ΥΠΟΥΡΓΕΙΟ ΠΟΛΙΤΙΣΜΟΥ ΚΑΙ ΑΘΛΗΤΙΣΜΟΥ

Transcript

1 ΥΠΟΥΡΓΕΙΟ ΠΟΛΙΤΙΣΜΟΥ ΚΑΙ ΑΘΛΗΤΙΣΜΟΥ Μια επίσκεψη στο Εθνικό Αρχαιολογικό Μουσείο με τη Γλαύκα και τον Πολυχρώμιο στο πλαίσιο της διδασκαλίας του εκπαιδευτικού φακέλου «Μουσών Δώρα, η μουσική και ο χορός στην αρχαιότητα»

2 ΥΠΟΥΡΓΕΙΟ ΠΟΛΙΤΙΣΜΟΥ, ΠΑΙΔΕΙΑΣ ΚΑΙ ΘΡΗΣΚΕΥΜΑΤΩΝ ΓΕΝΙΚΗ ΔΙΕΥΘΥΝΣΗ ΑΡΧΑΙΟΤΗΤΩΝ ΚΑΙ ΠΟΛΙΤΙΣΤΙΚΗΣ ΚΛΗΡΟΝΟΜΙΑΣ ΔΙΕΥΘΥΝΣΗ ΜΟΥΣΕΙΩΝ ΤΜΗΜΑ ΕΚΠΑΙΔΕΥΤΙΚΩΝ ΠΡΟΓΡΑΜΜΑΤΩΝ ΚΑΙ ΕΠΙΚΟΙΝΩΝΙΑΣ

3 Οι «Εικόνες Μουσικής» εντάσσονται στη διδασκαλία του εκπαιδευτικού φακέλου «Μουσών Δώρα, η μουσική και ο χορός στην αρχαιότητα». Προήλθαν από την προσπάθεια να εμπλουτιστεί ο φάκελος με μια πρόταση «θεματικής» επίσκεψης σε ένα μουσείο όπου τα παιδιά θα μπορέσουν να δουν από κοντά κάποια από τα αντικείμενα που συναντούν στις σελίδες των εντύπων, να έρθουν, δηλαδή, σε επαφή με το πρωτογενές υλικό της αρχαιολογικής τεκμηρίωσης. Το θέμα της μουσικής στην αρχαιότητα αποτελεί τον άξονα της περιήγησης στο μουσείο. Επίσης, για να αποτελέσει η επίσκεψη στο μουσείο μια ευχάριστη εμπειρία και να ενταχθεί στη σχολική ζωή με τρόπο γόνιμο και εποικοδομητικό, θα ήταν χρήσιμο να έχει προηγηθεί προετοιμασία της επίσκεψης στην τάξη, αλλά και να ακολουθήσει επεξεργασία του θέματος μετά από αυτή με τη βοήθεια των υπόλοιπων εντύπων του εκπαιδευτικού φακέλου. Οι «Εικόνες Μουσικής» απευθύνονται σε μαθητές προσχολικής και πρώτης σχολικής ηλικίας. Βασίστηκαν στο εκπαιδευτικό πρόγραμμα γνωριμίας με τον αρχαίο κόσμο που σχεδιάστηκε και υλοποιήθηκε πιλοτικά από το Τμήμα Εκπαιδευτικών Προγραμμάτων και Επικοινωνίας σε συνεργασία με το Βρεφονηπιακό Σταθμό Ταμείου Αλληλοβοηθείας Υπαλλήλων του ΥΠ.ΠΟ. κατά το σχολικό έτος Στο έντυπο αναφέρεται η επίσκεψη στο Εθνικό Αρχαιολογικό Μουσείο στην Αθήνα, θα μπορούσε όμως να αποτελέσει παράδειγμα για το σχεδιασμό άλλων παρόμοιων κύκλων δραστηριοτήτων με εφαρμογή σε διαφορετικά μουσεία. Πρωταρχικός στόχος της προτεινόμενης επίσκεψης είναι να νιώσουν τα παιδιά περισσότερο οικεία στο χώρο του μουσείου. Είναι σημαντικό η εμπειρία αυτή να προκύπτει μέσα από μια θεματική περιήγηση, έτσι ώστε να γνωρίσουν τους «τρόπους χρήσης» του μουσείου και τους κώδικες συμπεριφοράς μέσα σε αυτόν. Εξίσου σημαντικό είναι τα παιδιά να αποκομίσουν γνώσεις τα ίδια, μέσα από την παρατήρηση των αρχαίων αντικειμένων, ενεργοποιώντας την κριτική τους ικανότητα και τη φαντασία τους. Καθώς τα παιδιά αναζητούν μέσα στο μουσείο «Εικόνες Μουσικής», εξοικειώνονται με τη «γλώσσα» της αρχαίας τέχνης και την ερμηνεία της. Η περιήγηση μπορεί να αποτελέσει την αφορμή να προχωρήσουν πέρα από την εικόνα, να φανταστούν τη μορφή και τον ήχο των αρχαίων μουσικών οργάνων, να ακούσουν τους μύθους σχετικά με τη δημιουργία τους και να διαισθανθούν τη σημαντική θέση που η μουσική κατείχε στη ζωή των ανθρώπων. Τους δίνει ακόμα την ευκαιρία να κατανοήσουν τη διαφορά της απεικόνισης ενός αντικειμένου από το πραγματικό αντικείμενο -για παράδειγμα, ότι σε ένα μαρμάρινο άγαλμα μπορεί να αποδίδεται ένα μουσικό όργανο από ξύλο (διαφορά υλικού) ή ότι μπορεί το αντικείμενο να σώζεται τμηματικά (διαφορά μορφής). Για το λόγο αυτό στην περιήγηση μπορούν να χρησιμοποιηθούν οι κάρτες με την αναπαράσταση των μουσικών οργάνων που θα βρείτε στο έντυπο, ώστε τα παιδιά να εντοπίσουν μόνα τους τις διαφορές. Καλή περιήγηση! 3

4 Στην κάτοψη του Εθνικού Αρχαιολογικού Μουσείου (ισόγειο) σημειώνεται η προτεινόμενη περιήγηση Πληροφορίες Εθνικό Αρχαιολογικό Μουσείο Πατησίων 44, Αθήνα Τηλ.: fax: Πριν προγραμματίσετε την επίσκεψή σας στο μουσείο, καλό θα ήταν να επιβεβαιώσετε τις ώρες λειτουργίας του και να ενημερώσετε τους φύλακες για την επίσκεψή σας. 4

5 1. Βρισκόμαστε μπροστά από το Εθνικό Αρχαιολογικό Μουσείο. Μαζί μας η Γλαύκα, μια αθηναία κουκουβάγια, και ο Πολυχρώμιος, ένας ξένος ταξιδιώτης παπαγάλος. Π. - Πού με έχεις φέρει πάλι; Γ. - Στο Εθνικό Αρχαιολογικό Μουσείο. Π. - Εθνικό Αρχαιολογικό Μουσείο, Εθνικό Αρχαιολογικό Μουσείο, και τι είναι αυτό; Γ. - Εθνικό, θα πει ότι έχει πράγματα από όλη την Ελλάδα. Αρχαιολογικό, ότι είναι από τα αρχαία χρόνια. Μουσείο είναι αυτό που θα δεις και γιατί το λένε έτσι θα σου πω αργότερα! Π. - Αργότερα, αργότερα! Και τι θα κάνουμε σε αυτό το Μουσείο; Θα τα δούμε όλα όλα όλα; Γ. - Όχι, θα δούμε μόνο μουσική. Π. - Μα πώς θα δούμε μουσική, δούμε μουσική; Γ. - Θα ψάξουμε εικόνες με θεούς, ανθρώπους και άλλα παράξενα πλάσματα που παίζουν μουσική Θα δεις τα μουσικά όργανα που ξέρεις κι άλλα που μπορεί να βλέπεις για πρώτη φορά Θα σου πω μύθους και ιστορίες που οι άνθρωποι έφτιαξαν γι αυτά. Π. - Να ψάξουμε, να ψάξουμε! Γ. - Πολυχρώμιε, μην φτερουγάς τόσο γρήγορα εδώ! Θα με ακολουθείς προσεκτικά, δεν θα κελαηδάς δυνατά, κι ούτε θα κάθεσαι όπου σου αρέσει. Π. - Μην και δεν και ούτε! Πολύ αυστηρά είναι τα πράγματα μέσα στο Μουσείο, Μουσείο. Γ. - Έλα, μην θυμώνεις το Μουσείο θέλει προσοχή γιατί είναι γεμάτο πράγματα εύθραυστα και πολύτιμα. Κι ακόμα, επειδή έρχεται πολύς κόσμος για να τα δει, ας είμαστε ήσυχοι όλοι μας για να περάσουμε καλά. Π. - Καλά, καλά. 5

6 2. αίθουσα 6: Δύο μουσικοί από τις Κυκλάδες Π. - Πιου πιου, τι μικρά αγαλματάκια! Γ. - Είναι ειδώλια, και έρχονται από τα νησιά, τις Κυκλάδες. Είναι φτιαγμένα από άσπρο μάρμαρο. Π. - Άσπρο, άσπρο μάρμαρο, όμορφα που γυαλίζει! Και τι είναι αυτό που κρατούν οι δύο μουσικοί; Γ. - Ο πρώτος φυσάει έναν δίαυλο, δηλαδή ένα μουσικό όργανο σαν τη φλογέρα, μόνο που είναι διπλό. Π. - Διπλό, διπλό! Κρίμα να μην μπορούμε να ακούσουμε τον ήχο. Θα ήταν παράξενο να παίζουν μαζί και οι δύο οι αυλοί Γ. - Και το άλλο ειδώλιο παίζει κάτι σαν άρπα. Όπως βλέπεις, λείπουν βέβαια οι χορδές. Π. - Αλλά δεν θα ήταν από μάρμαρο, έτσι δεν είναι, είναι, είναι; Γ. - Ο διπλός αυλός θα ήταν ξύλινος ή φτιαγμένος από καλάμι. Και η άρπα από ξύλο, με χορδές από δέρμα ή έντερα από ζώα. Π. - Από έντερα; Τι φρίκη, φρίκη, φρίκη! Γ. - Δεν ακούγεται πολύ ωραίο είναι αλήθεια, όμως οι άνθρωποι έτσι έφτιαχναν πάντα τις χορδές στα μουσικά τους όργανα. αρ αρ

7 3. αίθουσα 17: Ο Διόνυσος, ο θεός του θεάτρου Π. - Ω,ω,ω, τι ναι αυτό; Δεν είναι ούτε άγαλμα, μα ούτε και ειδώλιο Γ. - Το λέμε ανάγλυφο γιατί είναι επίπεδο, δεν μπορούμε δηλαδή να το δούμε γύρω-γύρω όπως τα αγάλματα. Π. - Και ποιος είναι αυτός που κάθεται έτσι ξαπλωμένος, ξαπλωμένος; Γ. - Είναι ο Διόνυσος, ο θεός του κρασιού αλλά και του θεάτρου. Π. - Και οι άλλοι, άλλοι, άλλοι; Γ. - Είναι ηθοποιοί. Μάλλον η παράστασή τους κέρδισε βραβείο και έρχονται να ευχαριστήσουν το θεό που τους προστατεύει. Φορούν ακόμη τα κοστούμια τους, κρατούν τις μάσκες τους και ένα μουσικό όργανο που μοιάζει με... Π. - Τύμπανο, τύμπανο! Γ. - Το βρήκες. Οι άνθρωποι έφτιαχναν ένα στεφάνι από ξύλο και πάνω του τέντωναν δέρμα από ζώο. Κι έπειτα το χτυπούσαν με τα δάχτυλα και τις παλάμες τους για να δίνουν το ρυθμό στα βήματά τους καθώς χόρευαν. τύμπανα αρ

8 4. αίθουσα 34: Ο Πάνας και η σύριγγα Π. - Καλέ, τι πλάσμα είναι αυτό; Έχει σώμα σαν των ανθρώπων, όμως τα πόδια του μοιάζουν με κατσίκα. Α, α, α, και στο κεφάλι του φυτρώνουν δυο κέρατα, σαν να ήταν τράγος! Γ. - Όσο κι αν σου φαίνεται περίεργο, ήταν κι αυτός ένας μικρός θεός. Π. - Τι θεός, θεός, θεός; Γ. - Τον έλεγαν Πάνα. Μπορεί να ήταν κάπως άσχημος, αλλά οι άνθρωποι τον αγαπούσαν γιατί ήταν γελαστός και παιχνιδιάρης. Φαντάζονταν ότι ζούσε στα δάση, παρέα με τις νύμφες, και ότι προστάτευε τους βοσκούς και τα κοπάδια τους. Π. - Τους βοσκούς και τα κοπάδια ίσως γι αυτό να έμοιαζε κι αυτός λιγάκι με κατσίκι. Γ. - Έλεγαν ακόμη ότι ο Πάνας έφτιαξε αυτό το μουσικό όργανο που κρατάει. Το έλεγαν σύριγγα, κι ήταν φτιαγμένο από καλάμια που δένονταν το ένα δίπλα στο άλλο. Όταν φυσάς μέσα τους, βγαίνει ένας απαλός ήχος, σαν το αεράκι που φυσά ανάμεσα στα δέντρα του δάσους. Π. - Φς φς φς, σαν τον αέρα ο Πάνας και η σύριγγα αρ

9 5. αίθουσα 23: Η όμορφη Σειρήνα Γ. - Κοίτα εδώ, Πολυχρώμιε, ένα ακόμη παράξενο πλάσμα. Π. - Πίου, πίου, αυτό μ αρέσει πολύ, γιατί το σώμα του μοιάζει με πουλί! Έχει και μακριά ουρά και φτερούγες μεγάλες μεγάλες. Γ. - Έχει και πρόσωπο όμορφης γυναίκας. Π. - Πώς πώς πώς είναι το όνομά της; Γ. - Σειρήνα. Η φωνή της ήταν, λένε, γλυκιά και μελωδική. Όταν τραγουδούσε, όλοι μαγεύονταν, ξεχνούσαν τα πάντα και το μόνο που ήθελαν ήταν να τρέξουνε κοντά της. Π. - Και αυτό δίπλα της τι τι τι είναι; Κρατάει μια χελώνα; Μήπως τραγουδούσε και η χελώνα; Γ. - Περίπου! Η Σειρήνα έχει στα χέρια της ένα μουσικό όργανο που φτιαχνόταν από το καβούκι της χελώνας. Π. - Μα πώς πώς πώς έβγαινε μουσική από το καβούκι της χελώνας; Γ. - Το άγαλμα της Σειρήνας δεν το βλέπουμε σήμερα ολόκληρο όπως το έφτιαξαν οι αρχαίοι. Κάποια στιγμή έσπασε και κάποια κομμάτια του χάθηκαν. Βλέπεις τι λείπει; Π. - Λείπει, λείπει, λείπει κομμάτι από το ένα της φτερό, και λείπουν και τα χέρια της. Γ. - Και ακόμα, σήμερα βλέπουμε μόνο το μισό από το μουσικό όργανο που κρατούσε. Κοίτα εδώ Αυτή είναι η λύρα. Π. - Η λύρα! Γ. - Η Σειρήνα την κρατούσε στην αγκαλιά της και με το δεξί χέρι χάιδευε τις χορδές της. Π. - Όμορφο, όμορφο θα ήταν το τραγούδι της Σειρήνας! Όμορφο, όμορφο και της λύρας το τραγούδι! Γ. - Μαγεύτηκες κι εσύ, Πολυχρώμιε, ακριβώς όπως το λεγαν οι αρχαίοι αρ

10 6. αίθουσα 28: Ο Απόλλων και οι Μούσες Π. - Πωπωπώ, πόσοι είναι εδώ εδώ, στο ανάγλυφο αυτό! Γ. - Ετοιμάσου, Πολυχρώμιε, να γνωρίσεις τον ίδιο το θεό της μουσικής. Π. - Το θεό της μουσικής! Γ. - Είναι ο Απόλλωνας. Τον βλέπεις που κάθεται ήρεμος στο βράχο; Στα γόνατά του έχει ακουμπήσει την κιθάρα του. Π. - Κιθάρα, κιθάρα, μα δεν μοιάζει με κιθάρα. Γ. - Η αλήθεια είναι ότι φαίνεται λίγο διαφορετική από τη δική μας, είναι όμως η κιθάρα των αρχαίων. Μαζί με τη λύρα ήταν τα αγαπημένα μουσικά όργανα του Απόλλωνα. Οι άνθρωποι την έφτιαχναν από ξύλο και ύστερα της πρόσθεταν χορδές. Κοίτα κι αυτόν που στέκεται όρθιος απέναντί του... Π. - Αυτός παίζει αυλό, διπλό, διπλό! Και μάλιστα σαν να φυσάει μ όλη όλη του τη δύναμη! Και τα ωραία κορίτσια που στέκονται δίπλα τους; Γ. - Είναι οι Μούσες, οι φίλες του Απόλλωνα. Π. - Πολλές φίλες είχε ο Απόλλωνας! Γ. - Όπως κι εκείνος, οι Μούσες αγαπούσαν πολύ τις τέχνες. Άλλωστε έδωσαν το όνομά τους στη μουσική Π. - Αλήθεια, πώς δεν το είχα σκεφτεί; Μούσες - μουσική, Μούσες - μουσική, Μούσες - μουσική! Γ. - Και κάτι ακόμα Θυμάσαι που σου είπα ότι θα σου εξηγήσω αργότερα γιατί το μέρος αυτό το ονομάζουμε Μουσείο; Να, λοιπόν, που πίσω κι από αυτή τη λέξη κρύβονται οι Μούσες. Το Μουσείο είναι το σπίτι των Μουσών και των τεχνών. Π. - Το σπίτι των Μουσών, το σπίτι των Μουσών! κιθάρα δίαυλος αρ. 215 δίαυλος πανδούρα αρ. 216 κιθάρα αρ

11 7. αίθουσα 31: Οι κοπέλες που χορεύουν Γ. - Και τώρα, Πολυχρώμιε, φαντάσου όλα αυτά τα μουσικά όργανα να παίζουν μια γλυκιά μουσική που κάνει τις νέες κοπέλες να χορεύουν. Π. - Κοπέλες να χορεύουν; Πού πού πού; Γ. - Να, κοίτα τις σε αυτά τα ανάγλυφα. Π. - Κι άλλα ανάγλυφα! Γ. - Δες πώς οι κινήσεις των κοριτσιών είναι όμορφες και γεμάτες αρμονία. Π. - Και πολύ πολύ μ αρέσει να βλέπω τα ρούχα τους να ανεμίζουν. Πόσο θα ήθελα να ήμουν και εγώ εκεί! Γ. - Μου φαίνεται ότι σου αρέσει η επίσκεψη στο Μουσείο, Πολυχρώμιε. Π. - Αλήθεια, μου αρέσει να ψάχνουμε εικόνες μουσικής μες το Μουσείο. Τι άλλο θα δούμε τώρα; Γ. - Αυτά είναι όσα ήθελα να σου δείξω σήμερα. Ας ξεκουραστούμε κι ας συζητήσουμε όσα είδαμε στη βόλτα μας. Κι αν θες, θα ξαναρθούμε, αναζητώντας αυτή τη φορά κάτι άλλο. Π. - Να ξαναρθούμε, να ξαναρθούμε! αρ. 259 αρ

12 Τύμπανο Άρπα Δίαυλος Πανδούρα Κιθάρα Λύρα 12

13 Μια πρόταση εφαρμογής Για να γίνει πιο ζωντανή και διασκεδαστική για τα παιδιά η επίσκεψή σας στο Εθνικό Αρχαιολογικό Μουσείο, θα μπορούσατε να χρησιμοποιήσετε δύο δαχτυλόκουκλες μία για την κουκουβάγια και μία για τον παπαγάλο και να αυτοσχεδιάσετε με βάση τους διαλόγους που περιέχονται στο έντυπο. Για τις δακτυλόκουκλες της Γλαύκης και του Πολυχρώμιου κόψτε και κολλήστε τις εικόνες της επόμενης σελίδας. Επίσης, θα μπορούσατε να χρησιμοποιήσετε τις κάρτες με τα μουσικά όργανα της προηγούμενης σελίδας. Μπορείτε να τις κόψετε ακολουθώντας τη διακεκομμένη γραμμή και στη συνέχεια να τις μοιράσετε σε ομάδες μαθητών. Κατά την περιήγησή σας στο Μουσείο και καθώς θα στέκεστε μπροστά στα εκθέματα που έχετε επιλέξει να συζητήσετε, η κάθε ομάδα θα προσπαθεί να αναγνωρίσει και να ταυτίσει το μουσικό όργανο που απεικονίζεται στην κάρτα της. Με τη βοήθεια της σχεδιαστικής αναπαράστασης των μουσικών οργάνων στις κάρτες, τα παιδιά θα είναι σε θέση να κατανοήσουν καλύτερα τη μορφή και τα υλικά κατασκευής τους. 13

14 14

15 Αθήνα, 2015 Γενική επιμέλεια: Στέλλα Χρυσουλάκη, αρχαιολόγος Κείμενα - εικονογράφηση: Αλεξάνδρα Σέλελη, αρχαιολόγος Καλλιτεχνική επιμέλεια: Σπήλιος Πίστας, γραφίστας Copyright 2015 ΥΠ.ΠΟ.Α. ISBN Ηλεκτρονικής έκδοσης Tο έντυπο «Εικόνες Μουσικής», που συνοδεύει τον εκπαιδευτικό φάκελο «Μουσών Δώρα», δημιουργήθηκε το Ψηφιοποιήθηκε το 2015 για την Πράξη με κωδικό MIS «Επικαιροποίηση και ψηφιοποίηση πολιτιστικού εκπαιδευτικού υλικού για την ενίσχυση της εκπαιδευτικής διαδικασίας», που υλοποιείται στο πλαίσιο του Επιχειρησιακού Προγράμματος «Εκπαίδευση και Δία Βίου Μάθηση» και συγχρηματοδοτείται από την Ευρωπαϊκή Ένωση (Ευρωπαϊκό Κοινωνικό Ταμείο) και από εθνικούς πόρους.