7 ΓIATI TO KAΛO KAI TO KAKO ΣTH ZΩH MAΣ; Σκοπ ς αυτής της διδακτικής εν τητας είναι: ñ Να γνωρίσετε τις πηγές και τις αιτίες του καλο και του κακο. ñ Να συνειδητοποιήσετε τις συνέπειες του κακο στην προσωπική και κοινωνική ζωή. ñ Να κατανοήσετε τη σχέση του Θεο µε το κακ. Το κακ ν κατά την Αγίαν Γραφήν δεν είναι έµφυτ ν τι εν τη κτ ίσει, έστω και υπ την µορφήν ελλείψεως του αγαθο, δι τι "είδεν ο Θε ς τα πάντα σα ε- ποίησε και ιδο καλά λίαν" (Γεν. 1,31). Ο τε είναι το κακ ν έλλει ψις οντ τητος, αφο τα πάντα εποίησεν ο Θε ς εκ του µη ντος εις το είν αι. Εάν το κακ ν είναι απλώς µια έλλειψις οντ τητος, έπεται τι εκ του κ ακο εποίησεν ο Θε ς τον κ σµον. Η Αγία Γραφή δεν ευρίσκει φ σει το κακ ν εις τα κτίσµατα, δι τι κάµνει σαφή διάκρισιν µεταξ της δηµιουργίας το υ κ σµου και της πτώσεως αυτο. Ο Θε ς είναι αίτιος της υπάρξεως των κτισµά των, άτινα κατ αρχήν είναι "καλά λίαν", αλλά δεν είναι αίτιος των µετα-δηµι ουργικών ατελειών του κ σµου. Ένεκα, λοιπ ν, της λως θετικής δηµιουργίας του κ σµου το του και της α- ναιτι τητος του Θεο δια το εν αυτώ κακ ν, η σωτηρία του ανθ ρώπου δεν ε- πιτελείται δια µιας πλατωνικής φυγής της ψυχής εκ του κ σ µου και της λης, αλλ αντιθέτως συντελείται δια της εν κ σµω και χρ νω κατ αστροφής του κακο, δια της αναστάσεως και ανακαινίσεως των πάντων. Η σωτη ρία δεν είναι εκ του κ σµου, αλλ εκ του κακο. "Ουκ ερωτώ ίνα άρης αυτο ς εκ του κ σµου, αλλ ίνα τηρήσης αυτο ς εκ του πονηρο " (Ιωάν. 17,15) "έσχατος ε-
O XPIΣTIANIΣMOΣ MIA ΣTAΣH ZΩHΣ 51 χθρ ς καταργείται ο θάνατος" (Α Κορ. 15,26) "και αυτή η κτίσις ε λευθερωθήσεται απ της δουλείας της φθοράς εις την ελευθερίαν της δ ξης των τέκνων του Θεο " (Ρωµ. 8,21) "ο εγείρας τον Χριστ ν εκ νεκρών ζωοπ οιήσει και τα θνητά σώµατα υµών" (Ρωµ. 8,11). Η κυρία άσις του περί ανασ τάσεως δ γµατος είναι η ιουδαιοχριστιανική εκδοχή περί δηµιουρ γίας και πτώσεως. Ιωάν. Σ. Ρωµανίδου, Το προπατορικ ν αµάρτηµα, εκδ. µος, Αθήνα 1989, σσ. 50-51 ΛEΞEIΣ KΛEI IA Παράδεισος, Ελευθερία, Κατ Εικ να, ιά ολος, Θάνατος, Βάπτισµα, Ευθ νη, Συνέργεια, Αγώνας, Ευχαριστία, Τελική Νίκη Είναι κοινή διαπίστωση λων µας τι στον κ σµο µας κυριαρχεί το κακ. Οι συµφορές, ο π νος, ο φ ος, η αδικία, οι αρρώστιες, η πείνα, οι π λεµοι και κυρίως ο θάνατος έχουν διαποτίσει την καθηµερινή µας ζωή. Είναι λογικ συνεπώς να µας δηµιουργο νται ερωτήµατα, πως: "απ πο προήλθε αυτ το κακ ;", "τι συνέπειες έχει;", "ποια είναι η θέση του Θεο απέναντι σ αυτ ;", "τι µπορεί να κάνει ο άνθρωπος γι αυτή την κατάστα ση;" Χρειάζεται, για να απαντήσουµε στα ερωτήµατα αυτά, να ξανα θυµηθο µε σα η Εκκλησία µας διδάσκει για τη δηµιουργία του κ σµου και του ανθρώπου. Τι είναι το κακ και απ πο προήλθε; Απ την Παλαιά ιαθήκη γνωρίζουµε τι ο Θε ς δηµιο ργησε τον κ σµο και τον άνθρωπο "καλά λίαν" (Γεν. 1,31). Και επειδή ο Θε- ς απ τη φ ση του είναι αγαθ ς και πηγή κάθε καλο, είναι α δ νατο να δηµιο ργησε το κακ. Υπε θυνος για την εµφάνισή του ε ίναι ο ίδιος ο άνθρωπος, που µε την απ φασή του να διακ ψει τη σχέσ η του µε το ηµιουργ του (προπατορικ αµάρτηµα) εγκατέλειψε το καλ, θέλησε να γίνει θε ς χωρίς το Θε και έτσι έφερε το κακ, πο υ πριν δεν υπήρχε, στη ζωή του. Οι προπάτορές µας χρησιµοποίησαν τ ην ε- λευθερία (κατ εικ να), που ο Θε ς τους είχε δώσει για να µπο ρέσουν να του µοιάσουν (καθ οµοίωσιν), µε λαθεµένο τρ πο. Έτσι υπο δο λωσαν και τον εαυτ τους αλλά και λη τη δηµιουργία, της οπο ίας ή- ταν οι ηγέτες, στη φθορά και στο θάνατο. Πριν απ την απ φασ ή τους αυτή ζο σαν σε επαφή και κοινωνία µε το Θε και σε αρµο νική
52 BHMATA ΠIΣTHΣ KAI ZΩHΣ σχέση µεταξ τους και µε τη φ ση. Με δ ο λ για απολάµ αναν τα α- γαθά του Παραδείσου. Οι Πατέρες της Εκκλησίας µας λένε τι εισηγητής του κακο είναι ο διά ολος, που πρώτος αποστάτησε κατά του Θεο και µετα λ ήθηκε σε "άγγελο του σκ τους", µε σκοπ του απ εκεί και πέρα να π α- ραπλανά τους ανθρώπους και να τους παρασ ρει σε ανταρσία προς το Θε. Άρα ο Θε ς δε δηµιο ργησε το κακ, αλλά δίνει στον άν θρωπο τη δυνατ τητα επιλογής, την ελε θερη ο ληση (αυτεξο σ ιο), για να επιλέγει µ νος του αν θέλει ή χι, να ρίσκεται σε κοινων ία µε το Θε. µως, ο άνθρωπος διάλεξε χι αυτ που ήταν φυσιολογικ ("κατά φ σιν") αλλά αυτ που ήταν αφ σικο ("παρά φ σιν") και έ- τσι περιέπλεξε ολ κληρη την ανθρωπ τητα στη δίνη του προπ ατορικο αµαρτήµατος. Το προπατορικ αµάρτηµα αφετηρία του κακο Η εντολή που ο Θε ς είχε δώσει στους πρωτοπλάστους να µη δο κι- µάσουν απ τον καρπ του δέντρου της γνώσης του καλο και τ ου κακο είχε σαν στ χο να ασκηθεί η ελευθερία τους. Τους προε ιδοποίησε να µη γνωρίσουν το κακ γιατί αυτ θα έφερνε το θάνατο σ τη ζωή τους σαν µια αναπ φευκτη συνέπεια. Η υπακοή των πρωτοπ λάστων ήταν ο µ νος τρ πος, για να συνεχίσουν να ρίσκονται σε κοινωνία µε το Θε. Ν µισαν µως τι µε την ανυπακοή θα γίνοντα ν "σα θεοί", πως τους είχε πει ο διά ολος και θέλησαν να φτάσο υν στη θέωση χωρίς το Θε. Αυτή η ελε θερη απ φαση του ανθρώπου είχε αλυσιδωτές συνέπειες: ñ ιακ πηκε η σχέση του µε το Θε, τον οποίο αντιµετωπίζει µε φ - ο και αγωνία (πνευµατικ ς θάνατος). ñ Στη γυναίκα η µητρ τητα συνδέεται µε τον π νο και εµφανίζεται η κυριαρχία και η εξάρτησή της απ τον άνδρα. ñ Ο άνδρας κατα άλλει κ πο και ιδρώτα για την εξασφάλιση των α- ναγκαίων για τη ζωή. ñ Το φυσικ περι άλλον γίνεται απειλητικ και εχθρικ και ο άνθρωπος προσπαθώντας να το υποτάξει δηµιουργεί το οικολογικ πρ ληµα. ñ Οι σχέσεις των ανθρώπων διαταράσσονται, εξαφανίζεται η αθ ω -
O XPIΣTIANIΣMOΣ MIA ΣTAΣH ZΩHΣ 53 τητα που υπήρχε ανάµεσά τους (γυµν τητα) και αναφ ονται έ- χθρα και συγκρο σεις µεταξ τους (διαπροσωπικ κακ ). ñ Το κακ µολ νει λη την ανθρώπινη κοινωνία και τις δοµές τ ης, α- φο εµφανίζονται η εκµετάλλευση, η αδικία, η ανισ τητα, οι π λε- µοι, η ανοµία, η πείνα και αµαυρώνονται σωστές κοινωνικές δ οµές πως η οικογένεια, η εκπαίδευση, οι ν µοι (κοινωνικ κακ ). ñ Ο άνθρωπος ταν περιορίζεται στη ιολογική ζωή τ τε έχει έντονη τη µυρουδιά του θανάτου. Κάθε άνθρωπος που γεννιέται αντι- µετωπίζει µια πραγµατικ τητα: την αρρώστια του ιολογικο θανάτου και τη φθορά της ανθρώπινης φ σης. Ο Θε ς και το κακ Απ σα είπαµε παραπάνω για την ελε θερη απ φαση του ανθρώπου είναι σαφές τι ο Θε ς δεν ευθ νεται για το κακ. µως θα µπορο σε να ρωτήσει κάποιος: γιατί έστω και τώρα δεν επεµ αίνει να ε- µποδίσει ή να εξαλείψει το κακ απ τη γη; Είδαµε τι ο Θε ς δηµιο ργησε τον άνθρωπο ελε θερο, πως ήταν και ο ίδιος ελε θερος, (κατ εικ να Του). Αν λοιπ ν ήθελε να εµποδίσει ή να εξαλείψει το κα κ και ε- φ σον ο άνθρωπος µε την ελευθερία του το έ αλε στη ζωή του, τ τε θα έπρεπε να εξαλείψει την ελευθερία του ανθρώπου, την ίδια τ ην εικ να Του στον άνθρωπο. Και ακ µα χειρ τερα, θα στερο σε ταυτ χρ ονα α- π τον άνθρωπο τη δυνατ τητα να του µοιάσει (καθ οµοίωσιν ), αφο η ελευθερία αποτελεί απαραίτητη προϋπ θεση για να φτάσει ο άνθρωπος στη θέωση. Ο Θε ς µως δεν άφησε τον άνθρωπο α οήθητο. Α µέσως µετά την πτώση των πρωτοπλάστων δίνει την υπ σχεση για την ε- νανθρώπηση του Χριστο (Γεν. 3,15), το γνωστ πρωτευαγγέλιο. Έτ σι, µε τη γέννηση, το έργο, τη Στα ρωση και την Ανάστασή του, ο Χρ ιστ ς εγκαινιάζει µια νέα πραγµατικ τητα για τον άνθρωπο, την Ε κκλησία, που δεν κυριαρχεί πλέον το κακ και ο θάνατος. Μέσα στην Εκκλησία ο Θε ς παρέχει στον άνθρωπο άφθονα εφ δια και ψυχικές δυνάµεις για να ξεπεράσει το κακ και να επ ιτ χει το αγαθ. Με το Βάπτισµα, αρχικά, κάθε χριστιαν ς απαλλάσσετα ι απ το προπατορικ αµάρτηµα, χωρίς, πως λέει ένας απ τους νε τερους και µεγαλ τερους Πατέρες της Εκκλησίας µας, ο Συµεών ο Νέος Θεολ γος, να αφαιρείται η ελευθερία του. Αντίθετα, αυτ χαρίζει στον άνθρωπο την ελευθερία, αφο δεν τον αφήνει έρµαιο στην τυραν νία του δια λου (Κεφάλαια θεολογικά και πρακτικά ρ, 89-90).
54 BHMATA ΠIΣTHΣ KAI ZΩHΣ Ο νηπιο απτισµ ς είναι ένα δώρο της Εκκλησίας στον άνθρωπο, ο ο- ποίος µπορεί ελε θερα να αποδεχθεί τις ευεργεσίες του ή να το απορρίψει και να ρεθεί έξω απ τη χάρη του Θεο. Και µε τα άλλα µως µυστήριά της η Εκκλησία, και ιδιαίτερα µε τη Θεία Ευχαριστία, δίνει στον άνθρωπο τα απαραίτητα εφ δια και τη δ ναµη του Θεο για να αντιµετωπίσει το κακ. Ο Θε ς, επειδή είναι µακρ θυµος και δε θέλει το θάνατο του αµαρτωλο, ανέχεται προσωρινά το κακ, αλλά και το πο λεµά µε εκείνους που αντιστέκονται σ αυτ (µέλη της Εκκλησίας, άγ ιοι). Η ευθ νη των χριστιανών απέναντι στο κακ Αφο ο άνθρωπος φέρει ιδιαίτερη ευθ νη για την εµφάνιση τ ου κακο, φέρει και την ίδια ευθ νη για την καταπολέµησή του. Ο Θε ς µε την ενανθρώπηση του Χριστο και τη δηµιουργία της Εκκλ ησίας έδωσε στον άνθρωπο τα εφ δια και τις δυνατ τητες για να αντιµετωπίσει το κακ. Οφείλει λοιπ ν ο χριστιαν ς να συνειδητοπο ιήσει: α) τι το κακ σε λες του τις µορφές αφορά λους, ) τι η χριστιανική αγάπη µπορεί να αντιµετωπίσει το κακ, σο ανίκητο κι αν φαίνεται αυτ και γ) τι ταν ενωθεί µε το Χριστ, µέσα απ τα µυστ ήρια της Εκκλησίας και συνεργαστεί ελε θερα η ανθρώπινη και η Θεία ο ληση (συνέργεια), τ τε µπορεί να φέρει τα αποτελέσµατα της Ανάστασης σε λες τις πτυχές της καθηµεριν τητας και να ν ικήσει µαζί µε το Χριστ το κακ. Αυτή µως η νίκη χρειάζεται αδιάκοπο αγώνα, χι για την ανατροπή του κ σµου, αλλά για τη µεταµ ρφωσή του, µε γνώµονα τη Βασιλεία του Θεο. Αυτή η µεταµ ρφωση και ανακαίνιση του ανθρώπου και του κ σµου δεν απωθο νται στη µέλλουσα ζωή αλλ ά αρχίζουν απ την παρο σα, ταν ο χριστιαν ς: ñ αλλάζει πρώτα τον εαυτ του, καταπολεµώντας τα πάθη του, ñ αλλάζει τις άδικες και αντίθεες κοινωνικές δοµές, ñ αγαπά και θυσιάζεται για τον συνάνθρωπ του, ñ αναθεωρεί προς τη σωστή κατε θυνση τις σχέσεις του µε το φ υσικ περι άλλον. Η νίκη του Χριστο πάνω στο κακ και στο θάνατο είναι η απαρ - χή της µεταµ ρφωσης λου του κ σµου. Με τη ε αι τητα αυτή ς της νίκης οι χριστιανοί αγωνίζονται επίµονα για την επικράτη ση της Βασιλείας του Θεο. Ο αγώνας αυτ ς φαίνεται άνισος. Ο Χριστ ς µως
O XPIΣTIANIΣMOΣ MIA ΣTAΣH ZΩHΣ 55 µέσα απ τα πρ σωπα των αγίων και τη στράτευση της Εκκλησί ας σε κάθε εποχή προετοιµάζει αθ ρυ α και χωρίς τυµπανοκρουσί ες τον ερχοµ της Βασιλείας του και την τελική και ολοκληρωτική επικράτηση του καλο µέσα στον κ σµο. ΤΙ ΕΝ ΠΡΕΠΕΙ ΝΑ ΞΕΧΑΣΩ ñ Το κακ δεν είναι δηµιο ργηµα του Θεο, αλλά ο άνθρωπος µε την κακή χρήση της ελευθερίας του το έ αλε µέσα στη ζωή του και στον κ σµο. ñ Το προπατορικ αµάρτηµα ήταν η απ φαση-επιλογή των πρωτοπλάστων να παρακο σουν την εντολή του Θεο και να γνωρίσουν το κακ. Αυτή η επιλογή έφερε το κακ και το θάνατο µέσα στην ιστορία, που τα αντιµετωπίζει κάθε άνθρωπος που γεννιέται. ñ Ο Θε ς δεν επεµ αίνει για να εξαλείψει το κακ, γιατί θα έπρ επε να στερήσει την ελευθερία του ανθρώπου, και αν το έκανε αυτ τ τε θα µας στερο σε και τη δυνατ τητα να του µοιάσουµε. ñ Ο Χριστ ς και η Εκκλησία του µε τα µυστήριά της δίνουν στον άνθρωπο τα µέσα για την αντιµετώπιση του κακο. Χρειάζετα ι µως η συνέργεια της ανθρώπινης ο λησης και της Θείας χάρης και αδιάκοπος αγώνας για να νικηθεί το κακ και να επ ι- κρατήσει το καλ. ñ Ο νηπιο απτισµ ς δε στερεί την ελευθερία του ανθρώπου, αλ λά αντίθετα την εγγυάται, αφο δεν αφήνει τον άνθρωπο απροστ ά- τευτο στην τυραννία του δια λου. EXOYN ΣHMAΣIA AYTA ΓIA TH ZΩH MOY; 1. Είναι δίκαιο για το κακ που υπάρχει στον κ σµο να κατηγορώ το Θε ; Γιατί; 2. Ένας άθεος φιλ σοφος έγραψε: "ο άνθρωπος είναι καταδικασµένος να είναι ελε θερος". Σου θυµίζει τίποτα αυτ απ τη σηµερινή εν τητα; 3. "Άσε µωρέ, τίποτα δεν αλλάζει". Είναι αυτή υπε θυνη στάση για έναν χριστιαν ; Γιατί; 4. Γιατί δε µε ρώτησε κανείς αν θέλω να απτιστώ; Έτσι δε µου περι ρισαν την ελευθερία µου;