Εκπαιδευτικός αποκλεισμός των παλιννοστούντων και μεταναστών μαθητών/τριών στα Ενιαία Λύκεια και Τεχνικά Επαγγελματικά Εκπαιδευτήρια του Ν.

Εκπαιδευτικός αποκλεισμός των παλιννοστούντων και μεταναστών μαθητών/τριών στα Ενιαία Λύκεια και Τεχνικά Επαγγελματικά Εκπαιδευτήρια του Ν. Θεσ/νίκης Λιάμπας Τάσος Τουρτούρας Χρήστος Λέκτορας Δρ. Επιστημών Αγωγής Παιδαγωγικό Τμήμα Δημοτικής Εκπαίδευσης, ΑΠΘ Περίληψη Ένας μεγάλος αριθμός παλιννοστούντων και μεταναστών μαθητών/τριών, που φοιτούν στο ελληνικό εκπαιδευτικό σύστημα υφίσταται κοινωνικό (εκπαιδευτικό) αποκλεισμό, καθώς λίγοι/ες κατορθώνουν να παραμείνουν και να φοιτήσουν στη δευτεροβάθμια μεταγυμνασιακή εκπαίδευση, και ακόμα λιγότεροι/ες κατορθώνουν, τελικά, να περάσουν τις εισαγωγικές για τα ΑΕΙ/ΤΕΙ. Σκοπός της παρούσας μελέτης είναι η διερεύνηση της κοινωνικοοικονομικής, μορφωτικής και εθνοτικής προέλευσης, της σχολικής σταδιοδρομίας και της διάθεσης του ελεύθερου χρόνου των παλιννοστούντων και μεταναστών μαθητών/τριών που παραμένουν, φοιτούν στα Ενιαία Λύκεια και Τεχνικά Επαγγελματικά Εκπαιδευτήρια και επιτυγχάνουν στα ΑΕΙ/ΤΕΙ. Εισαγωγή Ο βαθμός πρόσβασης των παλιννοστούντων και μεταναστών/τριών στη δημόσια δευτεροβάθμια μεταγυμνασιακή γενική και τεχνική εκπαίδευση, το μέγεθος της επιτυχίας/αποτυχίας κατά τη σχολική τους σταδιοδρομία στη συγκεκριμένη βαθμίδα και στις εισαγωγικές εξετάσεις για τα ιδρύματα ανώτατης εκπαίδευσης (ΑΕΙ/ΤΕΙ) πιστοποιούν την ανισότητα ευκαιριών που βιώνουν (Τσιάκαλος κ.ά, 1997). Ειδικότερα καταδεικνύεται, όχι μόνον η ανισότητα στις ευκαιρίες που τους προσφέρει το εκπαιδευτικό σύστημα (Δρεττάκης, 2007), αλλά αποτυπώνεται και ο κοινωνικός (εκπαιδευτικός) αποκλεισμός που υφίστανται οι μαθητές/τριες, με διαφορετική κουλτούρα, εθνική προέλευση και πολιτισμικό κεφάλαιο (Κάτσικας & Πολίτου, 2005) από τη συμμετοχή (στο) και τη χρήση του δημόσιου και κοινωνικού αγαθού «εκπαίδευση» στις μεταγυμνασιακές βαθμίδες (Τσιάκαλος, 1998). Μεθοδολογία Στα πλαίσια, λοιπόν, περιγραφικής έρευνας που διενεργήθηκε τα σχολικά έτη 2005-06 και 2006-07, διερευνήθηκαν μεταβλητές όπως: επιδόσεις στις τάξεις του Λυκείου, βαθμοί πρόσβασης στα ΑΕΙ/ΤΕΙ, βαθμοί απολυτηρίων Γυμνασίου, στασιμότητα, διακοπή φοίτησης, ηλικία και τάξη αρχικής κατάταξης στο εκπαιδευτικό σύστημα της χώρας, καθώς και ορισμένες μεταβλητές, που αφορούσαν στη μορφωτική και κοινωνικοοικονομική προέλευση και τους τρόπους διάθεσης του ελεύθερου χρόνου παλιννοστούντων και μεταναστών μαθητών/τριών 20 Ενιαίων Λυκείων (EΛ) και 20 Τεχνικών Επαγγελματικών Εκπαιδευτηρίων (ΤΕΕ) του Ν. Θεσ/νίκης. 1

Η συλλογή των δεδομένων της έρευνας έγινε αρχικά με χορήγηση σχετικού ερωτηματολογίου και συμπλήρωσή του από τους μαθητές/τριες των συγκεκριμένων σχολείων (ΕΛ: 34 παλιννοστούντες και 53 μετανάστες, ΤΕΕ: 48 παλιννοστούντες και 110 μετανάστες), τα οποία επιλέχτηκαν με την τεχνική της πολυσταδιακής στρωματοποιημένης δειγματοληψίας στις αντίστοιχες περιοχές του Ν. Θεσσαλονίκης και σε δεύτερη φάση με επιτόπου καταγραφή των βαθμολογιών τους από τα επίσημα αρχεία του κάθε σχολείου του δείγματος. Αποτελέσματα Η κοινωνικοοικονομική και μορφωτική προέλευση μαθητή και επίδοση στο σχολείο στο ΕΛ και ΤΕΕ ΕΛ Στο ΕΛ, η πλειοψηφία των παλιννοστούντων και μεταναστών μαθητών/τριών από χώρες της πρώην Σοβιετικής Ένωσης ανήκει συνήθως σε οικογένειες με ανώτερο μορφωτικό επίπεδο (69.7% και 61.2% αντίστοιχα) (βλ. πίν. 1). Αναλυτικότερα, από τη Γεωργία το 72.7% των παλιννοστούντων και το 75% των μεταναστών, ενώ από τη Ρωσία 77.8% και 75% αντίστοιχα. Από την Αλβανία είναι διπλάσιοι οι παλιννοστούντες που προέρχονται από οικογένειες με ανώτερο μορφωτικό επίπεδο σε σχέση με εκείνους με μεσαίο, ενώ οι μετανάστες με μεσαίο μορφωτικό επίπεδο είναι περισσότεροι (50%) σε σύγκριση με εκείνους με ανώτερο (37.5%). Οι γονείς των παλιννοστούντων ασκούν στην Ελλάδα επαγγέλματα ανώτερου στάτους σε ποσοστό 28.1% των πατέρων και 26.5% των μητέρων ενώ των μεταναστών 34% και 16.7% αντίστοιχα (βλ. πίν. 2.). Οι πατέρες υπερτερούν στους τεχνίτες (34.4%) και οι μητέρες στα οικιακά (35.3%), ενώ στους μετανάστες, οι πατέρες υπερέχουν στους ανειδίκευτους (27.7%) και οι μητέρες στην παροχή υπηρεσιών (27.1%) και τα οικιακά (37.5%). Αντίθετα, στις χώρες προέλευσης οι γονείς παλιννοστούντων και μεταναστών υπερτερούσαν στα μεσαία και ανώτερα επαγγέλματα, με τους τελευταίους να υπερέχουν των πρώτων, ιδιαίτερα στα επιστημονικά. ΤΕΕ Στο ΤΕΕ λιγότεροι παλιννοστούντες μαθητές/τριες προέρχονται από οικογένειες με ανώτερο μορφωτικό επίπεδο (35.4%) απ ό,τι με μεσαίο (54.2%), ενώ οι μετανάστες/τριες το αντίστροφο (47% και 36.1% αντίστοιχα) (βλ. πίν. 1). Οι παλιννοστούντες της Αλβανίας αντίθετα, υπερτερούν στο ανώτερο επίπεδο (66.7%) έναντι του μεσαίου (33.3%) και οι μετανάστες από την ίδια χώρα είναι περισσότεροι στο μεσαίο (38.5%) έναντι του ανώτερου (25.6%). Το 20% των πατέρων των παλιννοστούντων ασκούν στην Ελλάδα ανώτερου στάτους επαγγέλματα έναντι του 12,4% εκείνων των μεταναστών. Το ίδιο και οι μητέρες τους (14.9% και 7.4% αντίστοιχα). Αντίθετα, οι πατέρες των μεταναστών υπερέχουν των παλιννοστούντων στους τεχνίτες (26.6% έναντι 11.1%) και τους ανειδίκευτους (40.4% έναντι 33.3%) και οι μητέρες στην παροχή υπηρεσιών (37.4% έναντι 17%), ενώ οι μητέρες των παλιννοστούντων υπερέχουν στα οικιακά (42.6% έναντι 27%). Ανάλογη εικόνα παρατηρούνταν και στις χώρες προέλευσης, με τους παλιννοστούντες 2

να υπερέχουν των μεταναστών τα ποσοστά, όμως, των τελευταίων ήταν πολύ υψηλότερα στα ανώτερα επαγγέλματα και χαμηλότερα στα κατώτερα απ ό,τι συμβαίνει τώρα στην Ελλάδα (βλ. πίν. 3). Επίδοση και εισαγωγή σε ΑΕΙ/ΤΕΙ ΕΛ Η βαθμολογία της πλειοψηφίας των παλιννοστούντων και μεταναστών/τριών μαθητών/τριών στο ΕΛ γενικά, είναι σταθερά χαμηλή και στις τρεις τάξεις. Βαθμολογούνται με βαθμούς: Μέχρι και 15 στην Α Λυκείου το 83.9% των παλιννοστούντων και το 77.3% των μεταναστών/τριών και άριστα (18-20) παίρνουν 2 παλιννοστούντες και 3 μετανάστες και 1 άγνωστης εθνικότητας. Στη Β Λυκείου, μέχρι και 15 το 84.7% των παλιννοστούντων και το 84.6% των μεταναστών/τριών, ενώ άριστα 1 παλιννοστήσας, 2 μετανάστες και 1 άγνωστης εθνικότητας. Στη Γ τάξη, μέχρι και 15 το 74.9% και για τις δύο ομάδες και άριστα 1 παλιννοστήσας, 1 μετανάστης και 1 άγνωστης εθνικότητας (βλ. πίν. 4) Στις εξετάσεις για την εισαγωγή στα ΑΕΙ/ΤΕΙ, από τους παλιννοστούντες έγραψαν πάνω από τη βάση και πέρασαν σε κάποια σχολή 4 στους 12 (ή το 26.3% των 19 που πέρασαν συνολικά) και από τους μετανάστες οι 14 στους 23 (ή το 73.7% όσων πέρασαν), καθώς κι ένας μαθητής άγνωστης ιθαγένειας. Όλοι/ες προέρχονται από οικογένειες με μεσαίο (15.7%) και ανώτερο μορφωτικό επίπεδο (84.3%) και με γονείς που ασκούν επαγγέλματα περισσότερο μεσαίου και λιγότερο ανώτερου στάτους (βλ. πίν. 5 & 7). Κανείς μαθητής/τρια, που φοίτησε στο ΕΛ, δεν διέκοψε, ενώ έμειναν στάσιμοι/ες από απουσίες 2 παλιννοστούντες και 4 μετανάστες/τριες. Συνολικά, πάνω από το 55% των παλιννοστούντων και μεταναστών μαθητών/τριών ξεκίνησαν από την αρχή της πρώτης βαθμίδας τη φοίτηση στο εκπαιδευτικό μας σύστημα, περίπου το 80% όσων πέρασαν σε ΑΕΙ/ΤΕΙ. Εξετάζοντας τους μαθητές/τριες με βάση την εθνική τους καταγωγή και τη χώρα προέλευσης φαίνεται ότι: α) Οι μετανάστες/τριες από τη Γεωργία έχουν υψηλότερους βαθμούς στις τάξεις του Λυκείου (οι μισοί έχουν 16-18) από τους παλιννοστούντες (όλοι έχουν έως 14), όπως και στο απολυτήριο Γυμνασίου. Οι μετανάστες προέρχονται κυρίως από οικογένειες με υψηλό μορφωτικό επίπεδο (75%), υπερβαίνοντας ελάχιστα τους παλιννοστούντες, και εμφανίζουν τις περισσότερες επιτυχίες στις εξετάσεις εισαγωγής στα ΑΕΙ/ΤΕΙ (το 50% γράφει πάνω από τη βάση έναντι ενός μόνον παλιννοστούντα). Το ποσοστό μη εισαγωγής είναι (44.4%) για τους μετανάστες και για τους παλιννοστούντες (75%). β) Οι μετανάστες/τριες ρωσικής από τη Ρωσία, 1 προέρχονται αποκλειστικά από οικογένειες με υψηλό μορφωτικό επίπεδο, εμφανίζουν μικρότερο βαθμό στο απολυτήριο Γυμνασίου από τους παλιννοστούντες, αλλά συνολικά τα πηγαίνουν καλύτερα στη Γ Λυκείου, 1 Η αναφορά Ρώσοι από τη Ρωσία είναι απαραίτητη, αφού η έρευνα περιλαμβάνει παιδιά ρωσικής από την περιοχή της Ρωσίας, αλλά και από άλλες περιοχές της πρώην ΕΣΣΔ. Το ίδιο ισχύει και για εκείνα γεωργιανικής από τη Γεωργία ή από άλλες περιοχές. Επιπλέον, όποτε μιλάμε για παλιννοστούντες, αναφερόμαστε στα ελληνικής που ήρθαν από τις διάφορες χώρες της πρώην ΕΣΣΔ ή την Αλβανία, άσχετα με το αν γεννήθηκαν ή όχι στην Ελλάδα και σε κάθε περίπτωση αναφέρουμε την ιδιαίτερη χώρα από την οποία προήλθαν, ώστε να αποφεύγονται οι συγχύσεις. 3

τόσο απ τους παλιννοστούντες όσο κι απ τους Γεωργιανούς/ές που προέρχονται από τη Ρωσία. Εμφανίζουν ακόμη, τα μεγαλύτερα ποσοστά εισαγωγής στα ΑΕΙ/ΤΕΙ. Γράφουν οι 3 στους 4 πάνω από τη βάση στις τελικές εξετάσεις και εισάγονται στα ΑΕΙ/ΤΕΙ (αντίθετα, ο 1 στους 2 παλιννοστούντες και ο 1 στους 3 Γεωργιανούς). γ) Γενικά οι παλιννοστούντες και οι μετανάστες/τριες από την Αλβανία έχουν εξίσου καλές επιδόσεις στο απολυτήριο Γυμνασίου. Οι πρώτοι προέρχονται από οικογένειες κυρίως με υψηλό μορφωτικό επίπεδο και ακολουθούν όσοι έχουν προέλευση από οικογένειες με μέσο, όπου και ανήκει η πλειοψηφία των μεταναστών. Αμφότεροι κινούνται σε μέτριες βαθμολογίες στο Λύκειο (κάτω από 15), ωστόσο, μόνον οι μετανάστες εμφανίζουν τις ελάχιστες άριστες βαθμολογίες, καθώς και τις μόνες επιτυχίες στις εξετάσεις εισαγωγής στα ΑΕΙ/ΤΕΙ (εισάγονται 3 στους 4, έναντι κανενός παλιννοστούντα). ΤΕΕ Γενικά, οι βαθμοί των παλιννοστούντων και μεταναστών μαθητών/τριών στο ΤΕΕ και στις τρεις τάξεις είναι σταθερά χαμηλοί. Στην Α τάξη, μέχρι και 15 παίρνει το 84% των παλιννοστούντων και το 83.8% των μεταναστών, ενώ άριστα (18-20) παίρνουν 2 παλιννοστούντες και 3 μετανάστες. Στη Β, μέχρι και15 το 81% των παλιννοστούντων και το 80% των μεταναστών. Άριστα παίρνουν 3 παλινοστούντες και 3 μετανάστες. Στη Γ, μέχρι και 15 το 77.2% των παλιννοστούντων και το 75% των μεταναστών. Άριστα βγάζουν 3 παλιννοστούντες και 5 μετανάστες (βλ. πίν. 6). Στις εξετάσεις εισαγωγής στα ΤΕΙ, 3 παλιννοστούντες και 4 μετανάστες γράφουν πάνω από τη βάση, ενώ εισάγονται σε σχολές οι 2 από τους παλιννοστούντες και οι 3 μετανάστες κι ένας άγνωστης (συνολικά 6 παιδιά), που προέρχονται όλοι/ες τους από οικογένειες με μεσαίο και υψηλό μορφωτικό επίπεδο, έχουν πατέρες τεχνίτες ή ανειδίκευτους και μητέρες νοικοκυρές (βλ. πίν. 5 & 7). Απ όλους όσους φοίτησαν στο ΤΕΕ, δεν διέκοψε κανείς, ενώ από τους παλιννοστούντες έμειναν στάσιμοι 5 (10.4%), κυρίως λόγω επίδοσης, και από τους μετανάστες 14 (12.1%). Και στις δύο ομάδες, οι μισοί λόγω επίδοσης και οι μισοί λόγω απουσιών και οι περισσότεροι στην Α τάξη. Συνολικά, φοίτησαν από την αρχή στο εκπαιδευτικό σύστημα της χώρας το 61% των παλιννοστούντων και το 40.5% των μεταναστών και πάνω από το 80% όσων πέρασαν σε ΤΕΙ. Εξετάζοντας τους παλιννοστούντες και μετανάστες μαθητές με βάση την εθνική τους καταγωγή και τη χώρα προέλευσης φαίνεται ότι: α) Από τη Γεωργία, στην πλειοψηφία τους περιορίζονται σε χαμηλές βαθμολογίες στο ΤΕΕ (όπως και στο απολυτήριο Γυμνασίου). Οι μετανάστες προέρχονται σε μεγαλύτερο ποσοστό από οικογένειες με υψηλό μορφωτικό επίπεδο, ωστόσο, συνολικά, κανείς δεν περνά σε ΤΕΙ (μόνον ένας παλιννοστήσας γράφει πάνω από τη βάση στις εξετάσεις) β) Από τη Ρωσία, στην πλειοψηφία τους βαθμολογούνται χαμηλά στο ΤΕΕ (όπως και στο απολυτήριο Γυμνασίου). Οι παλιννοστούντες και οι Γεωργιανοί προέρχονται κυρίως από οικογένειες με μεσαίο και υψηλό μορφωτικό επίπεδο, ενώ οι ρωσικής κυρίως από υψηλό. Στις ελάχιστες άριστες βαθμολογίες προηγούνται οι Ρώσοι. Από τους 9, γενικά, 4

που πήραν μέρος στις εξετάσεις (9/23) για εισαγωγή στα ΤΕΙ, εισάγονται τέσσερις (ένας από κάθε εθνική κατηγορία και ένας άγνωστης ιθαγένειας). γ) Από την Αλβανία έχουν χαμηλές βαθμολογίες στο ΤΕΕ (και μέχρι μέτριες στο απολυτήριο Γυμνασίου). Οι παλιννοστούντες προέρχονται περισσότερο από οικογένειες με υψηλό μορφωτικό επίπεδο, ενώ στους μετανάστες κυριαρχεί το μεσαίο, ακολουθεί το κατώτερο και τελευταία το ανώτερο. Οι ελάχιστοι που αριστεύουν είναι Αλβανοί, ωστόσο, απ όσους παίρνουν μέρος, κανείς δεν περνά στις εξετάσεις για τα ΤΕΙ. δ) Από τις άλλες χώρες της πρώην ΕΣΣΔ περιορίζονται σε χαμηλές βαθμολογίες. Στις ελάχιστες άριστες βαθμολογίες προηγούνται οι ελληνικής ιθαγένειας μαθητές/τριες και στις εξετάσεις εισαγωγής στα ΤΕΙ, από τους 10 που συμμετέχουν, επιτυγχάνουν 2 (ένας παλιννοστήσας και ένας μετανάστης) και 5 δεν προσέρχονται. Προετοιμασία για το σχολείο Φροντιστήριο- Διδακτική στήριξη ΕΛ Γενικά, παλιννοστούντες και μετανάστες προετοιμάζονται συνήθως 1-3 ώρες την ημέρα για το σχολείο (53% και 55,1% αντίστοιχα). Ωστόσο, οι παλιννοστούντες προετοιμάζονται περισσότερες από 3 ώρες την ημέρα σε ποσοστό 41.2%, έναντι του 32.7% των μεταναστών. Ειδικότερα, οι μετανάστες από τη Γεωργία φαίνεται να προετοιμάζονται λιγότερο απ όλους (λιγότερο από 1 ώρα), ακολουθούν οι γεωργιανικής από τη Ρωσία (1-2 ώρες), οι Αλβανοί (περισσότερες από 2 ώρες) και οι παλιννοστούντες μαζί με τους ρωσικής από τη Ρωσία (2-4 ώρες και άνω). Γενικά, στους παλιννοστούντες και μετανάστες μαθητές/τριες το 65.4% όσων προέρχονται από ανώτερα μορφωτικά περιβάλλοντα και το 72.4% από τα μεσαία, προετοιμάζονται πάνω από 2 ώρες τη μέρα, Οι παλιννοστούντες επιλέγουν λιγότερο συχνά το φροντιστήριο ή τα ιδιαίτερα μαθήματα από ό,τι οι μετανάστες (56.5% και 81.3% αντίστοιχα), ενώ προτιμούν περισσότερο τη διδακτική στήριξη (Δ.Σ.) στο σχολείο (65.2% και 53.1% αντίστοιχα). Ειδικότερα, παλιννοστούντες και μετανάστες μαθητές/τριες της Γ Λυκείου επιλέγουν περισσότερο το φροντιστήριο (86.1%), ενώ της Α τη Δ.Σ. (72.7%). Όσοι/ες πηγαίνουν φροντιστήριο προέρχονται, κυρίως, από οικογένειες με ανώτερο μορφωτικό επίπεδο (65.6%), όπως κι αυτοί/ές που πηγαίνουν Δ.Σ. (61.8%). Οι μετανάστες/τριες από τη Γεωργία προτιμούν αποκλειστικά και μόνο φροντιστήριο (91.7%), ενώ οι μετανάστες/τριες γεωργιανικής από τη Ρωσία (2 στους 3) παρακολουθούν εξίσου Δ.Σ. ή φροντιστήρια/ιδιαίτερα κι όλοι οι μετανάστες/τριες ρωσικής από τη Ρωσία πηγαίνουν φροντιστήριο και το 75% αυτών το συνδυάζουν περισσότερο με Δ.Σ. Οι μετανάστες από την Αλβανία προτιμούν στον ίδιο βαθμό φροντιστήριο και Δ.Σ. στο σχολείο, ωστόσο, απ αυτούς που περνάνε τις εισαγωγικές, οι δύο προτιμούν αποκλειστικά φροντιστήριο και ένας τη Δ.Σ. Ωστόσο, φαίνεται ότι τα μαθήματα σε φροντιστήρια/ιδιαίτερα συνεισφέρουν αρκετά, ενώ πολύ μικρότερη είναι η συνεισφορά της Δ.Σ. (όλες οι μορφές φροντιστηριακής εκπαίδευσης συνεισφέρουν περισσότερο στο Γυμνάσιο, όπου καταγράφονται περισσότερες πολύ καλές και άριστες βαθμολογίες). Από τους 38 μαθητές/τριες που συμμετείχαν στις εξετάσεις, 5

πέρασαν σε κάποιο ΑΕΙ/ΤΕΙ οι 19 (50%). Από αυτούς, οι 14 πήγαιναν φροντιστήριο (ενώ 6 παρακολουθούσαν και Δ.Σ.), 2 πήγαιναν φροντιστήριο και ιδιαίτερα, 2 μόνον ιδιαίτερα και 1 παρακολουθούσε Δ.Σ. (βλ. πίν. 8) ΤΕΕ Ένας σημαντικός αριθμός παλιννοστούντων και μεταναστών/τριών προετοιμάζεται πολύ λίγο (λιγότερο από 1 ώρα) για το σχολείο, με τους πρώτους να προηγούνται (43.8% έναντι 37.6% αντίστοιχα). Αντίθετα, οι μετανάστες/τριες υπερέχουν στη λιγότερο από 3 ώρες προετοιμασία (10.3% μετανάστες έναντι 1 μόνον παλιννοστούντα). Οι μετανάστες/τριες γενικά, προετοιμάζονται περισσότερο για το σχολείο, ανεξαρτήτως του μορφωτικού επιπέδου της οικογένειάς τους. Η πλειοψηφία των παλιννοστούντων και μεταναστών/τριών παρακολουθεί μαθήματα Δ.Σ. στο ΤΕΕ (88.2% και 82.9% αντίστοιχα) και λιγότεροι/ες πηγαίνουν και φροντιστήριο (35.3% και 31.4% αντίστοιχα), ανεξαρτήτως του επιπέδου μόρφωσης της οικογένειας. Οι 6 που περνούν στα ΤΕΙ παρακολουθούν Δ.Σ. και 2 απ αυτούς κάνουν και φροντιστήριο (βλ. πίν. 8). Ανάπαυση - Εργασία μετά το σχολείο ΕΛ Οι παλιννοστούντες ξεκουράζονται λιγότερο από τους μετανάστες μετά το σχολείο. Έτσι, κάθε μέρα, λιγότερο από 1 ώρα ξεκουράζεται το 38.2% των παλιννοστούντων και το 18,4% των μεταναστών, ενώ 1-2 ώρες το 38.2% των πρώτων και το 51% των τελευταίων. Αναλυτικότερα, πάνω από το 65% των Γεωργιανών, το 99.8% των ρωσικής από Ρωσία και το 75.1% των Αλβανών ξεκουράζονται 1-2 ώρες. Οι μαθητές/τριες από οικογένειες με ανώτερο μορφωτικό επίπεδο ξεκουράζονται 1-2 ή περισσότερες ώρες σε ποσοστό 74.5% και συχνότερα από εκείνους/ες με μεσαίο επίπεδο (62.1%). Από τους παλιννοστούντες εργάζονται οι 4/30 (13.3%) κι από τους μετανάστες εργάζονται κυρίως οι Αλβανοί (4/12 ή 33.3%). ΤΕΕ Παλιννοστούντες και μετανάστες ξεκουράζονται 1-2 ώρες ή λιγότερο, μετά το σχολείο, περίπου στο ίδιο ποσοστό (23%). Οι μαθητές/τριες από οικογένειες με ανώτερο μορφωτικό επίπεδο ξεκουράζονται συχνότερα περισσότερο από 2 ώρες τη μέρα, ενώ εκείνοι/ες από οικογένειες με μεσαίο και χαμηλό επίπεδο ξεκουράζονται συχνότερα λιγότερο από 1 ώρα καθημερινά. Στους μαθητές/τριες, που εργάζονται μετά το σχολείο, υπερέχουν οι μετανάστες (33.3%) έναντι των παλιννοστούντων (22.9%), ανεξαρτήτως μόρφωσης της οικογένειας προέλευσης. Ειδικότερα, εκτός από το 77,1% του συνόλου των παλιννοστούντων, δεν εργάζεται το 62.5% των παιδιών από διάφορες χώρες της πρώην ΕΣΣΔ, το 70% των Ρώσων, το 73.5% των Γεωργιανών και το 61% των Αλβανών. 6

Γλώσσα ΕΛ Σε παλιννοστούντες και μετανάστες η γλώσσα που κυριαρχεί στο σπίτι είναι τα ελληνικά (57.5%), τα ρωσικά (19.5%), η ποντιακή διάλεκτος (5.7%), και τα αλβανικά (9.1%). Ειδικότερα, μιλάνε πρώτη γλώσσα από τους 34 παλιννοστούντες, το 64.7% ελληνικά, το 17.6% ρωσικά, το 8.8% γεωργιανικά. Από τους 16 Γεωργιανούς, το 43.7% ελληνικά, το 37.5% ρωσικά, 1 μαθητής γεωργιανικά. Από τους 7 Ρώσους, το 71.4% ελληνικά, 1 μαθητής την ποντιακή διάλεκτο, 1 μαθητής ρωσικά, και από τους 16 Αλβανούς, το 50% ελληνικά και το 43.8% αλβανικά. Γενικά, οι μονόγλωσσοι μαθητές/τριες είναι 11, από τους οποίους/ες: 9 μιλάνε ελληνικά, 1 ρωσικά και 1 αλβανικά. Πέρασαν στις εισαγωγικές για ΑΕΙ/ΤΕΙ από τους 24 που μιλούσαν πρώτη γλώσσα ελληνικά οι 13 (54.2%), από τους 4 που μιλούσαν ποντιακά ο 1 και από τους 14 που μιλούσαν κάποια άλλη γλώσσα οι 5 (35.7%). Ωστόσο, από όσους/ες πέρασαν μόνο 2 δήλωσαν μονόγλωσσοι, οι υπόλοιποι μιλούσαν παραπάνω από μία γλώσσα στο σπίτι. ΤΕΕ Η γλώσσα που κυριαρχεί στο σπίτι είναι τα ελληνικά (49.7%), τα αλβανικά (18.8%), τα ρωσικά (14%) και η ποντιακή διάλεκτος (9.7%). Ειδικότερα, οι 48 παλιννοστούντες μιλάνε ελληνικά (το 64.6%), ποντιακή διάλεκτο (το 14.6%) και ρωσικά (10.4%). Οι 34 Γεωργιανοί μιλάνε ελληνικά (το 47.1%), ρωσικά (το 26.5%), ποντιακή διάλεκτο (14.7%) και 2 μαθητές γεωργιανικά. Οι 10 ρωσικής μιλάνε ελληνικά (70%), ρωσικά (30%). Οι 41 Αλβανοί μιλάνε αλβανικά (73.2%), ελληνικά (26.8%). Γενικά, οι μονόγλωσσοι μαθητές/τριες είναι 26, από τους οποίους/ες 18 μιλάνε ελληνικά, 5 αλβανικά, 2 ρωσικά και 1 ποντιακά. Πέρασαν σε κάποιο ΤΕΙ της χώρας όσοι/ες είχαν στο σπίτι πρώτη γλώσσα τα ελληνικά 3/43 (7%), άλλη γλώσσα εκτός ελληνικών 2/25 (8%), ποντιακή διάλεκτο 1/9 (11.9%). Ωστόσο, από όσους/ες πέρασαν μόνο 2 δήλωσαν μονόγλωσσοι, οι υπόλοιποι μιλούσαν παραπάνω από μία γλώσσα στο σπίτι. Συζήτηση Από τα αποτελέσματα φαίνεται ότι, η εθνοτική κατηγορία, οι προσωπικές οικογενειακές εκπαιδευτικές στρατηγικές, η ένταξη από την αρχή ή από τις πρώτες τάξεις στο εκπαιδευτικό δίκτυο, η διατήρηση της μητρικής γλώσσας, το μορφωτικό επίπεδο της οικογένειας και (λιγότερο) η κοινωνικοοικονομική της θέση, προσδιορίζουν την υπέρβαση του κοινωνικού (εκπαιδευτικού) αποκλεισμού από τους λίγους μετανάστες και τους ακόμη λιγότερους παλιννοστούντες μαθητές/τριες. Αυτή αποτυπώνεται στη σταδιοδρομία τους στο ΕΛ ή στο ΤΕΕ και πολύ περισσότερο στις επιτυχίες τους στις εξετάσεις για την εισαγωγή στα ΑΕΙ/ΤΕΙ, σε σύγκριση με έναν πολύ μεγαλύτερο αριθμό συμμαθητών/τριών τους, που αποκλείονται από το σημερινό «μονοπολιτισμικό, μονογλωσσικό» δευτεροβάθμιο σχολείο (Δρεττάκης, 2007). 7

Μεταξύ των εθνοτικών ομάδων καταγράφονται επιμέρους διαφορές που φαίνεται να εξηγούν και τη διαφορετική τους σταδιοδρομία. Ειδικότερα, οι παλιννοστούντες συχνότερα προετοιμάζονται περισσότερο χρόνο στο σπίτι για το σχολείο και ξεκουράζονται λιγότερο απ ό,τι οι υπόλοιποι. Προέρχονται, κυρίως, από οικογένειες με υψηλό επίπεδο μόρφωσης, κάνουν πολύ συχνή χρήση της ελληνικής γλώσσας στο σπίτι και, καθώς έχουν εγγύτητα με την κυρίαρχη (εθνική) κουλτούρα, φαίνεται να αισθάνονται ικανοί/ές να ανταποκριθούν στις απαιτήσεις του ΕΛ και να πραγματοποιήσουν τις προσωπικές και οικογενειακές προσδοκίες για επιτυχία στις εισαγωγικές των ΑΕΙ/ΤΕΙ. Ίσως να είναι αυτός ένας λόγος που εμπιστεύονται αρχικά και σχετικά συχνότερα τα προγράμματα Δ.Σ. και στη συνέχεια τα φροντιστήρια, σε σχέση με τους μετανάστες. Ωστόσο, από τις βαθμολογίες τους, ιδιαίτερα στη Γ Λυκείου, και τις επιτυχίες στα ΑΕΙ/ΤΕΙ, φαίνεται ότι υπολείπονται των μεταναστών 2, γεγονός που, πιθανώς να οφείλεται στη χαμηλή αποτελεσματικότητα των προγραμμάτων διδακτικής στήριξης τα οποία πρώτα επιλέγουν να παρακολουθούν και στην περιορισμένη χρήση της γλώσσας της χώρας προέλευσης. Στο ΕΛ οι μετανάστες ρωσικής από τη Ρωσία, κυρίως από οικογένειες με υψηλό μορφωτικό επίπεδο, επιλέγουν πρώτα το φροντιστήριο (ή πολύ λίγοι/ες ιδιαίτερα μαθήματα), σε συνδυασμό πολύ συχνά με τη Δ.Σ. Φαίνεται ότι, αν και μιλούν την ελληνική σε μεγάλο βαθμό, ως πρώτη γλώσσα στο σπίτι, εξαιτίας της απόστασης από την κυρίαρχη (εθνική) κουλτούρα και των απαιτήσεων του ΕΛ, να έχουν έναν επιπλέον λόγο να αισθάνονται ανεπαρκείς για την ικανοποίηση των προσδοκιών τους, ιδιαίτερα για τις εισαγωγικές εξετάσεις για τα ΑΕΙ/ΤΕΙ. Ωστόσο, οι βαθμολογίες, ιδιαίτερα στη Γ Λυκείου, αλλά και οι σημαντικές τους επιτυχίες στα ΑΕΙ/ΤΕΙ, δείχνουν ότι οι προσωπικές και οικογενειακές στρατηγικές τους (φροντιστήρια, ιδιαίτερα) είναι αποτελεσματικότερες από αυτές των παλιννοστούντων. Οι Γεωργιανοί/ές από τη Γεωργία προετοιμάζονται λιγότερο απ όλους τους παλιννοστούντες και μετανάστες και ξεκουράζονται λιγότερο συχνά απ όλους τους μετανάστες μετά το σχολείο. Προέρχονται συχνότερα από οικογένειες με υψηλό μορφωτικό επίπεδο και πηγαίνουν σχεδόν αποκλειστικά φροντιστήριο (κι ελάχιστοι/ες κάνουν ιδιαίτερα μαθήματα). Φαίνεται, πως έτσι καταφέρνουν να βελτιώσουν τις επιδόσεις τους και να αντισταθμίσουν επιτυχώς σε μεγάλο βαθμό αδυναμίες, που οφείλονται στην απόσταση από την κυρίαρχη (εθνική) κουλτούρα. Κάνουν συχνότερη χρήση της μητρικής τους γλώσσας στο σπίτι και έχουν υψηλά ποσοστά επιτυχίας στα ΑΕΙ/ΤΕΙ. Οι Αλβανοί/ές μαθητές/τριες είναι μεταξύ αυτών, που προετοιμάζονται συχνότερα περισσότερο χρόνο στο σπίτι και έχουν υψηλά ποσοστά επιτυχίας στα ΑΕΙ/ΤΕΙ. Επίσης συχνότερα, σε μέτριο βαθμό ξεκουράζονται μετά το σχολείο. Είναι οι μαθητές/τριες που εργάζονται σε μεγαλύτερο ποσοστό σε δουλειές μετά το σχολείο και κάνουν χρήση της ελληνικής γλώσσας το ίδιο περίπου με τα αλβανικά, λειτουργώντας μέσα σ ένα καθεστώς προσθετικής διγλωσσίας (Cummins, 1999, Σκούρτου, κ.ά, 2004) που φαίνεται να δικαιολογεί τα παραπάνω υψηλά ποσοστά επιτυχίας στα ΑΕΙ/ΤΕΙ. Επιπλέον, παρά το γεγονός ότι στον ίδιο βαθμό προτιμούν φροντιστήριο και Δ.Σ., 2 Η επίδοση των μεταναστών στο Γυμνάσιο και το Λύκειο μελετήθηκε και από τους Γκότοβο & Μάρκου (Σκούρτου κ.ά, 2004) και διαπιστώθηκαν χαμηλές βαθμολογίες (15 και κάτω) αντίστοιχες με τα ευρήματα της παρούσας έρευνας. 8

ωστόσο, το φροντιστήριο αποτελεί τη συχνότερη επιλογή (διπλάσιοι) όσων περνούν στις εισαγωγικές των ΑΕΙ/ΤΕΙ. Με πολύ λιγότερες επιτυχίες οι παλιννοστούντες και στο ΤΕΕ, έπονται των μεταναστών. Γενικά, οι επιτυχημένοι/ες ξεκινούν από την αρχή το σχολικό δίκτυο, ωστόσο στο ΤΕΕ δεν προετοιμάζονται καθόλου ή προετοιμάζονται ελάχιστα στο σπίτι, προτιμούν πολύ περισσότερο τη Δ.Σ από το φροντιστήριο -ανεξαρτήτως μόρφωσης οικογένειας προέλευσης- και εμφανίζουν υψηλότερα ποσοστά εργασίας μετά το σχολείο, απ ό,τι στο Ε.Λ. Η φοίτηση σ ένα υποδεέστερο και κοινωνικά υποτιμημένο σχολείο κατάρτισης (Καλομοίρης & Κοτσιφάκης, 2002) (που παρέχει μικρές δυνατότητες για εισαγωγή σε ανώτατα τεχνολογικά ιδρύματα), καταγράφεται και στις ελάχιστες επιτυχίες στα ΤΕΙ. Η κυριαρχία των χαμηλών προσδοκιών των μαθητών/τριών των ΤΕΕ (Κωστόπουλος, 2001), αποτυπώνεται στον περίπου διπλάσιο αριθμό τους, που τα προτιμούν σε σχέση με τα απαιτητικότερα ΕΛ. Ωστόσο, παρά τις διπλάσιες επιτυχίες των μεταναστών στις εξετάσεις για τα ΤΕΙ, σε σχέση με τους παλιννοστούντες συμμαθητές/τριές τους, αυτοί ακολουθούν περιορισμένης εμβέλειας εκπαιδευτικές στρατηγικές, συγκριτικά με τους μετανάστες που φοιτούν στο ΕΛ. Επομένως, η επιτυχημένη σταδιοδρομία των λίγων οριοθετείται, όχι μόνο με βάση την αξιοποίηση διαθέσιμων πόρων -όπως διάθεση οικογενειακού εισοδήματος για φροντιστήρια, Δ.Σ., χρόνο ξεκούρασης, προετοιμασία για το σχολείο, φοίτηση από τις πρώτες τάξεις στο σχολείο, τύπο σχολείου φοίτησης- και τις προσωπικές/οικογενειακές εκπαιδευτικές στρατηγικές (αναφορικά με την επιλογή του ποιος πόρος θα αξιοποιηθεί περισσότερο και πώς), αλλά και σε συνδυασμό με την κοινωνικοπολιτική ισχύ και γνώση που διαθέτουν (Nieto, 1996) όπως αυτές προσδιορίζονται από την εθνοτική τους καταγωγή, το μορφωτικό επίπεδο της οικογένειας, τη γλώσσα που μιλιέται στο σπίτι (μητρική ή επίσημη της χώρας υποδοχής). Συμπέρασμα Τελικά, όσοι από τους παλιννοστούντες και μετανάστες τα καταφέρνουν, δεν είναι επειδή ωφελούνται από εκπαιδευτικές πρακτικές που υποδηλώνουν τη «διαπολιτισμική ευαισθησία» της εκπαιδευτικής πολιτικής ή επειδή αξιοποιούν τη βοήθεια υποστηρικτικών σχολικών δομών, όπως των προγραμμάτων διδακτικής στήριξης -η αποτελεσματικότητα των οποίων είναι χαμηλή, αν κριθούν με βάση τις απαιτήσεις του κάθε τύπου σχολείου και τις επιτυχίες στις εισαγωγικές εξετάσεις για την ανώτατη εκπαίδευση. Επιτυγχάνουν εκείνοι/ες που λόγω μορφωτικής (και κοινωνικοοικονομικής) προέλευσης γίνονται ικανοί/ές να αντιμετωπίσουν την κοινωνική ανισότητα που αναπαράγει το σχολείο, η οποία αλληλεπιδρά ισχυρά και με τη διαφορετική εθνοτική τους προέλευση. Έτσι οι επιτυχημένοι/ες είναι όσοι/ες προέρχονται, κυρίως από οικογένειες με υψηλό επίπεδο μόρφωσης και μπορούν να αντεπεξέλθουν σ ένα ιδιαίτερα υψηλό κόστος, τόσο για την εκπαίδευσή τους όσο και για το πολιτισμικό τους προφίλ. Αγοράζουν πρόσθετες εκπαιδευτικές υπηρεσίες και εντάσσονται από νωρίς στον μονοπολιτισμικό, μονόγλωσσο εκπαιδευτικό θεσμό, όπου δεν υπάρχουν οι προϋποθέσεις για την ισότιμη αναγνώριση και αποτίμηση του ιδιαίτερου 9

πολιτισμικού τους κεφαλαίου. Έτσι, με μεγάλη προσπάθεια μετατρέπουν το πολιτισμικό τους κεφάλαιο σε σχολικό (Bourdieu, 1998), καθώς αναγκάζονται να προσαρμοστούν στην κυρίαρχη (εθνική) νόρμα (γλωσσική, πολιτισμική, σχολική), διατηρώντας ταυτόχρονα τη μητρική τους γλώσσα. Bιβλιογραφία Bourdieu, P. (1998). The state nobility (Cambridge: Polity Press). Cummins, J. (1999). Ταυτότητες υπό διαπραγμάτευση. Εκπαίδευση με σκοπό την ενδυνάμωση σε μια κοινωνία της ετερότητας (Αθήνα: Gutenberg). Nieto, S. (1996). Affirming diversity. The sociopolitical context of multicultural education (New York: Longman). Δρεττάκης, Μ. (2007). Κατά 150% αυξήθηκαν οι μαθητές με παλιννοστούντες και αλλοδαπούς γονείς τη δεκαετία 1995/96 2004/05, Σύγχρονη εκπαίδευση, τ. 148, σ. 43-56. Καλομοίρης, Γ. - Κοτσιφάκης, Θ. (2002). Η έρευνα για τη μαθητική διαρροή στα ΤΕΕ, Σύγχρονη εκπαίδευση, τ. 122, σ. 39-41. Κάτσικας, Χ. Πολίτου, Ε. (2005). Εκτός τάξης το διαφορετικό ; (Αθήνα: Gutenberg). Κωστόπουλος, Π. (2001). Το κοινωνικοοικονομικό προφίλ των μαθητών που επέλεξαν τα ΤΕΕ και οι επαγγελματικές τους προσδοκίες, Επιθεώρηση συμβουλευτικής και προσανατολισμού, τ. 56-57, σ. 108-125. Σκούρτου, Ε., Βρατσάλης, Κ. και Γκόβαρης, Χ. (2004). Μετανάστευση στην Ελλάδα και εκπαίδευση: Αποτίμηση της υπάρχουσας κατάστασης Προκλήσεις και προοπτικές βελτίωσης. Πρόγραμμα 5 (Αθήνα: ΙΜΕΠΟ). Τσιάκαλος, Γ., Κογκίδου, Δ. και Τρέσσου, Ε. (1997). Κοινωνικός αποκλεισμός και εκπαίδευση. Η περίπτωση των γλωσσικών μειονοτήτων στη Δυτική Θεσσαλονίκη, στο Σκούρτου, Ε. (επιμ.), Θέματα διγλωσσίας και εκπαίδευσης (Αθήνα: Νήσος). Τσιάκαλος, Γ. (1998). Κοινωνικός Αποκλεισμός: Ορισμοί, πλαίσιο και σημασία, στο Κοινωνικός αποκλεισμός: Η ελληνική εμπειρία (επιμ. Κασιμάτη, Κ.) (Αθήνα: Gutenberg). 10

ΠΑΡΑΡΤΗΜΑ ΠΙΝΑΚΑΣ 1. ΜΟΡΦΩΤΙΚΟ ΕΠΙΠΕΔΟ ΤΗΣ ΟΙΚΟΓΕΝΕΙΑΣ ΤΩΝ ΠΑΛΙΝΝΟΣΤΟΥΝΤΩΝ ΚΑΙ ΜΕΤΑΝΑΣΤΩΝ ΜΑΘΗΤΩΝ/ΤΡΙΩΝ ΤΩΝ ΕΝΙΑΙΩΝ ΛΥΚΕΙΩΝ ΚΑΙ ΤΕΕ ΜΟΡΦΩΤΙΚΟ ΕΠΙΠΕΔΟ ΟΙΚΟΓΕΝΕΙΑΣ ΕΝΙΑΙΑ ΛΥΚΕΙΑ ελληνικής ξένης ΤΕΕ ελληνικής ξένης άγνωστης ΚΑΤΩΤΕΡΟ ΕΠΙΠΕΔΟ ΜΕΣΑΙΟ ΕΠΙΠΕΔΟ ΑΝΩΤΕΡΟ ΕΠΙΠΕΔΟ ΓΥΜΝΑΣΙΟΥ ΛΥΚΕΙΟΥ ΤΡΙΤΟΒΑΘΜΙΑΣ ΕΚΠΑΙΔΕΥΣΗΣ 0 10 23,0% 30,3% 69,7% 2 17 30 4,1% 34,7% 61,2% ΚΑΤΩΤΕΡΟ ΕΠΙΠΕΔΟ ΜΕΣΑΙΟ ΕΠΙΠΕΔΟ ΑΝΩΤΕΡΟ ΕΠΙΠΕΔΟ ΔΗΜΟΤΙΚΟΥ ΓΥΜΝΑΣΙΟΥ ΛΥΚΕΙΟΥ ΤΡΙΤΟΒΑΘΜΙΑΣ ΕΚΠΑΙΔΕΥΣΗΣ 0 5 26 17,0% 10,4% 54,2% 35,4% 1 17 39 51,9% 15,7% 36,1% 47,2% 0 0 4 3,0%,0% 57,1% 42,9% 11

ΠΙΝΑΚΑΣ 2. ΣΥΓΚΡΙΤΙΚΟΣ ΠΙΝΑΚΑΣ ΤΩΝ ΕΠΑΓΓΕΛΜΑΤΩΝ ΠΟΥ ΑΣΚΟΥΝ ΣΤΗΝ ΕΛΛΑΔΑ ΟΙ ΠΑΤΕΡΑΔΕΣ ΚΑΙ ΟΙ ΜΗΤΕΡΕΣ ΤΩΝ ΠΑΛΙΝΝΟΣΤΟΥΝΤΩΝ ΚΑΙ ΜΕΤΑΝΑΣΤΩΝ/ΤΡΙΩΝ ΜΑΘΗΤΩΝ/ΤΡΙΩΝ ΤΩΝ ΕΝΙΑΙΩΝ ΛΥΚΕΙΩΝ ΚΑΤΑΓΩΓΗ ΜΑΘΗΤΗ/ΤΡΙΑΣ ΕΛΛΗΝΙΚΗΣ ΚΑΤΑΓΩΓΗΣ (ΠΑΛΙΝΝΟΣΤΟΥΝΤΕΣ) ΕΠΑΓΓΕΛΜΑ ΠΑΤΕΡΑ ΣΤΗΝ ΕΛΛΑΔΑ ΕΠΑΓΓΕΛΜΑ ΠΑΤΕΡΑ ΣΤΗ ΧΩΡΑ ΠΡΟΕΛΕΥΣΗΣ ανώτερο* μεσαίο κατώτερο ανώτερο μεσαίο κατώτερο 9 7 16 14 2 15 28,1% 21,9% 50,0% 45,2% 6,5% 48,4% ΞΕΝΗΣ ΚΑΤΑΓΩΓΗΣ (ΜΕΤΑΝΑΣΤΕΣ) ΚΑΤΑΓΩΓΗ ΜΑΘΗΤΗ/ΤΡΙΑΣ ΕΛΛΗΝΙΚΗΣ ΚΑΤΑΓΩΓΗΣ (ΠΑΛΙΝΝΟΣΤΟΥΝΤΕΣ ) 16 7 24 25 6 15 34,0% 14,9% 51,1% 54,3% 13,0% 32,6% ΕΠΑΓΓΕΛΜΑ ΜΗΤΕΡΑΣ ΕΠΑΓΓΕΛΜΑ ΜΗΤΕΡΑΣ ΣΤΗΝ ΕΛΛΑΔΑ ΣΤΗ ΧΩΡΑ ΠΡΟΕΛΕΥΣΗΣ ανώτερο μεσαίο κατώτερο ανώτερο μεσαίο κατώτερο 9 2 23 20 0 13 26,5% 5,9% 67,6% 60,6%,0% 39,4% 8 1 39 27 4 14 ΞΕΝΗΣ ΚΑΤΑΓΩΓΗΣ (ΜΕΤΑΝΑΣΤΕΣ) 16,7% 2,1% 81,3% 60,0% 8,9% 31,1% *Ανώτερα θεωρούμε τα επιστημονικά και ελεύθερα επαγγέλματα, καθώς και τα ανώτατα διοικητικά στελέχη (καθηγητές ΑΕΙ και ΤΕΙ, γιατρούς, δικηγόρους, μεγαλοεπιχειρηματίες, πολιτικούς και μηχανολόγους μηχανικούς, διευθυντές τραπεζών κ.λ.π.), τους εκπαιδευτικούς, τους τεχνολόγους και τους βοηθούς επιστημονικών επαγγελμάτων. Στα μεσαία κατατάσσονται οι έμποροι, οι βιοτέχνες, οι μικροεπιχειρηματίες και οι κατώτεροι δημόσιοι και ιδιωτικοί υπάλληλοι. Στα κατώτερα οι τεχνίτες και οι ειδικευμένοι εργάτες, οι επαγγελματίες παροχής υπηρεσιών (σερβιτόροι, κηπουροί, καθαρίστριες, μάγειροι, φύλακες, ασκούμενες νοσοκόμες κ.λ.π.), οι γεωργοί, οι κτηνοτρόφοι και οι αλιείς, οι ανειδίκευτοι εργάτες και οι οικοδόμοι, οι γυναίκες που ασχολούνται με τα οικιακά, οι άνεργοι/ες και τα λοιπά επαγγέλματα (φοιτητές/τριες κ.ά.). 12

ΠΙΝΑΚΑΣ 3. ΣΥΓΚΡΙΤΙΚΟΣ ΠΙΝΑΚΑΣ ΤΩΝ ΕΠΑΓΓΕΛΜΑΤΩΝ ΠΟΥ ΑΣΚΟΥΝ ΣΤΗΝ ΕΛΛΑΔΑ ΟΙ ΠΑΤΕΡΑΔΕΣ ΚΑΙ ΟΙ ΜΗΤΕΡΕΣ ΤΩΝ ΠΑΛΙΝΝΟΣΤΟΥΝΤΩΝ ΚΑΙ ΜΕΤΑΝΑΣΤΩΝ/ΤΡΙΩΝ ΜΑΘΗΤΩΝ/ΤΡΙΩΝ ΤΩΝ ΤΕΕ ΚΑΤΑΓΩΓΗ ΜΑΘΗΤΗ/ΤΡΙΑΣ ΕΠΑΓΓΕΛΜΑ ΠΑΤΕΡΑ ΣΤΗΝ ΕΛΛΑΔΑ ΕΠΑΓΓΕΛΜΑ ΠΑΤΕΡΑ ΣΤΗ ΧΩΡΑ ΠΡΟΕΛΕΥΣΗΣ ανώτερο* μεσαίο κατώτερο ανώτερο μεσαίο κατώτερο ΑΓΝΩΣΤΗΣ ΚΑΤΑΓΩΓΗΣ 1 3 3 1 1 3 14,3% 42,9% 42,9% 20,0% 20,0% 60,0% ΕΛΛΗΝΙΚΗΣ ΚΑΤΑΓΩΓΗΣ (ΠΑΛΙΝΝΟΣΤΟΥΝΤΕΣ) 9 10 26 16 6 18 20,0% 22,2% 57,8% 40,0% 15,0% 45,0% ΞΕΝΗΣ ΚΑΤΑΓΩΓΗΣ (ΜΕΤΑΝΑΣΤΕΣ) 12 14 71 26 11 48 12,4% 14,4% 73,2% 30,6% 12,9% 56,5% ΚΑΤΑΓΩΓΗ ΜΑΘΗΤΗ/ΤΡΙΑΣ ΕΠΑΓΓΕΛΜΑ ΜΗΤΕΡΑΣ ΣΤΗΝ ΕΛΛΑΔΑ ΕΠΑΓΓΕΛΜΑ ΜΗΤΕΡΑΣ ΣΤΗ ΧΩΡΑ ΠΡΟΕΛΕΥΣΗΣ ανώτερο μεσαίο κατώτερο ανώτερο μεσαίο κατώτερο ΑΓΝΩΣΤΗΣ ΚΑΤΑΓΩΓΗΣ 2 2 3 2 1 2 28,6% 28,6% 42,9% 40,0% 20,0% 40,0% ΕΛΛΗΝΙΚΗΣ ΚΑΤΑΓΩΓΗΣ (ΠΑΛΙΝΝΟΣΤΟΥΝΤΕΣ) 7 4 36 19 4 16 14,9% 8,5% 76,6% 48,7% 10,3% 41,0% ΞΕΝΗΣ ΚΑΤΑΓΩΓΗΣ (ΜΕΤΑΝΑΣΤΕΣ) 8 12 88 34 3 50 7,4% 11,1% 81,5% 39,1% 3,4% 57,5% *Ανώτερα θεωρούμε τα επιστημονικά και ελεύθερα επαγγέλματα, καθώς και τα ανώτατα διοικητικά στελέχη (καθηγητές ΑΕΙ και ΤΕΙ, γιατρούς, δικηγόρους, μεγαλοεπιχειρηματίες, πολιτικούς και μηχανολόγους μηχανικούς, διευθυντές τραπεζών κ.λ.π.), τους εκπαιδευτικούς, τους τεχνολόγους και τους βοηθούς επιστημονικών επαγγελμάτων. Στα μεσαία κατατάσσονται οι έμποροι, οι βιοτέχνες, οι μικροεπιχειρηματίες και οι κατώτεροι δημόσιοι και ιδιωτικοί υπάλληλοι. Στα κατώτερα οι τεχνίτες και οι ειδικευμένοι εργάτες, οι επαγγελματίες παροχής υπηρεσιών (σερβιτόροι, κηπουροί, καθαρίστριες, μάγειροι, φύλακες, ασκούμενες νοσοκόμες κ.λ.π.), οι γεωργοί, οι κτηνοτρόφοι και οι αλιείς, οι ανειδίκευτοι εργάτες και οι οικοδόμοι, οι γυναίκες που ασχολούνται με τα οικιακά, οι άνεργοι/ες και τα λοιπά επαγγέλματα (φοιτητές/τριες κ.ά.). 13

ΠΙΝΑΚΑΣ 4. ΒΑΘΜΟΛΟΓΙΕΣ ΠΑΛΙΝΝΟΣΤΟΥΝΤΩΝ ΚΑΙ ΜΕΤΑΝΑΣΤΩΝ ΤΩΝ ΕΝΙΑΙΩΝ ΛΥΚΕΙΩΝ ΣΤΙΣ ΔΙΑΦΟΡΕΣ ΤΑΞΕΙΣ ΤΟΥ ΛΥΚΕΙΟΥ ΚΑΙ ΣΤΟ ΑΠΟΛΥΤΗΡΙΟ ΓΥΜΝΑΣΙΟΥ ΒΑΘΜΙΔΑ ΕΚΠΑΙΔΕΥΣΗΣ ΑΠΟΛΥΤΗΡΙΟ ΓΥΜΝΑΣΙΟΥ ΓΕΝΙΚΟΣ ΒΑΘΜΟΣ Α ΛΥΚΕΙΟΥ ΓΕΝΙΚΟΣ ΒΑΘΜΟΣ Β ΛΥΚΕΙΟΥ ΓΕΝΙΚΟΣ ΒΑΘΜΟΣ Γ ΛΥΚΕΙΟΥ ΒΑΘΜΟΛΟΓΙΕΣ ΣΥΧΝΟΤΗΤΑ ΣΥΝΟΛΙΚΟ ΠΟΣΟΣΤΟ 10-15 45 51,7 16-17 15 17,2 18-20 15 17,3 Σύνολο 75 86,2 Δεν βρέθηκαν βαθμοί 12 13,8 10-15 60 69,0 16-17 11 12,6 18-20 6 6,9 Σύνολο 77 88,5 Δεν βρέθηκαν βαθμοί 10 11,5 10-15 34 39,1 16-17 3 3,4 18-20 4 4,6 Σύνολο 41 47,1 Δεν βρέθηκαν βαθμοί* 46 52,9 10-15 27 31,0 16-17 8 9,3 18-20 3 3,4 Σύνολο 38 43,7 Δεν βρέθηκαν βαθμοί* 49 56,3 * Οι βαθμοί που δεν βρέθηκαν στη Β και Γ τάξη αντιστοιχούν στους/τις μαθητές/τριες που φοιτούσαν στην Α τάξη κατά τη διεξαγωγή της έρευνας. 14

ΠΙΝΑΚΑΣ 5. ΠΟΣΟΣΤΑ ΕΙΣΑΓΩΓΗΣ ΣΤΑ ΑΕΙ/ΤΕΙ ΤΩΝ ΠΑΛΙΝΝΟΣΤΟΥΝΤΩΝ ΚΑΙ ΑΛΛΟΔΑΠΩΝ ΜΑΘΗΤΩΝ/ΤΡΙΩΝ ΤΩΝ ΕΝΙΑΙΩΝ ΛΥΚΕΙΩΝ ΚΑΙ ΤΩΝ ΤΕΕ ΚΑΤΑΓΩΓΗ ΜΑΘΗΤΩΝ/ΤΡΙΩΝ ΤΩΝ ΕΝΙΑΙΩΝ ΛΥΚΕΙΩΝ E N I A I A Λ Y K E I A (ΕΛ) ΠΕΡΑΣΑΝ ΣΕ ΕΞΕΤΑΣΕΙΣ ΓΙΑ ΕΙΣΑΓΩΓΗ ΣΕ ΑΕΙ/ΤΕΙ ΔΕΝ ΣΥΜΠΛΗΡΩΣΑΝ ΑΕΙ/ΤΕΙ ΑΠΕΤΥΧΑΝ άγνωστης 1 1 0 ΜΗΧΑΝΟΓΡΑΦΙΚΟ ΔΕΛΤΙΟ 50,0% 50,0%,0% ελληνικής 4 7 1 33,3% 58,3% 8,3% γεωργιανικής 4 4 1 44,4% 44,4% 11,1% αλβανικής 3 1 0 75,0% 25,0%,0% ρωσικής 5 0 0 100,0%,0%,0% αρμενικής 1 1 0 50,0% 50,0%,0% καζάχικης 0 1 0,0% 100,0%,0% ουκρανικής 1 0 0 100,0%,0%,0% διπλής ξένης 0 2 0,0% 100,0%,0% ΚΑΤΑΓΩΓΗ ΜΑΘΗΤΩΝ/ΤΡΙΩΝ ΤΩΝ ΤΕΕ ΤΕΧΝΙΚΑ ΕΠΑΓΓΕΛΜΑΤΙΚΑ ΕΚΠΑΙΔΕΥΤΗΡΙΑ (ΤΕΕ) ΕΞΕΤΑΣΕΙΣ ΓΙΑ ΕΙΣΑΓΩΓΗ ΣΕ ΤΕΙ ΠΕΡΑΣΑΝ ΣΕ ΤΕΙ ΑΠΕΤΥΧΑΝ ΔΕΝ ΕΔΩΣΑΝ ΕΞΕΤΑΣΕΙΣ άγνωστης 1 1 4 16,7% 16,7% 66,7% ελληνικής 2 12 8 9,1% 54,5% 36,4% γεωργιανικής 0 11 5,0% 68,8% 31,3% αλβανικής 0 3 10,0% 23,1% 76,9% ρωσικής 0 1 5,0% 16,7% 83,3% αρμενικής 0 1 1,0% 50,0% 50,0% καζάχικης 2 1 1 50,0% 25,0% 25,0% διπλής ξένης 1 2 2 20,0% 40,0% 40,0% αμπχαζιανής 0 1 0,0% 100,0%,0% 15

ΠΙΝΑΚΑΣ 6. ΒΑΘΜΟΛΟΓΙΕΣ ΠΑΛΙΝΝΟΣΤΟΥΝΤΩΝ ΚΑΙ ΜΕΤΑΝΑΣΤΩΝ ΤΩΝ ΤΕΕ ΣΤΙΣ ΔΙΑΦΟΡΕΣ ΤΑΞΕΙΣ ΤΟΥ ΛΥΚΕΙΟΥ ΚΑΙ ΣΤΟ ΑΠΟΛΥΤΗΡΙΟ ΓΥΜΝΑΣΙΟΥ ΒΑΘΜΙΔΑ ΕΚΠΑΙΔΕΥΣΗΣ ΑΠΟΛΥΤΗΡΙΟ ΓΥΜΝΑΣΙΟΥ ΓΕΝΙΚΟΣ ΒΑΘΜΟΣ Α ΛΥΚΕΙΟΥ ΓΕΝΙΚΟΣ ΒΑΘΜΟΣ Β ΛΥΚΕΙΟΥ ΓΕΝΙΚΟΣ ΒΑΘΜΟΣ Γ ΛΥΚΕΙΟΥ ΒΑΘΜΟΛΟΓΙΕΣ ΣΥΧΝΟΤΗΤΑ ΣΥΝΟΛΙΚΟ ΠΟΣΟΣΤΟ 10-15 122 73,9 16-17 4 2,4 18-20 1,6 Σύνολο 127 77,0 Δεν βρέθηκαν βαθμοί 38 23,0 κάτω από τη βάση 2 1,3 10-15 123 74,5 16-17 19 11,5 18-20 5 3,0 Σύνολο 149 90,3 Δεν βρέθηκαν βαθμοί 16 9,7 κάτω από τη βάση 1,7 10-15 56 33,9 16-17 8 4,8 18-20 6 3,6 Σύνολο 71 43,0 Δεν βρέθηκαν* 94 57,0 10-15 56 33,9 16-17 10 6,1 18-20 8 4,8 Σύνολο 74 44,8 Δεν βρέθηκαν* 91 55,2 * Οι βαθμοί που δεν βρέθηκαν στη Β και Γ τάξη αντιστοιχούν στους/τις μαθητές/τριες που φοιτούσαν στην Α τάξη κατά τη διεξαγωγή της έρευνας. 16

ΠΙΝΑΚΑΣ 7. ΠΟΣΟΣΤΑ ΕΙΣΑΓΩΓΗΣ ΣΕ ΑΕΙ/ΤΕΙ ΤΩΝ ΠΑΛΙΝΝΟΣΤΟΥΝΤΩΝ ΚΑΙ ΑΛΛΟΔΑΠΩΝ ΜΑΘΗΤΩΝ/ΤΡΙΩΝ ΠΟΥ ΦΟΙΤΟΥΝ ΣΕ ΕΝΙΑΙΑ ΛΥΚΕΙΑ ΚΑΙ ΤΕΕ ΣΕ ΣΧΕΣΗ ΜΕ ΤΟ ΜΟΡΦΩΤΙΚΟ ΕΠΙΠΕΔΟ ΤΗΣ ΟΙΚΟΓΕΝΕΙΑΣ ΤΟΥΣ ΜΟΡΦΩΤΙΚΟ ΕΠΙΠΕΔΟ ΟΙΚΟΓΕΝΕΙΑΣ ΤΩΝ ΠΑΛΙΝΝΟΣΤΟΥΝΤΩΝ ΚΑΙ ΑΛΛΟΔΑΠΩΝ ΜΑΘΗΤΩΝ/ΤΡΙΩΝ ΤΩΝ ΕΝΙΑΙΩΝ ΛΥΚΕΙΩΝ άγνωστης ελληνικής ξένης μεσαίο επίπεδο ανώτερο επίπεδο μεσαίο επίπεδο ανώτερο επίπεδο μεσαίο επίπεδο ανώτερο επίπεδο ΠΕΡΑΣΑΝ ΣΕ ΑΕΙ/ΤΕΙ ΕΞΕΤΑΣΕΙΣ ΓΙΑ ΕΙΣΑΓΩΓΗ ΣΕ ΑΕΙ/ΤΕΙ ΑΠΕΤΥΧΑΝ 0 1,0% 100% 1 0 100%,0% ΔΕΝ ΣΥΜΠΛΗΡΩΣΑΝ ΜΗΧΑΝΟΓΡΑΦΙΚΟ ΔΕΛΤΙΟ 1 2 0 33,3% 66,7%,0% 3 5 1 33,3% 55,6% 11,1% 2 2 0 50% 50%,0% 12 7 1 60% 35% 5% ΜΟΡΦΩΤΙΚΟ ΕΠΙΠΕΔΟ ΟΙΚΟΓΕΝΕΙΑΣ ΤΩΝ ΠΑΛΙΝΝΟΣΤΟΥΝΤΩΝ ΚΑΙ ΑΛΛΟΔΑΠΩΝ ΜΑΘΗΤΩΝ/ΤΡΙΩΝ ΤΩΝ ΤΕΕ άγνωστης ελληνικής ξένης μεσαίο επίπεδο ανώτερο επίπεδο κατώτερο επίπεδο* (Γυμνασίου) μεσαίο επίπεδο ανώτερο επίπεδο κατώτερο επίπεδο (Δημοτικού) κατώτερο επίπεδο (Γυμνασίου) μεσαίο επίπεδο ΠΕΡΑΣΑΝ ΣΕ ΤΕΙ ΕΞΕΤΑΣΕΙΣ ΓΙΑ ΕΙΣΑΓΩΓΗ ΣΕ ΤΕΙ ΑΠΕΤΥΧΑΝ ΔΕΝ ΕΔΩΣΑΝ ΕΞΕΤΑΣΕΙΣ 0 1 2,0% 33,3% 66,7% 1 0 2 33,3% 0% 66,7% 0 1 0,0% 100% 0% 2 8 6 12,5% 50% 37,5% 0 3 2,0% 60% 40% 0 0 1,0%,0% 100% 0 2 2,0% 50% 50% 1 9 7 5,9% 52,9% 41,2% 2 9 13 ανώτερο επίπεδο 8,3% 37,5% 54,2% *Το κατώτερο επίπεδο μόρφωσης μπορεί να αντιστοιχεί είτε σε αποφοίτηση από το Δημοτικό είτε από το Γυμνάσιο. Το μεσαίο επίπεδο αντιστοιχεί σε απολυτήριο Λυκείου και το ανώτερο σε πτυχίο ΑΕΙ/ΤΕΙ. 17

ΠΙΝΑΚΑΣ 8. ΠΟΣΟΣΤΑ ΕΠΙΤΥΧΙΑΣ ΣΤΑ ΑΕΙ/ΤΕΙ ΚΑΙ ΕΙΔΟΣ ΕΞΩΣΧΟΛΙΚΗΣ ΥΠΟΣΤΗΡΙΞΗΣ ΤΩΝ ΠΑΛΙΝΝΟΣΤΟΥΝΤΩΝ ΚΑΙ ΜΕΤΑΝΑΣΤΩΝ ΜΑΘΗΤΩΝ/ΤΡΙΩΝ ΤΩΝ ΕΝΙΑΙΩΝ ΛΥΚΕΙΩΝ ΚΑΙ ΤΩΝ Τ.Ε.Ε. Ε Ν Ι Α Ι Α Λ Υ Κ Ε Ι Α (Ε.Λ.) ΚΑΤΑΓΩΓΗ άγνωστης ελληνικής ξένης ΕΙΔΟΣ ΑΝΤΙΣΤΑΘΜΙΣΤΙΚΗΣ ΑΓΩΓΗΣ ΠΕΡΑΣΑΝ ΔΕΝ ΣΤΑ ΑΕΙ/ΤΕΙ 1 1 ΠΕΡΑΣΑΝ ΔΕΝ ΣΥΜΠΛΗΡΩΣΑΝ ΜΗΧΑΝΟΓΡΑΦΙΚΟ φροντιστήριο 50% 50% κανένα είδος υποστήριξης 0 2 1,0% 66,7% 33,3% φροντιστήριο 2 2 0 50% 50%,0% μαθήματα Δ.Σ.* 0 2 0,0% 100%,0% και τα δύο** 2 1 0 66,7% 33,3%,0% κανένα είδος υποστήριξης 0 1 0,0% 100%,0% Φροντιστήριο 9 2 1 75% 16,7% 8,3% μαθήματα Δ.Σ. 1 2 0 33,3% 66,7%,0% και τα δύο 4 4 0 50% 50%,0% ΤΕΧΝΙΚΑ ΕΠΑΓΓΕΛΜΑΤΙΚΑ ΕΚΠΑΙΔΕΥΤΗΡΙΑ (Τ.Ε.Ε.) ΚΑΤΑΓΩΓΗ άγνωστης ελληνικής ΕΙΔΟΣ ΠΕΡΑΣΑΝ ΔΕΝ ΔΕΝ ΠΡΟΣΗΛΘΑΝ ΑΝΤΙΣΤΑΘΜΙΣΤΙΚΗΣ ΑΓΩΓΗΣ ΣΤΑ ΑΕΙ/ΤΕΙ ΠΕΡΑΣΑΝ 0 1 2 κανένα είδος υποστήριξης,0% 33,3% 66,7% φροντιστήριο 0 0 1,0%,0% 100% και τα δύο 1 0 1 50%,0% 50% κανένα είδος υποστήριξης 0 5 5,0% 50% 50% φροντιστήριο 0 2 0,0% 100%,0% μαθήματα Δ.Σ. 2 3 2 28,6% 42,9% 28,6% και τα δύο 0 2 1,0% 66,7% 33,3% ΣΤΙΣ ΕΞΕΤΑΣΕΙΣ κανένα είδος υποστήριξης 0 7 21,0% 25% 75% Φροντιστήριο 0 2 0,0% 100%,0% μαθήματα Δ.Σ. 2 9 3 14,3% 64,3% 21,4% και τα δύο 1 2 0 33,3% 66,7%,0% *Πρόκειται για τα μαθήματα διδακτικής στήριξης, που παρέχονται από την πολιτεία στα πλαίσια της φοίτησης του παιδιού στη δευτεροβάθμια εκπαίδευση και βέβαια, πέραν του σχολικού ωραρίου. **Εννοούμε, ότι τα παιδιά της κατηγορίας αυτής πηγαίνουν και φροντιστήριο στον ιδιωτικό τομέα, αλλά παρακολουθούν και μαθήματα διδακτικής στήριξης στο σχολείο τους. ξένης 18