναδιατάξεις δεν κάλυπταν πλήρως αυτή τη διαφορά πληθωρισμού. Κατά συνέπεια, όλοι έβγαιναν κερδισμένοι από το σύστημα, με τη Γερμανία μάλλον πιο κερδισμένη και στο επίκεντρο του συστήματος. 11

12 Πιέσεις στο Μηχανισµό Συναλλαγµατικών Ισοτιµιών Η δεύτερη ασυμμετρία του συστήματος προέκυπτε από τη διεθνή θέση του γερμανικού μάρκου. Αυτό είχε ως συνέπεια να ασκούνται πιέσεις στο ΜΣΙ, όταν υπήρχαν διαταραχές στις διεθνείς χρηματαγορές που επηρέαζαν την ισοτιμία του δολαρίου ή του γιεν. Οι διαταραχές αυτές προκαλούσαν μεγαλύτερες μεταβολές στη ζήτηση και την προσφορά μάρκων σε σχέση με τα άλλα ευρωπαϊκά νομίσματα, με αποτέλεσμα να υπάρχουν πιέσεις και στις διμερείς ισοτιμίες των ευρωπαϊκών νομισμάτων με το μάρκο. Ο ΜΣΙ υπέστη σημαντικές πιέσεις σε τέτοιες περιόδους, όπως το , ή το Οι πιέσεις αυτές οδηγούσαν σε αναδιατάξεις. 12

13 Η Κρίση του Η πλήρης κατάργηση των συναλλαγματικών περιορισμών από τις αρχές της δεκαετίας του 1990 κατέστησε εξαιρετικά ευάλωτο τον ΜΣΙ, όπως κατέδειξαν οι κρίσεις του Σεπτεμβρίου 1992 και του Αυγούστου του Μιας σειρά από δυσμενείς διαταραχές και παράγοντες αδρανοποίησαν τους αμυντικούς του μηχανισμούς, όπως το μηχανισμό συντονισμού των μακροοικονομικών πολιτικών και της αναδιάταξης των ισοτιμιών. 13

14 Παράγοντες που Συνετέλεσαν στην Κρίση του Πρώτον, η Γερμανική ενοποίηση, που μετέτρεψε τη Γερμανία από καθαρό δανειστή σε καθαρό δανειζόμενο στην παγκόσμια οικονομία. Δεύτερον, το 1992, λόγω των εκλογών και της ύφεσης στις ΗΠΑ η νομισματική πολιτική ήταν περισσότερο χαλαρή, και το δολάριο εισερχόταν σε μια δίνη υποτίμησης που αύξησε σημαντικά τις πιέσεις στον ΜΣΙ. Τρίτον, υπήρχε το πρόβλημα της πολιτικής κρίσης στην Ιταλία που, σε συνδυασμό με το πρόβλημα των δημοσιονομικών της ελλειμμάτων και τη μεγάλη αύξηση του δημόσιου χρέους της, προκάλεσε κρίση εμπιστοσύνης και κερδοσκοπικές πιέσεις στη λιρέτα. Τέταρτον, το αρνητικό αποτέλεσμα του δημοψηφίσματος στη Δανία για την επικύρωση της συνθήκης του Maastricht, η προοπτική του Γαλλικού δημοψηφίσματος και η αμφιλεγόμενη στάση των πολιτικών στη Μ. Βρετανία, προκάλεσαν γενικότερη κρίση εμπιστοσύνης στο σύστημα και στη διαδικασία της Οικονομικής και Νομισματικής Ενωσης. 14

15 Η Εκτόνωση της Κρίσης του και η Πορεία προς το Ευρώ Το Σεπτέμβριο του 1992 η αξιοπιστία του ΜΣΙ τέθηκε εν αμφιβόλω, και το σύστημα δεν άντεξε. Τόσο η λιρέτα όσο και η στερλίνα έπαψαν να μετέχουν στον ΜΣΙ. Μετά από ένα χρόνο αναδιατάξεων και περιοδικών κρίσεων, στα τέλη Ιουλίου του 1993, και μετά από νέες πιέσεις στις ισοτιμίες των ασθενέστερων νομισμάτων, αποφασίστηκε η διεύρυνση των περιθωρίων διακύμανσης στο ± 15%, ώστε να εκτονωθούν οι πιέσεις, όπως και έγινε. 15

16 Η Ισοτιμία Γαλλικού Φράγκου Γερμανικού Μάρκου, $ 3.500$ 3.000$ 2.500$ 2.000$ 1.500$ 1.000$ $ $ $ $ $ $ $ $ $ $ $ $ $ $ $ $ $ $ $ $ $ $ $ $ $ $ $ $ $ $ $ $ $ $ $ $ $ $ $ $ $ $ $ $ $ $ $ $ $ $ $ $ $ $ $ $ Ισοτιμία$FF/DM$ 16

17 Ισοτιμίες FF/DM και DM/$ $ 3.500$ 3.000$ 2.500$ 2.000$ 1.500$ 1.000$ $ $ $ $ $ $ $ $ $ $ $ $ $ $ $ $ $ $ $ $ $ $ $ $ $ $ $ $ $ $ $ $ $ $ $ $ $ $ $ $ $ $ $ $ $ $ $ $ $ $ $ $ $ $ $ $ Ισοτιμία$FF/DM$ Ισοτιμία$DM/$$ 17

18 Πραγματική Ισοτιμία FF/DM % 2.700% 2.900% 3.100% 3.300% 3.500% 3.700% 3.900% 4.100% % % % % % % % % % % % % % % % % % % % % % % % % % % % % % % % % % % % % % % % % % % % % % % % % % % % % % % % % Πραγματική%Ισοτιμία%FF/DM%

19 Πληθωρισμός Γαλλίας Γερμανίας %& 15.00%& 10.00%& 5.00%& 0.00%& & & & & & & & & & & & & & & & & & & & & & & & & & & & & & & & & & & & & & & & & & & & & & & & & & & & & &!5.00%& Πληθωρισμός&Γαλλίας& Πληθωρισμός&Γερμανίας& 19

20 Η Πορεία προς το Ευρώ Η πρωτοβουλία για τη δημιουργία του ενιαίου νομίσματος ανήκε στη Γαλλία, η οποία στις αρχές του 1988 με ένα υπόμνημα του Υπουργού Οικονομικών στους συναδέλφους του στην ΕΟΚ πρότεινε την πορεία προς το ενιαίο νόμισμα. Η Ιταλία συμφώνησε αμέσως και πολύ γρήγορα συμφώνησε και η Γερμανία. Το Ευρωπαϊκό Συμβούλιο του Ανόβερου τον Ιούνιο του 1988 προέβλεψε τη δημιουργία μιας οκταμελούς επιτροπής, υπό την προεδρία του Jacques Delors, τότε Προέδρου της Ευρωπαϊκής Επιτροπής, η οποία θα μελετούσε το θέμα. Η επιτροπή αυτή, τον Απρίλιο του 1989, υπέβαλε έκθεση στο συμβούλιο των Υπουργών Οικονομικών (ECOFIN) με την οποία πρότεινε μία πορεία δημιουργίας ενός ενιαίου νομίσματος σε τρία στάδια. 20

21 Η Πορεία προς το Ευρώ Το πρώτο στάδιο αφορούσε κυρίως στην απελευθέρωση της κίνησης κεφαλαίων για τις χώρες που συμμετείχαν στο ΕΝΣ, έως τον Ιούλιο του Το δεύτερο στάδιο, που άρχισε την 1η Ιανουαρίου 1994, στόχευε στη μεγαλύτερη δυνατή σύγκλιση των δημοσιονομικών και νομισματικών επιδόσεων των χωρών- μελών της Ενωσης, όπως αυτή διατυπώθηκε στη συνθήκη του Maastricht, ώστε να επιτευχθεί σταθερότητα τιμών, ικανή και αναγκαία συνθήκη για τη νομισματική ενοποίηση. Το τρίτο στάδιο ήταν η ίδια η νομισματική ένωση. 21

22 Η Πορεία προς το Ευρώ Στα τέλη του 1991, μετά από τη Διακυβερνητική Διάσκεψη, υπεγράφη στο Maastricht της Ολλανδίας από όλα τα κράτη- μέλη η Συνθήκη για την Ευρωπαϊκή Ενωση. Με βάση τη συνθήκη αυτή, πέραν του προγράμματος της Ενιαίας Αγοράς, τέθηκε ένα χρονοδιάγραμμα για την υιοθέτηση του ενιαίου νομίσματος. Οι προθεσμίες και το χρονοδιάγραμμα του σεναρίου εισαγωγής του νέου νομίσματος ενεκρίθησαν από το Ευρωπαϊκό Συμβούλιο της Μαδρίτης το Δεκέμβριο του Τότε αποφασίστηκε επίσης το όνομα «ευρώ» για το ενιαίο νόμισμα. 22

23 Η Πορεία προς το Ευρώ Αναλυτικά, το χρονοδιάγραμμα προέβλεπε ότι έως την 1η Ιανουαρίου 1994 θα είχε ολοκληρωθεί η ενιαία αγορά και όλα τα εθνικά κοινοβούλια θα είχαν επικυρώσει τη συνθήκη. Επίσης, προέβλεπε την απαγόρευση της νομισματικής χρηματοδότησης των δημοσιονομικών ελλειμμάτων, την άρση όλων των περιορισμών στην κίνηση κεφαλαίων και την προετοιμασία για συμμετοχή στο Μηχανισμό Συναλλαγματικών Ισοτιμιών του Ευρωπαϊκού Νομισματικού Συστήματος καθώς και την πολιτική ανεξαρτητοποίηση των κεντρικών τραπεζών. Με αυτές τις προϋποθέσεις άρχισε το δεύτερο στάδιο της Οικονομικής και Νομισματικής Ενωσης (ΟΝΕ). 23

24 Τα Κριτήρια Σύγκλισης Η συνθήκη για την Ευρωπαϊκή Ενωση προέβλεπε επίσης την υιοθέτηση στόχων για τη μείωση των δημοσιονομικών ελλειμμάτων κάτω από το 3% του ΑΕΠ, του δημόσιου χρέους κάτω από το 60% του ΑΕΠ και του πληθωρισμού και των ονομαστικών επιτοκίων κοντά στο μέσο όρο των χωρών με το χαμηλότερο πληθωρισμό. Η επίτευξη αυτών των στόχων υιοθετήθηκε ως απαραίτητη προϋπόθεση για τη συμμετοχή μιας χώρας στο τρίτο στάδιο της ΟΝΕ. 24

25 Το Τελικό Στάδιο Το τρίτο στάδιο άρχισε την 1η Ιανουαρίου 1999 με τον καθορισμό αμετάκλητα σταθερών ισοτιμιών των νομισμάτων των συμμετεχουσών χωρών μεταξύ αυτών και του ενιαίου νομίσματος. Το Μάιο του 1998 αποφασίστηκε ποιές χώρες θα συμμετάσχουν στην τρίτη φάση της ΟΝΕ. Η επιλογή των 11 χωρών έγινε με βάση τα πέντε δημοσιονομικά και νομισματικά κριτήρια σύγκλισης της συνθήκης του Maastricht. Η τρίτη φάση ολοκληρώθηκε την 1η Ιανουαρίου 2001 με την εισαγωγή του ευρώ σε λογιστική μορφή. Από την 1η Ιανουαρίου 2002 το ευρώ αποτελεί νόμιμο χρήμα, με την εισαγωγή του σε φυσική μορφή στις καθημερινές συναλλαγές. Την ημέρα αυτή, άρχισε η κυκλοφορία των τραπεζογραμματίων και κερμάτων σε ευρώ και η σταδιακή (εντός δύο μηνών) απόσυρση των εθνικών νομισμάτων. 25

26 Η Ευρωπαϊκή Κεντρική Τράπεζα και το Σύµφωνο Σταθερότητας και Ανάπτυξης Από την 1η Ιανουαρίου 2001 στην οικονομία της ζώνης του ευρώ ασκείται ενιαία νομισματική πολιτική από την Ευρωπαϊκή Κεντρική Τράπεζα που στοχεύει στη διασφάλιση της σταθερότητας των τιμών. Κεντρικός πυλώνας του συντονισμού της μακροοικονομικής πολιτικής είναι το Σύμφωνο Σταθερότητας και Ανάπτυξης. Το Σύμφωνο απαιτεί από όλες τις οικονομίες στην Ευρωζώνη και την ΕΕ να διατηρούν τα δημοσιονομικά ελλείμματα πάντοτε κάτω από το 3% του ΑΕΠ, να επιδιώκουν τη δημοσιονομική ισορροπία μεσοπρόθεσμα και να διασφαλίζουν ότι το δημόσιο χρέος δεν υπερβαίνει το 60% του ΑΕΠ, ή να τείνει προς το στόχο αυτό. 26

27 Η Εφαρµογή του Συµφώνου Σταθερότητας και Ανάπτυξης Το Σύμφωνο προβλέπει διορθωτική δράση για τις οικονομίες εκείνες, που δεν ικανοποιούν τους δημοσιονομικούς στόχους. Το Σύμφωνο αναθεωρήθηκε το 2005, αφού αρκετές οικονομίες, περιλαμβανομένης της Γερμανίας και της Γαλλίας, απέτυχαν να διορθώσουν εγκαίρως τα υπερβολικά τους ελλείμματα. Το αναθεωρημένο Σύμφωνο είναι πιο ευέλικτο όσον αφορά το διαθέσιμο χρόνο για τη διόρθωση των υπερβολικών ελλειμμάτων, αλλά είναι πιο απαιτητικό όσον αφορά την επίτευξη δημοσιονομικής ισορροπίας. Οι οικονομίες που δεν έχουν πετύχει δημοσιονομική ισορροπία, πρέπει στις αποκαλούμενες «καλές εποχές» να μειώνουν τα ελλείμματά τους κατά τουλάχιστον 0,5% του ΑΕΠ ετησίως. Μετά την εκδήλωση της κρίσης του 2008, η Ευρωπαϊκή Επιτροπή πρότεινε και το Συμβούλιο ECOFIN αποφάσισε να εφαρμοστεί το Σύμφωνο με ακόμη πιο ευέλικτο τρόπο. 27

28 Δηµόσιο Χρέος στην Ευρωζώνη % του ΑΕΠ %% 90.00%% 80.00%% 70.00%% 60.00%% 50.00%% 40.00%% 30.00%% 1978% 1979% 1980% 1981% 1982% 1983% 1984% 1985% 1986% 1987% 1988% 1989% 1990% 1991% 1992% 1993% Δημόσιο%Χρέος%Ευρωζώνης% 1994% 1995% 1996% 1997% 1998% 1999% 2000% 2001% 2002% 2003% 2004% 2005% 2006% 2007% 2008% 2009% 2010% 2011% 2012% 2013% 2014% 28

29 Δηµοσιονοµικό Έλλειµµα στην Ευρωζώνη % του ΑΕΠ 8.00%$ 7.00%$ 6.00%$ 5.00%$ 4.00%$ 3.00%$ 2.00%$ 1.00%$ 0.00%$ 1978$ 1979$ 1980$ 1981$ 1982$ 1983$ 1984$ 1985$ 1986$ 1987$ 1988$ 1989$ 1990$ 1991$ Ελλειμμα$Γενικής$Κυβέρνησης$Ευρωζώνης$ 1992$ 1993$ 1994$ 1995$ 1996$ 1997$ 1998$ 1999$ 2000$ 2001$ 2002$ 2003$ 2004$ 2005$ 2006$ 2007$ 2008$ 2009$ 2010$ 2011$ 2012$ 2013$ 2014$ 29

30 Το Μέλλον του Ευρώ Είναι η ευρωζώνη βέλτιστη νομισματική περιοχή; Μπορεί να συνεχίσει να λειτουργεί χωρίς δανειστή ύστατης προσφυγής; Πως θα ξεφύγουν από τη μεγάλη ύφεση οι οικονομίες της περιφέρειας; Υπάρχει η πολιτική δυνατότητα για θεσμικές διορθώσεις; 30