Το πνεύμα της άμιλλας στην αρχαία Ελλάδα

ΥΠΟΥΡΓΕΙΟ ΠΟΛΙΤΙΣΜΟΥ, ΠΑΙΔΕΙΑΣ ΚΑΙ ΘΡΗΣΚΕΥΜΑΤΩΝ ΓΕΝΙΚΗ ΔΙΕΥΘΥΝΣΗ ΑΡΧΑΙΟΤΗΤΩΝ ΚΑΙ ΠΟΛΙΤΙΣΤΙΚΗΣ ΚΛΗΡΟΝΟΜΙΑΣ ΔΙΕΥΘΥΝΣΗ ΜΟΥΣΕΙΩΝ ΤΜΗΜΑ ΕΚΠΑΙΔΕΥΤΙΚΩΝ ΠΡΟΓΡΑΜΜΑΤΩΝ ΚΑΙ ΕΠΙΚΟΙΝΩΝΙΑΣ Το πνεύμα της άμιλλας στην αρχαία Ελλάδα È Ó Ô 7 ˆ 11 ÂÙÒÓ

2

3

Καλώς ήλθατε στο Εθνικό Αρχαιολογικό Μουσείο Σήμερα όταν λέμε αγώνας εννοούμε: ένα αθλητικό γεγονός, π.χ. ποδοσφαιρικός αγώνας μια πολύ μεγάλη προσπάθεια, π.χ. κάνω αγώνα για την ειρήνη ένα καλλιτεχνικό γεγονός, π.χ. μαθητικοί καλλιτεχνικοί αγώνες. Ετσι, και στην αρχαία Ελλάδα συναντάμε τον αγώνα στο σχολείο και την παιδεία των νέων στον αθλητισμό στις τέχνες δηλαδή τον συναντάμε σε πολλές εκδηλώσεις της ζωής των ανθρώπων. Για το λόγο αυτό, οι αρχαίοι Έλληνες λάτρεψαν τον αγώνα σαν θεό. Και όπως έκαναν με όλους τους θεούς τους, έτσι και τον Αγώνα τον φαντάστηκαν με χαρακτηριστικά ανθρώπινα. Του πρόσθεσαν όμως φτερά. Το παιχνίδι των λέξεων Μπορείς να βρεις και να γράψεις λέξεις που να περιέχουν τη λέξη «αγώνας»; Παράδειγμα: 4

Με τα φτερά του Αγώνα Ο Αγώνας θα μπορούσε να είναι Κάτι άλλο; γρήγορος σαν περιστέρι Εσύ πώς φαντάζεσαι τον Αγώνα; δυνατός σαν αετός Τι φτερά θα διάλεγες για το δικό σου Αγώνα; περήφανος σαν κύκνος Πώς θα τον ζωγράφιζες; εργατικός σαν μέλισσα όμορφος σαν πεταλούδα 5

Σε μια παλαίστρα της Αθήνας Στην αρχαιότητα, η γυμναστική ήταν στο καθημερινό πρόγραμμα των μαθητών. Οι νέοι για να αθληθούν πήγαιναν στο γυμνάσιο και στην παλαίστρα. Στην εικόνα μπορείς να δεις πώς έμοιαζε μια αρχαία παλαίστρα. Πήγαινε στον επάνω όροφο του Εθνικού Αρχαιολογικού Μουσείου στην αίθουσα 56 και παρατήρησε το αγγείο με αριθμό 5 στην προθήκη 144. Όσο κι αν μας φαίνεται παράξενο σήμερα, οι αρχαίοι Έλληνες αθλούνταν πάντοτε γυμνοί. Έτσι τα αγωνίσματα ονομάστηκαν «γυμνικά». Γι αυτό και σήμερα ακόμα λέμε «γυμνάζομαι» και «γυμναστική». Μπορείς να σκεφτείς και άλλες σχετικές λέξεις; Στην παλαίστρα οι νέοι ασκούνταν στην πάλη αλλά και σε άλλα αθλήματα, όπως στο άλμα, στο δίσκο και στο ακόντιο. Στο αποδυτήριο έβγαζαν τα ρούχα και τα παπούτσια τους. Άφηναν επίσης εκεί τα προσωπικά τους αντικείμενα. Έπειτα άλειφαν το σώμα τους με λάδι, που το έφερναν μαζί τους σε μικρά στρογγυλά αγγεία, τους αρύβαλλους. Μετά την προπόνηση και πριν κάνουν το μπάνιο τους, οι αθλητές καθάριζαν το σώμα τους από το λάδι, τη σκόνη και τον ιδρώτα με ένα ειδικό μεταλλικό εργαλείο που το έλεγαν στλεγγίδα. Στην αρχαία τέχνη η στλεγγίδα και ο αρύβαλλος δηλώνουν ότι αυτός που τους κρατά ασχολείται με τον αθλητισμό. Στην έκθεση θα δεις και άλλα έργα που απεικονίζουν τους νέους να κρατούν τα αντικείμενα αυτά. Μπορείς να σημειώσεις τους αριθμούς τους; 6

Θα βρεις κάποιους από τους νέους που εικονίζονται στο αγγείο να γυμνάζονται και στην παλαίστρα. Μπορείς να τους αναγνωρίσεις; Σημείωσε ένα x στο τετράγωνο που βρίσκεται δίπλα τους. Στις παλαίστρες οι νέοι προπονούνταν με τη συνοδεία μουσικής. Σε τι νομίζεις ότι χρησίμευε η μουσική στην άθληση; Σήμερα συμβαίνει κάτι τέτοιο; Ο δάσκαλος στην παλαίστρα ονομαζόταν παιδοτρίβης. Μπορούμε εύκολα να τον αναγνωρίσουμε. Σε τι διαφέρει η εμφάνισή του από τους αθλητές; Γιατί το λέμε έτσι; Γυμνάσιο: Στην αρχαιότητα το γυμνάσιο, όπως και η παλαίστρα, ήταν χώρος για άθληση και προπόνηση. Σε κάποιες πόλεις όμως, όπως στην Αθήνα, στον ίδιο χώρο οι νέοι μπορούσαν επίσης να ακούσουν τους φιλοσόφους να διδάσκουν. Έτσι η λέξη έφτασε να σημαίνει σήμερα το σχολείο. Παρατήρησε, αν θες, και άλλα αγγεία της έκθεσης με θέμα την προπόνηση των νέων. Μπορείς να αναγνωρίσεις και πάλι τους παιδοτρίβες; 7

Και τώρα, η σειρά σου! Φαντάσου ότι ζεις στην αρχαία Αθήνα. Αφού τελείωσες το μάθημα της γραμματικής και της μουσικής, ο παιδοτρίβης σε περιμένει για το μάθημα της γυμναστικής. Αν συγκεντρώσεις τα πράγματα που χρειάζεσαι για την προπόνηση, θα βρεθείς κατευθείαν στο γυμνάσιο και την παλαίστρα! 8

Αρύβαλλος Καθρέπτης Μάσκα Παιχνίδι Πάπυρος Λύρα ίσκος Λάδι Κούκλα Στλεγγίδες Αµφορέας Τύµπανο Αλτήρες (βάρη για το άλµα) 9

Το γυμνάσιο και η παλαίστρα προορίζονταν για την άσκηση των νέων και για την προπόνηση των αθλητών. Αντίθετα, οι αθλητικοί αγώνες πραγματοποιούνταν στο στάδιο. Υπήρχε βέβαια και ο ιππόδρομος για τα ιππικά αγωνίσματα, δηλαδή για τα αθλήματα με άλογα και άρματα. Στο στάδιο της Ολυμπίας Η εντυπωσιακή είσοδος που βλέπεις οδηγεί στο στάδιο της Ολυμπίας. Αν προχωρήσεις, θα δεις το στάδιο όπως φαινόταν στην αρχαιότητα! Οι αθλητικοί αγώνες ήταν μια από τις αγαπημένες εκδηλώσεις των αρχαίων Ελλήνων. Κάθε πόλη διοργάνωνε τους δικούς της αγώνες και τους αφιέρωνε στο θεό που τιμούσε περισσότερο. Μερικοί από τους αγώνες απέκτησαν μεγαλύτερη φήμη. Έτσι, συγκέντρωναν αθλητές από όλη την Ελλάδα και ονομάστηκαν πανελλήνιοι. Οι πιο σημαντικοί πανελλήνιοι αγώνες γίνονταν στην Ολυμπία κάθε 4 χρόνια, προς τιμή του Δία.

Οι αθλητές που βλέπεις αγωνίζονται στο π έ ν τ α θ λ ο. Όπως δηλώνει το όνομά του, το πένταθλο περιλάμβανε 5 αθλήματα: το δρόμο ταχύτητας, το άλμα, το δίσκο, το ακόντιο και την πάλη. Ο νικητής έπρεπε να νικήσει σε 3 αθλήματα. Σύμφωνα με τη μυθολογία, το πένταθλο οργανώθηκε από τον ήρωα Ιάσονα και τους Αργοναύτες. Οι αρχαίοι Έλληνες θαύμαζαν πολύ τους πενταθλητές, γιατί έπρεπε να συνδυάζουν δύναμη και ευλυγισία, ταχύτητα και αντοχή. Αυτές ήταν άλλωστε οι ιδιότητες που στα αρχαία χρόνια έπρεπε να έχουν οι άνθρωποι και στην καθημερινή ζωή τους, στον αγώνα για επιβίωση, στο κυνήγι και στον πόλεμο. Το στάδιο της Ολυμπίας χωρούσε 40.000-50.000 άτομα. Καθίσματα για τους θεατές δεν υπήρχαν και ο κόσμος καθόταν στις πλαγιές γύρω από τον αγωνιστικό χώρο. Οι κριτές των αγώνων είχαν ειδική θέση στο στάδιο. Κρατούσαν ένα ραβδί για να τιμωρούν τους παραβάτες ή ένα κλαδί φοίνικα, το οποίο προσέφεραν στο νικητή του αγώνα. Αναγνωρίζεις το άθλημα στο οποίο αγωνίζεται ο κάθε αθλητής; Μπορείς να το σημειώσεις δίπλα του; Στάσου μπροστά στις ανάγλυφες πλάκες με αριθμό ευρ. 3476, στην αίθουσα 13 του Εθνικού Αρχαιολογικού Μουσείου. Οι αθλητές της εικόνας του σταδίου προέρχονται από αυτό το έργο. Εκτός από έναν. Μπορείς να τον βρείς; 11

Και τα κορίτσια; Οι γυναίκες δεν συμμετείχαν στους αθλητικούς αγώνες, ούτε και επιτρεπόταν να τους παρακολουθήσουν. Υπήρχε όμως μια διοργάνωση μόνο για κορίτσια. Πραγματοποιούνταν και αυτή κάθε τέσσερα χρόνια στην Ολυμπία, ξεχωριστά όμως από τους Ολυμπιακούς Αγώνες, και ήταν αφιερωμένη στην πιο σπουδαία ανάμεσα στις θεές, την Ήρα. Κοίταξε δίπλα τα δύο αγάλματα κοριτσιών. Το ένα παριστάνει μια αθλήτρια, το άλλο ένα κορίτσι στην καθημερινή του ζωή. Ποια είναι η αθλήτρια; Πώς ξεχωρίζει; Σε ποιο άθλημα νομίζεις ότι αγωνίζεται; Μπορείς να δεις τη μικρή χάλκινη αθλήτρια (με αριθμό Καρ 24 στην αίθουσα 36 στο Εθνικό Αρχαιολογικό Μουσείο). α β Αίνιγμα Ποιο ήταν το παλαιότερο αγώνισμα, που για 13 Ολυμπιάδες, δηλαδή για 62 χρόνια, ήταν και το μοναδικό στους Ολυμπιακούς Αγώνες; Χρωμάτισε το αγγείο σύμφωνα με τις οδηγίες και θα το μάθεις! Ήταν το αγώνισμα του Μπορείς να βρεις το αγγείο (με αριθμό 14) στην προθήκη 144 της αίθουσας 56 στο Εθνικό Αρχαιολογικό Μουσείο και να σημειώσεις τον αριθμό του; Αριθμός αγγείου: 12

Στο Ωδείο του Περικλή Εκτός από τους αθλητικούς αγώνες, στην αρχαιότητα υπήρχαν και καλλιτεχνικοί αγώνες. Συγγραφείς και ποιητές, μουσικοί και τραγουδιστές, ζωγράφοι και γλύπτες αγωνίζονταν για να αποδείξουν ποιος ήταν ο καλύτερος. Η πιο μεγάλη γιορτή στην αρχαία Αθήνα ήταν τα Μεγάλα Παναθήναια. Κάθε τέσσερα χρόνια η πόλη τιμούσε με λαμπρότητα τη θεά που την προστάτευε, την Αθηνά. Οι εκδηλώσεις περιλάμβαναν βέβαια αγώνες αθλητικούς, αλλά και μουσικούς. Οι μουσικοί αγώνες γίνονταν στο Ωδείο που είχε κτιστεί με φροντίδα του Περικλή στους πρόποδες της Ακρόπολης. 3 Τα γράμματα μέσα στα χρωματιστά τετραγωνάκια σχηματίζουν μια κρυμμένη λέξη. Θα την ανακαλύψεις αν συμπληρώσεις το σταυρόλεξο. 4 1. Στο Ωδείο του Περικλή δεν γίνονταν μουσικά μαθήματα αλλά μουσικοί... 2. Για το αποτέλεσμα αποφάσιζε ο... 3. Στο εσωτερικό του υπήρχαν πολλές λευκές... 4. Ο νικητής έπαιρνε... 2 Μην ξεχάσεις να παρατηρήσεις προσεκτικά τη διπλανή εικόνα με την αναπαράσταση του Ωδείου. 5. Το Ωδείο είχε ξύλινη... 1 5 Ποια ήταν η κρυμμένη λέξη; 13

Σύγκρινε τις δύο εικόνες Από τη δεύτερη εικόνα λείπουν πέντε αντικείμενα. Αν τα συμπληρώσεις, θα βρεις τα βραβεία που κέρδιζε ο νικητής του μουσικού αγώνα! Τα βραβεία προσφέρουν στο νικητή δύο γυναικείες μορφές που πετούν. Είναι οι Νίκες. Ήταν και αυτές θεότητες για τους αρχαίους Έλληνες, όπως και ο Αγώνας. 1 Μπορείς να τις περιγράψεις; Τι κοινό έχουν με τον Αγώνα; Μπορείς να δεις το αγγείο (με αριθμό ευρ. 1183) στην προθήκη 121 της αίθουσας 56 στο Εθνικό Αρχαιολογικό Μουσείο. Στην αριστερή πλευρά στέκεται ο κριτής του αγώνα. Τι μπορεί να λέει με τη Νίκη που βρίσκεται δίπλα του; Νίκη: 2 Κριτής: 14

Για το νικητή... Σε ορισμένους αγώνες οι νικητές έπαιρναν πλούσια βραβεία και δώρα. Αντίθετα, στους πανελλήνιους αγώνες, το έπαθλο ήταν ένα στεφάνι από το ιερό φυτό του θεού προς τιμή του οποίου γίνονταν οι αγώνες. Όμως η δόξα που κέρδιζαν οι νικητές ήταν μεγάλη. Επέστρεφαν στην πόλη τους θριαμβευτές και απολάμβαναν τιμές και προνόμια για όλη τους τη ζωή. Οι γλύπτες τούς έφτιαχναν αγάλματα για να τους θυμούνται οι επόμενοι και να θελήσουν να τους μοιάσουν. Οι ποιητές έγραφαν γι αυτούς ποιήματα που υμνούσαν τα κατορθώματά τους, κι έτσι τα μαθαίνουμε κι εμείς σήμερα Στην αίθουσα 21 του Εθνικού Αρχαιολογικού Μουσείου μπορείς να δεις το ανάγλυφο ενός αθλητή που έχει νικήσει σε αγώνα. Ένα μετάλλινο στεφάνι στόλιζε κάποτε το κεφάλι του, στερεωμένο στις τρύπες που μπορείς να διακρίνεις στο μάρμαρο. Ένα αρχαίο επίγραμμα για τον Λάχωνα, γιο του Αριστομένη από την Κέα, νικητή σε αγώνα δρόμου παίδων στην Ολυμπία. Ο Λάχων, χάρη στη γρηγοράδα των ποδιών του, απόκτησε του μέγιστου Δία την ωραιότερη δόξα τρέχοντας εκεί κοντά στις εκβολές του Αλφειού. Τελειωμό δεν έχουν όσα τραγούδια έως τώρα τραγούδησαν τα νέα παιδιά στη γη της Ολυμπίας, ενώ τα στέφανα της νίκης στόλιζαν τα μακριά μαλλιά τους υμνώντας την Κέα με τα πλούσια αμπέλια για τις πρωτιές στην πυγμαχία και το δρόμο. Υπάρχει κάποιος αθλητής που θαυμάζεις; Θα μπορούσες να γράψεις γι αυτόν ένα ποίημα; Κι εσένα τώρα γιε του Αριστομένη, που έχεις του ανέμου τα φτερά στα πόδια, η Ουρανία η βασίλισσα του τραγουδιού ύμνους σου πλέκει, τον άθλο σου τιμώντας με δοξαστικά τραγούδια μπροστά στο πατρικό σου σπίτι, αφού η νίκη σου στο δρόμο στην Κέα χάρισε τη λαμπρότερη φήμη. Βακχυλίδης, Επίνικοι (μετάφραση: Τάσος Γαλάτης) 15

...και για σένα! Στα αρχαία χρόνια οι άνθρωποι διάλεξαν φυτά για να συμβολίσουν τη νίκη, την τιμή και άλλες αξίες της ζωής τους. Έπλεκαν στεφάνια από βλαστούς για τους νικητές, έδιναν ανθισμένα κλαδιά στους κριτές, στόλιζαν τους βωμούς τους με λουλούδια, και από καρπούς θάμνων έφτιαχναν θυμίαμα για τις θυσίες στους θεούς τους. Το κάθε φυτό, ανάλογα με τις ιδιότητες και τη χρήση του, είχε το δικό του συμβολισμό. Στους πανελλήνιους αγώνες οι νικητές στεφανώνονταν με φυτά που σχετίζονταν με το θεό που λατρευόταν στο ιερό των αγώνων. Έτσι, στα Πύθια, στους Δελφούς, το βραβείο για τους νικητές ήταν ένα στεφάνι δάφνης, το σύμβολο του Απόλλωνα. Στο ιερό του Ποσειδώνα στα πευκόφυτα Ίσθμια, το έπαθλο ήταν ένα πλεγμένο κλαδί πεύκου. Στα Νέμεα, στο ιερό του Δία, οι νικητές στεφανώνονταν με αγριοσέλινο. Και στους Ολυμπιακούς Αγώνες; Στους πέντε πρώτους Ολυμπιακούς Αγώνες ο καρπός της μηλιάς αποτελούσε την ύψιστη τιμή, σύμβολο γνώσης, ομορφιάς και σοφίας. Κατά την έκτη Ολυμπιάδα, το 752 π.χ., οι «μηλίτες» αγώνες έγιναν «στεφανίτες» και το μήλο παραχώρησε τη θέση του στα κλαδιά του ιερού δέντρου της ελιάς. Έτσι, το στεφάνι αυτό, ο κότινος, συμβόλιζε, τότε όπως και σήμερα, τη νίκη αλλά και την ειρήνη. Εσύ σε ποιον αγώνα και σε ποιο αγώνισμα θα ήθελες να ήσουν νικητής; Ποιο στεφάνι θα κέρδιζες; Συμπλήρωσε τα στοιχεία σου στον πίνακα, σαν να ήσουν νικητής σε αγώνα της αρχαιότητας. Για παράδειγμα: Λάχων, γιος του Αριστομένη, από την Κέα, νικητής στο δρόμο στα Ολύμπια, κέρδισε στεφάνι ελιάς. Ελιά Πεύκο Όνομα: Όνομα πατέρα: Πόλη: Άθλημα: Αγώνας: Στεφάνι: Αγριοσέλινο Δάφνη 16

Υπήρχαν αγώνες και για τα παιδιά; Πραγματικά, στους περισσότερους αγώνες της αρχαιότητας, αθλητικούς και μουσικούς, έπαιρναν μέρος και τα παιδιά, σε ξεχωριστή κατηγορία βέβαια, την κατηγορία παίδων. Επειδή δεν υπήρχαν επίσημα έγγραφα που να δηλώνουν ημερομηνία γέννησης, οι κριτές εξέταζαν τη σωματική ανάπτυξη, τα δόντια και την τριχοφυΐα όσων ήθελαν να αγωνιστούν, για να καταλάβουν την ηλικία τους! Στους αθλητικούς αγώνες τα παιδιά συμμετείχαν κυρίως στο δρόμο και την πάλη. Ακόμα, καθώς ήταν πιο ελαφριά από τους ενήλικες, φαίνεται ότι σε κάποιες ιπποδρομίες τα παιδιά γίνονταν αναβάτες, δηλαδή ήταν εκείνα που οδηγούσαν τα άλογα. Πώς το ξέρουμε αυτό; Το μαθαίνουμε από αρχαίους συγγραφείς, αλλά και το βλέπουμε σε έργα τέχνης, αγγεία και γλυπτά. Αν θέλεις να γνωρίσεις τον πιο διάσημο αρχαίο μικρό αναβάτη πάνω στο άλογό του, ψάξε να βρεις το χάλκινο άγαλμά του στην αίθουσα 21 του Εθνικού Αρχαιολογικού Μουσείου. Βρέθηκε σε ένα ναυάγιο κοντά στο Αρτεμίσιο της Εύβοιας. Μπορείς να φανταστείς την ιστορία του; 17

Το χάλκινο άγαλμα του μικρού αναβάτη βρέθηκε το 1928 στο βυθό της θάλασσας κοντά στο Αρτεμίσιο της Εύβοιας. Βρισκόταν μέσα σε ένα ναυάγιο. Δεν ξέρουμε πού πήγαινε το πλοίο και για ποιο λόγο μετέφερε αυτό το φορτίο, πάντως πρέπει να βούλιαξε γύρω στο 100 π.χ. Ο γλύπτης που έφτιαξε το έργο προσπάθησε να δείξει με την κίνηση του παιδιού και του αλόγου την ένταση του αγώνα. Το άλογο καλπάζει με όλη του τη δύναμη. Ίσως να πλησιάζει στο τέρμα. Έχει σηκώσει τα μπροστινά του πόδια, τα αφτιά του είναι τραβηγμένα προς τα πίσω, τα ρουθούνια του είναι ορθάνοιχτα και η γλώσσα του βγαίνει έξω από το στόμα. Το αγόρι γέρνει στο λαιμό του αλόγου. Στο αριστερό του χέρι πρέπει να είχε τα γκέμια, ενώ στο δεξί θα κρατούσε ένα μαστίγιο. Το παιδί είναι ξυπόλητο, φοράει όμως σπιρούνια. Και μια ακόμα λεπτομέρεια: αν κοιτάξεις προσεκτικά, θα διακρίνεις στο δεξιό μηρό του αλόγου το περίγραμμα μιας μικρής Νίκης που κρατάει στεφάνι. Με αυτή ίσως ο γλύπτης θέλησε να θυμίσει στους θεατές ότι δεν βλέπουν ένα οποιοδήποτε έργο, αλλά το άγαλμα ενός νικητή. 18

Οδηγίες για να φτιάξεις το στεφάνι σου Πρώτα βρες ποιο στεφάνι διαλέγεις να κερδίσεις. Τι θα σου χρειαστεί: 1 πράσινο χαρτόνι τουλάχιστον 2 φύλλα πράσινο χαρτί 1 ρυζόχαρτο μολύβι ψαλίδι κόλλα Χρησιμοποιώντας το ρυζόχαρτο αντίγραψε το περίγραμμα του σωστού φύλλου. Μπορείς τώρα να μεταφέρεις το σχήμα του πάνω στα πράσινα χαρτιά. Σχεδίασε τουλάχιστον 10 φύλλα. Όσα περισσότερα φύλλα βάλεις, τόσο πιο πλούσιο θα φαίνεται το στεφάνι σου. Κόψε το περίγραμμα των φύλλων που σχεδίασες. Κόψε μια λωρίδα από χοντρό χαρτόνι, με πλάτος 1-1,5 εκ. και μήκος περίπου 50 εκ. Πάρε ένα φύλλο και λύγισέ το στη μέση. Στερέωσέ το γύρω από το χαρτόνι σου και κόλλησέ το. Συνέχισε έτσι και με τα υπόλοιπα φύλλα. Το στεφάνι σου είναι σχεδόν έτοιμο! Έχεις μόνο να ενώσεις τις άκρες του χαρτονιού μεταξύ τους και να τις κολλήσεις. Πρόσεξε να εφαρμόζει το στεφάνι καλά στο κεφάλι σου! Και τώρα, η μεγάλη στιγμή της απονομής! Ποιος είναι ο κριτής που θα σε στεφανώσει; 19

20

Δες τη μορφή του Αγώνα στο αγγείο... Τι θα σου χρειαστεί: 1 ψαλίδι 3 δίκαρφα Ο Αγώνας με απλωμένα τα φτερά του, όπως απεικονίζεται στο αγγείο. Κόψε το περίγραμμα της μορφής του Αγώνα, ακολουθώντας τη διακεκομμένη γραμμή. Άνοιξε τις τρύπες όπου σημειώνονται. Ένωσε τα κομμάτια με τα δίκαρφα. Μπορείς να κάνεις τον Αγώνα σου να πετάει; 21

...για να φτιάξεις το δικό σου φτερωτό Αγώνα 22

Αν θέλεις να μάθεις περισσότερα για τους αγώνες στην αρχαία Ελλάδα, μπορείς να βρεις πολλά ενδιαφέροντα βιβλία. Μερικά από αυτά είναι: - Άννα Αθανασιάδου, Ολυμπιακοί Αγώνες. Στα αρχαία χρόνια, εκδόσεις Ηλιοτρόπιο, Αθήνα 2003. - Πάνος Βαλαβάνης, Άθλα, αθλητές και έπαθλα, εκδόσεις Ερευνητές, Αθήνα 1996. - Πάνος Βαλαβάνης, Γεννημένοι νικητές, εκδόσεις Ακρίτας, Αθήνα 2003. - Γουόφ Ρίτσαρντ, Οι Ολυμπιακοί Αγώνες στην Αρχαία Ελλάδα, εκδόσεις Πατάκη, Αθήνα 2000. - Μαρία Διαμάντη Ειρήνη Μπουντούρη, Για ένα στεφάνι αγριελιάς, εκδόσεις Καστανιώτη, Αθήνα 1998. - Μαργαρίτα Δρίλλια, Οι Ολυμπιακοί Αγώνες και ο Αλεξίνικος, ο μικρός ολυμπιονίκης Αθήνα 2004. - Μαίρη Κεκροπούλου, Αρχαία Ολυμπία, Αρχαιολογικοί οδηγοί για παιδιά, εκδόσεις Ενάλιος, Αθήνα 2002 - Νίκος Μουρατίδης, Ο μικρός Αλκιβιάδης και οι Ολυμπιακοί αγώνες, εκδόσεις Καστανιώτη, Αθήνα 2004. - Mary Pope Osbosrne, Οι Ολυμπιακοί αγώνες στην αρχαία Ελλάδα, εκδόσεις Modern Times, Αθήνα 2004. - Μουσών Δώρα, εκπαιδευτικός φάκελος, έκδοση ΥΠ.ΠΟ Τ.Α.Π.Α., Αθήνα 2004. - Γρηγόρης Πλάτανος, Ο Ελληνίδης στους Ολυμπιακούς αγώνες στην αρχαία Ολυμπία, εκδόσεις Φωτόραμα, Αθήνα 2003. - Μαρίνα Πλατή Ελένη Μάρκου, Ταξιδεύοντας με τον Γλαύκο στην Ολυμπία του 476 π.χ., Ίδρυμα Ν.Π. Γουλανδρή - Μουσείο Κυκλαδικής Τέχνης, Αθήνα 2004. - Γιώργος Ράπτης Γεωργία Δελημπανίδου, Στην Ολυμπία κάποτε, εκδόσεις Πατάκη, Αθήνα 2003. - Κατερίνα Σέρβη, Μισή μαγική ώρα στην Ολυμπία, εκδόσεις Πατάκη, Αθήνα 2003. - Σιάκη Ματίνα, 3000 χρόνια πριν στην αρχαία Ολυμπία, εκδόσεις Πατάκη, Αθήνα 2003. - Κατερίνα Χαμηλάκη, Ολυμπία, εκδόσεις Ερευνητές Ίδρυμα Μείζονος Ελληνισμού, Αθήνα 2004. - Γιολάντα Χατζή, Δελφοί και Πύθια, εκδόσεις Εξάντας, Αθήνα 2002. - Γιολάντα Χατζή, Κόρινθος και Ίσθμια, εκδόσεις Εξάντας, Αθήνα 2003. - Γιολάντα Χατζή, Ολυμπία και Ολύμπια, εκδόσεις Εξάντας, Αθήνα 2001. 23

Αθήνα, 2015 Γενική επιμέλεια: Στέλλα Χρυσουλάκη Κείμενα: Αλεξάνδρα Σέλελη Εικονογράφηση: Διονύσης Κωνσταντόπουλος Ηλεκτρονική - καλλιτεχνική επιμέλεια: Σπήλιος Πίστας Τυπογραφική επιμέλεια: Διονύσης Κωνσταντόπουλος Διορθώσεις κειμένων: Φανή Μπούμπουλη ISBN ηλεκτρονικής έκδοσης 978-960-386-210-9 Copyright 2015 Υ.ΠΟ.ΠΑΙ.Θ. H έκδοση του εκπαιδευτικού εντύπου πραγματοποιήθηκε με τη συνεργασία του Εθνικού Αρχαιολογικού Μουσείου και ιδιαίτερα με τη συμβολή του Διευθυντού δρος Νικολάου Καλτσά και των αρχαιολόγων δρος Αναστασίας Γκαδόλου και δρος Ελένης Κουρίνου. Το έντυπο «ΑΓΩΝ: Το πνεύμα της άμιλλας στην αρχαία Ελλάδα, Για νέους 7 έως 11 ετών» με ISBN 960-214-404-1 δημιουργήθηκε το 2004 στο πλαίσιο του εκπαιδευτικού φακέλου «ΑΓΩΝ: Το πνεύμα της άμιλλας στην αρχαία Ελλάδα» για την ομώνυμη έκθεση που διοργανώθηκε στο Εθνικό Αρχαιολογικό Μουσείο από τις 15 Ιουλίου έως τις 31 Οκτωβρίου 2004. Ψηφιοποιήθηκε το 2015 για την Πράξη με κωδικό MIS 339815 «Επικαιροποίηση και ψηφιοποίηση πολιτιστικού εκπαιδευτικού υλικού για την ενίσχυση της εκπαιδευτικής διαδικασίας», που υλοποιείται στο πλαίσιο του Επιχειρησιακού Προγράμματος «Εκπαίδευση και Δια Βίου Μάθηση» και συγχρηματοδοτείται από την Ευρωπαϊκή Ένωση (Ευρωπαϊκό Κοινωνικό Ταμείο) και από εθνικούς πόρους.