Μια μικρή Ακοολογική ομιλία Γ. Φιλιππάκης

1 Μια μικρή Ακοολογική ομιλία Γ. Φιλιππάκης Καλησπέρα σας. Πριν αρχίσω τη μικρή αυτή ομιλία μου, θα ήθελα να πω δυο λόγια για το πώς βρέθηκα εδώ. Φυσικά, χάρη στην κυρία Βαρδονικολάκη, την οποία και ευχαριστώ όχι μόνο για την πρόσκληση να μιλήσω, αλλά κυρίως για την εμπιστοσύνη που μου ενέπνευσε με τις πολύωρες, επίμονες και λεπτομερείς εξετάσεις της ακοής μου, οι οποίες οδήγησαν σε καλύτερη ρύθμιση των ακουστικών μου με αποτέλεσμα ν ακούω και καλύτερα. Ευχαριστώ και τον κύριο Μπίμπα για την επίβλεψη των ακοολογικών μου εξετάσεων. Επίσης, θα ήθελα να ευχαριστήσω τον πολύ καλό τραγουδιστή που μας μίλησε για την κυρία Βαρδονικολάκη και τους συνεργάτες της, τον κ. Γιάννη Χαρούλη και να του ευχηθώ να είναι πάντα στην πρώτη γραμμή και πάντα ευήκοος. Ελπίζω κάποτε να μπορέσω να τον ακούσω γιατί τώρα, καθώς δεν έχω πρότερη μνήμη της φωνής του, δεν καταφέρνω να τον παρακολουθήσω ούτε στο τραγούδι του παιδικού μου φίλου, του Νίκου Πορτοκάλογλου, το πασίγνωστο «Τι λάθος κάνω». Λάθος, όμως, είναι και η πολυλογία, γι αυτό θα προχωρήσω στο «θέμα» μου. 1

2 Όταν η βαρηκοΐα ήταν μικρότερου βαθμού Θυμάμαι τον εαυτό μου βαρήκοο σχεδόν από παιδί κι ίσως αυτός είναι ο λόγος που δίστασα να πάω σε ωδείο. Είμαι αυτοδίδακτος μουσικός με βασικές γνώσεις ηχοληψίας και τα χρόνια που προηγήθηκαν της κώφωσής μου, συνέθετα τραγούδια, έπαιζα φλάουτο και τραγουδούσα με φωνή τενόρου σε ένα μικρό μουσικό σύνολο. Όταν άρχισε η κώφωση Η κώφωση ξεκίνησε το 1994 με απώλεια της ακοής του δεξιού αυτιού που είχε σαν αποτέλεσμα, λόγω των διαφορετικών επιπέδων αντίληψης των δύο αυτιών, ακουστική ανισορροπία και σταδιακή τονική αστάθεια κι έτσι έχασα πια τον όμορφο ήχο του ασημένιου μου φλάουτου. Δύο εβδομάδες περίπου μετά την αιφνίδια μεγάλη βαρηκοΐα του δεξιού αυτιού, συμμετείχα σε προγραμματισμένη συναυλία με τη μουσική μας ομάδα στη Θεσσαλονίκη. Φορούσα το αριστερό ακουστικό μου, το οποίο δεν το χρησιμοποιούσα συχνά, λόγω των παραμορφώσεων των μουσικών ήχων. Η εμπειρία ήταν τραυματική. Προσπαθήστε να φανταστείτε ότι ακούτε μονοφωνικά από το αριστερό αυτί σας με παραμορφώσεις από ένα φτηνό ραδιοφωνάκι μια μικρή ορχήστρα επί σκηνής. Συμμετείχα σε μερικές ακόμα συναυλίες του γκρουπ μέχρι το 1997, οπότε και σταμάτησα τις εμφανίσεις οριστικά και άρχισα σταδιακά την έρευνα και τους πειραματισμούς. 2

3 Εδώ και πάνω από 10 χρόνια πάσχω από ένα σύνδρομο της Απώλειας του Τονικού Προσδιορισμού. Εμφανίζονται ψευδαισθήσεις φάλτσων νοτών και μερικές φορές αδυναμία διάκρισης των ημιτονίων. (Εδώ, ίσως, μια θεατρική περιγραφή). όπως επίσης και δυσκολία διάκρισης άγνωστων μελωδιών. Χρησιμοποίησα ακουστικά βαρηκοΐας με χειροκίνητες ρυθμίσεις, χωρίς τη χρήση προγράμματος υπολογιστή, για την εκτέλεση της μουσικής, αλλά δεν πέτυχα καλά αποτελέσματα. Μη βρίσκοντας άκρη, γύρω στο 2005 εγκατέλειψα κάθε προσπάθεια, ώσπου, το 2009, ανακάλυψα - στην κυριολεξία- έναν εξαιρετικό ακοολόγο. Μουσικός και ο ίδιος παίζει κιθάρα ήταν πολύ συνεργάσιμος και πρόθυμος για πειραματισμούς κι έτσι ξανάρχισα να ασχολούμαι με τη μουσική, αλλά και με την Ακουστική και την Ακοολογία. Αναζήτηση στο διαδίκτυο και σύγκριση εικονικών μουσικών οργάνων και εφέ. Το πραγματικό πιάνο και οι διάφορες προσομοιώσεις του εμφάνιζαν πολλά προβλήματα στην ακρόαση. Ήχος πολύ πλούσιος σε αρμονικούς αλλά και με αναρμονικούς από κατασκευής. (Λόγω της δυσκαμψίας των χορδών.) Οι οργανοποιοί προσπαθούν να περιορίσουν την παρουσία των αναρμονικών ειδικά στο πιάνο, κουρδίζοντάς το με το χαμήλωμα των μπάσων και την ανύψωση των πρίμων. Οι αναρμονικοί, όμως, προσθέτουν ένα ιδιαίτερο, πιο ζεστό χρώμα στη χροιά του πιάνου που μοιάζει με το chorus. Οι αναρμονικοί, οι οποίοι δεν είναι ακέραια πολλαπλάσια της θεμελιώδους, παράγονται και στα νυκτά έγχορδα όπως η 3

4 κιθάρα, όχι όμως στα τοξωτά έγχορδα με το δοξάρι και στα ξύλινα πνευστά. Το πραγματικό πιάνο με τη χρήση της σουρντίνας ακουγόταν κάπως πιο καθαρά. ( Διότι η σουρντίνα έκοβε τις αρμονικές ). Η ακρόαση όμως των προσομοιώσεων των ηλεκτρικών πιάνων τύπου Rhodes και Wurlitzer ήταν σχετικά καλύτερη. Τα Rhodes χρησιμοποιούν για την αναπαραγωγή του ήχου τους, μεταλλικές βέργες σε σχήμα πιρουνιών. Τα Wurlitzer ατσάλινες λάμες. Ενδεικτικά.. Τα εικονικά όργανα που χρησιμοποιήθηκαν ήταν το Pianoteq της Modart, φυσικής μοντελοποίησης, που διαθέτει ένα equalizer για κάθε του πλήκτρο. Και το Lounge Lizard της AAS. Επίσης, η Jazz και η κλασική κιθάρα δεν εμφανίζουν μεγάλα προβλήματα στην ακρόασή τους. Αυτό που χαρακτηρίζει τις χροιές όλων αυτών των οργάνων, είναι το μικρότερο αρμονικό περιεχόμενο των ήχων τους, που πιθανότατα διευκολύνει τη διεργασία της Ανάλυσης Συχνοτήτων από τον κοχλία. Είναι γλυκές χροιές ήχων, αλλά με μικρό όγκο Όμως δεν είναι μόνο το πρόβλημα της αντιληπτικότητας του δυσλειτουργούντος κοχλία, αλλά είναι και οι από κατασκευής προδιαγραφές και οι ρυθμίσεις, των ακουστικών βαρηκοΐας, που προορίζονται για την ορθή πρόσληψη της ομιλίας, με τον ταυτόχρονο διαχωρισμό του περιβάλλοντος θορύβου, αλλά όχι των μουσικών οργάνων. Το συχνοτικό εύρος της ομιλίας, είναι από τα 150 μέχρι και τα 7000 Hrz. Όμως το συχνοτικό εύρος των μουσικών οργάνων κυμαίνεται από τα 30 Hrz μέχρι και πάνω από τα 10000 Hrz. 4

5 Μιλώντας πολύ απλοϊκά, καθότι δεν είμαι και ακοολόγος.. Οι διαχειρίσιμες σχετικές εντάσεις της ανθρώπινης φωνής είναι μικρότερες από αυτές ενός μουσικού οργάνου και κατά πολύ μικρότερες από αυτές των μουσικών συνόλων, και των διαφόρων μεγεθών ορχηστρών. Κατά την προσωπική μου εμπειρική εκτίμηση, στη δική μου νευροαισθητήριο κώφωση, άνω των 60 db, οι ακοολογικές ρυθμίσεις προκαλούν παραμορφώσεις των αρμονικών και των αναρμονικών των μουσικών οργάνων, δυσκολεύοντας έτσι την αντίληψη του συχνοτικού ύψους. ( Pitch ). Αυτό δεν συνέβαινε με τα χαμηλότερα επίπεδα της βαρηκοΐας μου τα προηγούμενα χρόνια. Κι έτσι κατέληξα στο να προσπαθώ να προσαρμόζω τα μουσικά όργανα στο ακουστικό βαρηκοΐας, αντί να συμβαίνει το ακριβώς αντίθετο, να ρυθμίζω δηλαδή, ανάλογα με το μουσικό όργανο, ένα εύχρηστο ακουστικό, για την εκτέλεση και ακρόαση της μουσικής, ακόμα και έστω με κάποιους κατασκευαστικούς συμβιβασμούς λόγω κόστους. Όλα αυτά αποδεικνύονται πρακτικά, από την απρόσκοπτη ακρόαση των μελωδιών των εικονικών τραγουδιστών. Οι Συνθετητές φωνών Vocaloid 2, οι τραγουδιστές ο Tonio και η Prima της Yamaha, όπως επίσης ο απλούστερος εικονικός τραγουδιστής του προγράμματος Harmony Assistant και το πρόγραμμα Cantor της Virsyn ακούγονται χωρίς προβλήματα. Αντί για τους στίχους τραγουδιέται κάτω από τη μελωδία ένα απλό λα, λα, λα, το οποίο είναι και ένα πολύτιμο βοήθημα για 5

6 τους στιχουργούς που αναλαμβάνουν να γράψουν πάνω σε μια δοσμένη μελωδία. Ακούγονται χωρίς προβλήματα, γιατί το ακουστικό βαρηκοΐας επεξεργάζεται και ενισχύει ορθά τις ιδιοσυχνότητες μορφήματα ( formants ) ακόμα και αυτών των τεχνητών φωνών, επειδή με αυτές τις προδιαγραφές είναι σχεδιασμένο. Το πλεονέκτημα των εικονικών μουσικών οργάνων και εφέ. Είναι σχετικά φτηνά ή και δωρεάν και σε μεγάλη ποικιλία. Θέλουν όμως πολύ μεγάλη προσοχή στη χρήση τους, επειδή δίνουν απρόβλεπτα πολύ μεγάλες εντάσεις στην έξοδο του σήματος. Είναι εξαιρετικά ριψοκίνδυνη η χρήση τους με το Direct input των ακουστικών βαρηκοΐας και πρέπει να παρεμβάλλεται κάποιο Limiter. Οι καλύτερες ακροάσεις γίνονται από τα ηχεία ενός ενισχυτή με subwoofer. Επίσης μια ψηφιακή κιθάρα MIDI διαθέτει πάρα πολλά διαφορετικά κουρδίσματα για πειραματισμούς και είναι πολύ χρήσιμη σαν ένας controller των διάφορων εικονικών οργάνων. Έρευνα στα ακουστικά όργανα. Με τη βοήθεια του τεχνικού ακοολόγου έγιναν ρυθμίσεις των ακουστικών βαρηκοΐας χρησιμοποιώντας το φλάουτο και ένα βιολί. Το πρώτο πρόγραμμα έχει μια εξισορρόπηση των μπάσων και των πρίμων, το δεύτερο πρόγραμμα, πιο πολλά μπάσα και το τρίτο πρόγραμμα πιο πολλά πρίμα, μια ρύθμιση που εξυπηρετεί τις ακροάσεις με βουλομένη και μπουκωμένη 6

7 μύτη από τα κρυολογήματα όπου χάνονται τα πρίμα και οι ήχοι γίνονται πολύ μουντοί. Έκανα την επιλογή της χρήσης της Flamenco κιθάρας για την σύνθεση και την μελέτη των Αρμονιών.. Δοκιμές με την κιθάρα. και το γιουκαλίλι Ένα παράδειγμα της δυσκολίας της διάκρισης του ημιτονίου. ( Περιγραφή της εμπειρίας στην ακρόαση της πρώτης χορδής της κιθάρας Μι καντίνι και του πρώτου τάστου της νότας Φα. ) Διάστημα διατονικού ημιτονίου. Οι συχνότητές τους είναι: Ε = 329.6 Hrz και F = 349.2 Hrz Η ακρόαση βελτιώθηκε μετά το άνοιγμα μιας πλαϊνής οπής στο επάνω μέρος του ηχείου. ( Sound port ). Αυτές οι οπές μόνιτορ βοηθούν τους κιθαρίστες στην καλύτερη ακρόαση των οργάνων τους, αφού δεν προσλαμβάνουν τον ήχο της κιθάρας μόνον από τη διάχυσή του από το μπροστινό μέρος του ηχείου. Χρησιμοποιούνται μεγάλες οπές για την ενίσχυση των πρίμων και μικρές για την ενίσχυση των μπάσων. Σε διάφορα σχήματα και σχέδια. Έγινε ακόμη μεγαλύτερη βελτίωση στην ακρόαση με τη χαμηλή διάρκεια ήχησης ( sustain ) μιας κιθάρας Flamenco με χρήση των πιο σκληρών χορδών ( Extra High Tension ). Ένας φίλος κωφός κιθαρίστας, με προβλήματα ακρόασης των μπάσων, μου επιβεβαίωσε την χρησιμότητα της πλαϊνής οπής και του μικρού sustain της Flamenco κιθάρας. 7

8 Δεν μπορώ να κάνω καμία χρήση των διάφορων εφέ χώρου ή διαμόρφωσης των ήχων της κιθάρας. (Παραμορφώσεις, Reverb, Chorus, Delay, και άλλα.) Ο Τζουράς επίσης ακούγεται αρκετά ικανοποιητικά. Ο μπαγλαμάς μού είναι εντελώς ακατάληπτος, πιθανότατα λόγω των πολύ υψηλών αρμονικών. Πειράματα με το βιολοντσέλο Πειραματίστηκα με ένα άταστο όργανο όπως το βιολοντσέλο για μεγαλύτερη εξάσκηση στη διάκριση των μουσικών τόνων. Μετά από ένα διάστημα εξάσκησης, οι ακροάσεις βελτιώθηκαν σημαντικά. Δεν είχα προβλήματα φάλτσων. Έκανα χρήση σημαδιών στο μπράτσο του οργάνου για τις δακτυλοθεσίες και ενός κουρδιστηριού για τον έλεγχο του τονικού ύψους στις νότες. Πειραματικό ξεκούρδισμα του βιολοντσέλου. Ο μουσικός θεωρητικός Μίχαελ Πραιτώριους που έζησε από τα τέλη του 14 ου μέχρι τις αρχές του 15 ου αιώνα, ανέφερε ένα παλαιότερο κούρδισμα του βιολοντσέλου κατά έναν τόνο χαμηλότερα σε Βb, F, C, G από το σύγχρονο C, G, D, A. Με αυτό το κούρδισμα ο ήχος του βιολοντσέλου έγινε πολύ πιο μπάσος με μια μεγάλη αντήχηση βουίσματος στο ηχείο του και άρχισε να μοιάζει περισσότερο με τον ήχο της βιόλας ντα γκάμπα. Και τότε, απρόσμενα, στο ανέβασμα της δεύτερης οκτάβας της κλίμακας στην πρώτη θέση της δακτυλοθεσίας, εμφανίστηκαν υψηλότερες νότες φαντάσματα που χάνονταν και επανέρχονταν. Θα μπορούσα να το παρομοιάσω με την 8

9 προσπάθεια ενός ηχητικού φακού, που προσπαθεί να εστιάσει σε ένα ακουστικό είδωλο. Κι όλα αυτά τα θαυμαστά συνέβαιναν, με το κουρδιστήρι απέναντί μου να μη δείχνει καμία αλλαγή. Ήταν μία συγκλονιστική εμπειρία στο μεταίχμιο της μουσικής αντίληψης του κόσμου. Η σε αντίθετη φορά, αριστερόστροφη χρήση του βιολοντσέλου δεν εμφάνιζε αυτές τις ψευδαισθήσεις στις νότες της κλίμακας. Αυτό εξηγείται εν μέρει από το ότι τα μικρόφωνα των ακουστικών βαρηκοΐας είναι κατευθυντικά και η βέλτιστη στερεοφωνική ακρόαση επιτυγχάνεται όταν το ισχυρότερο των πασχόντων αυτιών είναι στραμμένο απέναντι από το ηχείο του εγχόρδου οργάνου (κιθάρας ή βιολοντσέλου). Έτσι, αν υποθέσουμε ότι το ισχυρότερο αυτί είναι το αριστερό, τότε πρέπει να γίνεται αριστερόστροφη η χρήση του οργάνου κι αν είναι ισχυρότερο το δεξί, να γίνεται αντιστοίχως δεξιόστροφη. Στη δική μου περίπτωση ( με πιο αδύναμο το δεξί αυτί ) η χρήση των εγχόρδων αλλά και του φλάουτου θα έπρεπε κανονικά να είναι αριστερόστροφη, αλλά δε μου το επέτρεψαν πρακτικοί λόγοι, όπως, για παράδειγμα, η μεγαλύτερη δυσκολία των χεριών. Η ακρόαση της μουσικής από παλαιότερες μονοφωνικές ταινίες και ηχογραφήσεις χωρίς εφέ, δεν παρουσιάζει μεγάλα προβλήματα. Να συμπληρώσω εδώ, με τα σιωπηλά ηχεία δόνησης, τα silent subwoofer, που λειτουργούν με πιστόνια, ή με παλλόμενα ελάσματα, και τα οποία μεταδίδουν τα μπάσα αλλά και 9

10 μερικές υψηλότερες συχνότητες σε καθίσματα και σε ξύλινες βάσεις, δεν είχα ικανοποιητικά αποτελέσματα. Ανέφερα στην αρχή της ομιλίας μου ότι για ένα αρκετά μεγάλο διάστημα εγκατέλειψα τη μουσική εντελώς. Αυτό ήταν το αποτέλεσμα των κακών εμπειριών μου από την πραγματική αδυναμία των κοινών ακοολόγων να ανταποκριθούν και να στηρίξουν έναν μουσικό, αλλά και από την άγνοια των κοινών ΩΡΛ παρ ότι κορυφαίοι στη δουλειά τους γύρω από μουσικά ακοολογικά προβλήματα. Η ακοή των μουσικών δεν είναι τυχαίο που μιλάμε για «μουσικό αυτί»- πρέπει να είναι σε χέρια εξειδικευμένων ΩΡΛ. Γι αυτό τον λόγο θεωρώ αναγκαία την ανάπτυξη της Μουσικής Ακοολογίας και είμαι υπέρμαχος της ίδρυσης μιας ειδικής κλινικής για τα ακοολογικά προβλήματα των μουσικών. Ιδίως τώρα που η επιστήμη της Κυματικής Φυσικής του Ήχου βρίσκεται στο απόγειό της. Σας παρουσίασα μερικές εμπειρικές και πρακτικές λύσεις για την αντιμετώπιση της Απώλειας του Τονικού Προσδιορισμού και για τη διευκόλυνση της μουσικής σύνθεσης και του αυτοσχεδιασμού. Κάθε ασθενής, βέβαια, μπορεί να έχει τις ιδιαιτερότητές του και κάθε μουσικό είδος τις απαιτήσεις του. Το Διαδίκτυο μπορεί να μας παρέχει πολλές χρήσιμες πληροφορίες και βοηθήματα, όμως η αναζήτηση της Γνώσης, είναι μια άλλη μεγάλη πολύμοχθη και συναρπαστική περιπέτεια. 10