27 Απριλίου 2015 Παρέμβαση της Ράνιας Κλουτσινιώτη, αναδόχου και συντονίστριας του ΠΠΧΣΑΑ Κρήτης Αντιλαμβάνομαι την σημερινή συνάντηση ως «συμπόσιο εργασίας» και γι αυτό στη σύντομη παρουσίαση που ακολουθεί, προκειμένου να ακουστούν οι απόψεις όλων, θα αναφερθώ στα κρισιμότερα ερωτήματα, ακολουθώντας την σειρά των βασικών αξόνων, όπως τους έθεσε το ΔΣ του ΣΕΠΟΧ στην πρόσκληση που μας απεύθυνε. Συγκεκριμένα: Η πορεία της (των) Μελέτης: Το Πρόγραμμα προωθήθηκε με πολύ αργούς ρυθμούς (οι αναθέσεις των Μελετών έγιναν τον Απρίλιο του 2012!), ιδιαίτερα όσον αφορά στο Στάδιο Β1. Η Μελέτη του Β1 Σταδίου της Κρήτης επανυποβλήθηκε διορθωμένη σύμφωνα με τις παρατηρήσεις της Υπηρεσίας τον Απρίλιο του 2014 (με σχετική βεβαίωση τυπικής παραλαβής) και παρελήφθη οριστικά 10 μήνες αργότερα!!!. Το Β1 Στάδιο της Μελέτης της Κρήτης έχει παραληφθεί στις 25.02.2015, η δημοσιοποίηση της ΣΜΠΕ έγινε στις 20.03.2015 και η αποστολή της Μελέτης στους φορείς στις 24.03.2015. Η Μελέτη και η ΣΜΠΕ έχουν αναρτηθεί στο διαδίκτυο. Την εβδομάδα 11 έως 15 Μαΐου οργανώνονται από την Περιφέρεια Κρήτης δημόσιες συναντήσεις, όπου η Μελέτη θα παρουσιαστεί από εμάς, με την παρουσία των επιβλεπόντων, στις τέσσερις Π.Ε. της Κρήτης. Αιτίες (Πέραν της συνήθους αδράνειας και γραφειοκρατίας): Η εξω-συμβατική, πλην όμως πολιτική άποψη, του προηγούμενου Γενικού Γραμματέα (προφανώς και του Υπουργού) ότι πρέπει πρώτα να γίνει εσωτερική διαβούλευση με τα Υπουργεία, να ενσωματωθούν οι παρατηρήσεις τους και μετά να δημοσιοποιηθεί η Μελέτη. Επίσης, στα παραπάνω προστέθηκε μια περίεργη ερμηνεία των ισχυουσών διατάξεων, ότι πρέπει πρώτα να δημοσιοποιηθεί η ΣΜΠΕ (που λογικά είναι σχέδιο ΣΜΠΕ, αφού δεν έχει οριστικοποιηθεί η Μελέτη / μάλλον θα χρειαστεί να επανα-δημοσιοποιηθεί, εάν έχουμε ανατροπές) και μετά να αρχίσει η δημόσια διαβούλευση. Με αποτέλεσμα να έχουμε αναιτιολόγητα μεγάλες καθυστερήσεις, αλλά κυρίως να προεξοφλείται με αντιδημοκρατικό τρόπο (δηλαδή πως δεν θα έχουμε ανατροπές) ότι οι απόψεις των τοπικών φορέων και των Περιφερειακών Συμβουλίων δεν έχουν ουσιαστική σημασία. Ο ρόλος των ΠΠΧΣΑΑ στο πλαίσιο της μεταρρύθμισης (ΧΩΠΟΜΕ και Ειδικά Πλαίσια): το ΠΠΧΣΑΑ Κρήτης και φυσικά και τα υπόλοιπα- έχει εκπονηθεί σύμφωνα με τις διατάξεις του θεσμικού νόμου 2742/1999 για τον χωροταξικό σχεδιασμό και την αειφόρο ανάπτυξη και τις διατάξεις της με αρ. 107017/2006 Κ.Υ.Α. (ΦΕΚ 1225Β) περί εκτίμησης των περιβαλλοντικών επιπτώσεων ορισμένων σχεδίων και προγραμμάτων, όπως αυτό προβλέπεται από την &5 του άρθρου 13α μεταβατικές διατάξεις του Ν.4269/2014, του λεγόμενου νόμου ΧΩΠΟΜΕ. Αναφέρεται ως σημαντικό θέμα, διότι κατά τη γνώμη μου, αλλά και κατά την εκφρασμένη γνώμη του ΣΕΠΟΧ, ο νόμος αυτός έχει πολλά προβλήματα και θα πρέπει να ανασταλεί συνολικά η ισχύς του ή, εάν αυτό δεν είναι δυνατό, να ανασταλούν άμεσα μερικά συγκεκριμένων άρθρα του. Μια τέτοια αναστολή κανονικά δεν έχει αρνητική επίπτωση στις μελέτες των ΠΠΧΣΑΑ, ενώ θα έχει ιδιαίτερα θετικές επιπτώσεις στην εφαρμογή τους. 1
Συγχρόνως, υπάρχει άμεση ανάγκη για αναστολή ισχύος των διατάξεων που «αναβαθμίζουν» τα Ειδικά Πλαίσια και τα καθιστούν υπερκείμενα των Περιφερειακών. Στο πλαίσιο της αναβάθμισής τους πολιτικοί και υπηρεσιακοί παράγοντες ερμήνευσαν στενά την δυνατότητα εξειδίκευσης των προβλέψεών τους από τα ΠΠΧΣΑΑ, αναιρώντας στην ουσία το νόημα της εκπόνησής τους, της γνώσης του συγκεκριμένου χώρου και των απόψεων των φορέων της Περιφέρειας. Για την Κρήτη, η εφαρμογή ειδικά των χωρικών προβλέψεων του Ειδικού Πλαισίου για τον Τουρισμό θα ήταν καταστροφική. Αλλά και η συνέχιση των χωρικών προβλέψεων των ΑΠΕ, δηλαδή της πολιτικής όποιος έχει ένα οικοπεδάκι εγκαθιστά με αδειοδότηση ένα φωτοβολταϊκό ή τρεις ανεμογεννήτριες. Ο ρόλος των ΠΠΧΣΑΑ στο πλαίσιο της συγκυρίας της κρίσης: Δυστυχώς η κρίση δεν είναι πρόσφατο φαινόμενο η κρίση είχε αρχίσει πολύ πριν την ανάθεση των Μελετών (οι πολιτικοί την παραδέχτηκαν από το 2009). Φυσικά και έχει επιπτώσεις η κρίση ως προς τη συγκρότηση του Προγράμματος Δράσης, το οποίο εξαρτάται άμεσα από τους διαθέσιμους πόρους: είναι επομένως ιδιαίτερα σημαντικός ο ρόλος των ΠΠΧΣΑΑ, διότι μόνον αυτά μπορεί να ιεραρχήσουν ορθολογικά το προς ποιες δράσεις πρέπει να κατευθυνθούν κατά προτεραιότητα οι περιορισμένοι πόροι. Η υλοποίηση του προωθούμενου αναπτυξιακού προτύπου μετά τα νομοθετήματα της κρίσης: για πρώτη και μοναδική φορά τολμώ να διατυπώσω την άποψη ότι η κρίση αποδεικνύεται ευεργετική, επειδή υπάρχει παντελής έλλειψη επενδύσεων και έτσι από το προωθούμενο αναπτυξιακό πρότυπο, που καταργεί τα συγκριτικά πλεονεκτήματα της Χώρας (φυσικό πολιτιστικό περιβάλλον), δεν εφαρμόζεται τίποτε. Γενικά η ισχύς σωρείας διατάξεων των νομοθετημάτων της κρίσης πρέπει καταργηθεί / χρειάζεται άμεσα να συγκροτηθεί επιχειρησιακή επιτροπή εμπειρογνωμόνων με χρονοδιάγραμμα σφιχτό, για να υποδείξει τις άμεσες προτεραιότητες / για τη διατύπωση νέων νόμων απαιτείται χρόνος, μην απατόμεθα. Σύζευξη χωρικού και αναπτυξιακού προγραμματισμού (Χωροταξικός Σχεδιασμός και Επιχειρησιακά Πλαίσια Δράσης): Έχουμε διαμορφώσει από μακρόχρονες συνεργασίες την αντίληψη ότι ο χωροταξικός σχεδιασμός οφείλει να συνεργάζεται με τα επιχειρησιακά πλαίσια, να προχωρούν και τα δύο επίπεδα παράλληλα και να οργανώνονται σε συνδυασμό. Έτσι και δουλέψαμε και στην Κρήτη, πάντοτε σε συνεργασία με τις περιφερειακές αρχές, τις δημόσιες υπηρεσίες και τα επιμελητήρια. Δεν είναι τυχαίο ότι, η πρώτη από τις οκτώ στρατηγικές επιλογές προτεραιότητας της Σύνοψης Πορισμάτων του Α Σταδίου της Κρήτης έχει τίτλο «Κοινή προετοιμασία των Επιτροπών των Υπουργείων Ανάπτυξης, ΥΠΕΚΑ και της Περιφέρειας Κρήτης για τις δράσεις της επόμενης Προγραμματικής Περιόδου, 2014-2020, ώστε να είναι συμβατές μεταξύ τους και να κινούνται προς την ίδια κατεύθυνση». Την πρώτη περίοδο -το 2000- στην Περιφέρεια Κρήτης όταν άρχισε η χωροταξική μελέτη είχε προηγηθεί η εκπόνησή του και είχε σχεδόν οριστικοποιηθεί το επιχειρησιακό πλαίσιο «ΠΕΠ 2000-2006» και έτσι σε 2
συνεργασία με τις περιφερειακές υπηρεσίες ενσωματώσαμε μεγάλο ποσοστό των προβλέψεών τους στον χωροταξικό σχεδιασμό, ενώ παράλληλα επεξεργαζόμενοι το μακροπρόθεσμο Πλαίσιο Δράσης της 15ετίας του Χωροταξικού (2015), προσεγγίσαμε και επηρεάσαμε διαμέσου της τότε Περιφερειακής Αρχής τη δομή και την επιλογή των «μεγάλων έργων» του «Εθνικού σκέλους και του ΠΕΠ 2007-2013». Σήμερα, σημαντικό ποσοστό των έργων αυτών έχει υλοποιηθεί, κυρίως στις υποδομές περιβάλλοντος και στα φράγματα και τους ταμιευτήρες. Σήμερα για την προετοιμασία του «ΣΕΣ 2012-2020» -μάλιστα σε περίοδο κρίσης, που οι πόροι θα είναι περιορισμένοι- «προηγήθηκε» μεν χρονικά ο χωροταξικός σχεδιασμός και επομένως αναλάβαμε πρωτοβουλία και ήδη συναντηθήκαμε με την Περιφέρεια, το ΥΠ.ΑΝ./ΕΥΣΣΑΠ τα Επιμελητήρια και τη Διαχειριστική Αρχή Κρήτης, προκειμένου να συγκροτηθεί ο κοινός προγραμματισμός. Σκοπός είναι να επηρεάσουμε- την δομή (την αρχιτεκτονική) που πρόκειται να αποκτήσει το συνολικό εθνικό και περιφερειακό πρόγραμμα, αλλά και τις προτεραιότητες στις ομάδες δράσεων -φυσικά γι αυτές που αφορούν και στην Κρήτη- ανάμεσα στις θεματικές ενότητες, ώστε αποκτηθεί η επιθυμητή συνέργια των σχεδιασμών. Μείναμε όμως πίσω, τα περιφερειακά χωροταξικά καθυστέρησαν. Η διαδικασία αυτή -συστηματική και σε βάθος συνεργασία ΥΠΕΚΑ/ΥΠΑΝ- θα έπρεπε να ήταν προγραμματικά εξασφαλισμένη. Αποτίμηση της αποτελεσματικότητας των ΠΠΧΣΑΑ στις τρέχουσες συνθήκες σε σύγκριση με την επιθυμητή επιδιωκόμενη συνεισφορά τους: Κατ αρχήν, ως Πλαίσιο Αναφοράς για τις προτάσεις Αναθεώρησης και Εξειδίκευσης χρησιμοποιούνται (ορθά) οι διατυπώσεις της Σύνοψης Πορισμάτων της Έκθεσης Αξιολόγησης, πορίσματα τα οποία έτυχαν ενεργού διαλόγου (μεγάλος αριθμός απόψεων των Δήμων, των Επιμελητηρίων, των Δημοσίων Υπηρεσιών, κλπ., την σημαντική Απόφαση του Περιφερειακού Συμβουλίου Κρήτης, το οποίο αφ ενός φιλτράρει τις παρατηρήσεις των φορέων και αφ ετέρου επικεντρώνεται και τεκμηριώνει τις απόψεις του σχετικά με τις στρατηγικές προτεραιότητες της Σύνοψης Πορισμάτων του Α Σταδίου της Μελέτης, ενίοτε συμφωνώντας, ενίοτε διαφωνώντας, ενίοτε τροποποιώντας ή και εμπλουτίζοντάς τις). Η περαιτέρω επεξεργασία, η οποία ολοκληρώθηκε στο Στάδιο Β1, έγινε με σκοπό να ενσωματωθούν κατά τον μέγιστο δυνατό βαθμό οι απόψεις του Περιφερειακού Συμβουλίου και να εμπλουτιστεί ο προβληματισμός με νέα στοιχεία που προέκυψαν από τον δημόσιο διάλογο, ώστε να καταστούν αποτελεσματικά. Από την αξιολόγηση της εφαρμογής του ισχύοντος, που είναι στρατηγικός και δίνει κατευθύνσεις στους υποκείμενους σχεδιασμούς, προέκυψε ότι δεν αντιμετωπίστηκε η αστική διάχυση, ούτε η ολοένα αυξανόμενη υποβάθμιση των παράκτιων αστικών και τουριστικών περιοχών και φυσικά ούτε η αποψίλωση του ορεινού όγκου από πληθυσμό και δραστηριότητες, αλλά ούτε και υποστηρίχτηκε ουσιαστικά η κοινή πολιτική προστασίας και ανάδειξης του φυσικού και πολιτιστικού περιβάλλοντος. 3
Από την αναλυτική εξέταση των παραμέτρων και των δεικτών, όπως αυτοί εξελίχθηκαν μετά το 2003, διαπιστώθηκε ότι η κινητοποίηση του ανθρώπινου δυναμικού, η συσσώρευση κεφαλαίου και οι δημόσιες επενδύσεις έχουν δημιουργήσει ισχυρούς πόλους ανάπτυξης σε επιλεγμένους τομείς, ιδιαίτερα στην αγροτική οικονομία και στον τουρισμό. Συγχρόνως όμως διαπιστώθηκε ότι η Κρήτη, ενώ διαθέτει ισχυρά συγκριτικά πλεονεκτήματα -φυσικό και πολιτιστικό περιβάλλον, ερευνητική δραστηριότητα- δεν έχει διαμορφώσει δυναμικά ανταγωνιστικά πλεονεκτήματα, καθώς η ανταγωνιστικότητα της κινείται σε χαμηλά επίπεδα. Η Κρήτη είναι σαφώς στραμμένη προς τον έξω χώρο, τόσο στο διεθνές περιβάλλον, όσο και στον Ευρωπαϊκό και τον Μεσογειακό Χώρο, με ποικίλους κατά τομέα τρόπους, όπως για παράδειγμα: (1) από την οικονομική της δραστηριότητα (γεωργικά προϊόντα, τουρισμός, επιχειρήσεις καινοτομικού χαρακτήρα, επιχειρήσεις θαλασσίων και αεροπορικών μεταφορών), (2) από την εκπαιδευτική και ερευνητική της δραστηριότητα (Πανεπιστήμιο, Πολυτεχνείο, ΙΤΕ, Μεσογειακά Ερευνητικά Ιδρύματα και τη συμμετοχή τους σε διεθνή και ευρωπαϊκά δίκτυα). Η Κρήτη διαθέτει τα συγκριτικά πλεονεκτήματα και μπορεί να επιχειρήσει να μετατρέψει την κρίση σε ευκαιρία, με προσανατολισμό της περιφερειακής οικονομίας προς μια στρατηγική στοχευμένων και έξυπνων εξειδικεύσεων, αξιοποιώντας συγχρόνως και τις προωθούμενες σε εθνικό επίπεδο μεταρρυθμίσεις. Ανάδειξη προβλημάτων (Τα Ειδικά Πλαίσια και η σχέση τους με τα Περιφερειακά): Η ανάδειξη της ταυτότητας και η προώθηση της αναπτυξιακής φυσιογνωμίας της Κρήτης συνδέονται απόλυτα με τους δύο κρίσιμους τομείς ανάπτυξης, τον τουρισμό και την παραγωγή ενέργειας από ΑΠΕ, οι οποίοι διαθέτουν Ειδικά Πλαίσια, τα λήμματα και οι διατυπώσεις των οποίων έχουν τύχει σοβαρής κριτικής, ακόμη και πριν θεσμοθετηθούν. Στις κατά καιρούς τροποποιήσεις ή συμπληρώσεις δεν βελτιώνονται τα προβλήματα που έχουν εντοπιστεί, ενώ σε διάφορους θεσμικούς νόμους προστίθενται συνεχώς «συμπληρωματικές διευκρινίσεις» σχετικές με το αντικείμενο, με τις οποίες περιπλέκονται έτι περισσότερο τα θέματα. Σύμφωνα με το άρθρο 8, παρ. 2, του Ν 2742/1999, με τις διατάξεις του οποίου εκπονούνται οι Μελέτες των ΠΠΧΣΑΑ, τα Περιφερειακά Πλαίσια Χωροταξικού Σχεδιασμού και Αειφόρου Ανάπτυξης πρέπει να εναρμονίζονται με τις κατευθύνσεις των Ειδικών Πλαισίων, ενώ παράλληλα οφείλουν να εξειδικεύουν και να συμπληρώνουν τις επιλογές και ρυθμίσεις τους. Αναζητούνται τα όρια της εναρμόνισης και της εξειδίκευσης, ανάμεσα στα Ειδικά Πλαίσια και στα Περιφερειακά. Τα Περιφερειακά Πλαίσια (άλλωστε ακόμη και τα υποκείμενα ΓΠΣ και ΣΧΟΟΑΠ) δύνανται να εξειδικεύουν τις επιλογές και τις ρυθμίσεις των Ειδικών Πλαισίων: με πρόσθετους χωρικούς περιορισμούς ή και 4
περιορίζοντας κάποιες μορφές δραστηριοτήτων ή μη επιτρέποντάς τις καθόλου, άλλως δεν έχει νόημα να εκπονούνται (μελέτες υποκείμενων επιπέδων). Ανάδειξη προβλημάτων (Οι Ανανεώσιμες Πηγές Ενέργειας): Στις νέες συνθήκες της αγοράς, όπως διαμορφώνονται καθημερινά, εκτιμάται με βεβαιότητα ότι η ενέργεια από ΑΠΕ θα παράγεται πλέον σε χωρικές συγκεντρώσεις αρκετά μεγαλύτερης κλίμακας και διαφορετικού -από το έως σήμερα- προφίλ επενδυτών (συνεταιριστικές μορφές, αυτοδιοικητικοί οργανισμοί, τράπεζες, κλπ.). Λογικά, οι διατάξεις του ισχύοντος Ειδικού Πλαισίου θα τροποποιηθούν κατάλληλα, ώστε να παρέχουν αξιόπιστες απαντήσεις στα ερωτήματα όπως τίθενται σήμερα. Η υποστήριξη του στόχου ισορροπημένη εκμετάλλευση του αιολικού και του ηλιακού δυναμικού του νησιού με ταυτόχρονη διατήρηση των φυσικών και μορφολογικών ιδιαιτεροτήτων του, θα επιτρέψει την παραγωγή ενέργειας σε χαμηλότερο από σήμερα κόστος, αλλά και τη διασύνδεση της Κρήτης με την ηπειρωτική χώρα, με βύθιση ενός ή δυο καλωδίων, των οποίων η θέση και το χρονοδιάγραμμα μένει να αποφασιστούν. Στον ίδιο στόχο θα συμβάλει και η κατασκευή αγωγού Φυσικού Αερίου από την Ανατολική Μεσόγειο / Κύπρο Ανατολική Κρήτη Χώρα και προς χώρες ΕΕ, όταν και εάν αυτή αποφασιστεί. Το τοπίο της Κρήτης είναι εύθραυστο και ευάλωτο και η άσκηση της δραστηριότητας με ισορροπημένο τρόπο απαιτεί την τήρηση δυο βασικών προϋποθέσεων: την αντιμετώπιση των εγκαταστάσεων παραγωγής ενέργειας από ΑΠΕ ως επιτρεπόμενη χρήση γης, άρα θα επιτρέπεται εντός των ορίων ευρέων χωρικών ενοτήτων, όπως θα προσδιορίζονται περιοριστικά από το προς Αναθεώρηση ΠΠΧΣΑΑ και όπως θα εξειδικεύονται από τα υποκείμενα επίπεδα σχεδιασμού, και η Ρυθμιστική Αρχή Ενέργειας θα προτείνει σε δημόσιο διάλογο και θα κατοχυρώσει θεσμικά το ασφαλές ανώτατο όριο παραγωγής ενέργειας για μία εκάστη των Περιφερειών της Χώρας και όσον αφορά στην Κρήτη και ανά Περιφερειακή Ενότητα. Ανάδειξη προβλημάτων ( Η κλιματική αλλαγή και η διάβρωση των ακτών): Η περαιτέρω επιβάρυνση του παράκτιου χώρου της Κρήτης με αστικές λειτουργίες μεγάλης, αλλά και μικρής κλίμακας έχει εξ ίσου αρνητικές επιπτώσεις τόσο στον θαλάσσιο χώρο της Κρήτης, όσο και στον χερσαίο, με την συνεχιζόμενη διάβρωση των ακτών και γενικά την επιδείνωση των φαινομένων της κλιματικής αλλαγής. Το ισχύον και το προς Αναθεώρηση ΠΠΧΣΑΑ, με τις διατάξεις του προσπαθεί να την περιορίσει (ήπια ανάπτυξη, έλεγχος ανάπτυξης, κλπ). Αναμένεται η συμβολή των περιφερειακών αρχών, με την ουσιαστική αρωγή και του ΕΛΚΕΘΕ, για την σύνταξη και στη συνέχεια για την εφαρμογή των σχετικών Οδηγιών ολοκληρωμένου -ευρωπαϊκού, εθνικού και κοινού με τις όμορες χώρες- σχεδίου πρόσφορων και συντονισμένων πολιτικών για τον κρίσιμο παράκτιο και τον θαλάσσιο χώρο στους τομείς της ενέργειας, της αλιείας, των μεταφορών, της προστασίας του περιβάλλοντος και της διαφύλαξης της εδαφικής συνοχής. 5
Ανάδειξη προβλημάτων (Η τουριστική δραστηριότητα): Όλα τα επίσημα κείμενα και οι εκθέσεις για τη Χώρα, πόσο μάλλον για την Κρήτη -ακόμη και το υπό διαβούλευση νέο Ειδικό Πλαίσιο- προπαγανδίζουν την αναγκαιότητα για μετάβαση από έναν μαζικό και χαμηλής οικονομικής απόδοσης τουρισμό σε έναν ποιοτικό και οικονομικά αποδοτικότερο, που απευθύνεται σε κοινό με υψηλότερες απαιτήσεις, με επιδίωξη την άμβλυνση της εποχικότητας του τουρισμού της Χώρας και την αύξηση της μέσης δαπάνης ανά επισκέπτη μέσω της προώθησης καταλυμάτων υψηλής ποιότητας Ότι ακριβώς σημειώνεται και στο ισχύον Πλαίσιο για την Κρήτη, που επιπλέον το τεκμηριώνει εξειδικευμένα: «ενισχύονται καινοτομικές πρωτοβουλίες, οι οποίες εκτός των άλλων έχουν τη δυνατότητα να προωθήσουν τη διαφοροποίηση του προσφερόμενου προϊόντος, την ανάπτυξη του ποιοτικού τουρισμού, τη δημιουργία ειδικών υποδομών, καθώς και την ανάπτυξη του θεματικού τουρισμού». Ειδικά, δίδεται έμφαση στους τομείς ανάπτυξη ήπιου τουρισμού στους ορεινούς και ημιορεινούς όγκους και τουρισμός κρουαζιέρας, τομείς οι οποίοι δεν προωθήθηκαν με επάρκεια την προηγούμενη περίοδο». Και βεβαίως ούτε αναβαθμίστηκε με πρόγραμμα και στόχους ποιότητας το υφιστάμενο απόθεμα ξενοδοχειακών κλινών. Μια πρόσθετη πληροφορία που μπορεί να ερμηνευθεί ως ένδειξη ότι το μοντέλο του μαζικού τουρισμού στην Κρήτη εξαντλεί βαθμιαία τα περιθώρια υποστήριξης της γενικότερης ανάπτυξης και του επιπέδου ζωής στην Περιφέρεια, είναι ότι η Κρήτη, υπό την πίεση του ανταγωνισμού τιμών, στους κλάδους του τουρισμού και της εστίασης χάνει μερίδια στη συνολική απασχόληση της χώρας, αν και κερδίζει μερίδια στις διανυκτερεύσεις. Ένα διαφορετικό μοντέλο υψηλής ποιότητας με ήπια τουριστική ανάπτυξη / είναι ποιοτικό είδος (παραπέμπει σε αγροτουρισμό, σε οικοτουρισμό δεν είναι ποσοτικό η Νέα Υόρκη/ και με τις εκτός κλίμακας αστικές αναπτύξεις. Η άσκηση της δραστηριότητας θα οργανώνεται στο χωρικό πρότυπο του εν ισχύ προς Αναθεώρηση ΠΠΧΣΑΑ με διαφοροποιημένες μορφές εντός ευρέων χωρικών ενοτήτων, όπως ήδη προσδιορίζονται -και θα- και όπως θα εξειδικεύονται από τα υποκείμενα επίπεδα σχεδιασμού. 6