Εισαγωγή Σύνδεση των ιστορικών γεγονότων και των εξελίξεων στη λογοτεχνία Τέλη 19 ου αιώνα: Η κατάσταση στην Ελλάδα αλλάζει Εσωτερική αναδιάρθρωση και εκβιομηχάνιση Ενίσχυση οικονομίας Δημιουργία αναπτυξιακών έργων (διώρυγα της Κορίνθου) Ανάπτυξη εμπορίου, αύξηση πληθυσμού Ίδρυση σχολείων, έκδοση εφημερίδων Στον εθνικό τομέα η Ελλάδα προσαρτά την Άρτα και τη Θεσσαλία Στον πνευματικό τομέα: Αγώνας για την επικράτηση της δημοτικής Ανάπτυξη λαογραφίας: μελέτη λαϊκού πολιτισμού (ήθη, έθιμα, παραδόσεις) Πεζογραφία: Ανάπτυξη της ηθογραφίας: Οι λογοτέχνες παρουσιάζουν ως θέματά τους την ύπαιθρο, με στόχο την απεικόνιση των ηθών και εθίμων του ελληνικού λαού. Αναπτύσσεται εθνική πεζογραφία, απαλλαγμένη από μίμηση ξένων προτύπων. Οι συγγραφείς προσπαθούν να απεικονίσουν όλο και πιο πιστά τη ζωή της υπαίθρου. Έτσι, τα έργα τους αποκτούν χαρακτήρα: Ρεαλιστικό: Ο συγγραφέας τηρεί μια στάση αντικειμενική απέναντι στα γεγονότα που διηγείται. Θέλει να τα παρουσιάσει με πειστικότητα και χωρίς συναισθήματα, άρα αποκλείει τα συναισθήματα από τη διήγηση και δεν ερμηνεύει ο ίδιος τα γεγονότα.με τον τρόπο αυτό δίνει την αίσθηση ότι συμμετέχει και ο ίδιος. Χαρακτηριστικά ρεαλισμού: 1. Τάση προς την αντικειμενικότητα 2. Αφήνει τα γεγονότα να μιλήσουν από μόνα τους 3. Παρουσιάζει κοινές εμπειρίες 4. Επιλέγει κοινά θέματα Νατουραλιστικό: Ο συγγραφέας τείνει σε μια μιμητική απεικόνιση της πραγματικότητας, σχεδόν φωτογραφική. Οι νατουραλιστές μελετούν την ηθική συμπεριφορά των ατόμων και επιλέγουν σκληρά θέματα (ακραία φτώχεια) και επιμένουν στην πολύ λεπτομερειακή περιγραφή.
Το μυθιστόρημα: Συγκεκριμένος μύθος Πλοκή με αρκετά πρόσωπα, εκτός από το βασικό ήρωα Στο κείμενο αναπτύσσονται οι σχέσεις, οι συγκρούσεις, οι διαφορές του βασικού ήρωα με τα υπόλοιπα πρόσωπα, με σκοπό να φωτίσουν ολόπλευρα το χαρακτήρα του Περιπέτειες βασικού ήρωα, δράση, χώρος που εξελίσσεται και αφηγηματικοί τρόποι Το διήγημα: Παρόμοια χαρακτηριστικά με το μυθιστόρημα, με πιο μικρή όμως έκταση της αφηγηματικής ύλης, της πλοκής, του πλάτους της σύνθεσης και την ποικιλία των προσώπων και καταστάσεων. Αφηγηματικοί τρόποι Διήγηση: Μια απρόσωπη φωνή αφομοιώνει στο λόγο της όλες τις φωνές των ηρώων. Ο πεζογράφος διηγείται την ιστορία σε 3 ο πρόσωπο από την οπτική γωνία του παντογνώστη αφηγητή, π.χ. «ο Κώστας είπε ότι θέλει» Μίμηση: Α) όταν αφηγείται ένα πλαστό πρόσωπο, φανταστικό σε 1 ο πρόσωπο Β) μεικτός τρόπος:όταν υπάρχει ένας αφηγητής αλλά η αφήγησή του διακόπτεται με την παρεμβολή άλλων προσώπων που διαλέγονται σε ευθύ λόγο Γ) διάλογος: εδώ απουσιάζει τελείως ο αφηγητής Κατηγορίες αφηγητή Ανάλογα με το αν ο αφηγητής συμμετέχει στην ιστορία που διηγείται διακρίνουμε: Α) το δραματοποιημένο (ομοδιηγητικό) αφηγητή : αφήγηση σε 1 ο πρόσωπο Β) το μη δραματοποιημένο (ετεροδιηγητικό) αφηγητή: αφήγηση σε 3 ο πρόσωπο Αφηγηματική εστίαση Αυτός ο οποίος βλέπει και αυτός ο οποιος μιλάει μπορεί να είναι διαφορετικά πρόσωπα. Έτσι διακρίνουμε σε 3 τύπους εστίασης: 1. Αφήγηση χωρίς εστίαση ή μηδέν εστίαση: παντογνώστης αφηγητής 2. Αφήγηση με εσωτερική εστίαση: ο αφηγητής είναι ένα από τα πρόσωπα της ιστορίας και έχει περιορισμένο οπτικό πεδίο 3. Αφήγηση με εξωτερική εστίαση:ο αφηγητής ξέρει λιγότερα από τα πρόσωπα της ιστορίας τα οποία εμφανίζονται να δρουν μπροστά στα μάτια του (σε αστυνομικά μυθιστορήματα)
Κείμενο 1: Το μοιρολόγι της φώκιας (Αλ. Παπαδιαμάντη) Μοιρολόγι στην αρχή του κειμένου Μοιρολόγι της φώκιας στο τέλος του κειμένου Ποιες διαφορές έχουν τα δυο μοιρολόγια μεταξύ τους; Να καταγράψετε ρεαλιστικά και ποιητικά στοιχεία του κειμένου. Ρεαλιστικά στοιχεία Ποιητικά στοιχεία Να καταγράψετε με παραδείγματα την αντιπαράθεση ζωής και θανάτου στο συγκεκριμένο διήγημα. Στοιχεία ζωής Στοιχεία θανάτου
Μελετήστε τους στίχους του μοιρολογιού που αποδίδονται στη φώκια, στο τέλος του διηγήματος και σκεφτείτε: Ποια κοσμοαντίληψη του Παπαδιαμάντη προβάλλεται σε αυτούς τους στίχους; Η γριά Λούκαινα, ακούγοντας το θόρυβο από την πτώση στη θάλασσα της Ακριβούλας, κατηγορεί το βοσκό για τον ήχο. Πώς ονομάζεται αυτό το λογοτεχνικό σχήμα; Θυμηθείτε: Ο ήρωας του κειμένου δε γνωρίζει, ο αναγνώστης ή ο θεατής γνωρίζει! Σκεφτείτε: Ονομάζουμε χρόνο της ιστορίας τη φυσική σειρά των γεγονότων στο χρόνο. Ονομάζουμε χρόνο της αφήγησης τη σειρά των γεγονότων μέσα στην αφήγηση του κειμένου. Οι δυο αυτοί χρόνοι ταυτίζονται στο κείμενο; Ποιο αποτέλεσμα προκύπτει; Στο κείμενο υπάρχει τριτοπρόσωπη αφήγηση από έναν παντογνώστη αφηγητή. Επίσης η εξέλιξη της ιστορίας είναι ευθύγραμμη. Τι επιτυγχάνεται με αυτό; Συγκρίνετε το κείμενο του Παπαδιαμάντη με το επόμενο του Ξενοκρίτου Ροδίου από την αρχαία εποχή. Σε τι μοιάζουν ως προς το ύφος τα δυο κείμενα; Εντοπίστε κοινές εικόνες Αρμύρα στάζουν τα μαλλιά σου, κόρη δύσμοιρη. Ναυάγησες και χάθηκες στον πόντο, Λυσιδίκη. Τη θάλασσα σαν είδες ν αγριεύει, τρόμαξες και ρίχτηκες στα κύματα από το κοίλο πλοίο. Τώρα, τ όνομά σου δηλώνει ο τάφος, την πατρίδα σου την Κύμη, πλην τα οστά σου κύμα ψυχρό της ακτής τα λευκαίνει. Πικρό κακό για τον πατέρα σου τον Αριστόμαχο: σε γάμο σε οδηγούσε, μα μήτε κόρη μήτε και νεκρή σε πήγε
Κείμενο 2: Τα τυφλοπόντικα (Ανδρ. Καρκαβίτσας) Θέμα κειμένου (περιγραφή με λέξεις κλειδιά): Να δώσετε έναν πλαγιότιτλο στις παρακάτω ενότητες του κειμένου; 1 η ενότητα: «Αμ που λες, έκαμα και γώ. Ανατριχίλα με πιάνει να τα θυμηθώ» 2 η ενότητα: «Ήμουνα που λες γεωργάς Μωρέ ντε!»: 3 η ενότητα: «Κι ο Καραγκούνης αλύπητα το ζώο του»: Ποιοι μιλούν στο κείμενο. Σκεφτείτε τις φωνές αφήγησης: Ποιος είναι ο χρόνος της αφήγησης και ποιος είναι ο χρόνος της ιστορίας; Προσέξτε ιδιαίτερα την αρχή και το τέλος του διηγήματος: Τελικά, με ποια αφηγηματικά τεχνάσματα παρουσιάζει ο συγγραφέας τις περιπέτειες του γεωργού που έχασε τη δουλειά του και έγινε μεταφορέας (αγωγιάτης); Οι αφηγητές συμμετέχουν ή όχι στη δράση; Ονομάστε τους με βάση τους τεχνικούς όρους της εισαγωγής. Τι είδους εστίαση έχουμε στον αφηγητή αγωγιάτη;
Γιατί το κείμενο θεωρείται ηθογραφικό; Θυμηθείτε ή διαβάστε πάλι τους ορισμούς της εισαγωγής. Ποιο χαρακτηρισμό θα επιλέγατε για το κείμενο, ρεαλιστικό ή νατουραλιστικό; Γιατί; Περιεχόμενο νόημα κειμένου Ποια είναι τα αίτια της δυστυχίας των αγροτών στη Θεσσαλία, εκείνη την εποχή (τέλη 19 ου αιώνα); Να σχολιάσετε το απόσπασμα του κειμένου ως προς τις αντιλήψεις των ανθρώπων της εποχής: «Τι να κάνουμε; Γι' αρρώστια ρωτάς; Το αίμα πήγαινε ποτάμι! Όλεθρος έπεσε σε ανθρώπους και σε ζα. Μου θέρισε και μένα δυο παιδιά. Αμ' ποιος λογαριάζει τα παιδιά; Όλοι τα ζα μας κλαίγαμε, που ήταν η μοναχή κυβέρνια μας (μέσο συντήρησης)! Σαν έχεις ζα, και παιδιά έχεις αμ' σαν χάσεις τα ζα, έχασες και τα παιδιά σου. Τι θα τους δώκεις να φάνε». Να σχολιάσετε το χαρακτήρα του γεωργού αγωγιάτη. Ποιο γλωσσικό ύφος χρησιμοποιεί ο συγγραφέας, όταν βάζει το γεωργό αγωγιάτη να αφηγείται την ιστορία του; Δώστε παραδείγματα και εξηγήστε τους λόγους που επιλέγει αυτή τη γλώσσα. Αντιλήψεις της εποχής: Σύγκριση με το κείμενο «Το μπουρίνι» του Μ. Καραγάτση (σελ. 409).
Το μπουρίνι (Μ. Καραγάτσης) Περιληπτική απόδοση: Μετά τη δύση του ήλιου, οι εργάτες αγρότες του θεσσαλικού κάμπου σταμάτησαν τη δουλειά τους. Το κεντρικό πρόσωπο της αφήγησης, ο γερο Γκουντής επισκέπεται τον τσιφλικά Πήτερ Χατζηθωμά στο αρχοντικό του. Τον παρακάλεσε να μην του πάρει τη μισή σοδειά ως φόρο, διότι εκείνη τη χρονιά αρρώστησε η κόρη του και χρεώθηκε πολλά. Ο αφέντης δεν του έδωσε ξεκάθαρη απάντηση. Όταν ήρθε η ώρα να μοιραστεί η σοδειά, ο επιστάτης του τσιφλικά πήγε στο σπίτι του Γκουντή να ζυγίσει την παραγωγή. Καθώς ζύγιζε ο επιστάτης, έβαλε το πόδι του στη ζυγαριά, κλέβοντας έτσι κιλά από τον Γκουντή. Ο γερο-γκουντής δε διαμαρτύρεται, όμως ο γιος του Νάσος, αντιδρά έντονα. Απειλείται σύγκρουση, ο γέρος επέπληξε το γιο του. Εμφανίστηκε όμως ο τσιφλικάς, ο οποίος χάρισε ένα μέρος από τους φόρους στο γέρο, με αντάλλαγμα να πάρει την κόρη του γέρου στο αρχοντικό του ως παραδουλεύτρα. Κοινά στοιχεία ανάμεσα στα κείμενα Τυφλοπόντικα (Ανδρ. Καρκαβίτσας) Το μπουρίνι (Μ. Καραγάτσης) Ο χαρακτήρας του γερο Γκουντή Ο «αντίπαλος» χαρακτήρας του κειμένου, ο γιος του
Στοιχεία χαρακτήρα του Χατζηθωμά, του μεγαλοτσιφλικά. Οι γυναίκες του αποσπάσματος Α τύπος γυναίκας Β τύπος γυναίας Γ τύπος γυναίκας Τι είδους αφηγητής υπάρχει στο κείμενο; Τι είδους εστίαση υπάρχει στο κείμενο; Ποια είναι τα νατουραλιστικά στοιχεία του διηγήματος (ανθρώπινοι τύποι, περιγραφές, διάλογοι); Να επισημάνετε τις αντιθέσεις, με τις οποίες ο συγγραφέας αναπαριστά εντονότερα τη ζωή των κολίγων.
Η Τιμή και το Χρήμα (Κωνσταντίνος Θεοτόκης) Αναφέρετε τα βασικά σημεία της πλοκής του διηγήματος. Ο αφηγητής - αφηγηματικός τρόπος: Μεικτός αφηγηματικός τρόπος (μελετήστε τις παρατηρήσεις του φυλλαδίου της εισαγωγής): Άλλες αφηγηματικές τεχνικές: Βασικά πρόσωπα - χαρακτήρες. Προσέξτε την κοινωνική τους προέλευση και πώς αυτή επηρεάζει τα πρόσωπα: Στοιχεία ρεαλισμού Στοιχεία νατουραλισμού Ποιες κοινωνικές καταστάσεις επηρεάζουν τους ανθρώπους και διαμορφώνουν σε μεγάλο βαθμό τις αντιδράσεις τους; Βρείτε τις αντίστοιχες εκφράσεις του κειμένου που δείχνουν ότι οι ίδιοι οι ήρωες αντιλαμβάνονται την επίδραση της κοινωνικής κατάστασης στους ίδιους.
Ποιο ρόλο παίζει το χρήμα στη ζωή των ανθρώπων (τάλαρα); Αναφερθείτε σε συγκεκριμένα παραδείγματα μέσα από το κείμενο. Ποια είναι η θέση της γυναίκας στην κοινωνία; Αναφέρετε συγκεκριμένα παραδείγματα ή συμπεριφορές γυναικών. Ποιο είναι το δίλημμα της ηρωίδας; Τι σημαίνει η τελική της επιλογή; Σχολιάστε τις παρακάτω φράσεις: Δουλευτάδες και οι δυο, ποιον έχετε ανάγκη; Ανάθεμα τα τάλαρα!! Εντοπίστε κοινωνικές αντιλήψεις ή απόψεις της εποχής για το γάμο, την τιμιότητα, τις σχέσεις των δυο φύλων, το ρόλο των φύλων (άνδρας - γυναίκα), την προίκα Επισημάνετε στις σελίδες 144-147 τη δραματική ένταση που αυξάνεται.