ΠΑΝΕΠΙΣΤΗΜΙΟ ΠΑΤΡΩΝ ΤΜΗΜΑ ΙΑΤΡΙΚΗΣ ΔΙΑΤΜΗΜΑΤΙΚΟ ΠΡΟΓΡΑΜΜΑ ΜΕΤΑΠΤΥΧΙΑΚΩΝ ΣΠΟΥΔΩΝ ΠΛΗΡΟΦΟΡΙΚΗ ΕΠΙΣΤΗΜΩΝ ΖΩΗΣ ΔΙΠΛΩΜΑΤΙΚΗ ΕΡΓΑΣΙΑ ΘΕΜΑ: «ΣΥΓΧΡΟΝΕΣ ΤΕΧΝΟΛΟΓΙΚΕΣ ΕΞΕΛΙΞΕΙΣ ΓΙΑ ΑΤΟΜΑ ΜΕ ΕΙΔΙΚΕΣ ΑΝΑΓΚΕΣ» ΓΕΩΡΓΙΑ ΠΑΠΑΚΩΝΣΤΑΝΤΙΝΟΥ ΕΠΙΒΛΕΠΩΝ: ΘΕΟΔΩΡΟΣ Σ. ΠΑΠΑΘΕΟΔΩΡΟΥ, ΚΑΘΗΓΗΤΗΣ ΠΑΤΡΑ ΑΠΡΙΛΙΟΣ 2010
ΠΕΡΙΕΧΟΜΕΝΑ ΕΥΧΑΡΙΣΤΙΕΣ... 4 ΕΙΣΑΓΩΓΗ...5-9 ΚΕΦΑΛΑΙΟ 1 «ΝΟΜΟΘΕΣΙΑ-ΔΙΚΑΙΩΜΑΤΑ ΑΜΕΑ»...10 1.1 «Οι Διεθνείς Συμβάσεις περί προστασίας των Ατόμων με Αναπηρίες»...10-13 1.2 «Νομοθετικά Συστήματα διαφόρων χωρών σχετικά με την προστασία των ΑΜΕΑ»...13-17 1.3 «Νομοθετικό Σύστημα της Ελλάδας»...17-23 ΚΕΦΑΛΑΙΟ 2 «ΚΕΝΤΡΑ ΑΠΟΚΑΤΑΣΤΑΣΗΣ ΑΜΕΑ ΣΤΗΝ ΕΛΛΑΔΑ»...24 2.1 «Τι εννοούμε με τον όρο «αποκατάσταση» ΑΜΕΑ»...24-26 2.2 «Τι είναι τα Κέντρα Αποθεραπείας και Αποκατάστασης»...26-28 2.3 «Δημόσια και Ιδιωτικά Κέντρα και Κλινικές Φυσικής Ιατρικής και Αποκατάστασης»...28-29 2.3.1 «Δημόσια Κέντρα και Κλινικές Φυσικής Ιατρικής και Αποκατάστασης»...30-38 2.3.2 «Ιδιωτικά Κέντρα και Κλινικές Φυσικής Ιατρικής και Αποκατάστασης»...38-50 ΚΕΦΑΛΑΙΟ 3 «ΣΥΓΚΡΙΣΗ ΚΑΙ ΑΠΟΤΙΜΗΣΗ ΤΩΝ ΠΡΟΣΦΕΡΟΜΕΝΩΝ ΑΠΟ ΤΑ ΚΕΝΤΡΑ ΑΠΟΘΕΡΑΠΕΙΑΣ ΚΑΙ ΑΠΟΚΑΤΑΣΤΑΣΗΣ ΥΠΗΡΕΣΙΩΝ»...51 2
ΚΕΦΑΛΑΙΟ 4 «ΣΥΣΚΕΥΕΣ ΓΙΑ ΑΤΟΜΑ ΜΕ ΚΙΝΗΤΙΚΑ ΠΡΟΒΛΗΜΑΤΑ»...57 ΚΕΦΑΛΑΙΟ 5 «ΛΟΓΙΣΜΙΚΟ ΚΑΙ ΥΠΟΛΟΣΙΣΤΙΚΑ ΣΥΣΤΗΜΑΤΑ ΓΙΑ ΑΤΟΜΑ ΜΕ ΚΙΝΗΤΙΚΑ ΠΡΟΒΛΗΜΑΤΑ»...67 ΑΝΤΙ ΕΠΙΛΟΓΟΥ...75 ΒΙΒΛΙΟΓΡΑΦΙΑ...79 3
ΕΥΧΑΡΙΣΤΙΕΣ Ευχαριστώ ολόψυχα τον επιβλέποντα καθηγητή μου Δρ. κ. Θεόδωρο Σ. Παπαθεοδώρου για την εξαιρετική συνεργασία, καθώς και για την ψυχική και υλική υποστήριξη που μου παρείχε στην εκπόνηση της διπλωματικής μου εργασίας, που έλαβε χώρα στα πλαίσια της ολοκλήρωσης των σπουδών μου στο Δ.Π.Μ.Σ. «Πληροφορική Επιστημών Ζωής» του Τμήματος Ιατρικής του Πανεπιστημίου Πατρών. Επίσης ευχαριστώ τα μέλη της Τριμελούς Επιτροπής, καθηγητές κ. Νικόλαο Παλληκαράκη και κ. Ελευθέριο Πολυχρονόπουλο για τη συνεισφορά τους στην ολοκλήρωση της εργασίας μου. 4
ΕΙΣΑΓΩΓΗ Τα άτομα με αναπηρία, ή αλλιώς άτομα με ειδικές ανάγκες (εν συντομία ΑΜΕΑ) αποτελούν μια σημαντική κατηγορία του πληθυσμού, η οποία, όμως, συχνά αντιμετωπίζει προβλήματα κοινωνικού ρατσισμού και αποκλεισμού, αδιαφορίας ή ακόμα και άνισης μεταχείρισης εξαιτίας των προκαταλήψεων που εκδηλώνονται πολλές φορές εις βάρος τους. Τα άτομα με ειδικές ανάγκες τείνουν να τίθενται στο περιθώριο και να αντιμετωπίζονται με προκατάληψη από το υπόλοιπο κοινωνικό σύνολο. Συναντούν φραγμούς σε όλες τις δραστηριότητες της ζωής τους, με αποτέλεσμα να παρεμποδίζεται η ενεργός συμμετοχή τους σε όλες τις εκφάνσεις της κοινωνίας και να βιώνουν τον κοινωνικό αποκλεισμό σε βαθμό πολύ μεγαλύτερο από αυτόν των υπολοίπων πολιτών. Καθίσταται, λοιπόν, αναγκαία, η μέριμνα από μέρος της πολιτείας ώστε τα άτομα με ειδικές ανάγκες να καταστούν ισότιμα μέλη της κοινωνίας. Δεν πρέπει να ξεχνούμε, άλλωστε, ότι μια κοινωνία για να αναπτυχθεί κοινωνικά και οικονομικά χρειάζεται τη συμμετοχή όλων ανεξαιρέτως των πολιτών της. Με δεδομένο, μάλιστα, το γεγονός ότι ένα στα είκοσι άτομα παρουσιάζει κάποια αναπηρία, μπορούμε να αντιληφθούμε το μέγεθος της ανάγκης λήψης των απαραίτητων μέτρων. Συγκεκριμένα, όπως προκύπτει από έρευνα της Eurostat (Στατιστική Υπηρεσία της Ευρωπαϊκής Ένωσης) το ποσοστό των ατόμων με αναπηρία στην Ευρωπαϊκή Ένωση σε σύγκριση με το σύνολο του πληθυσμού είναι περίπου 12%, με διαφορές μεταξύ των κρατών-μελών, από 9,3% στην Ελλάδα μέχρι 15,3% στην Ισπανία. Για την Ελλάδα, επίσημα στοιχεία για τα ΑΜΕΑ προέρχονται από δύο κυρίως πηγές. Στην Απογραφή Πληθυσμού του 1991 που διενήργησε η ΕΣΥΕ καταγράφηκαν συνολικά 267.003 ΑΜΕΑ, οι μισοί περίπου από τους οποίους είναι χρόνια πάσχοντες (π.χ. καρδιοπαθείς, νεφροπαθείς, καρκινοπαθείς, κλπ.). Το 87% των ΑΜΕΑ που καταγράφηκαν διαβιούν σε νοικοκυριά, ενώ το υπόλοιπο 13% διαβιεί σε συλλογικές κατοικίες (π.χ. κέντρα ημερήσιας φροντίδας, νοσοκομεία, κλπ.). Στο πλαίσιο της Έρευνας Εργατικού Δυναμικού, το β τρίμηνο του 2002, το ποσοστό του πληθυσμού της χώρας που έχει κάποια αναπηρία ή αντιμετωπίζει κάποιο πρόβλημα υγείας αγγίζει το 18,2%, ενώ περισσότερα από τα μισά άτομα βρίσκονται σε ηλικίες άνω των 65 ετών. (Ψαθάς, 2009). 5
Στο σημείο αυτό, όμως, θα πρέπει να διασαφηνίσουμε τι εννούμε με τον όρο «Άτομα με ειδικές Ανάγκες». Με τον όρο, λοιπόν, «Ατομα με Ειδικές Ανάγκες» (disabled people ή person with a disability) χαρακτηρίζονται τα πρόσωπα, τα οποία πάσχουν από «οποιασδήποτε σοβαρότητας μειονεξίες που οφείλονται σε σωματικές, διανοητικές ή ψυχικές βλάβες (HELIOS) ή κατά μεταγενέστερη διατύπωση (HELIOS II) τα πρόσωπα με σοβαρές ανεπάρκειες, ανικανότητες ή μειονεξίες που οφείλονται σε σωματικές βλάβες, συμπεριλαμβανομένων των αισθητηριακών βλαβών, είτε νοητικές ή ψυχολογικές, οι οποίες περιορίζουν ή καθιστούν αδύνατη την εκτέλεση δραστηριότητας ή λειτουργίας που θεωρείται φυσιολογική για έναν άνθρωπο. Ως μειονεξία έχει οριστεί: η εκ γενετής ή επιγενόμενη ελάττωση των φυσικών ή πνευματικών ικανοτήτων, η οποία επηρεάζει τις τρέχουσες δραστηριότητες και την εργασία ενός προσώπου κατά τέτοιο τρόπο, ώστε να μειώνεται η συμμετοχή του στην κοινωνική ζωή, στην επαγγελματική του απασχόληση, στην ικανότητά του να χρησιμοποιεί τις κοινωφελείς υπηρεσίες» (Ψαθάς, 2009). Στην κατηγορία αυτή εντάσσονται άτομα που πάσχουν από ελαφριά ή μέση νοητική καθυστέρηση, βαριά νοητική υστέρηση, σοβαρές σύνθετες γνωστικές, συναισθηματικές, ψυχικές και κοινωνικές διαταραχές (Αυτισμός, σύνδρομο Down κ.α.), διάφορα οργανικά νοσήματα (μεσογειακή αναιμία, νεφρική ανεπάρκεια ), σοβαρή απώλεια ακοής, πολλαπλές μειονεξίες, νευρολογικές ή ορθοπεδικές βλάβες (σοβαρά κινητικά προβλήματα, πολλαπλές αναπηρίες, σπαστικότητα, παραπληγία ), κώφωση, ελλιπή όραση ή και τύφλωση. Και καθώς, όπως προαναφέραμε, ο όρος αυτός αφορά περίπου το ένα δέκατο του πληθυσμού και «είναι απαράδεκτο να οικοδομείται η κοινωνία χωρίς να λαμβάνεται μέριμνα για τις ανάγκες και τα δικαιώματα μιας τόσο μεγάλης μερίδας πληθυσμού» (Ψαθάς, 2009). Για το σκοπό αυτό, οι χώρες της Ευρώπης, συμπεριλαμβανομένης και της Ελλάδας, καθώς και πολλά άλλα κράτη, έχουν λάβει σημαντικά νομοθετικά μέτρα προστασίας των ατόμων με αναπηρία, μέσω των οποίων γίνεται προσπάθεια να εξασφαλιστούν τα ίσα δικαιώματά τους στην κοινωνία, την εκπαίδευση, την υγεία, την πρόνοια και την ασφάλιση, αλλά και το δικαίωμά τους στην εργασία. Με άλλα λόγια, μέσω της νομοθεσίας γίνεται προσπάθεια να εξασφαλιστεί στα άτομα με αναπηρία το δικαίωμα μιας φυσιολογικής ζωής, το δικαίωμα μιας κατάλληλης ιατρικής φροντίδας, με όσα βοηθήματα και ειδικές προσαρμογές χρειάζεται, το δικαίωμα της εκπαίδευσης, το δικαίωμα τεχνικής κατάρτισης και αποκατάστασης, βοήθειας, συμβουλευτικών υπηρεσιών, υπηρεσιών εύρεσης εργασίας και ανάπτυξης 6
των δυνατοτήτων τους, το δικαίωμα οικονομικής και κοινωνικής ασφάλειας και το δικαίωμα ενός ικανοποιητικού βιοτικού επιπέδου. Επιπλέον, αίτημα είναι να εξασφαλιστεί στα ΑΜΕΑ το δικαίωμα μιας παραγωγικής απασχόλησης και συμμετοχής σε συνδικαλιστικές οργανώσεις, το δικαίωμα να λαμβάνονται υπόψη οι ανάγκες τους σε κάθε στάδιο του οικονομικού και κοινωνικού προγραμματισμού, το δικαίωμα να ζουν με την οικογένειά τους και να συμμετέχουν σε όλες τις κοινωνικές, δημιουργικές και ψυχαγωγικές δραστηριότητες, το δικαίωμα να συμμετέχουν στο νομικό και πολιτικό σύστημα, καθώς και το δικαίωμα προστασίας από κάθε είδους εκμετάλλευση, κακομεταχείριση ή ταπεινωτική αντιμετώπιση. Δυστυχώς, η πραγματικότητα φέρνει στο φως το τεράστιο κενό που υπάρχει μεταξύ θεωρίας και πράξης. Ενώ, δηλαδή, οι νομοθετικές ρυθμίσεις των διαφόρων χωρών επιτάσσουν τη λήψη μέτρων που θα εξασφαλίσουν την ισότιμη συμμετοχή των ΑΜΕΑ στην κοινωνική, οικονομική και πολιτική ζωή, τα μέτρα αυτά δε φαίνεται να εφαρμόζονται πλήρως στην καθημερινή ζωή. Η ίδια κατάσταση φαίνεται να ισχύει και στην Ελλάδα. Ο Σκορδίλης (2008) αναφέρει χαρακτηριστικά στο άρθρο του: «δυστυχώς, η συνταγματική επιταγή παραμένει στη χώρα μας διακηρυκτικού χαρακτήρα, καθώς στο ελάχιστο δεν αντανακλά τη ζώσα πραγματικότητα». Με άλλα λόγια, θεσπίζονται νόμοι χωρίς, όμως, να εφαρμόζονται τελικά. Δεν είναι τυχαίο, άλλωστε, το γεγονός ότι σύμφωνα με την έρευνα που πραγματοποίησε η ΕΣΥΑ (Εθνική Συνομοσπονδία Ατόμων με Αναπηρία) το 2007 σε Ανατολική Μακεδονία και Θράκη, προέκυψε ότι το 64.1% των ερωτηθέντων πιστεύει ότι στην Ελλάδα δεν προστατεύονται τα δικαιώματα των ΑΜΕΑ, ενώ το 80.9% θεωρεί ότι οι συνθήκες ζωής των ΑΜΕΑ είναι χειρότερες στην Ελλάδα σε σχέση με τα υπόλοιπα κράτη-μέλη της Ευρωπαϊκής Ένωσης (ΕΣΥΑ, 2007). Η ίδια έρευνα αποκαλύπτει και την αδυναμία της πολιτείας να λάβει ουσιαστικά μέτρα. Συγκεκριμένα, το 60% των συμμετεχόντων στην έρευνα θεωρεί ότι το κράτος δε λειτουργεί αποτελεσματικά για την άρση του κοινωνικού αποκλεισμού των ΑΜΕΑ και θεωρεί ότι θα πρέπει να αυξηθούν οι δαπάνες για την ενίσχυση των ΑΜΕΑ. Ταυτόχρονα, θεωρείται αναγκαία η θέσπιση νομοθεσίας που θα καταπολεμά τις διακρίσεις σε όλους τους τομείς της καθημερινής ζωής, όπως αυτός της εκπαίδευσης, της επαγγελματικής αποκατάστασης, της υγεία (ΕΣΥΑ, 2007). Είναι ευλογοφανές, βέβαια, ότι ο τομέας στο οποίον θα πρέπει να ληφθούν, ίσως, τα αμεσότερα μέτρα είναι αυτός της Υγείας και Πρόνοιας των ΑΜΕΑ. Και 7
τούτο διότι υπάρχει άμεση η ανάγκη η τεχνολογική πρόοδος που συντελείται στις μέρες μας να εξυπηρετεί με τον καλύτερο δυνατό τρόπο τις ανάγκες για τη φυσική αποκατάσταση των ΑΜΕΑ. Σκοπός, λοιπόν, της παρούσας εργασίας είναι ακριβώς η καταγραφή αυτή και η αποτύπωση της κατάστασης που υφίστανται σήμερα τα άτομα με ειδικές ανάγκες στη χώρα μας. Καθώς, όμως, το θέμα της εφαρμογής ή μη των δικαιωμάτων των ΑΜΕΑ μπορεί να αφορά όλους τους τομείς και τις εκφάνσεις της καθημερινής ζωής, η εργασία μας εστιάζει, κυρίως, στον τομέα της Υγείας. Συγκεκριμένα, ερευνά εάν και κατά πόσο οι σύγχρονες τεχνολογικές εξελίξεις συμβάλλουν στην καλύτερη και ταχύτερη κλινική αποκατάσταση των ΑΜΕΑ. Έτσι, στο πρώτο κεφάλαιο (Κεφάλαιο 1) γίνεται μια αναφορά στα δικαιώματα των ΑΜΕΑ, τα οποία έχουν θεσπιστεί μέσω Διεθνών Συμβάσεων και Διακηρύξεων. Θα δούμε, λοιπόν, τις βασικές νομοθετικές ρυθμίσεις χωρών που αφορούν στην προστασία των ΑΜΕΑ, οπως οι ΗΠΑ ή η Αυστραλία, αλλά και χωρών της Ευρωπαϊκής Ένωσης, όπως η Γερμανία, η Αγγλία, η Γαλλία κ.ά. φυσικά, το μεγαλύτερο μέρος του κεφαλαίου αυτού αναφέρεται στο νομοθετικό σύστημα της Ελλάδας σχετικά με την ισότιμη θέση των ΑΜΕΑ στην κοινωνία, και κυρίως σε ό,τι αφορά την υγεία και κοινωνική πρόνοια των ατόμων αυτών. Στην συνέχεια (Κεφάλαιο 2) θα πραγματευθούμε θέματα και όρους όπως αυτός της αποκατάστασης των ατόμων με ειδικές ανάγκες. Θα αναφερθούμε στα Κέντρα Αποθεραπείας και Αποκατάστασης, την ίδρυση και λειτουργία των οποίων έχει θεσπίσει με Προεδρικά Διατάγματα η πολιτεία. Στο πλαίσιο αυτό, και θέλοντας να διαπιστώσουμε εάν τα κέντρα αυτά αξιοποιούν τις σύγχρονες τεχνολογικές εξελίξεις που σημειώνονται στον τομέα της υγείας, θα δώσουμε ενδεικτικά παραδείγματα τέτοιων κλινικών, δημόσιων και ιδιωτικών, και των υπηρεσιών που αυτές είναι σε θέση να προσφέρουν στους ασθενείς τους. Στο Κεφάλαιο 3 γίνεται μια προσπάθεια να επισημανθούν οι διαφορές που παρατηρούνται ανάμεσα στα κέντρα και τις κλινικές αυτές, καθώς και οι τυχόν ελλείψεις που τα απομακρύνουν απο την επιτυχή ολοκλήρωση του στόχου για τον οποίο ιδρύθηκαν. Το Κεφάλαιο 4 είναι αφιερωμένο στις προσπάθειες που γίνονται σήμερα να βελτιωθεί όχι μόνο η φυσική και κλινική αποκατάσταση των ασθενών αλλά και η καθημερινότητά τους και η ποιότητα ζωής τους. Συγκεκριμένα, θα καταγράψουμε και θα περιγράψουμε τις προσπάθειες που γίνονται από εταιρείες σχεδιασμού και 8
κατασκευής ειδικών μηχανημάτων και εξαρτημάτων, που απευθύνονται για καθημερινή τους χρήση από τα άτομα με ειδικές ανάγκες και αναπηρίες. Και καθώς η τεχνολογία και η χρήση ηλεκτρονικών υπολογιστικών συστημάτων αποτελεί ένα αναπόσπαστο κομμάτι της καθημερινότητάς μας, το επόμενο κεφάλαιο (Κεφάλαιο 5) αφιερώνεται στα λογισμικά και τα υπολογιστικά συστήματα τα οποία απευθύνονται στα άτομα με ειδικές ανάγκες και αναπηρίες διαφόρων μορφών. Τέλος, ακολουθεί μια ανακεφαλαίωση όλων όσων αναφέρθησαν στην εργασία μας, ενώ παράλληλα προσπάθεια να τεθούν κάποια ζητήματα προς μελλοντική συζήτηση και έρευνα, η οποία θα οδηγήσει ίσως στην καλύτερη, ταχύτερη και αποτελεσματικότερη φυσική και κλινική αποκατάσταση των ατόμων με ειδικές ανάγκες. 9
ΚΕΦΑΛΑΙΟ 1 «ΝΟΜΟΘΕΣΙΑ - ΔΙΚΑΙΩΜΑΤΑ ΑΜΕΑ» 1 Θα λέγαμε, λοιπόν, ότι σε διεθνές επίπεδο, η νομοθεσία σχετικά με την αναπηρία φαίνεται να έχει επηρεαστεί, κατά κύριο λόγο, από διεθνείς συμβάσεις και διακηρύξεις, οι οποίες στοχεύουν στην προστασία και βελτίωση της ποιότητας ζωής των ΑΜΕΑ με τον καλύτερο δυνατό τρόπο. Οι πρώτες βάσεις για την κοινωνική προστασία των ΑΜΕΑ τέθηκαν με την Οικουμενική Διακήρυξη του Ο.Η.Ε. για τα Δικαιώματα του Ανθρώπου και ενισχύθηκαν με διάφορες ευρωπαϊκές συμβάσεις περί προστασίας των θεμελιωδών δικαιωμάτων του ανθρώπου. Σήμερα, και η Ελλάδα έχει προσαρμοσθεί νομοθετικά στις οδηγίες της Ευρωπαϊκής Επιτροπής, καθώς έχει αποδεχθεί τις διεθνείς συμβάσεις και διακηρύξεις που αφορούν στην προστασία των ατόμων με αναπηρία. Έτσι, στο πλαίσιο αυτό, υπάρχουν σήμερα στην ελληνική νομοθεσία διατάξεις που διασφαλίζουν την ίση αντιμετώπιση των ατόμων με αναπηρία και την αποφυγή διακρίσεων σε βάρος τους. Προτού όμως, αναφερθούμε λεπτομερώς στο νομοθετικό σύστημα της Ελλάδας, και ιδιαίτερα σε εκείνες τις ρυθμίσεις που αφορούν στον τομέα της Υγείας και Κοινωνικής Πρόνοιας (καθώς η εργασία μας ερευνά τον τρόπο με τον οποίο οι σύγχρονες τεχνολογικές μέθοδοι εξυπηρετούν με τον καλύτερο δυνατό τρόπο τη φυσική αποκατάσταση των ατόμων με αναπηρία) ας δούμε τις Διεθνείς Συμβάσεις και Διακηρύξεις που θέσπισαν την κοινωνική -και όχι μόνο- ισότητα των ΑΜΕΑ καθώς και τις νομοθετικές ρυθμίσες διαφόρων χωρών, ευρωπαϊκών και μη, μέσω των οποίων γίνεται προσπάθεια να προστατευθούν τα άτομα με ειδικές ανάγκες και να καταστούν ενεργά και ισότιμα μέλη της κοινωνίας στην οποία ζουν. 1.1 Οι Διεθνείς Συμβάσεις - Διακηρύξεις περί προστασίας των Ατόμων με Αναπηρία Όπως προαναφέραμε, η κοινωνική προστασία των ΑΜΕΑ πρέπει να ενταχθεί στο διεθνές πλαίσιο κατοχύρωσης των κοινωνικών δικαιωμάτων, το οποίο εγκαινιάσθηκε με την Οικουμενική Διακήρυξη του ΟΗΕ για τα Δικαιώματα του Ανθρώπου, και συμπληρώθηκε με την Ευρωπαϊκή Σύμβαση για την Προστασία των 1 Το κεφάλαιο αυτό βασίζεται κυρίως σε όσα αναγράφονται στον Οδηγό του Πολίτη με Αναπηρία και αναπτύσσονται εκτενώς στην ηλεκτρονική διεύθυνση www.disabled,.gr. Για περισσότερες λεπτομέρειες παραπέμπουμε στην συγκεκριμένη διεύθυνση. 10
Ανθρωπίνων Δικαιωμάτων και των Θεμελιωδών Ελευθεριών, καθώς επίσης και µε το Διεθνές Σύμφωνο για τα Οικονομικά, Κοινωνικά και Μορφωτικά Δικαιώματα (ΟΗΕ, 1966). Σημαντικές, όμως, είναι και οι παρεμβάσεις που έχουν γίνει στο επίπεδο Συμβουλίου της Ευρώπης. Συγκεκριμένα, η Ευρωπαϊκή Σύμβαση για την Κοινωνική και Ιατρική Αντίληψη (1953) αποτελεί τον πρώτο μηχανισμό που υιοθετήθηκε από διεθνή οργανισμό. Ο μηχανισμός αυτός αναφέρεται αποκλειστικά στα συστήματα κοινωνικής και ιατρικής βοήθειας, εισάγοντας τη θεμελιώδη αρχή της ίσης μεταχείρισης μεταξύ των ημεδαπών και αλλοδαπών πολιτών των συμβαλλομένων κρατών στο πεδίο της κοινωνικής πρόνοιας. Επιπλέον, ο Ευρωπαϊκός Κοινωνικός Χάρτης του 1961 αποτελεί τον πιο ολοκληρωμένο μηχανισμό του Συμβουλίου της Ευρώπης στον τομέα της προστασίας των κοινωνικών δικαιωμάτων, διευρύνοντας με αυτόν τον τρόπο το πεδίο παρέμβασης του Οργανισμού, που μέχρι την υιοθέτησή του περιοριζόταν στην προστασία των ατομικών ελευθεριών, µέσω της προαναφερόμενης Ευρωπαϊκής Σύμβασης για την Προστασία των Ανθρωπίνων Δικαιωμάτων και των Θεμελιωδών Ελευθεριών. Στο πλαίσιο αυτό της περαιτέρω ανάπτυξης και εμπέδωσης της φιλοσοφίας του κοινωνικού κράτους και της προστασίας των κοινωνικών δικαιωμάτων, η Γενική Συνέλευση του ΟΗΕ εξήγγειλε το 1975 τη Διακήρυξη των Δικαιωμάτων των ΑΜΕΑ, που αποτελεί συνέπεια της εγγύησης των κρατών-μελών του ΟΗΕ να δραστηριοποιηθούν για να προάγουν το επίπεδο ζωής των ΑΜΕΑ. Μεταξύ όλων των αρχών που προκηρύσσονται στη συγκεκριμένη Διακήρυξη αξίζει να σταθούμε στα εξής σημεία.: σύμφωνα με την Διακήρυξη αυτή, ο όρος ανάπηρο άτομο σημαίνει «κάθε άτομο ανίκανο να επιβεβαιώσει από μόνο του, ολικά ή μερικά, τις αναγκαιότητες για μια κανονική ατομική και κοινωνική ζωή, εξαιτίας μειωμένων σωματικών ή πνευματικών δυνατοτήτων που έχει εκ γενετής ή όχι». Επιπλέον, προβλέπεται ότι «τα ανάπηρα άτομα θα απολαμβάνουν όλα τα δικαιώματα που προβάλλονται σ αυτή τη Διακήρυξη. Αυτά τα δικαιώματα θα πρέπει να αποδίδονται σε όλα τα ανάπηρα άτομα, χωρίς οποιαδήποτε εξαίρεση λόγω της θρησκείας, πολιτικών ή άλλων γνωμών, της εθνικής ή κοινωνικής καταγωγής, της οικονομικής κατάστασης, γέννησης ή όποιας άλλης κατάστασης που αφορά στο ίδιο το ανάπηρο άτομο ή την οικογένειά του». Σημαντική, επίσης, είναι και η αρχή η οποία προβλέπει ότι «τα ανάπηρα άτομα έχουν το δικαίωμα για ιατρική, ψυχολογική και λειτουργική μεταχείριση, 11
συμπεριλαμβανομένων προσθετικών και υποβοηθητικών συσκευών, για ιατρική και κοινωνική αποκατάσταση, για εκπαίδευση, για επαγγελματική κατάρτιση και αποκατάσταση, για βοήθεια, για συμβουλευτική, για υπηρεσίες τοποθέτησης σε εργασία και για άλλες υπηρεσίες που θα τα καταστήσουν ικανά να αναπτύξουν τις ικανότητες και δεξιότητές τους στο ανώτατο όριο και θα επισπεύσουν τη διαδικασία της κοινωνικής ενσωμάτωσης ή επανενσωμάτωσής τους». Στις νομοθετικές αυτές ρυθμίσεις, οι οποίες στοχεύουν όπως είπαμε, στην εξασφάλιση για τα άτομα με αναπηρία ίσων δικαιωμάτων και ίσων ευκαιριών εργασίας και απασχόλησης, θα πρέπει να αναφέρουμε και τη Διακήρυξη SUNDBERG του 1981, με βασικές αρχές της τη συμμετοχή, ένταξη και ανάπτυξη της προσωπικότητας των ΑΜΕΑ, την αποκέντρωση και τον διεπαγγελματικό συντονισμό. Η Διεθνής αυτή Διάσκεψη, έχοντας υπόψη την Παγκόσμια Διακήρυξη του ΟΗΕ για τα Ανθρώπινα Δικαιώματα (ΟΗΕ 1948), όπως και άλλες σχετικές αποφάσεις των Ηνωμένων Εθνών, και συγκεκριμένα τη Σύμβαση για την Κατάργηση κάθε μορφής Διακρίσεων σε βάρος των Γυναικών (ΟΗΕ 1979), τη Σύμβαση για τα Δικαιώματα του Παιδιού (ΟΗΕ 1989), τη Διακήρυξη των Δικαιωμάτων των Αναπήρων Ατόμων (ΟΗΕ 1975) και τη Διακήρυξη των Δικαιωμάτων των Πνευματικά Καθυστερημένων Ατόμων (ΟΗΕ 1971), υπογραμμίζει ότι: «θα πρέπει να εξασφαλιστούν στο μεγαλύτερο δυνατό βαθμό η επαναπροσαρμογή και η ένταξη των αναπήρων ατόμων. Θα πρέπει όλα τα ανάπηρα άτομα να επωφελούνται των υπηρεσιών επανεκπαίδευσης και άλλων μορφών υποστήριξης και συμπαράστασης που είναι αναγκαίες για τη μείωση των αποτελεσμάτων της αναπηρίας, έτσι που η ένταξή τους στην κοινωνία να είναι όσο το δυνατό πιο ολοκληρωμένη και ο ρόλος τους εποικοδομητικός». Τα δικαιώματα των ΑΜΕΑ ενισχύθηκαν ακόμη περισσότερο με τον Κοινοτικό Χάρτη των Θεμελιωδών Κοινωνικών Δικαιωμάτων των Εργαζομένων (1989), που αποτελεί ένα κείμενο μεγάλης ιστορικής και κοινωνικής σημασίας για όλους τους εργαζομένους των χωρών-μελών της Ευρωπαϊκής Ένωσης. Όσον αφορά τα ΑΜΕΑ ο Χάρτης αυτός ορίζει ότι «κάθε πρόσωπο, που δεν έχει επαρκείς πόρους, έχει δικαίωμα για κοινωνική και ιατρική αντίληψη». Επιπλέον, ορίζεται ότι «κάθε πρόσωπο έχει δικαίωμα να απολαμβάνει εξειδικευμένες κοινωνικές υπηρεσίες», και ότι «κάθε άτομο µε αναπηρία έχει δικαίωμα για επαγγελματική εκπαίδευση, 12
αποκατάσταση και επανένταξη, ανεξάρτητα από την αιτία και τη φύση της αναπηρίας του» (www.disabled.gr). Στις Διακηρύξεις αυτές προσαρμόσθηκαν νομοθετικά οι περισσότερες χώρες, ευρωπαϊκές και μη, οι οποίες προσπαθούν να ενισχύσουν τη θέση των ατόμων με αναπηρία στην κοινωνία και να τους εξασφαλίσουν τη δυνατότητα να ζήσουν μια ζωή με αξιοπρέπεια, σεβασμό και ίσες ευκαιρίες. Ενδεικτικά, θα αναφερθούμε στις ρυθμίσεις που προβλέπονται από τα νομοθετικά συστήματα χωρών όπως οι Η.Π.Α, ο Καναδάς, αλλά και ευρωπαϊκών χωρών, όπως η Γερμανία, η Σουηδία, η Φινλανδία, η Γαλλία, η Αγγλία και φυσικά η Ελλάδα. 1.2 Νομοθετικά συστήματα διαφόρων χωρών σχετικά με την προστασία των ΑΜΕΑ Αρχίζοντας από το νομοθετικό σύστημα των ΗΠΑ, θα λέγαμε ότι η αμερικανική νομοθεσία έχει ως στόχο να εξασφαλίσει την ισότητα ευκαιριών των ΑΜΕΑ σε όλους τους τομείς της ζωής, την πλήρη συμμετοχή τους στη ζωή, την ανεξαρτησία και την αυτονομία στην καθημερινή τους διαβίωση, καθώς και την επαρκή αυτοεξυπηρέτησή τους. Ειδικότερα, η αμερικανική νομοθεσία σχετικά µε τα ΑΜΕΑ περιλαμβάνει τους εξής νόμους: Americans with Disabilities Act (ADA), 1990 (Νόμος για τους Αμερικανούς με Ανικανότητες), με τον οποίο απαγορεύεται η διάκριση σε βάρος των ΑΜΕΑ εξαιτίας της αναπηρίας τους στους τομείς της απασχόλησης (εργασίας), ομοσπονδιακής και πολιτειακής κυβέρνησης, των κοινωνικών παροχών και υπηρεσιών, των εμπορικών εγκαταστάσεων, της μεταφοράς και των τηλεπικοινωνιών. Επιπλέον, ο νόμος Telecommunications Act, 1996 (Νόμος για τις Τηλεπικοινωνίες) προβλέπει ότι οι κατασκευαστές τηλεπικοινωνιακού υλικού και οι παροχείς τηλεπικοινωνιακών υπηρεσιών θα πρέπει να εξασφαλίζουν ότι το υλικό και οι υπηρεσίες αυτές είναι προσβάσιμες από ΑΜΕΑ, όπου αυτό είναι λογικά εφικτό. Έτσι, τα ΑΜΕΑ θα έχουν πρόσβαση σε ένα ευρύ φάσμα προϊόντων και υπηρεσιών, όπως σταθερά και κινητά τηλέφωνα, βομβητές και υπηρεσίες τηλεφωνικού κέντρου, που πολύ συχνά δεν είναι προσβάσιμα από ΑΜΕΑ. Το νομοθετικό σύστημα των Η.Π.Α περιλαμβάνει και νόμους που αφορούν τη δικαιοσύνη και τη στέγαση των ατόμων με αναπηρία (Fair Housing Act, 1988 ), καθώς και την πρόσβασή τους στις αερομεταφορές (Air Carrier Access Act, 1986). 13
Επιπλέον, μέσω της νομοθεσίας των ΗΠΑ διασφαλίζονται τα πολιτικά δικαιώματα των ιδρυματοποιημένων προσώπων (Civil Rights of Institutionalized Persons Act, 1980), ενώ ταυτόχρονα υπάρχει μέριμνα για την εκπαίδευση των ατόμων με αναπηρία (Individuals with Disabilities Education Act, 1997). Από το νομοθετικό σύστημα μιας χώρας, βέβαια, δε θα μπορούσε να λείπει και η πρόβλεψη για την αποκατάσταση των αναπήρων. Έτσι, με τον Νόμο για την Αποκατάσταση (Rehabilitation Act, 1973, 1998) προβλέπεται η κοινωνική και επαγγελματική αποκατάσταση των ατόμων με αναπηρία καθώς απαγορεύεται η διάκριση σε βάρος των ΑΜΕΑ, εξαιτίας της αναπηρίας, σε προγράμματα που διεξάγονται από ομοσπονδιακές υπηρεσίες, σε προγράμματα που λαμβάνουν ομοσπονδιακή οικονομική βοήθεια και σε πρακτικές που εφαρμόζονται από ομοσπονδιακούς αναδόχους (www.disabled.gr). Αντίστοιχες ρυθμίσεις προβλέπονται και από τις νομοθεσίες άλλων χωρών. Για παράδειγμα, ο Νόμος Ενάντια στις Διακρίσεις των Αναπήρων (Disability Discrimination Αct ) στην Αυστραλία στοχεύει στο να εξαλείψει, όσο είναι δυνατόν, τη διάκριση σε βάρος των ΑΜΕΑ, εξαιτίας της αναπηρίας τους, στους τομείς: 1) της εργασίας, των κοινωνικών παροχών, της εκπαίδευσης, της πρόσβασης σε κτίρια και αθλητικές εγκαταστάσεις, 2) της παροχής αγαθών, υπηρεσιών, εγκαταστάσεων και γης, 3) των υπαρχόντων νόμων, και 4) της διαχείρισης των νόμων και προγραμμάτων της κοινοπολιτείας. Επιπλέον, αποσκοπεί στο να διασφαλίσει, όσο είναι εφικτό, ότι τα ΑΜΕΑ θα απολαμβάνουν ισότητα έναντι του νόμου, όπως και τα υπόλοιπα μέλη της κοινότητας, καθώς και να εξασφαλίσει την αναγνώριση και την αποδοχή, στα πλαίσια της κοινότητας, της αρχής ότι τα ΑΜΕΑ έχουν τα ίδια θεμελιώδη δικαιώματα, όπως και τα υπόλοιπα µέλη της κοινότητας (www.disabled.gr). Αλλά και στις ευρωπαϊκές χώρες γίνονται προσπάθειες προσέγγισης των ατόμων με αναπηρία και διασφάλισης των δικαιωμάτων τους μέσα από το νομοθετικό τους σύστημα. Έτσι, η πολιτική σχετικά µε την αναπηρία στη Γερμανία μετά τον Β Παγκόσμιο Πόλεμο ήταν, κυρίως, κοινωνική πολιτική. Οργανώσεις βετεράνων μάχονταν για οικονομικές αποζημιώσεις για τις αναπηρίες τους και οργανώσεις γονέων μάχονταν για ειδικά σχολεία. Τα κυριότερα σημεία στη Γερμανική νομοθεσία συνοψίζονται ως εξής: επιρροή από τον αμερικανικό νόμο Rehabilitation Act, του 1973, όπου θεωρήθηκε ορθό να αναπτυχθεί νέα στρατηγική κατά των διακρίσεων και της απομόνωσης των ΑΜΕΑ, και πρωτοβουλία για πρόταση κατά της διάκρισης σε βάρος των ΑΜΕΑ που να περιληφθεί στο Σύνταγμα και στη νομοθεσία για ίσα 14
δικαιώματα. Μεταγενέστερα, έγινε πρόταση από το Forum των Αναπήρων Δικηγόρων και Δικαστών για την θέσπιση νομοθετικής ρύθμισης με την οποία θα προβλέπονται, ρητά, ίσα δικαιώματα για τα ΑΜΕΑ. Πρόσφατα και µε αφορμή τις γενικότερες εξελίξεις σε επίπεδο Ευρωπαϊκής Ένωσης, στη Γερμανία υιοθετήθηκε μια νέα νομοθεσία η οποία επεκτείνει τις προηγούμενες και θεμελιώνει για πρώτη φορά την καθολική πρόσβαση των ΑΜΕΑ σε προϊόντα και υπηρεσίες (www.disabled.gr). Στη Φινλανδία, η νομοθεσία που αναφέρεται στις υπηρεσίες και την αρωγή προς τα ΑΜΕΑ, έχει σκοπό να βελτιώσει την ικανότητα των ΑΜΕΑ να ζήσουν ως ισότιμα µέλη της κοινωνίας. Σημαντικότερες ρυθμίσεις αποτελούν : ο νόμος για την αποκατάσταση και τα δικαιώματα των ασθενών (785/1992) που προβλέπει ότι κάθε πρόσωπο που μένει μόνιμα στη Φινλανδία δικαιούται, χωρίς διάκριση, ιατροφαρμακευτική περίθαλψη, μέσα στα πλαίσια των υπαρχόντων πόρων του ιατροφαρμακευτικού συστήματος. Επιπλέον, σημαντική είναι και η συνταγματική αναθεώρηση (969/1995), που προβλέπει ότι κανείς δεν θα τοποθετηθεί σε διαφορετική θέση εξαιτίας αναπηρίας και άλλων συγκριτικών παραγόντων και επιπλέον, υιοθετεί τα κοινωνικά δικαιώματα των πολιτών πέρα από τα παραδοσιακά αστικά και πολιτικά δικαιώματα, ενώ διασφαλίζει ότι, τα δικαιώματα των ατόμων που χρησιμοποιούν τη νοηματική γλώσσα και οι μεταφραστές της, θα προστατευθούν με νόμο ή διάταγμα (www.disabled.gr). Στη Γαλλία ο νόμος 90-602 του 1990 προστατεύει τα ΑΜΕΑ από οποιαδήποτε διάκριση σε βάρος τους στην καθημερινή ζωή. Ο νόμος απαγορεύει τη διάκριση σε βάρος των ΑΜΕΑ από δημόσιες αρχές και ιδιώτες σε σχέση µε την πρόσληψη και απόλυση από την εργασία. Ο νόμος, ακόμα, περιέχει ρυθμίσεις που δίνουν το δικαίωμα σε οργανώσεις αναπήρων να συνεργάζονται με το δημόσιο κατήγορο σε υποθέσεις διάκρισης που φθάνουν στο δικαστήριο. Ο νόμος αυτός τροποποιήθηκε από τον Ποινικό Κώδικα και προβλέπει ότι οι διακρίσεις σε βάρος των αναπήρων θεωρούνται ως προσβολές της ατομικής αξιοπρέπειας (www.disabled.gr). Αλλά και στην Αγγλία, κυρίως κατά την τελευταία δεκαετία, έγιναν διάφορες απόπειρες από βουλευτές, που υποστηρίζουν το Αναπηρικό Κίνημα, να εισάγουν νομοθεσία σχετικά µε τις διακρίσεις σε βάρος των ΑΜΕΑ. Το 1994 βουλευτές από όλα τα πολιτικά κόμματα υποστήριξαν το νόμο για τα αστικά δικαιώματα των ΑΜΕΑ (Civil Rights Disabled Persons Bill) που βασίζεται σε μεγάλο βαθμό στον 15
αμερικανικό νόμο Americans with Disabilities Act και σκοπός του είναι να σταματήσει τις διακρίσεις σε βάρος των ΑΜΕΑ στους τομείς της απασχόλησης και της πρόσβασης σε αγαθά και υπηρεσίες.. Επιπλέον, η Επιτροπή Disability Rights Commission Bill μπορεί να δίνει συμβουλές σε ΑΜΕΑ, σε επιχειρήσεις και στο κοινό, να ενεργεί διακανονισμούς σε θέματα υπηρεσιών και αγαθών, να βοηθά στην εξασφάλιση των δικαιωμάτων των ατόμων µε αναπηρία, φροντίζοντας και για βοήθεια από δικηγόρο, καθώς και να αναλαμβάνει, επισήμως, να διερευνά υποθέσεις που αφορούν διακρίσεις κατά ΑΜΕΑ. Ο νόμος Human Rights Act εισάγει ρυθμίσεις από την Ευρωπαϊκή Σύμβαση των Δικαιωμάτων του Ανθρώπου στο Βρετανικό νόμο και περιλαμβάνει την απαγόρευση κάθε διάκρισης στην εφαρμογή των δικαιωμάτων της σύμβασης (www.disabled.gr). Η Σουηδία, πρόσφατα έχει υιοθετήσει ορισμένα μέτρα για τη βελτίωση της κατάστασης των ΑΜΕΑ, παρότι δεν έχει ακόμα θεσπίσει διατάξεις κατά των διακρίσεων σε βάρος των ΑΜΕΑ. Συγκεκριμένα, οι ισχύουσες διατάξεις για ΑΜΕΑ στη Σουηδία είναι μία αναφορά από την Επιτροπή Αναπηρίας, όπου προτείνονται µία σειρά από μέτρα, περιλαμβανομένης της νομοθεσίας, σε οχτώ βασικούς τομείς της κοινωνίας, προκειμένου να αποτραπεί η διάκριση σε βάρος των ΑΜΕΑ και να επιτευχθεί η προσβασιμότητα των ΑΜΕΑ σε όλους τους τομείς της κοινωνίας. Επιπλέον, θεσπίστηκε ο νόμος Support and Service for Persons with Certain Functional Impairments (Νόμος για την Υποστήριξη και την Εξυπηρέτηση Προσώπων με Λειτουργικές Βλάβες), o οποίος έδωσε στα ΑΜΕΑ το δικαίωμα της προσωπικής βοήθειας, καθώς και ο νόμος Work Environment Act (Νόμος για το Εργασιακό Περιβάλλον), που απαιτεί οι εργοδότες να προσαρμόζουν το φυσικό περιβάλλον και την οργάνωση της εργασίας έτσι ώστε να καλύπτουν τις ανάγκες των ατόμων µε λειτουργικά μειονεκτήματα (www.disabled.gr). Τέλος, στην Ιταλία ψηφίστηκε τον Ιανουάριο 2004 νόμος, ο οποίος καθιστά υποχρεωτική την προσβασιμότητα δημοσίων ή και ιδιωτικών διαδικτυακών τόπων που προσφέρουν δημόσιες υπηρεσίες. Ο νόμος προβλέπει, σε διάστημα τριών μηνών, τον πλήρη προσδιορισμό των αρχών και κριτηρίων προσβασιμότητας και τους απαραίτητους σχετικούς ελέγχους. Επίσης, σε διάστημα τεσσάρων μηνών, προβλέπεται η οριστικοποίηση των τεχνικών προδιαγραφών σχετικών µε τα διάφορα επίπεδα προσβασιμότητας, καθώς και µε τις τεχνικές μεθόδους και εργαλεία αξιολόγησης. Το νέο αυτό νομοθετικό πλαίσιο στοχεύει να αποφύγει τη δημιουργία 16
μορφών αποκλεισμού, που συσχετίζονται µε τη διάχυση της τεχνολογίας, αλλά και να προωθήσει την αξιοποίηση της τεχνολογίας ως εργαλείο για την κοινωνική ενσωμάτωση ΑΜΕΑ. Ο νόμος αυτός προβλέπει επίσης και τη συμμετοχή των οργανώσεων ΑΜΕΑ στη διαμόρφωση του κανονισμού που αφορά δημόσιους διαδικτυακούς τόπους. Επιπλέον, προβλέπεται η επέκταση της προσβασιμότητας de jure σε έργα πολυμέσων, µε σημαντική διεύρυνση του πληθυσμού/ στόχου σε σχέση με την παρούσα ρύθμιση. Ακόμη, προβλέπονται σχετικές ρυθμίσεις στον τομέα της εκπαίδευσης, και συγκεκριμένα όσον αφορά στο ψηφιακό εκπαιδευτικό υλικό. Σημαντική είναι, επίσης, και η θέσπιση μέτρων επιτήρησης της εφαρμογής του ρυθμιστικού πλαισίου, σύμφωνα με την αρχή της ισότητας των πολιτών που θεμελιώνεται στο άρθρο 3 του Ιταλικού Συντάγματος (www.disabled.gr). 1.3 Νομοθετικό σύστημα της Ελλάδας Η Ελλάδα, λοιπόν, ακολουθώντας τις διεθνείς συμβάσεις έχει λάβει σημαντικά νομοθετικά μέτρα άσκησης κοινωνικής φροντίδας και μέριμνας για άτομα με αναπηρία. Ιδιαίτερα, το Ελληνικό Σύνταγμα εισάγει µία ανθρωποκεντρική και κοινωνική αντίληψη του δικαίου και του κράτους, κατοχυρώνοντας με το άρθρο 4 την αρχή της ισότητας έναντι του νόμου, η οποία αποτελεί το θεμέλιο λίθο του ρυθμιστικού πλαισίου για τα ΑΜΕΑ και την αντιμετώπισή τους από το κράτος, ενώ με το άρθρο 21 θεμελιώνεται το κοινωνικό κράτος δικαίου και η κοινωνική πολιτική του κράτους καθώς γίνεται ρητή αναφορά στην αναπηρία και την προστασία της από το Σύνταγμα. Επίσης, με το άρθρο 22 θεμελιώνεται το δικαίωμα των ΑΜΕΑ στην εργασία και η προστασία της εργασίας που παρέχουν. Με τις διατάξεις αυτές, το Σύνταγμα της χώρας µας εναρμονίζεται µε τα πιο προοδευτικά Συντάγματα άλλων χωρών, υιοθετείται το κοινωνικό μοντέλο για την αναπηρία και συνεπώς η Ελληνική Πολιτεία εντέλλεται να εκσυγχρονίσει τη νομοθεσία της χώρας για τα άτομα µε αναπηρία. Συγκεκριμένα, στην ελληνική νομοθεσία υπάρχουν λεπτομερείς διατάξεις για την απασχόληση των ατόμων με αναπηρία, που να ανταποκρίνεται στις σύγχρονες ανάγκες και απαιτήσεις για απασχόληση των προσώπων αυτών και έχουν διασφαλισθεί όροι διαφάνειας και αντικειμενικότητας στο σύστημα των υποχρεωτικών προσλήψεων των ΑΜΕΑ σε θέσεις εργασίας, με τη θέσπιση 17
αντικειμενικών κριτηρίων τοποθέτησης και με βάση το ποσοστό αναπηρίας τους. Στο πλαίσιο αυτό κοινωνικής προστασίας, υπάρχει επίσης μια πλειάδα νομοθετικών και κανονιστικών ρυθμίσεων που αίρουν τους αποκλεισμούς, τα εμπόδια και τις δυσκολίες κοινωνικής ένταξης των ΑΜΕΑ και παρέχουν μια σειρά από διευκολύνσεις και άλλα ευεργετήματα, που αφορούν κυρίως στους εξής τομείς: - στην εκπαίδευση των ΑΜΕΑ, η οποία παρέχεται δωρεάν από το κράτος σε δημόσια σχολεία, ενώ η μορφή των σχολείων αυτών προσδιορίζεται από το είδος και το βαθμό των ειδικών εκπαιδευτικών αναγκών των μαθητών αυτών. - στην εργασία και στην απασχόληση, που στοχεύει στην ισότιμη συμμετοχή στην κοινωνία, στην παραγωγή, στην κατανάλωση και στην άρση κάθε είδους αποκλεισμού και περιθωριοποίησης των ΑΜΕΑ. - στην υγεία, την κοινωνική πρόνοια και την ασφάλιση, που στοχεύει στη διασφάλιση ενός ελάχιστου επιπέδου κοινωνικής προστασίας των ΑΜΕΑ, με την παροχή δωρεάν ιατροφαρμακευτικής περίθαλψης και τη θέσπιση οικονομικής ενίσχυσης, καθώς και την εγκαθίδρυση και λειτουργία ιδρυμάτων κοινωνικής στήριξης και επανένταξης, τα οποία προσφέρουν στα άτομα αυτά ψυχική στήριξη, άνετη και ασφαλή διαβίωση, ιατρική παρακολούθηση και κοινωνική επανένταξη - στις μεταφορές και τις επικοινωνίες, που στοχεύει στην απρόσκοπτη προσβασιμότητα των ΑΜΕΑ στο φυσικό και κοινωνικό τους περιβάλλον (Οδηγός του Πολίτη με Αναπηρία, 2001). Πιο συγκεκριμένα, το Ελληνικό Σύνταγμα ορίζει στο άρθρο 4 ότι οι Έλληνες είναι ίσοι ενώπιον του νόμου και ότι οι Έλληνες και οι Ελληνίδες έχουν ίσα δικαιώματα και υποχρεώσεις. Με το άρθρο αυτό καθιερώνεται η αρχή της ισότητας των ΑΜΕΑ έναντι του νόμου, όπως και η αρχή της ισότητας των δύο φύλων. Η συνταγματική αυτή κατοχύρωση της αρχής της ισότητας έναντι του νόμου αποτελεί το θεμέλιο λίθο του ρυθμιστικού πλαισίου για τα ΑΜΕΑ και την αντιμετώπισή τους από το κράτος, ενώ η αρχή της ισότητας των δύο φύλων εξασφαλίζει ότι οι γυναίκες µε αναπηρία αποτελούν ισότιμα µέλη της κοινωνίας και προστατεύονται από το κράτος όπως και οι άνδρες µε αναπηρία. Επίσης, το άρθρο 21 παρ. 6, αναφέρεται ρητά στα δικαιώματα των ατόμων µε αναπηρία, ορίζοντας τα εξής: «Τα άτομα µε αναπηρίες έχουν δικαίωμα να απολαμβάνουν μέτρα που εξασφαλίζουν την αυτονομία, την επαγγελματική ένταξη και τη συμμετοχή τους στην κοινωνική, οικονομική και πολιτική ζωή της χώρας.». Ειδικές ρυθμίσεις για τα άτομα με αναπηρία προβλέπονται, επίσης, από το Αστικό 18
Δίκαιο της χώρας αλλά και από το Ποινικό, καθώς τα άτομα με αναπηρία θεωρούνται ως άτομα με μειωμένη ικανότητα προς καταλογισμό, και επομένως οποιαδήποτε αξιόποινη πράξη τους θα πρέπει να τυγχάνει ειδικής μεταχείρισης (www.disabled.gr). Σημαντικές, όμως είναι οι ρυθμίσεις που αφορούν στον τομέα της Υγείας και κοινωνικής πρόνοιας των ατόμων με αναπηρία. Έτσι, ο νόμος σχετικά με τη υγειονομική περίθαλψη των ασφαλισμένων του δημοσίου ορίζει ότι οι παρακλινικές εξετάσεις εκτελούνται με επιλογή του ασφαλισμένου σε: εργαστηριακούς ιατρούς, όλων των αναγνωρισμένων στην Ελλάδα αντίστοιχων ειδικοτήτων, διαγνωστικά εργαστήρια, πολυϊατρεία και γενικότερα φορείς πρωτοβάθμιας φροντίδας υγείας του Π.Δ. 84/2001, που έχουν την αντίστοιχη άδεια λειτουργίας και στα εξωτερικά εργαστήρια των ιδιωτικών νοσοκομείων μη κερδοσκοπικού χαρακτήρα, ύστερα από έγκριση του αρμόδιου ελεγκτή ιατρού, καθώς και σε εξωτερικά ιατρεία των Κρατικών ή Πανεπιστημιακών Νοσοκομείων, των Κέντρων Υγείας και των περιφερειακών ιατρείων, χωρίς έγκριση ελεγκτή ιατρού (Άρθρο 6 της Κ.Υ.Α. αριθμ. οικ.2/7029/0094/8.2.2005 (ΦΕΚ 213/Β ). Επιπλέον, όσον αφορά στη φυσικοθεραπεία, εργοθεραπεία, λογοθεραπεία και ψυχοθεραπεία ασφαλισμένων του Δημοσίου ισχύουν οι εξής ρυθμίσεις: Οι φυσικοθεραπείες διενεργούνται στα συμβεβλημένα εργαστήρια φυσικοθεραπείας, φυσικοθεραπευτήρια και εργαστήρια φυσικής ιατρικής και αποκατάστασης, στα αντίστοιχα εργαστήρια κλινικών και θεραπευτηρίων, καθώς και στα κρατικά νοσοκομεία και στα κέντρα αποκατάστασης που λειτουργούν ως Ν.Π.Δ.Δ (Νομικά Πρόσωπα Δημοσίου Δικαίου). και Ν.Π.Ι.Δ. (Νομικά Πρόσωπα Ιδιωτικού Δικαίου), ύστερα από έγκριση του αρμόδιου ελεγκτή ιατρού του Οργανισμού, στην περίπτωση που δεν προβλέπεται παραπομπή σε Α /βάθμια Υγειονομική Επιτροπή. Είναι υποχρεωτική η αναγραφή της παρεχόμενης φυσικοθεραπείας σε εντολή βιβλιαρίου, αλλιώς δεν αποδίδεται η σχετική δαπάνη. Σε εξαιρετικές περιπτώσεις, μετά από αιτιολογημένη γνωμάτευση του θεράποντα ιατρού, στην οποία θα αναφέρεται η πάθηση και η αδυναμία μετακίνησης του ασθενή, ύστερα από έγκριση του αρμόδιου ελεγκτή ιατρού του Οργανισμού, δύναται να πραγματοποιούνται οι φυσικοθεραπείες στην οικία του ασθενούς. Σε περιπτώσεις ασθενών με σοβαρά κινητικά προβλήματα, όπως παραπληγίες, τετραπληγίες κ.λ.π., εφόσον το συνιστά ειδικευμένος ιατρός ανάλογης ειδικότητας νοσηλευτικού ιδρύματος και μετά από έγκριση της Α /βάθμιας Υγειονομικής Επιτροπής, μπορεί να χορηγούνται μέχρι εξήντα (60) πράξεις συνολικά το μήνα για 19
κάθε μέρος και για ένα (1) χρόνο και, εφόσον διαπιστώνεται βελτίωση του ασθενούς, μπορεί να επαναληφθούν για ένα (1) ακόμη χρόνο. Μετά την πάροδο του πρώτου έτους, στο παραπεμπτικό του ειδικευμένου ιατρού αντίστοιχης ειδικότητας του νοσηλευτικού ιδρύματος, πρέπει να δικαιολογείται πλήρως η ανάγκη συνέχισης της φυσικοθεραπείας, με περιγραφή των μέχρι τότε αποτελεσμάτων της θεραπείας και του προσδόκιμου αποκατάστασης. Μετά την πάροδο της διετίας, χορηγείται συντηρητική αγωγή όπως στις κοινές και χρόνιες παθήσεις. Σε περιπτώσεις ασθενών που πάσχουν από σκλήρυνση κατά πλάκας ισχύουν τα παραπάνω με τη διαφορά ότι, μετά την πάροδο της διετίας από την έναρξη της θεραπείας, χορηγούνται τριάντα (30) συνολικά πράξεις το μήνα μετά από γνωμάτευση Α /βάθμιας Υγειονομικής Επιτροπής ισχύος ενός (1) έτους. Σε αμιγή περιστατικά κινητικών προβλημάτων χορηγούνται μέχρι ογδόντα (80) φυσικοθεραπευτικές πράξεις συνολικά το μήνα για κάθε μέρος, δηλαδή μέχρι είκοσι (20) πράξεις ανά είδος. Σε νοητικά προβλήματα και αυτισμό, μέχρι εκατόν είκοσι (120) πράξεις θεραπείας (λογοθεραπεία - εργοθεραπεία - φυσικοθεραπεία) συνολικά το μήνα, δηλαδή μέχρι είκοσι (20) πράξεις ανά είδος, εκτός της ψυχοθεραπείας, για την οποία προβλέπονται οκτώ (8) το μήνα και της συμβουλευτικής γονέων, για την οποία προβλέπονται τέσσερις (4) το μήνα. Σε μικτά περιστατικά, κινητικών και νοητικών ή ψυχονοητικών προβλημάτων, χορηγούνται μέχρι εκατόν εξήντα (160) θεραπευτικές πράξεις ειδικής αγωγής και φυσικοθεραπείας συνολικά για όλα τα μέλη του σώματος (λογοθεραπεία - εργοθεραπεία - φυσικοθεραπεία) το μήνα, δηλαδή μέχρι είκοσι (20) πράξεις ανά είδος, ε-κτός της ψυχοθεραπείας, για την οποία προβλέπονται οκτώ (8) το μήνα και της συμβουλευτικής γονέων, για την οποία προβλέπονται τέσσερις (4) το μήνα. Σε αμιγή περιστατικά κωφαλαλίας μεγάλου βαθμού (νευροαισθητήριος βαρηκοΐα άνω του 80%) μέχρι είκοσι (20) πράξεις λογοθεραπείας το μήνα. Τα πρόσωπα των ανωτέρω περιπτώσεων δύνανται να συνεχίσουν τις θεραπευτικές πράξεις μετά το δέκατο όγδοο (18ο) έτος της ηλικίας τους, ύστερα από γνωμάτευση ειδικευμένου ιατρού κρατικού ή πανεπιστημιακού νοσοκομείου αντίστοιχης ειδικότητας και κατόπιν εγκρίσεως της Α /βάθμιας Υγειονομικής Επιτροπής. Το σύνολο των θεραπευτικών πράξεων δεν μπορεί να υπερβαίνει το ήμισυ αυτών που αναφέρονται στις ειδικές περιπτώσεις. Σε παιδιά με μαθησιακές δυσκολίες χορηγούνται μέχρι είκοσι (20) λογοθεραπείες το μήνα, μέχρι την ηλικία των δεκαοκτώ (18) ετών, με γνωμάτευση ιατρού κρατικού ή πανεπιστημιακού νοσοκομείου ειδικότητας νευρολόγου, 20
ψυχιάτρου, παιδοψυχιάτρου ή αναπτυξιολόγου, μετά από έγκριση της Υγειονομικής Επιτροπής (Άρθρο 6 της Κ.Υ.Α. αριθμ. οικ.2/7029/0094/8.2.2005 (ΦΕΚ 213/Β ). Τέλος, όσον αφορά στην παροχή θεραπευτικών, διαγνωστικών, ορθοπεδικών μέσων & προθέσεων σε ασφαλισμένους του Δημοσίου, προβλέπεται ότι Ο Ο.Π.Α.Δ. παρέχει στους άμεσα ή έμμεσα ασφαλισμένους του τα ενδεδειγμένα προς αποκατάσταση της υγείας τους ή προς ανακούφιση από τη νοσηρή τους κατάσταση θεραπευτικά, διαγνωστικά, ορθοπεδικά μέσα και προθέσεις, βάσει κρατικού τιμολογίου. Τα είδη για τα οποία δεν υπάρχει κρατικό τιμολόγιο κοστολογούνται με κοινή απόφαση των Υπουργών Οικονομίας και Οικονομικών και Υγείας και Κοινωνικής Αλληλεγγύης ύστερα από εισήγηση του Δ.Σ. του Ο.Π.Α.Δ. Με όμοια απόφαση χαρακτηρίζονται σε συνήθη και μη συνήθη. - Τα θεραπευτικά μέσα και οι προθέσεις που χορηγούνται κατά τη διάρκεια της νοσηλείας του α-σφαλισμένου χρεώνονται στο λογαριασμό νοσηλείας του που υποβάλλεται από το νοσοκομείο ή την κλινική. - Η χορήγηση θεραπευτικών, διαγνωστικών ορθοπεδικών μέσων και προθέσεων εκτός νοσηλείας γίνεται ως εξής: α) Τα συνήθη είδη χορηγούνται ύστερα από γνωμάτευση του ειδικού με την πάθηση θεράποντα ιατρού και έγκριση του αρμόδιου ελεγκτικού οργάνου του Ο.Π.Α.Δ. β) Τα μη συνήθη είδη χορηγούνται ύστερα από αιτιολογημένη γνωμάτευση ειδικευμένου ιατρού αντίστοιχου με την πάθηση Τμήματος Κρατικού ή Πανεπιστημιακού Νοσοκομείου και έγκριση του αρμόδιου ελεγκτικού οργάνου του Ο.Π.Α.Δ. γ) Ακουστικά βαρηκοΐας για βαρήκοα παιδιά ασφαλισμένα στον Ο.Π.Α.Δ., με ποσοστό κώφωσης πάνω από 80%, χορηγούνται ανά διετία και για άμεσα ασφαλισμένους και συνταξιοδοτούμενες χήρες με βαρείας μορφής νευροαισθητήριου βαρηκοΐας, ανά πενταετία, μετά από εμπεριστατωμένη γνωμάτευση ιατρού Κρατικού ή Πανεπιστημιακού Νοσοκομείου ειδικότητας ΩΡΛ και έγκριση ελεγκτή ιατρού. Στους ενήλικες χορηγείται ένα (1) ακουστικό, ενώ στα παιδιά δύναται να χορηγηθούν δύο (2) ακουστικά. Η δαπάνη δεν δύναται να υπερβαίνει τα τριακόσια (300) ευρώ για το ακουστικό των ενηλίκων και τα τετρακόσια (400) ευρώ για κάθε ακουστικό παιδιών. δ) Ορθοπεδικά είδη χορηγούνται μετά την πάροδο διετίας από την προηγούμενη προμήθεια. Εξαιρούνται τα παιδικά υποδήματα και οι κηδεμόνες σκολίωσης και κύφωσης για παιδιά και εφήβους μέχρι δεκαοκτώ (18) ετών, τα οποία χορηγούνται 21
μετά την πάροδο ενός (1) έτους από την προηγούμενη προμήθεια αυτών. Τα ορθοπεδικά είδη χορηγούνται στους τετραπληγικούς και παραπληγικούς ασθενείς χωρίς συμμετοχή του ασφαλισμένου. ε) Στρώματα κατακλίσεως χορηγούνται σε μακροχρόνια κατάκοιτους ασθενείς ανά τριετία, μετά από σχετική γνωμάτευση του θεράποντα ιατρού και έγκριση του ελεγκτή ιατρού. Η σχετική δαπάνη δεν δύναται να υπερβαίνει τα εκατόν είκοσι (120) ευρώ. στ) Χειροκίνητο απλό αμαξίδιο ή αμαξίδιο ελαφρού τύπου χορηγείται στους πάσχοντες από ακρωτηριασμό των κάτω άκρων ή παραπληγία ή από βαρείες νευρολογικές παθήσεις με κινητική αναπηρία ογδόντα τοις εκατό (80%) και άνω, ανά πενταετία, μετά από γνωμάτευση ειδικευμένου ιατρού Κρατικού ή Πανεπιστημιακού Νοσοκομείου αντίστοιχης κλινικής και έγκριση ελεγκτή ιατρού. Για το απλό αμαξίδιο εγκρίνεται δαπάνη μέχρι τετρακόσια (400) ευρώ, ενώ για το αμαξίδιο ελαφρού τύπου εγκρίνεται δαπάνη μέχρι χίλια εκατό (1100) ευρώ. Ηλεκτροκίνητο αμαξίδιο χορηγείται εφάπαξ σε ενήλικες και ανά πενταετία σε παιδιά που πάσχουν από τετραπληγία ή από ασθένειες οι ο-ποίες έχουν το ίδιο αποτέλεσμα με την τετραπληγία. Η χορήγηση γίνεται μετά από γνωμάτευση ιατρού αντίστοιχης κλινικής Κρατικού ή Πανεπιστημιακού Νοσοκομείου, έγκριση δύο (2) ελεγκτών ιατρών του Ο.Π.Α.Δ. και η σχετική δαπάνη δεν δύναται να υπερβαίνει τα τέσσερις χιλιάδες (4000) ευρώ. ζ) Ηλεκτροκίνητο ποδήλατο ενεργητικής και παθητικής κινησιοθεραπείας χορηγείται σε τετραπληγικούς ασθενείς, εφάπαξ, μετά από γνωμάτευση διευθυντή Νοσοκομείου (Κρατικού ή Πανεπιστημιακού) αντίστοιχου Τμήματος και έγκριση ελεγκτή ιατρού. Η σχετική δαπάνη δεν δύναται να υπερβαίνει τα χίλια επτακόσια (1700) ευρώ. η) Τεχνητά βοηθήματα τυφλών και κωφών χορηγούνται χωρίς συμμετοχή του ασφαλισμένου, εφάπαξ και ως εξής: στους τυφλούς ένα (1) μπαστούνι και στους κωφούς ένα (1) αναλογικό ρολόι. θ) Στους ινσουλινοεξαρτώμενους ασθενείς χορηγούνται τα εξής είδη: μία αντλία συνεχούς έγχυσης ινσουλίνης, ανά πέντε (5) έτη, ένα κουτί ελέγχου κετόνης, ανά έτος και αναλώσιμα υλικά αξίας μέχρι διακοσίων (200) ευρώ ανά μήνα. Τα παραπάνω είδη χορηγούνται με την εξής διαδικασία (απόφαση Δ.Σ. του Ο.Π.Α.Δ. της 2.6.2004, αρ. πρακτικού 123): α) γνωμάτευση για την ανάγκη τοποθέτησης της φορητής αντλίας, αιτιολογημένη και τεκμηριωμένη επαρκώς, από διαβητολογικό ιατρείο ή Κέντρο Κρατικού ή Πανεπιστημιακού Νοσοκομείου της χώρας, στο οποίο υπηρετεί 22
εξειδικευμένο προσωπικό στην τοποθέτηση και παρακολούθηση των ασθενών με αντλία ινσουλίνης και βεβαίωση για την αδυναμία ρύθμισης του σακχαρώδη διαβήτη μετά από νοσηλεία του ασθενούς στο νοσοκομείο, β) έκδοση απόφασης χορήγησης από τη Δ2 Δ/νση Υγειονομικής Περίθαλψης του Ο.Π.Α.Δ., ύστερα από έγκριση της Επιτροπής των αντλιών έγχυσης ινσουλίνης του ΚΕΣΥ. Για την απόδοση της σχετικής δαπάνης είναι απαραίτητη η αναγραφή της στο βιβλιάριο υγείας του ασθενούς. Τα παραπάνω χορηγούνται χωρίς συμμετοχή του ασφαλισμένου. Όπου δεν αναφέρεται μη συμμετοχή του ασφαλισμένου στη δαπάνη, αυτή είναι 25% (Άρθρο 6 της Κ.Υ.Α. αριθμ. οικ.2/7029/0094/8.2.2005 (ΦΕΚ 213/Β ). 23
ΚΕΦΑΛΑΙΟ 2 «ΚΕΝΤΡΑ ΑΠΟΚΑΤΑΣΤΑΣΗΣ ΑΜΕΑ ΣΤΗΝ ΕΛΛΑΔΑ» Σύμφωνα, λοιπόν, με όσα αναφέραμε στο προηγούμενο κεφάλαιο (Κεφάλαιο 1), τα Άτομα με Ειδικές Ανάγκες, ή αλλιώς τα Άτομα με Αναπηρία αποτελούν μια σημαντική μερίδα του πληθυσμού, την οποία οφείλει η πολιτεία να προστατεύσει από οποιαδήποτε κοινωνική διάκριση ή κοινωνικό αποκλεισμό, μέσω της λήψης και θέσπισης των κατάλληλων νομοθετικών μέτρων. Έρευνες φανερώνουν, άλλωστε, ότι το 10% του συνολικού πληθυσμού εμφανίζει κάποιου βαθμού αναπηρία και έχει ανάγκη των υπηρεσιών αποκατάστασης, στόχος της οποίας θα πρέπει να είναι η ελαχιστοποίηση των ατομικών και οικογενειακών προβλημάτων, καθώς και του κοινωνικού και εργασιακού κόστους. Για το σκοπό αυτό, η πολιτεία έχει αποφασίσει την ίδρυση και λειτουργία Κέντρων Αποκατάστασης και Αποθεραπείας (Κ.Α.Α) των ατόμων με αναπηρία, με αποτέλεσμα σήμερα να υπάρχουν σε ολόκληρη την Ελλάδα (κυρίως στα μεγάλα αστικά κέντρα, όπως Αθήνα, Πάτρα, Θεσσαλονίκη) κέντρα και κλινικές φυσικής ιατρικής και αποκατάστασης, τόσο δημόσιες όσο και ιδιωτικές, οι οποίες προσφέρουν στα ΑΜΕΑ τις καλύτερες δυνατές υπηρεσίες με την εφαρμογή σύγχρονων τεχνολογικών μέσων και εγκαταστάσεων, καθώς και εξειδικευμένου ιατρικού και νοσηλευτικού προσωπικού. Προτού, όμως, αναφερθούμε λεπτομερώς στα κέντρα αυτά και στις υπηρεσίες που τα ίδια προσφέρουν, ας δούμε λίγο τι σημαίνει ο όρος «αποκατάσταση ατόμων με αναπηρία». 2.1 Τι εννοούμε με τον όρο «Αποκατάσταση Ατόμων με Ειδικές Ανάγκες» Είναι γεγονός ότι πολλές μυοσκελετικές, νευρολογικές, καρδιακές, αναπνευστικές και αγγειακές παθήσεις, με άλλα λόγια, παθήσεις που μπορεί να προκαλέσουν οξύ ή χρόνιο πόνο, αλλά και παθήσεις που μπορεί να οδηγήσουν σε παρατεταμένη ακινητοποίηση ή κλινοστατισμό, έχουν σαν αποτέλεσμα την πρόκληση, προσωρινής ή μόνιμης αναπηρίας. Ο όρος αποκατάσταση, λοιπόν, αναφέρεται στη διαδικασία εκείνη μέσω της οποίας «ένα άτομο εκπαιδεύεται να αποκτήσει τις μέγιστες δυνατές φυσικές, 24
ψυχολογικές, κοινωνικές, επαγγελματικές και εκπαιδευτικές δυνατότητες, σύμφωνα με την ανατομική του διαταραχή, τους περιβαλλοντικούς περιορισμούς, τις επιθυμίες και τους στόχους που έχει θέσει στη ζωή του. Οι ασθενείς, η οικογένεια τους και τα μέλη της ομάδας αποκατάστασης εργάζονται από κοινού για να καθορίσουν ρεαλιστικούς στόχους, να αναπτύξουν και να φέρουν εις πέρας προγράμματα με τα οποία θα επιτευχθεί η μέγιστη δυνατή λειτουργικότητα, στα πλαίσια μιας υπολειμματικής αναπηρίας. Η αξιολόγηση των λειτουργικών ελλειμμάτων, μέσω ειδικών κλιμάκων εκτίμησης, η λειτουργική επανεκπαίδευση των ασθενών με βάση τις αρχές της εμβιομηχανικής, της κινησιολογίας, της νευροφυσιολογίας αλλά και τα επιτεύγματα της σύγχρονης τεχνολογίας, η σφαιρική αντιμετώπιση του οξέος και χρόνιου πόνου, η χρήση φυσικών μεθόδων αναλγησίας και επανεκπαίδευσης και τέλος, η πρόληψη των αιτιών πρόκλησης αναπηρίας, αποτελούν τον βασικό κορμό του έργου των ιατρών Φυσικής Ιατρικής και Αποκατάστασης» (www.thriassio-hosp.gr). Άλλωστε, η ειδικότητα της Φυσικής Ιατρικής και Αποκατάστασης αποτελεί μια σχετικά νέα ειδικότητα για τα ελληνικά δεδομένα, καθώς έχει αρχίσει να αναγνωρίζεται μόλις από το 1974, εδώ, δηλαδή, και περίπου 30 χρόνια. Η ειδικότητα αυτή περιλαμβάνει δύο επιστημονικά πεδία, αυτό της Φυσικής Ιατρικής, το οποίο αφορά στην εφαρμογή Φυσικών μέσων και μεθόδων και αυτό της Αποκατάστασης, η οποία αποτελεί μια σφαιρική και ολοκληρωμένη προσέγγιση για την εκπαίδευση και επανένταξη των ατόμων με κινητικό και λειτουργικό έλλειμμα.. H ειδικότητα επομένως της Φυσικής Ιατρικής και Αποκατάστασης (Φ.Ι.Απ.) παρεμβαίνει σε όλες τις κλινικές καταστάσεις που παρουσιάζουν κάποιου βαθμού κινητικό ή λειτουργικό έλλειμμα, όπως είναι οι κρανιοεγκεφαλικές κακώσεις, οι κακώσεις νωτιαίου μυελού, οι κακώσεις περιφερικών νεύρων, οι ακρωτηριασμοί, οι πολυτραυματίες κ.ά, σαν αποτέλεσμα τροχαίων κυρίως ατυχημάτων αλλά και άλλων παθολογικών ή νευρολογικών παθήσεων, όπως είναι τα διάφορα αγγειακά εγκεφαλικά επεισόδια (ημιπληγία κ.λ.π.), η εγκεφαλική δυσλειτουργία (εγκεφαλική παράλυση σε παιδιά), η νόσος του Gullain Barre και άλλα νευρολογικά σύνδρομα, και γενικά διάφορες καταστάσεις που επηρεάζουν την κινητικότητα και λειτουργικότητα των ατόμων (www.kat-hosp.gr). Ο βασικός σκοπός της Φυσιατρικής παρέμβασης, λοιπόν, φαίνεται να είναι η προσπάθεια περιορισμού του λειτουργικού ελλείμματος και η εκμετάλλευση των δυνατοτήτων του ασθενούς, μέσα από κατάλληλα προγράμματα, ώστε ο ασθενής να 25
παραμείνει ανεξάρτητος και αυτοϋπηρετούμενος, περισσότερο αποδοτικός για την οικογένειά του και την κοινωνία, βελτιώνοντας ουσιαστικά την ποιότητα της ζωής του (www.kat-hosp.gr). Αντίστοιχα, η Αποκατάσταση συμμετέχει σε όλες τις φάσεις της Ιατρικής φροντίδας, τόσο στην πρόληψη των παθήσεων ή καταστάσεων που οδηγούν στην αναπηρία, όσο και στις διάφορες φάσεις της νοσηλείας των ασθενών με παρόμοια προβλήματα, από το οξύ στάδιο μέχρι και την τελική λειτουργική επανένταξη, εφαρμόζοντας κατάλληλες και εξειδικευμένες θεραπευτικές τεχνικές (www.kathosp.gr). Από όλα αυτά, εύκολα μπορεί να καταλάβει κανείς ότι η Φυσική Ιατρική και Αποκατάσταση των ασθενών, και ειδικά των ασθενών με ειδικές ανάγκες και αναπηρίες, αποτελεί σήμερα, και πρέπει να συνεχίσει να αποτελεί, ουσιαστικό και αναπόστατο κομμάτι της φροντίδας υγείας, καθώς μπορεί να συμβάλλει αποτελεσματικά τόσο στην ολοκλήρωση των παρεχομένων υπηρεσιών υγείας όσο και στην τελική οικογενειακή, κοινωνική και επαγγελματική επανένταξη των ατόμων αυτών. Για το λόγο αυτό, όπως άλλωστε έχουμε προαναφέρει, η πολιτεία έχει προβλέψει την ίδρυση και λειτουργία κέντρων αποθεραπείας και αποκατάστασης, στα οποία μπορούν να απευθύνονται οι ασθενείς με αναπηρίες ούτως ώστε να λάβουν την καλύτερη δυνατή φροντίδα. Τέτοια κέντρα, όπως θα δούμε στη συνέχεια, λειτουργούν σε ολόκληρη την Ελλάδα, κυρίως, όμως, στα μεγάλα αστικά κέντρα. 2.2 Τι είναι τα Κέντρα Αποθεραπείας και Αποκατάστασης (Κ.Α.Α) των ΑΜΕΑ Τα Κέντρα Αποκατάστασης και Αποθεραπείας των ατόμων με ειδικές ανάγκες αποτελούν σύγχρονες μονάδες εξοπλισμένες με σύγχρονα τεχνολογικά μέσα, στις οποίες παρέχεται νοσηλεία σε άτομα που πάσχουν από σοβαρές παθήσεις, οι οποίες επηρεάζουν, όπως είπαμε, την κινητικότητα και λειτουργικότητα των ατόμων και μπορούν να προκαλέσουν προσωρινή ή και μόνιμη αναπηρία. Το κράτος, με το Προεδρικό Διάταγμα που δημοσιεύτηκε το 1993, ορίζει με ακρίβεια τους όρους και τις προϋποθέσεις για την ίδρυση και λειτουργία των 26
Κέντρων Αποθεραπείας και Αποκατάστασης τόσο από φυσικά πρόσωπα όσο και από Νομικά Πρόσωπα Ιδιωτικού Δικαίου (Ν.Π.Ι.Δ). Έτσι, το Προεδρικό Διάταγμα υπ αριθ.395 που δημοσιεύτηκε στο ΦΕΚ αρ. Φύλλου 166/28-09-1993 ορίζει τα εξής: 1. Κέντρο Αποθεραπείας και Αποκατάστασης είναι η αυτοτελής και ανεξάρτητη Μονάδα στην οποία παρέχονται υπηρεσίες υγείας και νοσηλείας σε ασθενείς εσωτερικούς ή εξωτερικούς οι οποίοι πάσχουν από παθήσεις του μυϊκού, νευρικού, κυκλοφοριακού, ερειστικού, αναπνευστικού συστήματος, καθώς και από νοητική στέρηση χρησιμοποιώντας τα σύγχρονα μέσα και τις μεθόδους της Ιατρικής Αποκατάστασης. 2. στα Κέντρα Αποθεραπείας και Αποκατάστασης μπορούν να λειτουργήσουν και ξενώνες Αποκατάστασης στην περίπτωση που υπάρχουν ασθενείς που χρειάζονται επανέλεγχο ή ειδική εκπαίδευση για την αποκατάστασης τους. 3. τα Κέντρα Αποθεραπείας και Αποκατάστασης μπορεί επιπλέον να περιλαμβάνουν στον σκοπό τους την επαγγελματική κατάρτιση, ενημέρωση και ψυχαγωγία των ατόμων με ειδικές ανάγκες (ΑΜΕΑ), καθώς και την υλοποίηση σχετικών προγραμμάτων συγχρηματοδοτούμενων από την Ευρωπαϊκή Ένωση. Δύναται και να διενεργούν έρευνες σχετικές με την επαγγελματική και κοινωνική αποκατάσταση των ΑΜΕΑ. 4. οι δικαιούχοι της άδειας ίδρυσης και λειτουργίας των Κέντρων Αποθεραπείας και Αποκατάστασης μπορούν επίσης, όταν υλοποιούνται με τα κέντρα αυτά τα προγράμματα κοινωνικής προστασίας με τη συμμετοχή και άλλων νομικών προσώπων υπαγομένων στην εποπτεία του Υπουργείου Υγείας και Κοινωνικής Αλληλεγγύης να συνιστούν μεταξύ τους Αστική Εταιρία του άρθρου 741 του Αστικού Κώδικα, καθώς και να συνάπτουν σχετικές συμβάσεις συνεργασίας με άλλα νομικά πρόσωπα δημοσίου ή ιδιωτικού δικαίου του ίδιου ή παρεμφερούς σκοπού, καθώς επίσης με Οργανισμούς Τοπικής Αυτοδιοίκησης. 5. Τέλος, τα Κέντρα Αποθεραπείας και Αποκατάστασης δύνανται να θέτουν σε λειτουργία παραρτήματα τόσο στο Νομό, όπου λειτουργούν, όσο και στους υπόλοιπους Νομούς της Ελλάδας. Τα Κέντρα Αποκατάστασης & Αποθεραπείας (Α.Α.) διακρίνονται στις εξής κατηγορίες: Κέντρα Αποκατάστασης & Αποθεραπείας. Ημερήσιας Νοσηλείας. 27