ΣΥΝΕΔΡΙΟ Ειδικά Θέματα Κρατικών Ενισχύσεων Κέντρο Διεθνούς & Ευρωπαϊκού Οικονομικού Δικαίου (ΚΔΕΟΔ) Μονάδα Κρατικών Ενισχύσεων (ΜοΚΕ) Αθήνα 16.6.2010
Η έννοια της κρατικής ενίσχυσης -πρόσφατη νομολογία- Αικατερίνη Δ. Σγουρίδου Δικηγόρος, Μ.Δ.Ε Δημοσίου Δικαίου Στέλεχος Μονάδας Κρατικών Ενισχύσεων ΚΔΕΟΔ
ΚΟΙΝΟΤΙΚΟ ΣΥΣΤΗΜΑ των κρατικών ενισχύσεων αρχή του ασυμβίβαστου έννοια της κρατικής ενίσχυσης διαδικασία ελέγχου των ενισχύσεων 16.6.2010 Αικ. Δ. Σγουρίδου ΜοΚΕ - ΚΔΕΟΔ 3
αρχή του ασυμβίβαστου [1] άρθρο 107 παρ. 1 ΣΛΕΕ ΕΝΙΣΧΥΣΕΙΣ που χορηγούνται υπό οποιαδήποτε μορφή από τα κράτη ή με κρατικούς πόρους και που νοθεύουν ή απειλούν να νοθεύσουν τον ανταγωνισμό διά της ευνοϊκής μεταχειρίσεως ορισμένων επιχειρήσεων ή ορισμένων κλάδων παραγωγής είναι ΑΣΥΜΒΙΒΑΣΤΕΣ με την κοινή αγορά κατά το μέτρο που επηρεάζουν τις μεταξύ των κρατών μελών συναλλαγές, εκτός αν οι Συνθήκες ορίζουν άλλως [...] 16.6.2010 Αικ. Δ. Σγουρίδου ΜοΚΕ - ΚΔΕΟΔ 4
αρχή του ασυμβίβαστου [2] ΔΕΝ είναι ΑΠΟΛΥΤΗ εξαιρέσεις από την αρχή άρθρο 107 παρ. 2 και 3 ΣΛΕΕ 16.6.2010 Αικ. Δ. Σγουρίδου ΜοΚΕ - ΚΔΕΟΔ 5
αρχή του ασυμβίβαστου [3] εφαρμόζεται ΜΟΝΟΝ για τα ΜΕΤΡΑ που συνιστούν ΚΡΑΤΙΚΗ ΕΝΙΣΧΥΣΗ την έννοια του άρθρου 107 παρ. 1 ΣΛΕΕ κατά βασική προϋπόθεση το μέτρο κρατικής ενίσχυσης να αφορά επιχειρήσεις 16.6.2010 Αικ. Δ. Σγουρίδου ΜοΚΕ - ΚΔΕΟΔ 6
επιχείρηση «οιοσδήποτε φορέας που ασκεί οικονομική δραστηριότητα» ανεξάρτητα από το νομικό καθεστώς που τον διέπει και τον τρόπο χρηματοδότησής του ανεξάρτητα από το εάν ο χαρακτήρας του είναι ή όχι κερδοσκοπικός ερευνάται κυρίως η φύση των δραστηριοτήτων οικονομικές 16.6.2010 Αικ. Δ. Σγουρίδου ΜοΚΕ - ΚΔΕΟΔ 7
οικονομική δραστηριότητα οικονομική δραστηριότητα είναι η προσφορά αγαθών ή υπηρεσιών σε δεδομένη αγορά η αγορά στην οποία δραστηριοποιείται ο συγκεκριμένος φορέας να είναι κερδοσκοπική ακόμη και αν ασκείται από μη κερδοσκοπική οργάνωση C-222/04, Cassa di Risparmio di Firenze, Συλλ. 2006, Ι-00289, σκ.. 101-127 C-237/04 Enirisorse SpA, Συλλ.. 2006, Ι-02843, σκ.. 26-36 16.6.2010 Αικ. Δ. Σγουρίδου ΜοΚΕ - ΚΔΕΟΔ 8
έννοια κρατικής ενίσχυσης αντικειμενική ο σκοπός τον οποίο επιδιώκει ένα μέτρο δεν παρέχει τη δυνατότητα αποφυγής του χαρακτηρισμού του ως κρατικής ενίσχυσης T-227/01 έως T-229/01, T-265/01, T-266/01 & T-270/01 Territorio Histórico de Álava κλπ. απόφαση της 09.09.2009, αδημ., σκ. 130 16.6.2010 Αικ. Δ. Σγουρίδου ΜοΚΕ - ΚΔΕΟΔ 9
έννοια κρατικής ενίσχυσης η Συνθήκη δεν δίνει έναν ορισμό της έννοιας αυτής άρθρο 107 παρ. 1 ΣΛΕΕ περιγράφει τα επιμέρους συστατικά στοιχεία της έννοιας της κρατικής ενίσχυσης 16.6.2010 Αικ. Δ. Σγουρίδου ΜοΚΕ - ΚΔΕΟΔ 10
στοιχεία της έννοιας κρατικής ενίσχυσης οικονομικό πλεονέκτημα προνομιακή μεταχείριση χρηματοδότηση από το κράτος & με κρατικούς πόρους πιθανή νόθευση του ανταγωνισμού & διατάραξη των ενδοκοινοτικών συναλλαγών 16.6.2010 Αικ. Δ. Σγουρίδου ΜοΚΕ - ΚΔΕΟΔ 11
γενικός κανόνας χρειάζεται να συντρέχουν ΣΩΡΕΥΤΙΚΑ και τα 4 ΣΤΟΙΧΕΙΑ του άρθρου 107 παρ.1 ΣΛΕΕ για να μπορεί ένα μέτρο να θεωρηθεί ΚΡΑΤΙΚΗ ΕΝΙΣΧΥΣΗ T-189/03, ASM Brescia SpA/Επιτροπή απόφαση της 11.06.2009, αδημ., σκ. 64 16.6.2010 Αικ. Δ. Σγουρίδου ΜοΚΕ - ΚΔΕΟΔ 12
οικονομικό πλεονέκτημα το όφελος του δικαιούχου της ενίσχυσης, που δεν θα το ελάμβανε υπό κανονικές συνθήκες αγοράς T-25/07. Iride SpA και Iride Energia SpA/Επιτροπή Επιτροπή, Συλλ.. 2009, II- 00245, σκ. 46, 48, 50-51 συνεπάγεται την ελάφρυνση του κόστους του δικαιούχου από τις συνήθεις δαπάνες T-20/03, Kahla/Th Thüringen Porzellan GmbH/Επιτροπή, Συλλ. 2008, II-02305, σκ. 193-194 του προσφέρεται είτε δωρεάν είτε με τιμή κατώτερη της αγοραίας 16.6.2010 Αικ. Δ. Σγουρίδου ΜοΚΕ - ΚΔΕΟΔ 13
μορφές του οικονομικού πλεονεκτήματος πολυάριθμες & πολυποίκιλες όχι μόνον οι επιχορηγήσεις και οι επιδοτήσεις C-126/01, GEMO, Συλλ. 2003, I 13769, σκ. 28-29 29 T-227/01 έως T-229/01, T-265/01, T-266/01 & T-270/01, Territorio Histórico de Álava κλπ., 09.09.2009, αδημ., σκ.. 124 π.χ. φορολογικές απαλλαγές και ελαφρύνσεις απαλλαγές ή εκπτώσεις από ασφαλιστικές εισφορές εγγυήσεις δανείων με ευνοϊκούς όρους κρατικές συμμετοχές στο κεφάλαιο επιχειρήσεων ιδιωτικοποιήσεις με ιδιαίτερα ευνοϊκούς όρους διαγραφή ή ταχεία απόσβεση χρεών πώληση ή εκμίσθωση δημόσιας έκτασης σε τιμές κατώτερες της αγοράς παροχή από το κράτος ειδών ή υπηρεσιών σε τιμές κατώτερες της αγοράς 16.6.2010 Αικ. Δ. Σγουρίδου ΜοΚΕ - ΚΔΕΟΔ 14
πότε υπάρχει οικονομικό πλεονέκτημα [1] αρχή του ιδιώτη επενδυτή υποτίθεται ότι στην θέση του κράτους βρίσκεται ένας ιδιώτης επιχειρηματίας και στην συνέχεια διερευνάται, εάν αυτός θα προέβαινε στις ίδιες ενέργειες που αποτελούν το περιεχόμενο του κρίσιμου μέτρου Νομολογιακή αρχή T-163/05, 03.03.2010, Bundesverband deutscher BankeneV/Επιτροπή, αδημ. 16.6.2010 Αικ. Δ. Σγουρίδου ΜοΚΕ - ΚΔΕΟΔ 15
πότε υπάρχει οικονομικό πλεονέκτημα [2] αρχή του ιδιώτη πιστωτή αποτυχία ή απροθυμία δημόσιας αρχής είσπραξης οφειλομένων χρεών αποτελεί κρατική ενίσχυση ανοχή καθυστερημένης πληρωμής χρέους από δημόσια αρχή δεν αποτελεί κρατική ενίσχυση, εφόσον ο ιδιώτης πιστωτής θα προέβαινε στην ίδια απόφαση προκειμένου να ελαχιστοποιηθούν οι απώλειές του Νομολογιακή αρχή T-36/99, Lenzing AG/Επιτροπή, Συλλ. 2004, II- 03597, σκ. 149 Τ-68/03, Ολυμπιακή Αεροπορία/Επιτροπή, Συλλ. 2007, ΙΙ-2911, σκ. 283 16.6.2010 Αικ. Δ. Σγουρίδου ΜοΚΕ - ΚΔΕΟΔ 16
προνομιακή μεταχείριση [1] επιλεκτικός χαρακτήρας του μέτρου ο δικαιούχος της ενίσχυσης βρίσκεται σε ευνοϊκότερη θέση από τους ανταγωνιστές του και εκείνοι αποκλείονται από την προνομιακή μεταχείριση αφορά: περιοχές, τομείς, επιχειρήσεις, προϊόντα η ενίσχυση δεν πρέπει να συνιστά γενικό μέτρο περιφερειακή επιλεκτικότητα 16.6.2010 Αικ. Δ. Σγουρίδου ΜοΚΕ - ΚΔΕΟΔ 17
προνομιακή μεταχείριση [2] ΓΕΝΙΚΑ ΜΕΤΡΑ συνήθως μέτρα για κοινωνική ασφάλιση δημόσια εκπαίδευση φορολογία π.χ. μέτρα μείωσης ανεργίας ή για διευκόλυνση όρων εργασίας μέτρα υποδομών για γενική χρήση επιδοτήσεις καταναλωτών μείωση ή θέσπιση εταιρικού φόρου 16.6.2010 Αικ. Δ. Σγουρίδου ΜοΚΕ - ΚΔΕΟΔ 18
προνομιακή μεταχείριση [3] επιλεκτικός χαρακτήρας Τ-211/05, Ιταλία/Επιτροπή, 04.09.2009, αδημ. ο επιλεκτικός χαρακτήρας έγκειται στην διαπίστωση, αν, στο πλαίσιο ενός δεδομένου νομικού καθεστώτος, ένα κρατικό μέτρο μπορεί να ευνοήσει ορισμένες επιχειρήσεις ή ορισμένους κλάδους παραγωγής έναντι άλλων που τελούν από πλευράς του σκοπού που επιδιώκεται με το οικείο μέτρο, σε συγκρίσιμη πραγματική και νομική κατάσταση η έννοια της κρατικής ενίσχυσης δεν αναφέρεται στα κρατικά μέτρα που εισάγουν διαφοροποίηση μεταξύ επιχειρήσεων και είναι, ως εκ τούτου, εκ πρώτης όψεως επιλεκτικής εφαρμογής, όταν η διαφοροποίηση αυτή προκύπτει από τη φύση ή την οικονομία του συστήματος επιβαρύνσεων στο οποίο εντάσσονται 16.6.2010 Αικ. Δ. Σγουρίδου ΜοΚΕ - ΚΔΕΟΔ 19
επιλεκτικά μέτρα που ΔΕΝ ΔΙΚΑΙΟΛΟΓΟΥΝΤΑΙ από την φύση ή την οικονομία του συστήματος C-487/06 P, British Aggregates Association/Επιτροπή, Συλλ.2008, I-10505 Τ-211/05, Ιταλία/Επιτροπή, 04.09.2009, αδημ. 16.6.2010 Αικ. Δ. Σγουρίδου ΜοΚΕ - ΚΔΕΟΔ 20
επιλεκτικά μέτρα που ΔΙΚΑΙΟΛΟΓΟΥΝΤΑΙ από την φύση ή την οικονομία του συστήματος C-431/07 P, Bouygues SA, Bouygues Télécom SA/Επιτροπή, Γαλλία, Orange France SA, SFR, 02.04.2009, αδημ. 16.6.2010 Αικ. Δ. Σγουρίδου ΜοΚΕ - ΚΔΕΟΔ 21
επιλεκτικά μέτρα που θεσπίζονται από περιφερειακές αρχές C-88/03, Πορτογαλία/Επιτροπή, Συλλ. 2006, Ι-7115 C-428/06 έως 434/06, Union General de Trabajadores de la Rioga, Συλλ. 2008, Ι- 06747 16.6.2010 Αικ. Δ. Σγουρίδου ΜοΚΕ - ΚΔΕΟΔ 22
κρατική χρηματοδότηση για να υπάρχει κρατική ενίσχυση ΤΟ ΜΕΤΡΟ ΠΡΕΠΕΙ ΣΩΡΕΥΤΙΚΑ και να χρηματοδοτείται ΜΕ ΧΡΗΜΑΤΑ του κράτους και να είναι ΚΑΤΑΛΟΓΙΣΤΕΟ στο κράτος C-482/99, Γαλλία/Επιτροπή, Συλλ. 2002, Ι-4397, σκ. 24 C-345/02, Pearle BV κ.λπ., Συλλ. 2004, I-07139, σκ. 35 16.6.2010 Αικ. Δ. Σγουρίδου ΜοΚΕ - ΚΔΕΟΔ 23
κρατικοί πόροι όλα τα χρηματικά μέσα που βρίσκονται υπό δημόσιο έλεγχο και το κράτος αποφασίζει για την διάθεσή τους οι πόροι τοπικών ή περιφερειακών φορέων οι πόροι των διαρθρωτικών ταμείων, όταν χρησιμοποιούνται από κοινού με εθνικούς πόρους (συχρηματοδότηση) οι πόροι δημοσίων ή ιδιωτικών οργανισμών που έχουν οριστεί για να διαχειρίζονται την ενίσχυση οι πόροι των δημοσίων επιχειρήσεων C-482/99, Γαλλία/Επιτροπή, Συλλ. 2002, Ι-4397 T-25/07. Iride SpA και Iride Energia SpA/Επιτροπή, Συλλ. 2009, II- 00245 πρβλ. C-379/98, Preussen Elektra, Συλλ. 2001, Ι-2099, σκ. 59-61 16.6.2010 Αικ. Δ. Σγουρίδου ΜοΚΕ - ΚΔΕΟΔ 24
καταλογισμός [1] πότε η χρησιμοποίηση των κρατικών πόρων είναι καταλογιστέα στο κράτος φυσικά όταν γίνεται απευθείας από το κράτος όταν πρόκειται για άλλους φορείς: τότε η δυνατότητα επιρροής του κράτους πρέπει να είναι τόσο ισχυρή, ώστε ο φορέας που χορηγεί την ενίσχυση να μην διαθέτει αυτονομία στην λήψη της σχετικής απόφασης ενδεικτικά κριτήρια - η ένταξη του φορέα στις δομές της δημόσιας διοίκησης - η φύση των δραστηριοτήτων του - το νομικό καθεστώς του - ο βαθμός εποπτείας της διοίκησης C-482/99, Γαλλία/Επιτροπή, Συλλ. 2002, Ι-4397, σκ. 52-58 16.6.2010 Αικ. Δ. Σγουρίδου ΜοΚΕ - ΚΔΕΟΔ 25
καταλογισμός [2] χρηματοδότηση της ενίσχυσης μέσω εισφορών μελών επαγγελματικής οργάνωσης στην οποία το κράτος ασκεί αποφασιστική επιρροή T-136/05, EARL Salvat pere & fils/επιτροπή Επιτροπή, Συλλ.. 2007, ΙΙ-04063, σκ.. 130, 139, 156 αντίθετα C-345/02, Pearle BV κ.λπ., Συλλ. 2004, Ι-07139, σκ. 36-37 16.6.2010 Αικ. Δ. Σγουρίδου ΜοΚΕ - ΚΔΕΟΔ 26
καταλογισμός [3] μεταφορά οδηγίας στο εθνικό δίκαιο «Η εθνική διάταξη, που θεσπίζει το μέτρο ενίσχυσης δεν μπορεί να καταλογιστεί στο κράτος μέλος, αλλά απορρέει, στην πραγματικότητα, από πράξη του κοινοτικού νομοθέτη. Συναφώς, μικρή σημασία έχει το εάν η απαλλαγή χορηγήθηκε μέσω κρατικών πόρων, δεδομένου ότι ο καταλογισμός μιας ενισχύσεως σε ένα κράτος είναι κάτι διαφορετικό από το ζήτημα αν η ενίσχυση χορηγήθηκε μέσω κρατικών πόρων.» T-351/02,Deutsche Bahn AG/Επιτροπή, Συλλ. 2006, II-01047, σκ. 99-104 πρβλ. C-89/08 P, Επιτροπή/Ιρλανδία, Γαλλία κλπ, 02.12.2009, αδημ. 16.6.2010 Αικ. Δ. Σγουρίδου ΜοΚΕ - ΚΔΕΟΔ 27
νόθευση του ανταγωνισμού & διατάραξη των ενδοκοινοτικών συναλλαγών ο πυρήνας της έννοιας της κρατικής ενίσχυση δύο διαφορετικά κριτήρια, που όμως πρέπει να συντρέχουν ταυτόχρονα αφορούν την κοινοτική αγορά αρκεί και μόνον η απειλή επέλευσής τους T-227/01 έως T-229/01, T-265/01, T-266/01 & T-270/01 Territorio Histórico de Álava κλπ, 09.09.2009, αδημ., σκ. 142 16.6.2010 Αικ. Δ. Σγουρίδου ΜοΚΕ - ΚΔΕΟΔ 28
διατάραξη των ενδοκοινοτικών συναλλαγών πιθανότητα διατάραξης ακόμη και για μικρά ποσά ενίσχυσης δεν υπάρχει όριο κάτω από το οποίο να μπορεί να θεωρηθεί ότι δεν υφίσταται διατάραξη C-71/04, Administración del Estado/Xunta de Galicia, Συλλ. 2005, Ι-07419 δεν εξαρτάται από τον τοπικό ή περιφερειακό χαρακτήρα μίας δραστηριότητας T-189/03, ASM Brescia SpA/Επιτροπή, 11.06.2009, αδημ. δεν αποκλείεται και όταν η ενίσχυση αφορά συναλλαγές με τρίτες χώρες C-494/06 P, Επιτροπή/Ιταλία και Wam SpA, 30.04.2009, αδημ. 16.6.2010 Αικ. Δ. Σγουρίδου ΜοΚΕ - ΚΔΕΟΔ 29
νόθευση του ανταγωνισμού εφόσον το εμπόριο επηρεάζεται, τότε ο ανταγωνισμός φυσιολογικά θα νοθεύεται σημείο αναφοράς: η βελτίωση της ανταγωνιστικής θέση του δικαιούχου C-148/04, Unicredito Italiano SpA, Συλλ. 2005, Ι-11137 λειτουργικές ενισχύσεις: πάντα νοθεύουν τον ανταγωνισμό T-369/06, Holland Malt BV/Επιτροπή, 09.09.2009, 9.2009, αδημ., σκ. 54 μεγαλύτερη η πιθανότητα νόθευσης, όταν ο τομέας χαρακτηρίζεται από έντονο ανταγωνισμό Τ-217/02, Ter Lembeek/Επιτροπή, Συλλ. 2006, ΙΙ-04483 16.6.2010 Αικ. Δ. Σγουρίδου ΜοΚΕ - ΚΔΕΟΔ 30