Π Ε Ρ Ι Ε Χ Ο Μ Ε Ν Α Προλογικ σημείωμα................................................ 15 ΜΕΡΟΣ Α : Ευρωπαϊκή και Ελληνική Παιδεία Γένεσις, Ανάβαση και Κατάβαση 19-101 Εισαγωγικά δεδομένα............................................... 21 ΚΕΦΑΛΑΙΟ 1: Οδοιπορικ Ευρωπαϊκής Παιδείας...................... 23 1.1. Παραδοσιακές αρχές.............................................. 23 α) Διαβαίνοντας μεταξ δ ο χιλιετιών.............................. 23 β) Παιδεία, Ευρώπη και Αγορά.................................... 26 γ) Δημ σιος χαρακτήρας και αναδιανεμητικ ς ρ λος της Παιδείας..... 29 1.2. Τα θεμέλια της Παιδείας στην Ευρωπαϊκή Ένωση..................... 33 α) Γενικά δεδομένα και χαρακτηριστικά............................. 33 β) Υποχρεωτική εκπαίδευση....................................... 34 γ) Το Λ κειο στις χώρες της Ε.Ε.................................... 36 1.3. Ο χώρος της Τριτοβάθμιας Εκπαίδευσης............................. 36 α) Οι παραδοσιακές συνιστώσες της Τριτοβάθμιας Εκπαίδευσης στον Ευρωπαϊκ χώρο: Πανεπιστήμια και Ανώτερες Επαγγελματικές Σχολές 37 β) Δομές της Πανεπιστημιακής Εκπαίδευσης στην Ευρώπη............ 39 γ) Η αγοραία εκτροπή της Πανεπιστημιακής Εκπαίδευσης............ 41 ΚΕΦΑΛΑΙΟ 2: Η νέα εποχή του κατά Μπολώνια Ευαγγελίου........... 47 2.1. Απ τη Magna Charta στη διακήρυξη της Μπολώνια.................. 48 α) Η Magna Charta των Ευρωπαϊκών Πανεπιστημίων................. 48 β) Οι διακηρ ξεις της Σορβ ννης και της Μπολώνια.................. 50 γ) Οι αρχικές θέσεις των Ελληνικών Πανεπιστημίων.................. 52 2.2. Απ τη Σαλαμάγκα στην Πράγα.................................... 53 α) Το συνέδριο της Ευρωπαϊκής Ένωσης Πανεπιστημίων (E.U.A.) στη Σαλαμάγκα................................................... 53 β) Οι θέσεις των Ελληνικών Πανεπιστημίων στη Σαλαμάγκα........... 55 γ) Το ανακοινωθέν της Πράγας.................................... 56 2.3. Απ το Γκρατς στο Βερολίνο....................................... 58 α) Το συνέδριο της Ευρωπαϊκής Ένωσης Πανεπιστημίων στο Γκρατς... 58 [ 9 ]
β) Θέσεις του Ε.Μ.Π. και συστάσεις των CESAER και SEFI............. 59 γ) Το ανακοινωθέν του Βερολίνου για το μέλλον των Ευρωπαϊκών Α.Ε.Ι. 61 δ) Τελικά Συμπεράσματα.......................................... 62 ΚΕΦΑΛΑΙΟ 3: Το Νεοελληνικ Εκπαιδευτικ Σ στημα................. 67 3.1. Ιστορικ και σκιαγραφία........................................... 67 α) Επανίδρυση και μεταρρυθμίσεις................................. 67 β) Συνταγματικ και νομοθετικ πλαίσιο............................ 75 γ) Το αποτ πωμα της Παιδείας μας με τη σκληρή γλώσσα των αριθμών 76 3.2. Διοικητική Δομή.................................................. 83 α) Κεντρικά ργανα Διοίκησης: ΥΠΕΠΘ με δορυφ ρους Οργανισμο ς και Εισηγητικά ργανα........................................ 83 β) Περιφερειακά ργανα Διοίκησης της Πρωτοβάθμιας και Δευτεροβάθμιας Εκπαίδευσης.......................................... 85 γ) Πανεπιστήμια................................................. 87 δ) Τ.Ε.Ι.......................................................... 89 3.3. Οι μεγάλες αδυναμίες............................................. 90 α) Νομοθετική ανωριμ τητα και οικονομική ασφυξία................. 91 β) Εγκατάλειψη του Σχολείου και πανάκριβη Ιδιωτική Παιδεία και Παραπαιδεία.................................................. 92 γ) Αφαιρετικ ς πολλαπλασιασμ ς των Α.Ε.Ι. και ταξικές περιθωριοποιήσεις...................................................... 94 δ) Κωδικοποίηση των πληγών της Ελληνικής Παιδείας................ 97 ΜΕΡΟΣ Β : Αρχές και προδιαγραφές της Εκπαιδευτικής Ανασυγκρ τησης 103-296 Προοίμιον επί του εγχειρήματος..................................... 105 ΚΕΦΑΛΑΙΟ 4: Η αναβάθμιση των θεμελίων............................ 107 4.1. Η Ελληνική πρ ταση ευρωπαϊκής πολιτικής για την εκπαίδευση........ 107 α) Ευρωπαϊκ δίκαιο, η πρακτική των τριών μεγάλων και η ελληνική παρουσία..................................................... 107 β) Οι βάσεις της πρ τασης για την ευρωπαϊκή πολιτική............... 110 γ) Εκπαίδευση, Έρευνα και Ανάπτυξη.............................. 111 δ) Η πρ ταση πολιτικής για το Ευρωπαϊκ Πανεπιστήμιο............. 115 4.2. Άξονες εσωτερικής εκπαιδευτικής πολιτικής......................... 119 α) Ενιαίος σχεδιασμ ς, επαρκής χρηματοδ τηση και διασφάλιση ποι τητας..................................................... 119 β) Πρ τυπη Δημ σια Εκπαίδευση, ουσιαστική αυτοδιοίκηση και αποτελεσματική κεντρική διοίκηση............................... 121 [ 10 ]
γ) Σ νδεση της εκπαίδευσης με την παραγωγή αγαθών και υπηρεσιών.. 123 δ) Οι δέκα κ ριοι στ χοι της εκπαιδευτικής ανασυγκρ τησης.......... 126 4.3. Η δωδεκάχρονη υποχρεωτική εκπαίδευση........................... 127 α) Αναγκαι τητα της επέκτασης................................... 128 β) Αναδιάταξη δομής και περιεχομένων της διδακτέας λης........... 128 γ) Μελέτη, διάλογος και χρονοδιάγραμμα υλοποίησης................ 129 ΚΕΦΑΛΑΙΟ 5: Ριζικ ς εξορθολογισμ ς της εισαγωγής στα Α.Ε.Ι......... 131 5.1. Υπάρχουσα κατάσταση............................................ 131 α) Το μείζον πρ βλημα των εισαγωγικών εξετάσεων και η πολιτική του εκμετάλλευση................................................. 131 β) Κριτική παρουσίαση των ελληνικών εμπειριών..................... 133 γ) Η διεθνής πρακτική............................................ 136 5.2. Η θεμελίωση μιας νέας πρ τασης................................... 137 α) Αξιωματική θεώρηση και λογική ανάλυση........................ 137 β) Οι έξι στ χοι του εξορθολογισμο............................... 139 γ) Το τελικ δίλημμα: Βελτιωτικ ς συμβιβασμ ς ή ριζική ανατροπή των κακώς κειμένων;............................................... 140 5.3. Η επιχειρησιακή προσέγγιση εν ς σ νθετου προβλήματος.............. 142 α) Επιλογή των δ ο κ ριων στ χων και αναλυτικ ς προσδιορισμ ς τους 142 β) Βέλτιστη προσέγγιση του δε τερου στ χου........................ 143 γ) Βέλτιστη προσέγγιση των στ χων 3, 4 και 5........................ 144 5.4. Βέλτιστη συνολική προσέγγιση του ριζικο εξορθολογισμο............ 145 α) Βασική πρ ταση και δυνατές παραλλαγές........................ 145 β) Ισχυρά και ασθενή σημεία της πρ τασης.......................... 149 5.5. Η προετοιμασία του νέου συστήματος............................... 151 α) Ενδεικτικ χρονοδιάγραμμα υλοποίησης......................... 151 β) Μεταβατικ σ στημα εισαγωγικών εξετάσεων..................... 152 ΚΕΦΑΛΑΙΟ 6: Η Γνήσια, Δημ σια και Ενιαία Πανεπιστημιακή Εκπαίδευση............................................ 155 6.1. Αρχικές και οριακές συνθήκες...................................... 155 α) Διαφ λαξη γενετικο και συνταγματικο κώδικα και διοικητική πρακτική..................................................... 155 β) Σεβασμ ς στην καθαρ τητα του «ενιαίου» της Πανεπιστημιακής Εκπαίδευσης.................................................. 158 γ) Πανεπιστημιακή αποστολή...................................... 159 δ) Διεθνείς ισοτιμίες σπουδών και τίτλων των Ελληνικών Πανεπιστημίων 162 ε) Η ελάχιστη αναγκαία θεμελίωση εν ς Πανεπιστημιακο Τμήματος... 165 6.2. Αυτοδιοίκηση και οικονομική αυτοτέλεια: Μια ολιστική προσέγγιση..... 167 α) Γενικές Αρχές................................................. 167 β) Οι δέκα γενικοί στ χοι του αυτοδιοικο μενου Πανεπιστημίου....... 168 [ 11 ]
γ) Η σοβαρή προσέγγιση των στ χων: Δεκαετής στρατηγικ ς σχεδιασμ ς και τετραετές επιχειρησιακ πρ γραμμα.......................... 171 δ) Το συμβ λαιο της Πολιτείας με το Πανεπιστήμιο................... 173 ε) Εκλογές Πρυτανικών Αρχών και συμβ λαιο με την Πανεπιστημιακή Κοιν τητα.................................................... 175 στ) Ακαδημαϊκές ελευθερίες και Πανεπιστημιακ Άσυλο............... 180 ζ) Η συλλογική διεκδίκηση της αυτοτέλειας: Σ νοδος των Πρυτάνεων.. 184 6.3. Δομή και Προγράμματα Σπουδών.................................. 188 α) Το αιτιολογικ της προστασίας και ενίσχυσης της ισχυρής ενιαίας δομής........................................................ 188 β) Αρχικές συνθήκες δομής και μετεξέλιξης. Η αποστολή των Τομέων... 191 γ) Γενικές προδιαγραφές των προγραμμάτων σπουδών............... 194 δ) Μοναδιαία και συνολικά μεγέθη του εκπαιδευτικο έργου.......... 198 ε) Οι Μεταπτυχιακές Σπουδές..................................... 202 στ) Οι μεταπτυχιακές διπλωματικές εργασίες......................... 210 ζ) Οι Διδακτορικές διατριβές...................................... 213 η) Συνεχής ανάδραση του συστήματος των σπουδών: Αξιολ γηση διδασκ ντων και μαθημάτων απ τους φοιτητές....................... 215 6.4. Πανεπιστημιακή Έρευνα.......................................... 216 α) Ορισμοί...................................................... 216 β) Δικαιώματα, περιορισμοί και υποχρεώσεις........................ 217 γ) Η διάσωση της Βασικής Έρευνας................................ 220 δ) Η δεοντολογία ανάληψης και διεξαγωγής της Εφαρμοσμένης Έρευνας 222 6.5. Δάσκαλοι και Ερευνητές........................................... 224 α) Δημ σιο λειτο ργημα και φυσική παρουσία....................... 224 β) Συγκροτημένη και συνολική ανανέωση γνωστικών αντικειμένων και μελών ΔΕΠ.................................................... 225 γ) Το έργο και οι ανάγκες των μη προνομιο χων..................... 226 δ) Διαπροσωπικές σχέσεις και δημ σια εικ να....................... 228 6.6. Οι ξεχασμένοι φοιτητές και η αληθής έννοια της μέριμνας.............. 230 α) Μεταξ προσδοκιών και πραγματικ τητας........................ 230 β) Η σημερινή δήθεν μέριμνα για τον φοιτητή........................ 231 γ) Η αληθής προσέγγιση της φοιτητικής μέριμνας: Εκπαιδευτικές υποδομές, ιατρεία, σίτιση, στέγαση, υποτροφίες, μετεγγραφές, καλές τέχνες........................................................ 233 δ) Απ το «μοναδικ σ γγραμμα» στην παγκ σμια φοιτητική βιβλιοθήκη......................................................... 236 6.7. Διοικητική και Τεχνική Υποστήριξη του Πανεπιστημιακο έργου........ 238 α) Η ε ρυθμη και αποτελεσματική λειτουργία της Συγκλήτου και του Πρυτανικο Συμβουλίου........................................ 238 β) Η αναβάθμιση των αρμοδιοτήτων και της λειτουργίας των Συγκλητικών Επιτροπών.............................................. 240 [ 12 ]
γ) Οι κεντρικές διοικητικές υπηρεσίες............................... 242 δ) Οι υπηρεσίες των μετώπων: Γραμματείες και Πολυδ ναμες Μονάδες 245 ε) Ειδικές υπηρεσίες και κληροδοτήματα............................ 249 ΚΕΦΑΛΑΙΟ 7: Η διασφάλιση της ποι τητας στην Πανεπιστημιακή Εκπαίδευση............................................ 251 7.1. Εισαγωγή και ελληνικ ιστορικ.................................... 251 α) Γενικές αρχές.................................................. 251 β) Οι Προτάσεις, το Προσχέδιο και το Τελικ Σχέδιο Ν μου του ΥΠΕΠΘ 253 γ) Οι θέσεις και προτάσεις των Ελληνικών Πανεπιστημίων............ 254 7.2. Τεκμηρίωση επί θεμάτων αξιολ γησης της ποι τητας στον ευρωπαϊκ πανεπιστημιακ χώρο............................................. 258 α) ργανα και διαδικασίες αξιολ γησης στις χώρες της Ε.Ε............ 258 β) Η Ένωση Ευρωπαϊκών Πανεπιστημίων (E.U.A.)................... 259 γ) Το Ευρωπαϊκ Δίκτυο Διασφάλισης Ποι τητας (ENQA)............ 260 7.3. Σ νοψη σημαντικών τοποθετήσεων και δημοσιε σεων................ 261 α) Απ ψεις του Προέδρου του έργου της αποτίμησης-αξιολ γησης και του συλλ γου μελών ΔΕΠ του Ε.Μ.Π.............................. 261 β) Οι θέσεις της Ομάδας Εργασίας του Ε.Μ.Π........................ 264 γ) Σημαντικά περί την αξιολ γηση δημοσιε ματα.................... 269 7.4. Η «αγοραία αξιολ γηση» ως μοχλ ς εκτροπής της Πανεπιστημιακής αποστολής....................................................... 271 α) Ερευνητικ Έργο.............................................. 272 β) Διδακτικ Έργο............................................... 273 γ) Διοικητικ και Κοινωνικ Έργο................................. 273 7.5. Η θεμελίωση της έννοιας «Ακαδημαϊκή Αξιολ γηση»................. 274 α) Γοητεία, αναγκαι τητα και καταχρήσεις της «Αξιολ γησης»......... 274 β) Ορισμοί...................................................... 275 γ) Υπαρξιακ ς λ γος και στ χος της αξιολ γησης.................... 277 δ) Αναγνωρίσεις και Απορρίψεις................................... 278 7.6. Οι εταίροι της Ακαδημαϊκής Αξιολ γησης: Ευθ νες, δικαιώματα και υποχρεώσεις..................................................... 280 α) Ομ ρρυθμοι εταίροι: Τα μέλη Πανεπιστημιακής Κοιν τητας......... 281 β) Ετερ ρρυθμοι εταίροι: Προϊσταμένη Αρχή, παραγωγικές τάξεις, ευρ τερο κοινωνικ σ νολο..................................... 281 7.7. Φορέας, δομή και λειτουργικ πλαίσιο της Ακαδημαϊκής Αξιολ γησης... 285 α) Κ ριες συνιστώσες και δομικοί άξονες............................ 285 β) Η εσωτερική αξιολ γηση, ή αυτοαξιολ γηση...................... 286 γ) Η εξωτερική αξιολ γηση........................................ 287 δ) Οι δράσεις αναβάθμισης........................................ 288 ε) Οι κ κλοι της Ακαδημαϊκής Αξιολ γησης......................... 288 [ 13 ]
7.8. Η αξιολ γηση διδασκ ντων και μαθημάτων απ τους φοιτητές......... 290 α) Το περιεχ μενο και η διανομή των ερωτηματολογίων............... 290 β) Επεξεργασία και διαχείριση αποτελεσμάτων...................... 294 γ) Η ολοκλήρωση της αξιοποίησης των ερωτηματολογίων............. 295 Βιβλιογραφία....................................................... 297 Γενικά περί Παιδείας................................................ 297 Τα σημερινά προβλήματα της Παιδείας................................ 298 Αρθρογραφία....................................................... 303 [ 14 ]