Δημόσια Διακυβέρνηση 1: Διεθνείς σχέσεις Συνοπτικη εξέλιξη της σύγχρονης Ευρώπης Θ. Παπαηλίας
Η Ευρώπη το 370-450 μ Χ. Ήδη από τον 3 ο αιώνα μ Χ. η ρωμαϊκή αυτοκρατορία βρισκόταν σε κρίση. Τόσο εξωτερικοί παράγοντες (βαρβαρικές εισβολες, κλιματολογικές μεταβολές κλπ) όσο κυρίως τα εσωτερικά αίτια (διάλυση της κρατικής μηχανής, μεταβολές στις δοξασίες Χριστιανισμός-κλπ) είχαν ως απόρροια τη σταδιακή κατάρρευση του αρχαίου τρόπου ζωής (τεραστια συγκέντρωση πλούτου-latifundia-, υπερβολικά βάρη στη «μεσαία τάξη», μείωση αριθμού δούλων λόγω της μακρόχρονης ειρήνης & του τέλους των κατακτήσεων, κλπ) Η μετακίνηση των Ούννων και των άλλων λαών της στέπας πίεσε τους Γότθους που ζούσαν στην περιοχή του Δνείστερου και του Δουνάβεως προς τα νότια και δυτικά. Η είσοδός τουςκατόπιν συμφωνίας- στο βυζαντινό έδαφος συνοδεύθηκε από εκτεταμένη εκμετάλλευση. Όλη η βαθύτατη διαφθορά των ρωμαϊκών ηθών κα του κράτους εμφανίσθηκε. Ως εκτούτου οι Γότθοι, που θεωρητικά είχαν παραδώσει τα όπλα, εξεγέρθηκαν. Τα ρωμαϊκά στρατεύματα υπεστησαν τέτοια καταστροφή στην Ανδριανούπολη (378 μ.χ) που ο ιστορικός της εποχής Αμμιανός Μαρκελλίνος, τη συγκρίνει με τη μεγαλύτερη ήττα της ιστορίας της Ρώμης στις Κάνες από τον Αννίβα (πριν 600 έτη). Το κράτος δεν μπόρεσε να συνέλθει ποτέ και ο νέος αυτοκράτορας Θεοδόσιος Α με διπλωματικό τρόπο ενέταξε ως ομόσπονδους τους βάρβαρους στο στράτευμα, ενώ τους αρχηγούς τους, τους προβίβασε σε στρατηγούς (εκβαρβαρισμός του στρατεύματος και μετά του κράτους). Στον χάρτη Ι: Οι Βάνδαλοι που διέβησαν τον Ρήνο το 406 εγκατεστάθηκαν αρχικά στη Γαλλία ακολούθως στην Ισπανία και τέλος οι Βησιγότθοι τους εκδίωξαν στην Αφρική. Οι Βησιγότθοι υπό τον Αλάριχο θα καταλάβουν την Ρώμη (410 μχ) και ακολούθως, μετά το θανατό του την Νότιο Γαλλία και Ισπανία
Χάρτης Ι: Η Ευρώπη το 370-450 μ Χ.
Η αποχώρηση του στρατού από τη Βρετανία (407-409 μ.χ) την αφήνει στο έλεος των Πίκτων που ζούσαν στην Σκωτία. Οι Σάξονες από τη βόρειο Γερμανία, οι Άγγλοι και οι Ιούτες από τη Ιουτλάνδη θα κληθούν για βοήθεια και σύντομα θα καταλάβουν την Αγγλία. Οι ντόπιοι είτε θα υποταχτούν είτε θα διαφύγουν στην απέναντι χερσόνησο της Γαλλίας, που ακόμα και σήμερα καλείται Βρετάνη -Χάρτης ΙΙ. Οι Φράγκοι θα καταλάβουν τη βόρειο Γαλλία, οι Βησιγότθοι θα παραμείνουν στη Νότια και στην Ισπανία, οι Σουήβοι στη βόρειο Πορτογαλία, ενώ οι Βάνδαλοι θα κατακτήσουν τη Ρώμη (455) και θα λυμαίνονται ολόκληρη τη δυτική και κεντρική Μεσόγειο. Αλώβητο παραμένει το ανατολικό μέρος που θα αποτελέσει το Βυζάντιο. Τελικώς το 475 μ.χ ο Οδόακρος θα εκδιώξει τον τελευταίο αυτοκράτορα της Δύσης τον Ρωμύλο. Το έτος αυτό αποτελεί και το τέλος των αρχαίων χρόνων και την αρχή του Μεσαίωνος (για την Ευρώπη). Οι βυζαντινοί θα στείλουν αργότερα εναντίον του Οδόακρου τους Οστρογότθους, οι οποίοι θα δημιουργήσουν το οστρογοτθικό βασίλειο (493-535) Χάρτης ΙΙΙ.
Χάρτης ΙΙ. Οι Βαρβαρικές Εισβολές 410-475 μ Χ
Χάρτης ΙΙΙ. Η Ευρώπη το 500 μ Χ
Το οστρογοτθικό κράτος θα ανατραπεί από τους Βελισάριο και Ναρσή ( 552 μ.χ ) και η Ιταλία θα ξαναγίνει με τον Ιουστινιανό μέρος της αυτοκρατορίας. Οι Φράγκοι με τον Κλώβις θα εκδιώξουν τους Βησιγότθους από τη Γαλλία (508) και σταδιακά θα επιβληθούν στη Βουργουνδία και θα επεκταθούν στην σημερινή Γαλλία και τις Κάτω Χώρες. Το 711 οι Άραβες θα υποτάξουν την Ισπανία, εξαφανίζοντας τους Βησιγότθους, εκτός από ένα ασήμαντο μέρος της βόρειας, από την οποία θα ξεκινήσει η επανακατάκτηση (reconquista). Αυτή θα διαρκέσει 700 χρόνια, μέχρι το 1492 όταν ο Φερδινάνδος και η Ισαβέλλα θα διώξουν τα τελευταία υπολείμματα των μουσουλμάνων. Το έτος αυτό (ανακάλυψη και του νέου κόσμου) αποτελεί το τέλος του Μεσαίωνος. Το 732 οι Φράγκοι με τον Κάρολο Μαρτέλο θα αποκρούσουν τους Άραβες και θα γίνουν η κύρια δύναμη στη Δύση. Η περίοδος αυτή είναι η πλέον κρίσιμη. Οι Λογγοβάρδοι καταλαμβάνουν τη βόρεια Ιταλία (ακόμα ονομάζεται Λομβαρδία) και σταδιακά τη κεντρική περιορίζοντας τους Βυζαντινούς σε ένα μικρό μέρος της Νοτίου (μέχρι σήμερα υπάρχει το χάσμα Βορείου Ιταλίας και Νοτίου στα χαρακτηριστικά των κατοίκων, στη νοοτροπία κλπ). Ο πάπας ζητά βοήθεια, αλλά ο βυζαντινός αυτοκράτορας Κωνσταντίνος Ε, όπως και οι διάδοχοί του, απασχολημένοι με τους Άραβες κωφεύουν. Ο πάπας στρέφεται αναγκαστικά στους Φράγκους. Το χάσμα Ανατολής και Δύσης θα διευρυνθεί και θα καταστεί μέχρι τώρα αγεφύρωτο. Η διαφορετική γλώσσα, η διαφορετική κοινωνική δομή και καλλιέργεια τα φραγκικά-βαρβαρικά- ήθη και σε λίγο η γέννηση του καθολικισμού (ο πάπας καθίσταται αυτόνομος από τον βυζαντινό αυτοκράτορα και τις παραδόσεις της ανατολής) απέναντι στην
ορθοδοξία θα δημιουργήσουν δύο κόσμους: την καθολική Δύση που την απαρτίζει αρχικά το τεράστιο φραγκικό κράτος και αργότερα τα πάμπολλα φέουδα και τη ορθόδοξη ανατολή με το ενιαίο κράτος του βυζαντίου. Ο εγγονός του Μαρτέλου ο Καρλομάγνος θα γίνει ο μεγαλύτερος αυτοκράτορας της Δύσης: θα καταλάβει τη Γερμανία (και θα την εκχριστιανίσει βιαίως), θα εξαφανίσει τους Αβάρουςβρίσκονταν στην Ουγγαρία- θα υποτάξει τους Λογγοβάρδους (βόρεια και κεντρική Ιταλία) και θα διατηρήσει τις κτήσεις στη βόρεια Ισπανία (τα καταλανικά, κάτι μεταξύ Ισπανικών και Γαλλικών, είναι μια συνέπεια). Αντίστοιχα θα καταληφθεί η βόρειος Γιουγκοσλαβία και έτσι η Σλοβενία και η Κροατία θα έχουν διαφορετικό δρόμο (θρήσκευμα, κουλτούρα) από τη Σερβία που βρίσκεται υπό βυζαντινό έλεγχο. Το 800 (όταν τα Χριστούγεννα στέφεται αυτοκράτορας από τον πάπα) θεωρείται το έτος ίδρυσης της Ευρώπης. Ο γιός του είναι αδύναμος να διατηρήσει το βασίλειο και τα εγγόνια τού Καρλομάγνου ξεκινούν τον εμφύλιο. Οι δυο (Κάρολος ο Φαλακρός και Λουδοβίκος ο Γερμανικός) συνασπίζονται απέναντι στον πρεσβύτερο Λοθάριο. Μετά τη νίκη τους το 841, και επειδή ο Λοθάριος επιμένει, το 842 δίνουν τους όρκους του Στρασβούργου (Ο Λουδοβίκος στα Ρωμανικά αρχαία Γαλλικά-, για να τον καταλαβαίνουν οι στρατιώτες του Καρόλου και ο Κάρολος στα Αρχαία Γερμανικά για να είναι αντιληπτός από τους στρατιώτες του Λουδοβίκου). Το 843 με τη συνθήκη του Βερντέν ο Κάρολος παίρνει σχεδόν τη σημερινή Γαλλία και ο Λουδοβίκος τη σημερινή περίπου Γερμανία. Το ενδιάμεσο (Βέλγιο, Ολλανδία, Λουξεμβούργο, Λωρραίνη, Αλσατία, Ελβετία, Βόρειο Ιταλία) το δίνουν στο Λοθάριο. Από το 843 μέχρι το 1945 οι πόλεμοι Γαλλίας και Γερμανίας έγιναν για την κατοχή αυτών των περιοχών (του κράτους του Λοθάριου)
Η Ευρώπη περί το 800 μχ
The treaty of Verdum (843)
Το άλλο σημαντικό γεγονός είναι η δημιουργία του Ισλάμ. Το 622 (έτος 1 για τους Μωαμεθανούς) ο προφήτης διαφεύγει(εγίρα) στη Μεδίνα. Θα επανέλθει και θα καταλάβει τη Μέκκα. Σε 10 έτη (μέχρι το θάνατό του) θα κυριαρχήσει σε όλη την Αραβική χερσόνησο. Οι στρατηγοί του Χαλίντ και Αμρ θα επιβληθούν σε ελάχιστο χρόνο μεταξύ 632-643 σε όλο σχεδόν τον γνωστό τότε κόσμο. Όλη η ιστορία της Μεσογείου ανατρέπεται. Η επέκταση του Ισλάμ και στην Ευρώπη εμποδίζεται λόγω της ήττας του στην Κωνσταντινούπολη κατά την πρώτη πολιορκία (674-678) και κατά τη δεύτερη (717). Στη Δύση στην Τουρ το 732 θα αποκρουσθεί και η τελευταία προσπάθεια του χαλιφάτου να καταλάβει την Ευρώπη μέσω Κριμαίας- ανακόπτεται από τους Χαζάρους. Το κρισιμότερο όμως γεγονός ήταν η διάσπαση των Αράβων. Μετά τον θάνατο του προφήτη (632) την εξουσία άσκησαν διαδοχικά οι τρεις χαλίφες: Αμπού Μπακρ, Ομάρ και Οθμάν. Οι δυο τελευταίοι δολοφονήθηκαν. Ο τέταρτος ήταν ο Άλι ξάδελφος του προφήτη που είχε παντρευθεί τη κόρη του Μωάμεθ. Ο τελευταίος αμφισβητήθηκε έντονα. Δολοφονήθηκε (661). Ίδια τύχη είχε και ο γιός του, εγγονός του προφήτη. Οι ακολουθούντες τον Άλι είναι οι Σιίτες (Περσία, μέρος του Ιράκ ). Οι Σουνίτες (που είναι η πλειονότητα) δέχθηκαν τη συνέχεια των τριών χαλιφών και ανεγνώρισαν τον Μωαβία (Μουαουίγια) ως επόμενο χαλίφη (δυναστεία των Ομεϋαδών). Μέχρι σήμερα η διαίρεση αυτή ταλανίζει τον αραβικό κόσμο, δημιουργώντας αλλεπάλληλους πολέμους. Γενικότερα η Μεσόγειος λόγω του Ισλάμ χωρίσθηκε στα δύο. Οι επικοινωνίες σταμάτησαν. Κατά τον Πιρέν χωρίς τον Μωάμεθ η ευρωπαϊκή ιστορία, και άρα η παγκόσμια, θα ήταν διαφορετική, αφού η Μεσόγειος δεν θα νεκρώνετο προς όφελος της Δύσης.
Το Ισλάμ ( 622-632, 632-661, 661-730) 622: εγίρα, 632: θάνατος Μωάμεθ, 661: δολοφονία Άλι,
Η Αγγλία θα ξαναμπεί στο ευρωπαϊκό γίγνεσθαι μετά την αγγλοσαξονική εισβολή το 1066. Κατά τον 8 ο και 9 ο αιώνα οι δανικές επιδρομές είχαν αφήσει βαθειά τα ίχνη τους. Το 1066 εισέβαλαν στον βορά οι Νορβηγοί, οι οποίοι αποκρούσθηκαν από τον Χάρολντ, τον τελευταίο αγγλοσάξονα βασιλιά. Δυο εβδομάδες αργότερα εισέβαλαν οι Νορμανδοί (Νορβηγοί, Δανοί, Σουηδοί) που είχαν πριν ενάμιση αιώνα περίπου εγκατασταθεί στη βόρειο Γαλλία (από αυτούς η περιοχή ονομάζεται σήμερα Νορμανδία) και είχαν «εκμάθει τα μεσαιωνικά γαλλικά». Στο Χάστινγκς (12 Οκτωβρίου) νίκησαν τους Άγγλους και τα Χριστούγεννα ο Γουλιέλμος ο κατακτητής στέφθηκε βασιλιάς στο Λονδίνο. Χώρισε την Αγγλία σε φέουδα μοιράζοντάς τα στους βαρόνους του και εισήγαγε τα ευρωπαϊκά ήθη. Η αριστοκρατία θα ομιλεί την αρχαία νορμανδική (επηρεασμένη από τη γαλλική), ενώ οι υπήκοοι τη σαξωνική (κλάδο της παλαιάς γερμανικής). Μετά το 1380 άρχισε να επικρατεί το μείγμα των δυο αυτών γλωσσών και σταδιακά από το 1550 και έπειτα να προκύπτουν τα σύγχρονα αγγλικά. Η αγγλική του 1700 δεν αποκλίνει ουσιωδώς από τη σύγχρονη. Η ιστορία της Αγγλίας κινήθηκε για αιώνες σε αντίθεση με αυτή της Γαλλίας. Στην Αγγλία αναπτύχθηκε ένα αυταρχικό καθεστώς, όπου κυριαρχούσε ο βασιλιάς(1066). Στη Γαλλία μετά τη συνθήκη του Βερντέν η εξουσία σταδιακά μεταφέρετο στα χέρια των ευγενών φεουδαλισμός. Ήταν ο Ρισελιέ που θα συρρίκνωνε τη δύναμη των ευγενών και ο Μαζαρίνος που επιβλήθηκε (1648-49) στην εξέγερση της σφενδόνης. Έτσι ενώ το 1649 ο Κρόμγουελ και το κοινοβούλιο θριάμβευαν και αποκεφάλιζαν τον βασιλιά, το ίδιο έτος η Γαλλία μετατρέπετο σε απολυταρχικό κράτος. Όταν, μετά την παλινόρθωση της βασιλείας, ο Ιάκωβος Β προσπάθησε να παρακάμψει το κοινοβούλιο, οι ευγενείς με την ένδοξη επανάσταση τον ανέτρεψαν (1688).
Έτσι οι δυο καταστατικοί χάρτες της Αγγλίας Magna Carta (1215) και Bill of Rights (1689)- έδειξαν αντίθετη πολιτική συγκρότηση από αυτήν της υπολοίπου Ευρώπης. Για πολλούς ήταν η κυριαρχία του κοινοβουλίου που έδωσε ώθηση στη βιομηχανική επανάσταση, στο σύστημα της ελεύθερης αγοράς και στην αστική δημοκρατία. Αυτά έλειπαν από την ηπειρωτική Ευρώπη και κυρίως από την Ισπανία και τη Γαλλία, που ήταν αυταρχικά καθεστώτα και γι αυτό καθυστέρησαν οικονομικά σε σχέση με την Αγγλία. Μετά την κατάκτηση το 1066 ουδείς κατάφερε να ξαναεισβάλει στην Βρετανία (από τον Φίλιππο τον Β της Ισπανίας μέχρι το Χίτλερ). Περαιτέρω, επειδή ο βασιλιάς της Αγγλίας ήταν και δούκας της Νορμανδίας, άρα υποτελήςσύμφωνα με το φεουδαλικό δίκαιο- του Γάλλου βασιλιά οι προστριβές ήταν διαρκείς. Αυτές κορυφώθηκαν με τον εκατονταετή πόλεμο (1337-1453) και την ανάπτυξη του εθνικισμού στις δύο χώρες. Μέχρι τον Πρώτο Παγκόσμιο Πόλεμο επί 1000 χρόνια η έχθρα θα είναι αέναος. Στην ανατολή αξιοσημείωτη είναι η βίαιη προσπάθεια του Μεγάλου Πέτρου να εκσυγχρονίσει τη Ρωσία. Θα επιβληθεί τόσο πάνω στους πανίσχυρους Σουηδούς όσο και στο χανάτο της Κριμαίας και τους Οθωμανούς. Έκτοτε το ρωσικό κράτος θα αντιγράφει τη Δύση και θα προσπαθήσει να αναπτυχθεί, αν και μέχρι την Οκτωβριανή Επανάσταση εν μέρει το είχε επιτύχει. Το άλλο κράτος που είχε αναπτυχθεί με την έναρξη των νέων χρόνων ήταν αυτό της κοινοπολιτείας Πολωνίας και Λιθουανίας. Σταδιακά με τους τρεις διαμελισμούς η ηγεμονία αυτή που περιελάμβανε μεγάλο μέρος της σημερινής Ουκρανίας θα απορροφηθεί από τη Ρωσία, Πρωσσία και Αυστρία. Το 1918 θα ανεξαρτητοποιούνταν εκ νέου τα κράτη αυτά.
Η Ευρώπη τον 17 ο αιώνα
Το άλλο μεγάλο κράτος της κεντρικής Ευρώπης η Γερμανία άργησε να αναπτυχθεί, μολονότι φαινόταν να έχει το προβάδισμα (είχε δημιουργηθεί η Αγία Ρωμαϊκή αυτοκρατορία το 962 από τον Όθωνα). Η αδυναμία του Καρόλου Ε το 1555 να επιβληθεί πάνω στους ευγενείς και η θρησκευτική μεταρρύθμιση έπαιξαν αρχικά αποφασιστικό ρόλο. Το φόβο ενός απολυταρχικού άρχοντα εκμεταλλεύτηκε ο Ρισελιέ και σε αντίθεση με ότι έπραττε στη Γαλλία ενίσχυσε τους φεουδάρχες. Επειδή αυτοί έχασαν τον αγώνα, πίεσε τον βασιλιά της Δανίας, χρηματοδοτώντας τον πλουσιοπάροχα, να εισβάλει και να ενισχύσει τους προτεστάντες. Όταν αυτός ηττήθη απευθύνθηκε στους άλλους Λουθηρανούς, τους Σουηδούς του Γουσταύου Αδόλφου. Έτσι, ο τριακονταετής πόλεμος (1618-1648), που ξεκίνησε για την ελευθερία του θρησκεύματος και τη μείωση της ισχύος του αυστριακού αυτοκράτορα, γρήγορα μεταμορφώθηκε σε ξενική εισβολή. Μετά τον θάνατο του Γουσταύου (1632) ο καρδινάλιος «εξαγόρασε» πλήρως τον σουηδικό στρατό και ακολούθως έριξε στη μάχη και τον γαλλικό. Η συνθήκη της Βεστφαλίας (1648) θα αποτελεί το προανάκρουσμα για όλες τις μετέπειτα, αφού στηρίχθηκε στην ισορροπία των δυνάμεων. Μέχρι το συνέδριο της Βιέννης (1815), με κύρια εξαίρεση τη Πολωνία που «απορροφήθηκε», δεν υπήρξαν ριζικές αλλαγές στα ευρωπαϊκά σύνορα.
Ο 19 ος αιών Η Γαλλική επανάσταση επιτάχυνε το ξέσπασμα του εθνικισμού. Αρχικά η Ελλάς απελευθερώθηκε, ενισχύοντας τις τάσεις στη βαλκανική (Σερβία, Βουλγαρία). Ακολούθως η Ιταλία το 1859-60 κατάφερε να ενωθεί. Η ένωση της Γερμανίας ήταν κάτι που αναμένετο μεν αλλά δεν αποτελούσε επιθυμητό γεγονός δε. Η κεντρική Ευρώπη συγκροτείτο από γερμανικά φύλα και οι διπλωμάτες υπολόγιζαν ότι παρά τον ισχυρό γερμανικό εθνικισμό οι άλλες δυνάμεις και ιδιαίτερα ο ανταγωνισμός Αυστρίας-Πρωσίας θα καθιστούσε δύσκολη τη συνένωση. Τελικώς, χάρις στον Μπίσμαρκ και τη αντιπάθεια των Άγγλων απέναντι στους Γάλλους-ήθελαν τους Γερμανούς σαν αντίβαρο των τελευταίων στην ηπειρωτική Ευρώπη- το 1871 μετά τον Γαλλοπρωσικό πόλεμο ανεδύθη η γερμανική αυτοκρατορία. Η συνένωση βασιλείων, μεγάλων δουκάτων, ελευθέρων πόλεων κλπ με διαφορετικά θρησκεύματα, μέτρα και σταθμά, διαφορετική καλλιέργεια, υπήρξε ένας μεγάλος άθλος. Η ταχύτατη οικονομική ανάπτυξη έδειξε το ανεπαρκές της αγγλικής διπλωματίας και έτσι μετά την εκδίωξη του Μπίσμαρκ από τον Κάιζερ (1890)ο φόβος κατάλαβε την Ευρώπη. Οι Ρώσοι, οι Άγγλοι και οι Γάλλοι δημιούργησαν την εγκάρδιο συνεννόηση (Entente Cordiale) ως αντίβαρο. Οι εξοπλισμοί ήταν το επόμενο στάδιο και ο Πρώτος Παγκόσμιος Πόλεμος η τελική κατάληξη. Οι Γερμανοί μεταξύ 1890 και 1945 κινήθηκαν στην αντίθετη πολιτική από αυτήν που είχε χαράξει ο Μπίσμαρκ (όχι πόλεμο με την ανατολή και σε κάθε περίπτωση όχι διμέτωπο). Σήμερα η μπισμαρκιανή παράδοση έχει επανακάμψει και η Γερμανία αναπτύσσεται προς ανατολάς εντάσσοντας στην ΕΕ όλες τις ανατολικές χώρες, επιδιώκοντας ακόμη και την Ουκρανία να προσδέσει στην Ευρώπη.
Ανακεφαλαίωση Η διάλυση του δυτικού ρωμαϊκού κράτους δημιούργησε ασταθή βαρβαρικά βασίλεια. Το ισχυρότερο που εμφανίσθηκε ήταν αυτό των Φράγκων. Το 732 ο Κάρολος Μαρτέλος αποκρούει τους Άραβες και σταδιακά οι διάδοχοί του τους περιορίζουν στην Ισπανία. Η ανάπτυξη του Ισλάμ ανατρέπει τα ισχύοντα. Ενώ ο αρχαίος πολιτισμός ανεπτύχθη στη Μεσόγειο (Μεσοποταμιακά κράτη, Αίγυπτος, Ελλάς, Ρώμη), η επικράτηση των οπαδών του προφήτη περιχαρακώνει τη Δύση. Η αυτάρκεια του φεουδαλισμού επιβάλλεται. Οι εγγονοί του Καρλομάγνου τριχοτομούν το κράτος του. Η έρις Γαλλίας Γερμανίας για τον ενδιάμεσο χώρο το βασίλειο του Λοθάριου- θα συνεχισθεί μέχρι τον δεύτερο παγκόσμιο Πόλεμο. Οι φυγόκεντρες δυνάμεις ενισχύονται. Οι εισβολές Νορμανδών, Ούγγρων θα επιταχύνουν τις εξελίξεις και θα ενισχύσουν τη Φεουδαρχία. Η Αγγλία εισέρχεται στα ευρωπαϊκά δρώμενα με τη Νορμανδική κατάκτηση. Το αγγλικό κράτος είναι αυταρχικό αλλά σταδιακά σε βάθος έξι αιώνων η απόλυτη μοναρχία θεωρείται παρωχημένη και το κοινοβούλιο ευγενείς και πλούσιοι έμποροι- θριαμβεύει (1649, 1688). Αντιθέτως η Γαλλία ακολουθεί αντίθετη πορεία: οι ευγενείς θα υποταχθούν και η απολυταρχία του Λουδοβίκου 14 ου θα ανατείλει. Η Ιταλία θα ενωθεί μόλις το 1859/60, ενώ η Γερμανία το 1871. Η ταχύτατη οικονομική ανάπτυξη της τελευταίας τρομοκρατεί την Αγγλία και η revanche των Γάλλων (για την Αλσατία και Λωρραίνη) θα αποτελέσουν αιτίες του Πρώτου Πολέμου. Μετά τον Δεύτερο Παγκόσμιο η ΕΟΚ και αργότερα η ΕΕ θα προσπαθεί να ενώσει τα διάφορα κράτη με αμφισβητούμενα μέχρι σήμερα επιτεύγματα.