ΟΔΟΝΤΟΚΛΑΣΤΙΚΕΣ ΑΠΟΡΡΟΦΗΤΙΚΕΣ ΑΛΛΟΙΩΣΕΙΣ ΤΗΣ ΓΑΤΑΣ: ΕΠΙΔΗΜΙΟΛΟΓΙΚΗ ΜΕΛΕΤΗ (ΚΛΙΝΙΚΗ ΚΑΙ ΑΚΤΙΝΟΛΟΓΙΚΗ) ΣΕ ΓΑΤΕΣ ΥΠΟ ΓΕΝΙΚΗ ΑΝΑΙΣΘΗΣΙΑ

ΑΡΙΣΤΟΤΕΛΕΙΟ ΠΑΝΕΠΙΣΤΗΜΙΟ ΘΕΣΣΑΛΟΝΙΚΗΣ ΚΤΗΝΙΑΤΡΙΚΗ ΣΧΟΛΗ ΤΟΜΕΑΣ ΚΛΙΝΙΚΩΝ ΚΛΙΝΙΚΗ ΖΩΩΝ ΣΥΝΤΡΟΦΙΑΣ ΟΔΟΝΤΟΚΛΑΣΤΙΚΕΣ ΑΠΟΡΡΟΦΗΤΙΚΕΣ ΑΛΛΟΙΩΣΕΙΣ ΤΗΣ ΓΑΤΑΣ: ΕΠΙΔΗΜΙΟΛΟΓΙΚΗ ΜΕΛΕΤΗ (ΚΛΙΝΙΚΗ ΚΑΙ ΑΚΤΙΝΟΛΟΓΙΚΗ) ΣΕ ΓΑΤΕΣ ΥΠΟ ΓΕΝΙΚΗ ΑΝΑΙΣΘΗΣΙΑ ΑΛΕΞΙΑ-ΣΟΥΛΤΑΝΑ Γ. ΜΠΟΥΡΓΑΖΛΗ Κτηνίατρος Α.Π.Θ. Υπότροφος του Ι.Κ.Υ. ΜΕΤΑΠΤΥΧΙΑΚΗ ΔΙΑΤΡΙΒΗ ΘΕΣΣΑΛΟΝΙΚΗ 2011 1

2

Τριμελής Εξεταστική Επιτροπή Σεραφείμ Αθ. Παπαδημητρίου, επ. καθηγητής Κτηνιατρικής Σχολής Α.Π.Θ. Χρήστος Γ. Γκόγκος, επ. καθηγητής Οδοντιατρικής Σχολής Α.Π.Θ. Παρασκευή Λ. Παπαδοπούλου, λέκτορας Κτηνιατρικής Σχολής Α.Π.Θ. (επιβλέπων) (μέλος) (μέλος) 3

4

ΠΙΝΑΚΑΣ ΠΕΡΙΕΧΟΜΕΝΩΝ ΠΡΟΛΟΓΟΣ 7 ΜΕΡΟΣ ΠΡΩΤΟ 1. ΕΙΣΑΓΩΓΗ 9 1.1. ΟΡΙΣΜΟΣ ΚΑΙ ΣΥΧΝΟΤΗΤΑ ΕΜΦΑΝΙΣΗΣ 9 1.2. ΑΠΟΡΡΟΦΗΤΙΚΕΣ ΑΛΛΟΙΩΣΕΙΣ ΣΕ ΑΛΛΑ ΖΩΑ ΚΑΙ ΣΤΟΝ ΑΝΘΡΩΠΟ 1.3. ΑΝΑΤΟΜΙΚΗ ΥΠΟΜΝΗΣΗ 11 1.3.1. Η δομή του δοντιού 11 1.3.2. Οι περιοδοντικοί ιστοί 12 1.4. ΤΥΠΟΙ ΤΩΝ ΑΠΟΡΡΟΦΗΣΕΩΝ ΤΩΝ ΔΟΝΤΙΩΝ 14 1.5. ΙΣΤΟΡΙΚΗ ΑΝΑΔΡΟΜΗ 14 1.6. ΑΙΤΙΟΠΑΘΟΓΕΝΕΙΑ 15 1.7. ΕΝΤΟΠΙΣΗ 17 1.8. ΚΛΙΝΙΚΑ ΣΥΜΠΤΩΜΑΤΑ 18 1.9. ΔΙΑΓΝΩΣΗ 19 10 1.10. ΤΥΠΟΙ ΚΑΙ ΣΤΑΔΙΑ ΑΠΟΡΡΟΦΗΣΕΩΝ ΤΩΝ ΔΟΝΤΙΩΝ ΤΗΣ ΓΑΤΑΣ 19 1.11. ΘΕΡΑΠΕΙΑ 22 ΜΕΡΟΣ ΔΕΥΤΕΡΟ 2. ΥΛΙΚΑ ΚΑΙ ΜΕΘΟΔΟΙ 25 3. ΑΠΟΤΕΛΕΣΜΑΤΑ 35 4. ΣΥΖΗΤΗΣΗ 45 4.1. Σχέση της ηλικίας και της παρουσίας απορροφήσεων 45 4.2. Σχέση του τύπου της διατροφής και της παρουσίας απορροφήσεων 46 4.3. Σχέση της φυλής και της παρουσίας απορροφήσεων 47 4.4. Σχέση του φύλου και της παρουσίας απορροφήσεων 47 4.5. Σχέση των συνθηκών διαβίωσης και της εμφάνισης απορροφήσεων 48 5

4.6. Σύγκριση της κλινικής ανίχνευσης των απορροφήσεων και της ακτινολογικής επιβεβαίωσης της ύπαρξής τους 4.7. Σχέση εμφάνισης κλινικών συμπτωμάτων και παρουσίας των απορροφήσεων 4.8. Συχνότητα εμφάνισης των απορροφήσεων σε συγκεκριμένα δόντια 4.9. Σύγκριση της εμφάνισης των αλλοιώσεων μεταξύ των δύο γνάθων 5. ΣΥΜΠΕΡΑΣΜΑΤΑ 53 6. ΠΕΡΙΛΗΨΗ 55 7. SUMMARY 57 8. ΒΙΒΛΙΟΓΡΑΦΙΑ 59 48 49 50 50 6

ΠΡΟΛΟΓΟΣ Οι οδοντοκλαστικές απορροφητικές αλλοιώσεις αποτελούν μια από τις συχνότερες παθήσεις της γάτας. Η συχνότητα εμφάνισης των απορροφήσεων ποικίλλει και η νόσος παρατηρείται ακόμα και σε ζώα ενός έτους. Στην εργασία αυτή πραγματοποιείται επιδημιολογική μελέτη των απορροφήσεων των δοντιών και διερευνάται η συχνότητα εμφάνισης των απορροφήσεων, ο τύπος τους και η πιθανή συσχέτισή τους με διάφορους παράγοντες που ενδέχεται να τις επηρεάζουν. Η διατριβή εκπονήθηκε στη μονάδα Χειρουργικής-Μαιευτικής της Κλινικής Ζώων Συντροφιάς της Κτηνιατρικής Σχολής του Αριστοτελείου Πανεπιστημίου Θεσσαλονίκης. Στο σημείο αυτό θα ήθελα να ευχαριστήσω ιδιαιτέρως τον επίκουρο καθηγητή Χειρουργικής της Κτηνιατρικής Σχολής κ. Σ.Αθ. Παπαδημητρίου, επιβλέποντα αυτής της μεταπτυχιακής εργασίας για τις πολύτιμες συμβουλές και τη αμέριστη βοήθειά του. Επιπλέον, θα ήθελα να τον ευχαριστήσω για την επιλογή του θέματος, αλλά και για την εμπιστοσύνη και συμπαράστασή του σε όλα τα στάδια εκπόνησης αυτής της διατριβής. Ευχαριστώ θερμά τον επίκουρο καθηγητή του εργαστηρίου Ενδοδοντολογίας της Οδοντιατρικής Σχολής κ. Χ. Γκόγκο για τις διορθώσεις του στο τελικό κείμενο της εργασίας. Θα ήθελα, επίσης, να ευχαριστήσω ιδιαιτέρως τη λέκτορα Απεικονιστικής Διαγνωστικής της Κτηνιατρικής Σχολής κ. Π. Παπαδοπούλου για τις καίριες παρατηρήσεις και διορθώσεις της. Επίσης, ευχαριστώ τον επίκουρο καθηγητή Επιδημιολογίας της Κτηνιατρικής Σχολής κ. Μ. Γεωργιάδη για τη στατιστική επεξεργασία των αποτελεσμάτων. Ακόμη, θα ήθελα να απευθύνω ευχαριστίες στο Ίδρυμα Κρατικών Υποτροφιών για τη χορήγηση της υποτροφίας. Τέλος, θα ήθελα να ευχαριστήσω τους δικούς μου ανθρώπους για την υπομονή, την αγάπη αλλά και τη συμπαράστασή τους καθόλη τη διάρκεια των σπουδών μου και στην ολοκλήρωση αυτής της διατριβής. 7

8

ΜΕΡΟΣ ΠΡΩΤΟ 1. ΕΙΣΑΓΩΓΗ 1.1. ΟΡΙΣΜΟΣ ΚΑΙ ΣΥΧΝΟΤΗΤΑ ΕΜΦΑΝΙΣΗΣ Οι απορροφήσεις των δοντιών, μαζί με την περιοδοντική νόσο, αποτελούν τις συνηθέστερες παθήσεις της γάτας και ανήκουν στις εξωτερικού τύπου απορροφήσεις των δοντιών (Van Wessum και συν. 1992, Bellows 2010γ). Η ασθένεια χαρακτηρίζεται από προοδευτική απορρόφηση των οδοντικών δομών, αρχικά της οστεΐνης ουσίας της ρίζας και στη συνέχεια της οδοντίνης και αδαμαντίνης ουσίας, από κύτταρα που ονομάζονται οδοντοκλάστες (Τζιαφάς 1999, Αντωνέλλης και συν. 2007), σε συνδυασμό με διαδικασίες αποκατάστασης (Okuda και Harvey 1992, Gauthier και συν 2001, Reiter και Mendoza 2002). Παλαιότερα έχουν αναφερθεί ως αυχενικές αλλοιώσεις (Mills 1992), εξωτερικές οδοντοκλαστικές απορροφήσεις, οδοντοκλαστικές απορροφητικές αλλοιώσεις των δοντιών της γάτας, απορροφήσεις στη στοματική κοιλότητα της γάτας, διαβρώσεις της γραμμής του αυχένα των δοντιών, τερηδόνα της γάτας και τερηδόνα του αυχένα του δοντιού (Okuda και Harvey 1992, Reiter και Mendoza 2002, Petterson και Mannerfelt 2003, Bellows J. 2010γ). Οι αλλοιώσεις, αρχικά, ξεκινούν στην οστεΐνη ή/και στον περιοδοντικό σύνδεσμο, κάτω από το όριο των ούλων και όχι στην αυχενική περιοχή της μύλης του δοντιού (Reiter και Mendoza 2002). Η απορρόφηση δεν απαντάται μόνο στα δόντια αλλά και στο φατνιακό οστό, μετά την καταστροφή του περιοδοντικού συνδέσμου (Okuda και Harvey 1992). Η απορρόφηση των οδοντικών ιστών προκαλείται, όπως προαναφέρθηκε, από τους οδοντοκλάστες. Οι πρόδρομες ουσίες παράγονται από τα αιμοποιητικά βλαστοκύτταρα του μυελού των οστών ή του σπλήνα και μεταναστεύουν, μέσω των αιμοφόρων αγγείων του φατνιακού οστού ή του περιοδοντικού συνδέσμου, προς την εξωτερική επιφάνεια των ριζών. Εκεί μονοπύρηνα κύτταρα συγχωνεύονται με άλλα κύτταρα για να μετατραπούν σε πολυπύρηνους ώριμους οδοντοκλάστες (Reiter και συν. 2005α). Η διαδικασία αυτή είναι παρόμοια με εκείνη της δημιουργίας των οστεοκλαστών στον άνθρωπο (Roodman 1999). Οι απορροφήσεις δεν παρατηρούνται μόνο στην περιοχή του αυχένα του δοντιού, αλλά μπορούν να παρατηρηθούν οπουδήποτε στην επιφάνεια της ρίζας (Gorrel 1998, Harvey και συν. 2004). Η διαδικασία της απορρόφησης σπάνια ξεκινά από την περιοχή της μύλης του δοντιού (Eriksen 1994). Η απορρόφηση ενδέχεται, επίσης, να αρχίζει ταυτόχρονα σε διαφορετικά σημεία της επιφάνειας της ρίζας και προοδευτικά να προχωρά από την οστεΐνη προς την οδοντίνη της ρίζας και της μύλης. Καθώς η απορρόφηση προχωρά στην οδοντίνη της μύλης, συχνά, η αδαμαντίνη υπονομεύεται και είναι πιθανό να εμφανιστεί στην επιφάνεια της μύλης μια ρόδινη δυσχρωμία (Reiter και Mendoza 2002). 9

Η συχνότητα εμφάνισης των απορροφητικών αλλοιώσεων κυμαίνεται από 20 έως 85% (Van Wessum και συν. 1992, Lommer και Verstraete 2000, Ingham και συν. 2001, Lommer και Verstraete 2001, Reiter και Mendoza 2002, Petterson και Mannerfelt 2003, Reiter και συν. 2005α, Girard και συν. 2008, DeLaurier και συν. 2009). Το μεγάλο εύρος της συχνότητας εμφάνισης των αλλοιώσεων, μεταξύ των διαφόρων μελετών, ενδέχεται να οφείλεται στη διαφορετική μεθοδολογία τους. Κάποιες μελέτες πραγματοποιήθηκαν σε γάτες οι οποίες προσκομίστηκαν σε εξειδικευμένες κλινικές, λόγω κάποιου προβλήματος στη στοματική κοιλότητα. Αυτό μπορεί να έχει ως αποτέλεσμα την υψηλότερη συχνότητα εμφάνισης των αλλοιώσεων, σε σύγκριση με ένα τυχαίο δείγμα πληθυσμού γατών (Van Wessum και συν. 1992, Petterson και Mannerfelt 2003). Σε άλλες μελέτες, οι οποίες δε συμπεριλαμβάνουν τον ακτινολογικό έλεγχο με ενδοστοματικά ακτινογραφικά πλακίδια ως διαγνωστική μέθοδο, μπορεί να υποτιμήθηκε η συχνότητα εμφάνισης των αλλοιώσεων, όπως σχολιάζουν οι Gengler και συν. (1995). Τέλος στη μελέτη των DeLaurier και συν. (2009) το ποσοστό εμφάνισης απορροφήσεων σε σχέση με τον συνολικό αριθμό των γατών ήταν εξαιρετικά υψηλό (85%), λόγω της δυνατότητας εντοπισμού των πρώιμων απορροφήσεων (τεχνική μικροσκοπίας οπισθοσκεδαζόμενων ηλεκτρονίων). Σύμφωνα με τους περισσότερους ερευνητές, φαίνεται η συχνότητα εμφάνισης των απορροφητικών αλλοιώσεων να αυξάνεται με την πάροδο της ηλικίας (Lommer και Verstraete 2001, Petterson και Mannerfelt 2003), ενώ υπάρχει διχογνωμία για την συσχέτισή τους με τη φυλή. Σε κάποιες μελέτες αναφέρεται ότι οι αλλοιώσεις εμφανίζονται συχνότερα στις καθαρόαιμες φυλές (Girard και συν. 2008), ενώ σύμφωνα με άλλες δε βρέθηκε σημαντική διαφορά μεταξύ καθαρόαιμων ζώων και μιγάδων (Lommer και Verstraete 2001). 1.2. ΑΠΟΡΡΟΦΗΤΙΚΕΣ ΑΛΛΟΙΩΣΕΙΣ ΣΕ ΑΛΛΑ ΖΩΑ ΚΑΙ ΣΤΟΝ ΑΝΘΡΩΠΟ Aπορροφήσεις της οδοντικής ουσίας παρατηρούνται και στον άνθρωπο (Fuss και συν. 2003, Mohandesan και συν. 2007, Niikuni και συν. 2007, Bille και συν. 2008, Liedke και συν. 2009, Nikolidakis και συν. 2008, Sreeja και συν. 2009). Ενώ οι von Arx και συν. (2009) αναφέρουν ότι υπάρχει ομοιότητα μεταξύ της εξωτερικής αυχενικής απορρόφησης του ανθρώπου και της γάτας και διερευνούν το ρόλο του ερπητοϊού της γάτας (FeHV-1), ως δυνητικού παράγοντα πρόκλησης αυχενικών απορροφήσεων στον άνθρωπο. Οι αλλοιώσεις αυτές έχουν ως εναυσματικό παράγοντα τη φλεγμονή, η οποία μπορεί να είναι αποτέλεσμα της περιοδοντικής νόσου, ορθοδοντικών χειρισμών ή ενδοδοντικής νόσου (Fuss και συν. 2003). Η νόσος, επίσης, παρατηρείται στο σκύλο (Eikenberg και συν. 1998, Yoshikawa και συν. 2008, Peralta και συν. 2010) και στα μεγάλα αιλουροειδή (Roux και συν. 2009, Petterson 2010). Επίσης, στα άλογα υπάρχει μια παρόμοια κατάσταση η οποία συνοδεύεται από αυξημένη παραγωγή οστεΐνης στην περιοχή των αλλοιώσεων και είναι επίσης άγνωστης αιτιολογίας (Staszyk και συν. 2008). 10

1.3. ΑΝΑΤΟΜΙΚΗ ΥΠΟΜΝΗΣΗ Η ενήλικη γάτα έχει 30 μόνιμα δόντια (Orsini και Hennet 1992, Gioso και Carvalho 2005, Bellows 2010α), τα οποία κατανέμονται όπως στον πίνακα 1. Πίνακας 1. Ο οδοντικός τύπος της γάτας Ημιμόριο άνω γνάθου Ημιμόριο κάτω γνάθου Τομείς Κυνόδοντες Προγόμφιοι Γομφίοι 3 1 3 1 3 1 2 1 1.3.1. Η δομή του δοντιού Μετά την πλήρη διάπλαση του δοντιού, ένα τμήμα του βρίσκεται στη στοματική κοιλότητα και ένα άλλο τμήμα του μέσα στο φατνίο. Το τμήμα του δοντιού που βρίσκεται στη στοματική κοιλότητα ονομάζεται μύλη του δοντιού. Η εξωτερική επιφάνεια της μύλης καλύπτεται από την αδαμαντίνη ουσία, η οποία είναι και η σκληρότερη ουσία του σώματος. Η σκληρότητα της αδαμαντίνης ουσίας μειώνεται προοδευτικά από την κορυφή προς τον αυχένα του δοντιού (Reiter και Mendoza 2002, DeLaurier και συν. 2006), καθώς επίσης και από το εξωτερικό στρώμα της προς τα έσω (Reiter και Mendoza 2002). Η αδαμαντίνη ουσία της γάτας είναι μικρότερης σκληρότητας από αυτή του σκύλου και του ανθρώπου (Okuda και Harvey 1992, Reiter και Mendoza 2002). Μετά την ανατολή του δοντιού, όταν η αδαμαντίνη υποστεί βλάβη δεν έχει την ικανότητα αναδόμησης. Εσωτερικά της αδαμαντίνης βρίσκεται η οδοντίνη ουσία, η οποία είναι η δεύτερη σε σκληρότητα ουσία του σώματος, μετά την αδαμαντίνη και αποτελεί έναν εξειδικευμένο, ενασβεστιωμένο, συνδετικό ιστό μεσεγχυματικής προέλευσης. Στο εσωτερικό του δοντιού βρίσκεται η πολφική κοιλότητα η οποία περιέχει τον πολφό, ο οποίος αποτελείται από αγγεία, νεύρα, και συνδετικό ιστό (Bellows 2010α). Η ρίζα είναι το τμήμα του δοντιού που βρίσκεται μέσα στη φατνιακή κοιλότητα. Στην εξώτερη στιβάδα της ρίζας υπάρχει η οστεΐνη ουσία στη θέση της αδαμαντίνης, εσωτερικά της η οδοντίνη και σε συνέχεια με την πολφική κοιλότητα ο ριζικός σωλήνας, ο οποίος περιέχει το ριζικό τμήμα του πολφού, με τα αγγεία και τα νεύρα τα οποία εισέρχονται στο δόντι μέσω ενός ή περισσότερων ακρορριζικών τρημάτων (ακρορριζικό δέλτα). Η γραμμή μετάπτωσης της οστεΐνης ουσίας στην αδαμαντίνη, ονομάζεται αδαμαντινοοστεϊνική ένωση (Παπαδημητρίου 2001). 11

1.3.2. Οι περιοδοντικοί ιστοί Τα ούλα καλύπτουν το φατνιακό οστό των γνάθων και περιβάλλουν τα δόντια στο ύψος του αυχένα τους. Ανάμεσα στο όριο των ούλων και ενός δοντιού σχηματίζεται μια αβαθής σχισμή, η ουλοδοντική σχισμή. Το επιθήλιο των ούλων αποτελεί ένα φυσιολογικό φραγμό διαπερατότητας, ο οποίος προστατεύει τα ούλα από την εισβολή μικροοργανισμών και άλλων ξένων ουσιών (Orsini και Hennet 1992). Το ενδοφάτνιο ή περιρρίζιο ή περιοδοντικός σύνδεσμος συνδέει το δόντι με το φατνιακό οστό (Okuda και Harvey 1992, Orsini και Hennet 1992). Ο περιοδοντικός σύνδεσμος αποτελείται από πυκνές δεσμίδες κολλαγόνων ινών, οι οποίες ξεκινούν από την οστεΐνη και καταλήγουν στο φατνιακό οστό (Τζιαφάς 1999, Παπαδημητρίου 2001), πλούσιο δίκτυο τριχοειδών αγγείων και αισθητικά νεύρα που προέρχονται από το γάγγλιο του τρίδυμου νεύρου (Okuda και Harvey 1992, Orsini και Hennet 1992). Το δίκτυο των τριχοειδών αγγείων προσφέρει τις απαραίτητες θρεπτικές ουσίες στις δεσμίδες των κολλαγόνων ινών, στο φατνιακό οστούν, στην οστεΐνη ουσία και στα εξειδικευμένα κύτταρα, που είναι υπεύθυνα για την ανάπλαση των στηρικτικών ιστών του δοντιού (Παπαδημητρίου 2001). Ο περιοδοντικός σύνδεσμος έχει την ιδιότητα, χάρη στις δεσμίδες κολλαγόνων ινών οι οποίες επιτρέπουν μικρές κινήσεις, να λειτουργεί ως προστατευτικό μέσο ενάντια στις ισχυρές δυνάμεις που ασκούνται στο δόντι κατά τη μάσηση (Bellows 2010α). Συγκριτικά με άλλα σαρκοφάγα ζώα, το διάστημα του περιοδοντικού συνδέσμου στις γάτες είναι πολύ στενό (Orsini και Hennet 1992). Η οστεΐνη ουσία καλύπτει την οδοντίνη ουσία στη ρίζα του δοντιού και ο κύριος λειτουργικός ρόλος της είναι να συγκρατεί τις δεσμίδες των ινών του περιοδοντικού συνδέσμου, συνδέοντας το δόντι με το φατνίο. Αυτός είναι ο λόγος που η οστεΐνη περιγράφεται με τους περιοδοντικούς ιστούς, παρόλο που ανατομικά ανήκει στους οδοντικούς ιστούς (Παπαδημητρίου 2001). Στον άνθρωπο αναφέρονται τρεις τύποι οστεΐνης: η ενδιάμεση, η ακύτταρη και η κυτταροφόρα οστεΐνη. Η ενδιάμεση οστεΐνη αποτελεί το πρώτο στρώμα οστεΐνης που εναποτίθεται στην εξωτερική επιφάνεια της ριζικής οδοντίνης και έχει περιγραφεί ως άμορφο, μη κολλαγονοειδές υλικό, χωρίς κυτταρικά στοιχεία, αλλά με υψηλό ποσοστό ανόργανων αλάτων. Αναφέρεται ότι λειτουργεί ως συγκολλητικό υλικό μεταξύ των δύο σκληρών ιστών, της ριζικής οδοντίνης και της καθεαυτό οστεΐνης (Τζιαφάς 1999). Η ακύτταρη οστεΐνη είναι παρούσα στο μυλικό τριτημόριο της ρίζας του δοντιού και είναι ιδιαίτερα παχιά στη γάτα (Bellows 2010α), ενώ η κυτταροφόρα οστεΐνη καλύπτει τα δύο ακρορριζικά τριτημόρια της ρίζας του δοντιού. Η οστεΐνη περιέχει ανόργανα συστατικά σε ποσοστό 45-65%, οργανικά συστατικά 20-25% και νερό 10-15%. Η περιεκτικότητα σε ανόργανα άλατα είναι σαφώς αυξημένη στην ακύτταρη οστεΐνη και στην κυτταροφόρα οστεΐνη των ηλικιωμένων δοντιών. Στην οστεΐνη ουσία του ανθρώπου, σε αντίθεση με τα οστά, δεν υφίσταται συνεχής παραγωγή και αποδόμησή της. Υπό φυσιολογικές λειτουργικές συνθήκες στα δόντια και στους 12

περιοδοντικούς ιστούς, παρατηρείται μόνο συνεχής παραγωγή οστεΐνης (Τζιαφάς 1999). Η οστεΐνη ουσία της γάτας παράγεται, αποδομείται και επουλώνεται (DeLaurier και συν. 2006, Bellows 2010α), είναι μια ουσία χωρίς αγγεία η οποία θρέφεται από τα αγγεία του περιοδοντικού συνδέσμου (Bellows 2010α). Η οστεΐνη παράγεται διαρκώς, με ήπια προοδευτική αύξηση του πάχους της σε όλη τη διάρκεια της ζωής του ζώου (Orsini και Hennet 1992, Bellows 2010α). Οι Orsini και Hennet (1992) αναφέρουν, ακόμα, ότι η οστεΐνη ουσία των δοντιών της γάτας είναι ιδιαίτερα λεπτή στην περιοχή του μεσορριζίου. Επίσης, οι Negro και συν. (2004) επισημαίνουν ότι, σε ορισμένα ζώα, στο μεσορρίζιο των 4 ων άνω προγομφίων και των κάτω 1 ων γομφίων, η πολφική κοιλότητα επικοινωνεί με το διάστημα του περιοδοντικού συνδέσμου, μέσω οδοντικών σωληναρίων. Εικόνα 1. Σχεδιάγραμμα κυνόδοντα γάτας και των περιοδοντικών ιστών του (Τροποποίηση από Bellows 2010) 13

1.4. ΤΥΠΟΙ ΤΩΝ ΑΠΟΡΡΟΦΗΣΕΩΝ ΤΩΝ ΔΟΝΤΙΩΝ Η απορρόφηση της οδοντικής ουσίας μπορεί να είναι εσωτερικού τύπου ή εξωτερικού τύπου. Η εσωτερικού τύπου απορρόφηση ξεκινά από την πολφική κοιλότητα και το ριζικό σωλήνα, τον οποίο διευρύνει προοδευτικά και εμφανίζεται στην ακτινογράφηση του δοντιού σαν μια μη φυσιολογική, ακτινοδιαυγής ωοειδής περιοχή. Χωρίζεται σε δύο κατηγορίες: στην απορρόφηση αντικατάστασης της ριζικής κοιλότητας και στην εσωτερική φλεγμονώδη απορρόφηση. Η εξωτερικού τύπου απορρόφηση ξεκινά από την απορρόφηση της εξωτερικής επιφάνειας της οστεΐνης ουσίας της ρίζας, από τους οδοντοκλάστες και μπορεί να χωριστεί σε τέσσερις κατηγορίες: απορρόφηση εξωτερικής επιφάνειας, εξωτερική φλεγμονώδης ριζική απορρόφηση, απορρόφηση αντικατάστασης και αγκύλωση. Η εξωτερική φλεγμονώδης ριζική απορρόφηση μπορεί περαιτέρω να χωριστεί σε αυχενική απορρόφηση με ή χωρίς ζωτικό πολφό και στην εξωτερική ακρορριζική απορρόφηση. Μπορεί, επίσης, να υπάρχει συνδυασμός εσωτερικής και εξωτερικής απορρόφησης (Ne και συν. 1999). Είναι πολύ σημαντικό να διακρίνεται ο τύπος της απορρόφησης, διότι η θεραπεία που απαιτείται σε κάθε περίπτωση διαφέρει. Οι εσωτερικού τύπου απορροφήσεις απαιτούν ενδοδοντική θεραπεία, ενώ στις εξωτερικού τύπου απορροφήσεις απαιτείται εξαγωγή του προσβεβλημένου δοντιού ή σε περίπτωση αγκύλωσης της ρίζας, αποκοπή της μύλης και ενταφιασμός της ρίζας (Reiter και Mendoza 2002). Η μοναδική περίπτωση που η διεργασία απορρόφησης αποτελεί μια φυσιολογική διαδικασία είναι η απορρόφηση των νεογιλών δοντιών (Sasaki και συν. 1990, Okuda και Harvey 1992). Η απορρόφηση αυτή διακρίνεται σε τρεις φάσεις: την πρώιμη, την ενεργό και τη φάση ηρεμίας (Sasaki και συν. 1990). Οι απορροφήσεις των δοντιών της γάτας ανήκουν στις εξωτερικού τύπου απορροφήσεις των δοντιών. Αυτές μπορεί να είναι φλεγμονώδεις απορροφήσεις, αλλά η πιο κοινή μορφή είναι η μη φλεγμονώδης απορρόφηση αντικατάστασης (Gorrel 2004). 1.5. ΙΣΤΟΡΙΚΗ ΑΝΑΔΡΟΜΗ Όπως αναφέρει ο Reiter (1998), πρώτος ο Hoppewell-Smith το 1930 αναφέρθηκε στις απορροφήσεις των δοντιών της γάτας. Ο ίδιος ερευνητής διαφοροποίησε τις αλλοιώσεις αυτές από τις τερηδονικές αλλοιώσεις και ανέφερε για πρώτη φορά τις απορροφήσεις των δοντιών ως συνώνυμα της οδοντόλυσης και οστεόλυσης. Σύμφωνα, όμως, με τους van Wessum και συν. (1992) η πρώτη αναφορά των αλλοιώσεων αυτών έγινε το 1955 από τον Builder. Εντούτοις, με βάση μια σύγχρονη μελέτη που διεξήχθη σε κρανία και γνάθους γατών οι οποίες έζησαν τον 13 ο με 14 ο αιώνα, η πρώτη τεκμηριωμένη εμφάνιση των απορροφήσεων των δοντιών στις γάτες χρονολογείται 800 χρόνια πριν. Σ αυτή τη μελέτη έγινε μακροσκοπικός, ακτινολογικός και ιστολογικός 14

έλεγχος των δειγμάτων και αποκαλύφθηκε ότι οι αλλοιώσεις αυτές δεν αποτελούν μια πάθηση που εμφανίστηκε πρόσφατα (Berger και συν. 2004). 1.6. ΑΙΤΙΟΠΑΘΟΓΕΝΕΙΑ Η απορρόφηση, η οποία ξεκινά από την εξωτερική επιφάνεια των δοντιών, ενδέχεται να οφείλεται σε ένα ή περισσότερα αίτια. Ωστόσο, το αίτιο ή τα αίτια που προκαλούν τη νόσο δεν είναι ακόμα γνωστά (Gorrel 2004). Ως πιθανός παράγοντας πρόκλησης των απορροφητικών αλλοιώσεων αναφέρεται η βιταμίνη D, η οποία βρίσκεται σε μεγάλες ποσότητες στις βιομηχανοποιημένες τροφές της γάτας (Reiter και συν. 2005α). Επειδή οι γάτες δε μπορούν να συνθέσουν βιταμίνη D στο δέρμα τους, όπως τα άλλα ζώα, η τροφή αποτελεί τη μόνη πηγή βιταμίνης D. Σύμφωνα με τους ίδιους ερευνητές, σε γάτες με απορροφητικές αλλοιώσεις βρέθηκαν υψηλά ποσοστά συγκέντρωσης 25-υδροξυβιταμίνης D (25OHD) στον ορό του αίματος, τα οποία υποδηλώνουν τη διατροφή τους με υψηλές ποσότητες βιταμίνης D. Αντιθέτως, σε γάτες οι οποίες δεν παρουσίαζαν απορροφητικές αλλοιώσεις οι τιμές της 25OHD ήταν χαμηλότερες. Η βιταμίνη D και οι μεταβολίτες της αποτελούν σημαντικούς ρυθμιστές της απορρόφησης των οστών από τους οστεοκλάστες. Σύμφωνα με άλλη πρόσφατη μελέτη, όμως, η βιταμίνη D₃ δε φαίνεται να σχετίζεται με αυξημένη πιθανότητα εμφάνισης απορροφήσεων των δοντιών (Girard και συν. 2010). Από άλλους ερευνητές αναφέρεται ως πιθανός παράγοντας πρόκλησης απορροφήσεων των δοντιών ο τοπικός τραυματισμός της οστεΐνης ουσίας της ρίζας, λόγω άσκησης ισχυρών δυνάμεων κατά τη σύγκλειση των δοντιών, όταν τα ζώα μασούν σκληρή τροφή (Okuda και Harvey 1992, DuPont και DeBowes 2002). Αναφέρεται, ακόμα, ότι το μέγεθος της κροκέτας είναι πιθανό να σχετίζεται με την εμφάνιση απορροφητικών αλλοιώσεων (Reiter και συν. 2005α). Επίσης, εξετάστηκε αν η τοπική υποξία του μικροπεριβάλλοντος του στόματος επιδρά στην εμφάνιση απορροφητικών αλλοιώσεων, οδηγώντας σε αυξημένη λειτουργία των οστεοκλαστών. Από τα αποτελέσματα αυτής της μελέτης προέκυψε το συμπέρασμα ότι η τοπική πίεση του οξυγόνου στο μικροπεριβάλλον του στόματος, αποτελεί τον κύριο ρυθμιστή του σχηματισμού οστεοκλαστών στη γάτα. Τοπικά, η μερική πίεση του οξυγόνου ενδέχεται να είναι συγκριτικά χαμηλότερη στους φλεγμαίνοντες ή στους μολυσμένους ιστούς, όπως π.χ. στις περιοχές των δοντιών με περιοδοντίτιδα, τερηδόνα ή απόστημα. Η υποξία, επίσης, προάγει τον σχηματισμό γιγαντιαίων οστεοκλαστών. Αυτό υποδηλώνει ότι η τοπική υποξία μπορεί να διαδραματίζει σημαντικό ρόλο στην παθογένεια των οδοντοκλαστικών απορροφητικών αλλοιώσεων και άλλων φλεγμονωδών καταστάσεων που σχετίζονται με οστική απορρόφηση στις γάτες (Muzylak και συν. 2006). Ένας ακόμη παράγοντας που φαίνεται να σχετίζεται με την πρόκληση οδοντοκλαστικών απορροφητικών αλλοιώσεων είναι οι κυτταροκίνες. Τα 15

αποτελέσματα δύο ερευνών έδειξαν ότι η αυξημένη έκφραση του mrna της ιντερλευκίνης IL-1β και της IL-6 επιδρά στη ρύθμιση της λειτουργίας των οστεοκλαστών ή/και της φλεγμονής των περιοδοντικών ιστών, σε προχωρημένες καταστάσεις απορροφητικών αλλοιώσεων. Οι κυτταροκίνες δρουν ως τοπικοί παράγοντες, ο ρόλος τους στην ενεργοποίηση των οστεοκλαστών δε φαίνεται να είναι πρωτεύων, αντιθέτως φαίνεται να συνδέονται με φλεγμονώδεις μεταβολές στους περιοδοντικούς ιστούς που, ίσως, σχετίζονται με την ασθένεια (De Laurier και συν. 2002, Boooij-Vrieling και συν 2009). Έχει αναφερθεί, επίσης, ότι η οξείδωση ως εξωγενής παράγοντας δρα τοπικά και οδηγεί στην εξέλιξη της ασθένειας στη γάτα. Συμβάλει στην έκλυση πρόδρομων ουσιών των οστεοκλαστών και στη συνέχεια στην εξέλιξή τους σε μεγάλου μεγέθους ώριμα κύτταρα με απορροφητική δραστηριότητα. Σε περιοχές της στοματικής κοιλότητας στις οποίες υπάρχει μόλυνση και φλεγμονή το μικροπεριβάλλον είναι πιθανότατα όξινο. Τέτοιες συνθήκες θα μπορούσαν να δημιουργηθούν στο στόμα της ενήλικης γάτας και πιθανώς να προδιαθέσουν σε απορρόφηση των δοντιών (Muzylak και συν. 2007). Οι Shigeyama και συν. (1996) αναφέρουν ότι δύο συνδετικά μόρια των ιστών, η οστεοποντίνη (OPN) και η σιαλοπρωτεΐνη των οστών (BSP), παίζουν σημαντικό ρόλο στην παρουσία των απορροφητικών αλλοιώσεων, σε ιστούς πλούσιους σε ανόργανα άλατα. Η οστεοκλαστική απορρόφηση αποτελεί την κυρίαρχη διεργασία των απορροφητικών αλλοιώσεων και αυτή η δραστηριότητα συνοδεύεται, κατά ένα μέρος, από αυξημένη συγκέντρωση οστεοποντίνης στις περιοχές των δοντιών που απαντώνται οι απορροφητικές αλλοιώσεις. Η οστεοπροτεγερίνη (OPG) είναι μια πρωτεΐνη, η οποία ανήκει στην υπεροικογένεια του παράγοντα νέκρωσης των όγκων (TNF) και αναστέλλει την οστεοκλαστική δραστηριότητα των οστεοκλαστών. Κατά τη διαδικασία της αναστολής αυτής δεσμεύονται οι ενεργοποιοί των υποδοχέων του Nf-kB (RANKL, RANK). Ο Nf-kB είναι ένας πυρηνικός παράγοντας, ο οποίος προσκολλάται στο DNA των μακροφάγων και πυροδοτεί την διαδικασία παραγωγής mrna, το οποίο με τη σειρά του κωδικοποιεί τις φλεγμονώδεις κυτταροκίνες για την ενεργοποίηση και παραγωγή μακροφάγων (Levin και Trope, 2002). Η OPG, η οποία εκκρίνεται από τους οστεοβλάστες και τα σωματικά κύτταρα και φαίνεται να εμπλέκεται στη διαδικασία της απορρόφησης των δοντιών της γάτας, δεσμεύοντας τους RANKL και RANK (Senn και συν. 2010). Μέχρι σήμερα, σε αρκετές μελέτες έχει αναφερθεί η πιθανή συσχέτιση των απορροφητικών αλλοιώσεων με φαινόμενα όπως η εναπόθεση τρυγίας και οι παθήσεις του περιοδοντίου (Okuda και Harvey 1992, Gengler και συν. 1995, Harvey και συν. 1996, Scarlett και συν. 1999, DuPont και DeBowes 2002). Σύμφωνα με τους Okuda και Harvey (1992) οι απορροφήσεις των δοντιών, επειδή συχνά συνοδεύονται από φλεγμονή των περιοδοντικών ιστών, θα μπορούσαν να συμπεριλαμβάνονται στην κατηγορία της περιοδοντικής νόσου της γάτας και ενδέχεται να αποτελούν ένα μοναδικό παθολογικό χαρακτηριστικό της περιοδοντίτιδας της γάτας. Μια άλλη μελέτη, όμως, στην οποία συμμετείχε ο ένας εκ των δύο συγγραφέων της προηγουμένης, κατέγραψε σε δόντια με 16

απορροφητικές αλλοιώσεις μειωμένη τιμή στους δείκτες συγκέντρωσης τρυγίας και ουλίτιδας. Αντίθετα, σε δόντια με υψηλές συγκεντρώσεις τρυγίας και φλεγμονής των ούλων δεν υπήρχαν απορροφητικές αλλοιώσεις, με αποτέλεσμα να μην υπάρχει στατιστικά σημαντική θετική συσχέτιση ανάμεσα στις απορροφήσεις και στην ουλίτιδα (Harvey και συν. 1996). Ωστόσο, άλλοι ερευνητές θεωρούν ότι η περιοδοντίτιδα έχει σαφή συσχέτιση με τις απορροφητικές αλλοιώσεις (Lommer και Verstraete 2001, Girard και συν. 2009). Η χρόνια φλεγμονή των ούλων και του περιοδοντίου, πάντως, μπορεί να εμπλέκεται στην εμφάνιση απορροφήσεων των δοντιών στις γάτες. Έτσι, διάφοροι ιοί, συμπεριλαμβανομένων και των ιών που προσβάλλουν το ανοσοποιητικο σύστημα της γάτας (FIV, FeLV), θεωρείται ότι προδιαθέτουν στη φλεγμονή των ούλων και του περιοδοντίου και τελικά, ίσως, στις οδοντικές απορροφήσεις (Okuda και Harvey 1992). Οι Hoffmann-Lehmann και συν. (1998) υποστηρίζουν ότι η μόλυνση με τον FIV, μακροπρόθεσμα, αυξάνει την πιθανότητα εμφάνισης απορροφήσεων, ίσως μέσω πρόκλησης καταστολής του ανοσοποιητικού ή/και αλλαγών του μικροπεριβάλλοντος της ουλοδοντικής σχισμής. Άλλος δυνητικός παράγοντας κινδύνου πρόκλησης των απορροφητικών αλλοιώσεων, σύμφωνα με τους Scarlett και συν. (1999), είναι η διαβίωση των γατών εντός πόλης ή/και αποκλειστικά μέσα στο σπίτι, γεγονός το οποίο υποδεικνύει τη διατροφή των γατών αυτών με βιομηχανοποιημένες τροφές οι οποίες περιέχουν μεγάλες ποσότητες βιταμίνης D, ενώ αμφιλεγόμενη θεωρείται η προστατευτική ιδιότητα των μικρών «κερασμάτων» του εμπορίου (Donoghue και συν. 1994, Scarlett και συν. 1999). Επίσης, οι Donoghue και συν. (1994) αναφέρουν ότι ο κίνδυνος πρόκλησης απορροφητικών αλλοιώσεων φαίνεται να μειώνεται με την κατανάλωση θηραμάτων, ενώ αυξάνεται με την πρόσληψη τυροκομικών, γάλακτος και βουτύρου. Στα αποτελέσματα μιας άλλης μελέτης υποστηρίζεται ότι η προβολή της αδαμαντινοστεΐνικής ένωσης των δοντιών εκτός των ορίων του χείλους του φατνιακού οστού, συνδέεται με τις απορροφητικές αλλοιώσεις ή μπορεί να προκαλείται από παρόμοιους παράγοντες με αυτούς που είναι υπεύθυνοι για την εμφάνιση απορροφητικών αλλοιώσεων (Lewis και συν. 2008). 1.7. ΕΝΤΟΠΙΣΗ Οι απορροφήσεις των δοντιών, συνήθως, παρατηρούνται κλινικά στη χειλική ή παρειακή επιφάνεια της μύλης τους, κοντά στην αδαμαντινοοστεϊνική ένωση, ενώ περιστασιακά καλύπτονται από υπερπλαστικά ούλα (Gorrel και Larsson 2002). Οι απορροφήσεις είναι δυνατό να παρατηρηθούν σε όλα τα δόντια, ενώ τα δόντια που προσβάλλονται συχνότερα είναι ο τρίτος προγόμφιος και ο πρώτος γομφίος της κάτω γνάθου και ο τρίτος και τέταρτος προγόμφιος της άνω γνάθου (Girard και συν. 2008, Bellows 2010γ). Οι απορροφητικές αλλοιώσεις μπορούν να παρατηρηθούν σε οποιοδήποτε σημείο της επιφάνειας της ρίζας και όχι αποκλειστικά κοντά στην αδαμαντινοοστεϊνική ένωση (Gorrel 1998, Harvey 17

και συν. 2004, Girard και συν. 2008). Ωστόσο, οι DeLaurier και συν. (2006) υποστηρίζουν ότι η αδαμαντινοοστεϊνική ένωση και η οδοντίνη στην περιοχή του αυχένα, ενδέχεται να διατρέχουν μεγαλύτερο κίνδυνο εμφάνισης απορροφήσεων σε σχέση με τις άλλες περιοχές του δοντιού. Σε πολλές περιπτώσεις, απορροφήσεις που αφορούν στους κυνόδοντες, παρουσιάζονται στη ρίζα του δοντιού κάτω από την αδαμαντινοοστεϊνική ένωση και δεν είναι κλινικά εμφανείς. Η απορρόφηση μπορεί να περιορίζεται βαθιά μέσα στο φατνίο, όπου λαμβάνει χώρα μη φλεγμονώδης απορρόφηση αντικατάστασης (απορροφάται η οδοντική ουσία και αντικαθίσταται με οστίτη ιστό). Η διαδικασία απορρόφησης των δοντιών θεωρείται ότι είναι προοδευτική. Με την πρόοδο της απορρόφησης προς την κορυφή του δοντιού, ειδικότερα προς την οδοντίνη της μύλης, μπορεί να απορροφηθεί και η αδαμαντίνη του δοντιού, με αποτέλεσμα την έκθεση της αλλοίωσης στη στοματική κοιλότητα και στη μικροβιακή χλωρίδα της (Bellows 2010γ). Σπάνια παρατηρείται αρχική εκδήλωση της αλλοίωσης στην αδαμαντίνη ουσία του δοντιού (Eriksen και συν. 1994). Η απορρόφηση ενός δοντιού ενδέχεται να ξεκινήσει ταυτόχρονα σε διαφορετικά σημεία της επιφάνειας της ρίζας του και να προχωρήσει από την οστεΐνη προς την οδοντίνη της μύλης, όπως και προς την οδοντίνη της ρίζας. Καθώς η απορρόφηση προχωρά στην οδοντίνη της μύλης, η αδαμαντίνη συχνά υπονομεύεται και μπορεί να εμφανιστεί μια ροδόχρωμη δυσχρωμία στην επιφάνεια της μύλης (Reiter και Mendoza 2002). Επίσης αναφέρεται από τους Roux και συν (2005), ότι μεταβολές στη δομή του περιοδοντικού συνδέσμου, χωρίς την παρουσία απορρόφησης της οστεΐνης ουσίας, ενδέχεται να αντιπροσωπεύουν ένα προκλινικό στάδιο οδοντικής απορρόφησης. 1.8. ΚΛΙΝΙΚΑ ΣΥΜΠΤΩΜΑΤΑ Παρόλο που οι γάτες μπορούν να παρουσιάσουν ποικιλία συμπτωμάτων, όπως δυσοσμία του στόματος, δυσκολία στη σύλληψη της τροφής και στοματική δυσφαγία, σιαλόρροια, απώλεια βάρους και άλγος στη στοματική κοιλότητα, οι περισσότερες γάτες με απορροφητικές αλλοιώσεις δεν παρουσιάζουν εμφανή κλινικά συμπτώματα αντιληπτά από τους ιδιοκτήτες (Lyon 1992, Bellows 2010γ). Άλλα συμπτώματα που έχουν παρατηρηθεί είναι: κινήσεις της κεφαλής, πταρμός, υπέρμετρες κινήσεις της γλώσσας, ανορεξία και αιμορραγία από τη στοματική κοιλότητα (Lyon 1992, Bellows 2010γ). Αναφέρεται, επίσης, ότι οι απορροφητικές αλλοιώσεις παραμένουν ασυμπτωματικές όσο η διαδικασία απορρόφησης εξελίσσεται στην επιφάνεια της ρίζας, κάτω από το όριο των ούλων (Reiter και Mendoza 2002). Όταν όμως οι αλλοιώσεις επεκτείνονται στο σημείο πρόσφυσης των ούλων στο δόντι, εκτίθενται στα βακτήρια της στοματικής κοιλότητας και ενδέχεται να έχουν ως αποτέλεσμα την εμφάνιση επώδυνης φλεγμονώδους διεργασίας των γύρω μαλακών ιστών. Επίσης, σε προχωρημένη βλάβη και έκθεση του πολφού στο περιβάλλον της στοματικής κοιλότητας, οι γάτες είναι πιθανό να εκδηλώσουν πιο έντονα συμπτώματα, τα οποία συνήθως υποχωρούν μετά από κάποιο διάστημα που ποικίλλει. Σε αρκετές περιπτώσεις, αλλοιώσεις 18

που εντοπίζονται κάτω από το όριο των ούλων στην περιοχή του αυχένα του δοντιού, καλύπτονται από υπερπλαστικά ούλα (Gorrel και Larsson 2002) κι έτσι δεν είναι δυνατό να εντοπιστούν με την απλή επισκόπηση των δοντιών, αλλά μόνο με τη βοήθεια του ανιχνευτήρα τερηδόνας. 1.9. ΔΙΑΓΝΩΣΗ Η διάγνωση των οδοντοκλαστικών απορροφητικών αλλοιώσεων βασίζεται στη λήψη λεπτομερούς ιστορικού, στον κλινικό έλεγχο και στην ακτινογράφηση του συνόλου των δοντιών. Ένας πλήρης και λεπτομερής κλινικός έλεγχος επιτυγχάνεται μόνο όταν οι γάτες είναι υπό γενική αναισθησία (Bellows 2010γ). Ο κλινικός έλεγχος περιλαμβάνει την επισκόπηση της στοματικής κοιλότητας για την πιθανή ύπαρξη φλεγμονής στο βλεννογόνο, των δοντιών για παρουσία εμφανών αλλοιώσεων στη μύλη τους, για την παρουσία οδοντικής τρυγίας, φλεγμονής των ούλων και περιοδοντικών θυλάκων. Για την εντόπιση κάποιου ελλείμματος της αδαμαντίνης της μύλης και του αυχένα του δοντιού, το οποίο δεν είναι εμφανές με την επισκόπηση, χρησιμοποιείται ο ανιχνευτήρας τερηδόνας. Η ακτινογράφηση στο σύνολο των δοντιών είναι απαραίτητη (Niemec 2008), για την αποκάλυψη αλλοιώσεων οι οποίες βρίσκονται κάτω από το όριο των ούλων. Για τον ακτινολογικό έλεγχο όλων των δοντιών απαιτούνται 8-10 λήψεις σε κάθε ζώο. Απορροφητικές αλλοιώσεις που παρουσιάζονται μικρές κατά τον κλινικό έλεγχο, ενδέχεται να επεκτείνονται στις βαθύτερες στιβάδες του δοντιού ή να παρουσιάζουν εκτεταμένη απορρόφηση της ρίζας, η οποία αποκαλύπτεται μόνο μετά από τον ακτινογραφικό έλεγχο των δοντιών (Gengler και συν. 1995). 1.10. ΤΥΠΟΙ ΚΑΙ ΣΤΑΔΙΑ ΑΠΟΡΡΟΦΗΣΕΩΝ ΤΩΝ ΔΟΝΤΙΩΝ ΤΗΣ ΓΑΤΑΣ Με βάση την ακτινολογική εικόνα διακρίνονται δύο τύποι απορροφητικών αλλοιώσεων. Στις αλλοιώσεις τύπου 1 υπάρχουν μεμονωμένες ή πολλαπλές ακτινοδιαυγείς περιοχές του δοντιού και το διάστημα του περιοδοντικού συνδέσμου απεικονίζεται φυσιολογικό. Στις αλλοιώσεις τύπου 2 το διάστημα του περιοδοντικού συνδέσμου είναι περιορισμένου εύρους ή απουσιάζει και υπάρχει μειωμένη ακτινοσκιερότητα ενός μέρους του δοντιού. Επίσης, αναφέρθηκε πρόσφατα και η παρουσία των αλλοιώσεων τύπου 3, στις οποίες σε ένα δόντι συνυπάρχουν οι αλλοιώσεις τύπου 1 και τύπου 2 (AVDC 2009, Bellows 2010γ). 19

Εικόνα 2. Απορροφήσεις τύπου 1. Τροποποιημένο από AVDC 2009 Εικόνα 3. Ακτινογραφική απεικόνιση απορρόφησης τύπου 1 20

Εικόνα 4. Απορροφήσεις τύπου 2. Τροποποιημένο από AVDC 2009 Εικόνα 5. Ακτινογραφική απεικόνιση απορρόφησης τύπου 2 21

Εικόνα 6. Απορροφήσεις τύπου 3. Τροποποιημένο από AVDC 2009 Ανάλογα με τη βαρύτητα και τους ιστούς του δοντιού που έχουν προσβληθεί, διακρίνονται 5 στάδια αλλοιώσεων (AVDC 2009, Bellows 2010γ, DuPont 2005), τα οποία αναφέρονται στον Πίνακα 2. Παλαιότερα οι αλλοιώσεις διακρίνονταν σε 4 στάδια (Lyon 1992). Πίνακας 2. Σταδιοποίηση των απορροφήσεων των δοντιών της γάτας (AVDC 2009) 1 ο στάδιο 2 ο στάδιο 3 ο στάδιο 4 ο στάδιο 5 ο στάδιο η αλλοίωση αφορά μόνο στην αδαμαντίνη και στην οστεΐνη ουσία και υπάρχει ήπιου βαθμού καταστροφή των οδοντικών ιστών η αλλοίωση επεκτείνεται σημαντικά στην οδοντίνη ουσία, χωρίς όμως να υπάρχει αποκάλυψη του πολφού, ενώ η καταστροφή των οδοντικών ιστών είναι μέτρια απώλεια της οδοντίνης ουσίας σε τέτοιο βαθμό που να οδηγεί στην αποκάλυψη του πολφού, ενώ ένα μεγάλο μέρος του δοντιού διατηρεί ακόμα την ακεραιότητά του εκτεταμένη καταστροφή των οδοντικών ιστών και η αλλοίωση έχει επεκταθεί σε τέτοιο βαθμό ώστε η μύλη να είναι ιδιαίτερα εύθραυστη η μύλη του δοντιού απουσιάζει και υπάρχει πλήρης κάλυψη της ρίζας από τα ούλα 1.11. ΘΕΡΑΠΕΙΑ Ο κύριος γνώμονας της θεραπείας των απορροφητικών αλλοιώσεων είναι η εξάλειψη της δυσφορίας και του άλγους στη στοματική κοιλότητα. Η επιλογή της κατάλληλης θεραπευτικής αντιμετώπισης βασίζεται στις κλινικές και ακτινολογικές ενδείξεις και στον τύπο των αλλοιώσεων. Για ζώα με απορροφήσεις που δεν 22

ανιχνεύονται κλινικά, αλλά μόνο με ακτινογράφηση και δεν υπάρχουν ενδείξεις δυσφορίας ή άλγους, συστήνεται παρακολούθηση της προόδου των αλλοιώσεων, ανά τακτά χρονικά διαστήματα, κλινικά και ακτινογραφικά (Gorrel 2008). Οι Mohn και συν (2009) χρησιμοποίησαν την αλενδρονάτη (alendronate), φαρμακευτική ουσία η οποία χρησιμοποιείται κατά της οστεοπώρωσης του ανθρώπου, για επιβράδυνση της εξέλιξης των απορροφήσεων της γάτας, με ελπιδοφόρα αποτελέσματα, παρ όλα αυτά η συγκεκριμμένη θεραπεία δεν έχει εφαρμοστεί, ακόμα, ευρέως στην κλινική πράξη. Στις αλλοιώσεις τύπου 1, στις οποίες το διάστημα του περιοδοντικού συνδέσμου είναι φυσιολογικό, η θεραπεία εκλογής είναι η πλήρης εξαγωγή του προσβεβλημένου δοντιού. Πολλές φορές η μύλη του δοντιού είναι εύθραυστη και υπάρχει μεγάλη πιθανότητα να αποκοπεί κατά την προσπάθεια εξαγωγής του δοντιού. Σ αυτή την περίπτωση μπορεί, εναλλακτικά, να δημιουργηθεί ουλοβλεννογόνιος κρημνός και να γίνει χειρουργική αφαίρεση της ρίζας. Στις αλλοιώσεις τύπου 2 και μόνο όταν έχει επέλθει αγκύλωση της ρίζας του δοντιού, μπορεί να γίνει ακρωτηριασμός της μύλης και ενταφιασμός της αγκυλωμένης ρίζας του δοντιού με τη συρραφή των υπερκείμενων ούλων (Lyon 1992, DuPont 2002, Dupont 2005, Bellows 2010δ). Επίσης, για τα αρχικά στάδια των αλλοιώσεων (στάδιο 1 και 2) έχει προταθεί και η αποκατάσταση του ελλείμματος της μύλης του δοντιού με υαλοϊονομερή κονία ή ο συνδυασμός αποκατάστασης και ενδοδοντικής θεραπείας (στάδιο 3). Η θεραπεία αυτή δε μπορεί όμως να αποτελέσει την θεραπεία εκλογής λόγω του βραχυπρόθεσμου αποτελέσματός της (Lyon 1992, Bellows 2010δ). 23

24

ΜΕΡΟΣ ΔΕΥΤΕΡΟ 2. ΥΛΙΚΑ ΚΑΙ ΜΕΘΟΔΟΙ Η μελέτη πραγματοποιήθηκε σε 70 γάτες (35 αρσενικές και 35 θηλυκές), οι οποίες προσκομίστηκαν στη Μονάδα Χειρουργικής-Μαιευτικής, της Κλινικής Ζώων Συντροφιάς, της Κτηνιατρικής Σχολής του Αριστοτελείου Πανεπιστημίου Θεσσαλονίκης, στο χρονικό διάστημα Μάιος 2009-Ιούλιος 2010. Σκοπός της μελέτης αυτής ήταν να διαπιστωθεί η συχνότητα εμφάνισης των απορροφητικών αλλοιώσεων στις γάτες που εξετάστηκαν, ο τύπος των αλλοιώσεων και η πιθανή συσχέτισή τους με διάφορους παράγοντες που μπορεί να τις επηρεάζουν. Οι γάτες που συμπεριλήφθηκαν σε αυτή τη μελέτη, ήταν μεγαλύτερες του ενός έτους, εξετάστηκαν υπό γενική αναισθησία και επιλέχθηκαν τυχαία από ένα σύνολο γατών, οι οποίες προσκομίστηκαν στην κλινική μας για οδοντιατρικούς ή άλλους χειρουργικούς λόγους. Για όλες τις γάτες λαμβανόταν λεπτομερές ιστορικό για τη φυλή (γάτες καθαρόαιμης φυλής, μιγάδες), την ηλικία, το φύλο, το είδος της διατροφής (ξηρή τροφή, μικτή τροφή), τυχόν αλλαγές στην διατροφή, τις συνθήκες διαβίωσης και οποιαδήποτε ένδειξη δυσφορίας στην περιοχή της στοματικής κοιλότητας, όπως π.χ. στοματική δυσφαγία και σιελόρροια. Επίσης καταγραφόταν οποιαδήποτε προηγούμενη οδοντιατρική πράξη ή λήψη μέτρων στοματικής υγιεινής από τους ιδιοκτήτες. Όλα τα στοιχεία για κάθε ζώο που αφορούσαν στο ιστορικό, στον κλινικό έλεγχο αλλά και στον ακτινογραφικό έλεγχο, καταγράφονταν σε μια κάρτα οδοντιατρικής εξέτασης γάτας, η οποία παρατίθεται στις επόμενες σελίδες. Με τα ζώα υπό γενική αναισθησία ήταν δυνατός ο πλήρης και λεπτομερής κλινικός έλεγχος του συνόλου των δοντιών και της υπόλοιπης στοματικής κοιλότητας. Αρχικά, κατά την επισκόπηση, η στοματική κοιλότητα των ζώων ελεγχόταν για την παρουσία αλλοιώσεων του βλεννογόνου ή των ούλων συμβατών ή όχι με ουλοστοματίτιδα της γάτας. Ακολούθως, ελέγχονταν τα δόντια για εναπόθεση τρυγίας και για την ύπαρξη ορατών απορροφητικών αλλοιώσεων στην περιοχή της μύλης του δοντιού. Στη συνέχεια ελεγχόταν, σε όλα τα ζώα, με τη βοήθεια της περιοδοντικής μήλης (μετρητής βάθους θυλάκου) ο βαθμός αιμορραγίας των ούλων και η απώλεια πρόσφυσης, σε κάθε δόντι ξεχωριστά, για την πιθανή ύπαρξη περιοδοντικής νόσου. Για την εκτίμηση της απώλειας πρόσφυσης έγινε καταγραφή της υφίζησης και των περιοδοντικών θυλάκων, βάθους μεγαλύτερου του 0,5mm, στα σημεία των ριζών όπου ήταν βαθύτεροι, τόσο στην παρειακή όσο και στην υπερώια/γλωσσική επιφάνειά τους. Ο έλεγχος της κλινικής εντόπισης απορροφητικών αλλοιώσεων στη μύλη και στον αυχένα των δοντιών, οι οποίες δεν ήταν δυνατό να εντοπιστούν με την απλή επισκόπηση, γινόταν με τη βοήθεια του ανιχνευτήρα τερηδόνας. Κατά τον κλινικό έλεγχο γινόταν, επίσης, καταγραφή των δοντιών που φαινόταν να απουσιάζουν. 25

26

27

28

29

Τον κλινικό έλεγχο ακολουθούσε ο ακτινογραφικός έλεγχος του συνόλου των δοντιών. Για την ακτινογράφηση όλων των δοντιών απαιτούνταν μια σειρά από 6-10 ακτινογραφίες, ανάλογα με το μέγεθος των γνάθων της κάθε γάτας και του ακτινογραφικού πλακιδίου. Η ακτινογράφηση πραγματοποιήθηκε με τη χρήση οδοντιατρικού ακτινογραφικού μηχανήματος X-MIND AC 230 V, με κώνο TOSHIBA DG-073B-AC και ενδοστοματικού ακτινογραφικού πλακιδίου, το οποίο ήταν συμβατικό στα πρώτα 30 ζώα, Kodak insight, μεγέθους Νο2, IP-21 και ψηφιακό Sopix 2 digital x-ray system, με μέγεθος πλακιδίου Nο 1, στα υπόλοιπα 40 ζώα. Για την ακτινογράφηση των τομέων, κυνοδόντων, προγομφίων και γομφίων της άνω γνάθου, όπως και των τομέων και κυνοδόντων της κάτω γνάθου χρησιμοποιήθηκε η τεχνική της διχοτόμου. Στην τεχνική αυτή για τη λήψη των ακτινογραφιών, η τοποθέτηση του ακτινογραφικού κώνου είναι κάθετη στη διχοτόμο της νοητής γωνίας που σχηματίζουν ο επιμήκης άξονας των δοντιών με το ακτινογραφικό πλακίδιο (εικόνα 1). Η παράλληλη τεχνική χρησιμοποιήθηκε για την ακτινογράφηση των προγομφίων και γομφίων της κάτω γνάθου. Σ αυτή την τεχνική, όπως φαίνεται στην εικόνα 2, η τοποθέτηση του ακτινογραφικού πλακιδίου είναι παράλληλη με τον επιμήκη άξονα των δοντιών, ενώ ο ακτινογραφικός κώνος τοποθετείται κάθετα στο πλακίδιο και στα δόντια (Harvey και Flax 1992, Mulligan και συν. 1998, Niemec και Furman 2004,Tutt 2006, Bellows 2010β). Εικόνα 7. Τεχνική της Διχοτόμου, Τροποποίηση από Mulligan και συν. 1998 30

Εικόνα 8. Παράλληλη Τεχνική Ακτινογράφηση. Τροποποίηση από Mulligan και συν. 1998 Οι ακτινογραφίες που λαμβάνονταν με το συμβατικό ακτινογραφικό πλακίδιο εμφανίζονταν σε χειροκίνητο εμφανιστήριο, το οποίο περιείχε τέσσερα δοχεία. Το πρώτο δοχείο περιείχε εμφανιστικό υγρό, το δεύτερο νερό, το τρίτο στερεωτικό υγρό και το τέταρτο περιείχε, επίσης, νερό. Κατά το πρώτο βήμα της διαδικασίας αφαιρούνταν το ακτινογραφικό φιλμ από το περίβλημα του πλακιδίου, συγκρατούμενο με ειδική λαβίδα από τη μια γωνία του. Στη συνέχεια, τοποθετούνταν στο πρώτο δοχείο με το υγρό εμφάνισης, όπου παρέμενε για περίπου 30 δευτερόλεπτα και στη συνέχεια, μέσω του παραθύρου ασφαλούς φωτισμού γινόταν έλεγχος αν άρχιζε να εμφανίζεται η ακτινογραφική εικόνα στο φιλμ. Στη συνέχεια τοποθετούνταν στο δεύτερο δοχείο με το νερό για την έκπλυση του, όπου παρέμενε για 1 λεπτό. Μετά την έκπλυση στο νερό ακολουθούσε η τοποθέτηση του φιλμ στο τρίτο δοχείο με το στερεωτικό για περίπου μισή ώρα. Τέλος, γινόταν έκπλυση του φιλμ στο τέταρτο δοχείο και έξοδος από το εμφανιστήριο για να αφεθεί να στεγνώσει στον ατμοσφαιρικό αέρα (Niemec και συν. 2004). Η εμφάνιση των ακτινογραφιών, των οποίων η λήψη έγινε με το ψηφιακό πλακίδιο, γινόταν απευθείας στον ηλεκτρονικό υπολογιστή μέσω σύνδεσης του πλακιδίου με αυτόν. Τέλος καταγραφόταν ο αριθμός και ο τύπος των αλλοιώσεων σε κάθε δόντι, καθώς και τα δόντια που επιβεβαιωνόταν ότι απουσίαζαν και ακτινογραφικά. Για την στατιστική επεξεργασία των δεδομένων στην παρούσα διατριβή, χρησιμοποιήθηκαν τα προγράμματα STATA (StataCorp. 2007. Stata Statistical Software: Release 10. College Station, TX: StataCorp LP) και SPSS 17 Multilanguage. Ως επίπεδο σημαντικότητας ορίστηκε το P 0,05.Οι μεταβλητές που συσχετίστηκαν, καθώς και η μέθοδος στατιστικής επεξεργασίας των μεταβλητών αυτών αναφέρονται στον πίνακα που ακολουθεί. 31

Πίνακας 3. Συσχέτιση μεταξύ ζευγών μεταβλητών και μέθοδοι στατιστικής επεξεργασίας Μεταβλητή 1 Μεταβλητή 2 Μέθοδος που χρησιμοποιήθηκε Εμφάνιση Τύπου 1 Ηλικία Τεστ Fisher s exact x² Εμφάνιση Τύπου 2 Ηλικία Τεστ Fisher s exact x² Εμφάνιση Τύπου 1 Διατροφή Τεστ Fisher s exact x² Εμφάνιση Τύπου 2 Διατροφή Τεστ Fisher s exact x² Εμφάνιση Τύπου 1 Φυλή Τεστ Fisher s exact x² Εμφάνιση Τύπου 2 Φυλή Τεστ Fisher s exact x² Εμφάνιση Τύπου 1 Φύλο Τεστ Fisher s exact x² Εμφάνιση Τύπου 2 Φύλο Τεστ Fisher s exact x² Εμφάνιση Τύπου 1 Περιβάλλον Διαβίωσης Τεστ Fisher s exact x² Εμφάνιση Τύπου 2 Περιβάλλον Διαβίωσης Τεστ Fisher s exact x² Εμφάνιση Τύπου 1 Κλινική Ανίχνευση Ποσοστό επί τοις εκατό Εμφάνιση Τύπου 2 Κλινική Ανίχνευση Ποσοστό επί τοις εκατό Εμφάνιση Τύπου 1 Κλινικά Συμπτώματα Ποσοστό επί τοις εκατό Εμφάνιση Τύπου 2 Κλινικά Συμπτώματα Ποσοστό επί τοις εκατό Μ.Ο.* αριθμού αλλοιώσεων Τύπου 1 και 2 σε άνω γνάθο στο σύνολο των ζώων Μ.Ο.* αριθμού αλλοιώσεων Τύπου 2 σε άνω γνάθο στο σύνολο των ζώων Μ.Ο.* αριθμού αλλοιώσεων Τύπου 2 σε άνω γνάθο στο σύνολο των ζώων Μ.Ο.* αριθμού αλλοιώσεων Τύπου 1 σε άνω γνάθο σε ζώα με τουλάχιστον μία αλλοίωση είτε άνω είτε κάτω Μ.Ο.* αριθμού αλλοιώσεων Τύπου 1 και 2 σε κάτω γνάθο στο σύνολο των ζώων Μ.Ο.* αριθμού αλλοιώσεων Τύπου 2 σε κάτω γνάθο στο σύνολο των ζώων Μ.Ο.* αριθμού αλλοιώσεων Τύπου 2 σε κάτω γνάθο στο σύνολο των ζώων Μ.Ο.* αριθμού αλλοιώσεων Τύπου 1 σε κάτω γνάθο σε ζώα με τουλάχιστον μία αλλοίωση είτε άνω είτε κάτω Paired t-test Paired t-test Paired t-test Paired t-test 32

Μ.Ο.* αριθμού αλλοιώσεων Τύπου 2 σε άνω γνάθο σε ζώα με τουλάχιστον μία αλλοίωση είτε άνω είτε κάτω *Μ.Ο.= Μέσος Όρος Μ.Ο. *αριθμού αλλοιώσεων Τύπου 2 σε κάτω γνάθο σε ζώα με τουλάχιστον μία αλλοίωση είτε άνω είτε κάτω Paired t-test Για τη στατιστική συσχέτιση μεταξύ της ηλικίας και των απορροφήσεων των δοντιών, δημιουργήθηκαν 2 διαφορετικές ταξινομήσεις ομάδων ηλικίας. Στην πρώτη ταξινόμηση οι γάτες χωρίστηκαν σε 3 ηλικιακές ομάδες. Στην 1 η ομάδα συμπεριλήφθηκαν γάτες από 1 έως 5 ετών, στη 2 η από 5,5 έως 10 ετών και στην 3 η από 10,5 ετών και άνω. Η δεύτερη ταξινόμηση είχε και πάλι 3 ομάδες ηλικιών. Στην 1 η ομάδα συμπεριλήφθηκαν γάτες 1 έως 3 ετών, στη 2 η από 3,5 έως 9 ετών και στην 3 η από 9,5 ετών και άνω. Για τη συσχέτιση της διατροφής με τις απορροφήσεις δημιουργήθηκαν δύο ομάδες, ανάλογα με τον τύπο της διατροφής των ζώων, μια ομάδα γατών οι οποίες διατρέφονταν μόνο με ξηρή τροφή του εμπορίου και μια δεύτερη ομάδα γατών, οι οποίες διατρέφονταν με κονσέρβα, φαγητό των ιδιοκτητών ή και μικρή ποσότητα ξηρής τροφής (μικτή τροφή). Ελέγχθηκε η στατιστική σχέση των ομάδων αυτών και με τους δύο τύπους των απορροφήσεων ξεχωριστά. Για τη συσχέτιση της φυλής με τις απορροφήσεις δημιουργήθηκαν δύο ομάδες, ανάλογα με τη φυλή, γάτες καθαρόαιμης φυλής και γάτες που δεν ανήκαν σε καθαρόαιμη φυλή, αλλά στην κοινή ευρωπαϊκή φυλή (μιγάδες). Ελέγχθηκε η στατιστική σχέση των ομάδων αυτών και με τους δύο τύπους των απορροφήσεων ξεχωριστά. Για τον έλεγχο πιθανής συσχέτισης μεταξύ των συνθηκών διαβίωσης και των απορροφήσεων, δημιουργήθηκαν 3 ομάδες γατών: στην 1η ομάδα συμπεριλήφθηκαν γάτες οι οποίες διαβιούσαν αποκλειστικά σε ελεγχόμενο οικιακό περιβάλλον (οικόσιτες), στη 2 η ομάδα γάτες ιδιοκτητών, οι οποίες, όμως, κυκλοφορούσαν ελεύθερες και εκτός σπιτιού (ημιαδέσποτες) και στην 3 η εκείνες που ήταν αδέσποτες. Για τον έλεγχο της διαγνωστικής αξιοπιστίας του κλινικού ενδοστοματικού ελέγχου, ως μεθόδου ανίχνευσης των απορροφήσεων, εκτιμήθηκε η ευαισθησία της μεθόδου για την ανίχνευση των απορροφήσεων τύπου 1 και τύπου 2. Εάν θεωρηθεί ότι η ακτινολογική εξέταση επιβεβαιώνει την ύπαρξη αλλοιώσεων, τότε η ευαισθησία της μεθόδου κλινικής ανίχνευσης αντιστοιχεί στο επί τοις εκατό ποσοστό των αλλοιώσεων τύπου 1 και τύπου 2 που διαπιστώθηκε κλινικά, σε σχέση με τις αντίστοιχες αλλοιώσεις που διαπιστώθηκαν ακτινολογικά. Επίσης, εκτιμήθηκε η ευαισθησία και η ειδικότητα της παρατήρησης εκδήλωσης κλινικών συμπτωμάτων ως διαγνωστικής δοκιμής για την ανίχνευση των απορροφήσεων τύπου 1 και τύπου 2. Ακόμη, υπολογίστηκαν τα ποσοστά, επί τοις εκατό, των δοντιών τα οποία προσβάλλονταν συχνότερα στον πληθυσμό των γατών της έρευνάς μας. 33

Σε ότι αφορά την συχνότητα εμφάνισης των απορροφήσεων στην άνω και στην κάτω γνάθο, αυτή εκφράστηκε με το μέσο όρο των απορροφήσεων και το συνολικό ποσοστό εμφάνισής τους στις δύο γνάθους αντίστοιχα. Οι μέσοι όροι και τα ποσοστά αναφέρονται στον συνολικό αριθμό των γατών, είτε αυτές εμφάνιζαν απορροφήσεις στα δόντια τους, είτε όχι. Στη συνέχεια συσχετίστηκε η εμφάνιση απορροφήσεων τύπου 1 και 2 στις δύο γνάθους σε ζώα με τουλάχιστον μία αλλοίωση, είτε στην άνω είτε στην κάτω γνάθο, υπολογίστηκε ο μέσος όρος του αριθμού των αλλοιώσεων σε κάθε γνάθο και οι μέσοι όροι συγκρίθηκαν μεταξύ τους και για κάθε τύπο απορρόφησης. Τέλος, συσχετίστηκαν οι παράμετροι: ηλικία, φυλή, διατροφή και περιβάλλον διαβίωσης με την εμφάνιση απορροφήσεων τύπου 1 και στη συνέχεια με την εμφάνιση απορροφήσεων τύπου 2, σε μοντέλα λογιστικής παλινδρόμησης (στα οποία λαμβάνονται υπόψη, ταυτοχρόνως, όλες οι παράμετροι). 34

3. ΑΠΟΤΕΛΕΣΜΑΤΑ Στη μελέτη συμπεριλήφθηκαν 70 γάτες, με μέσο όρο ηλικίας 5,53 έτη. Από τις 70 γάτες, οι 43 εμφάνιζαν απορροφήσεις (ποσοστό 61,4%), οι οποίες ανιχνεύθηκαν είτε κλινικά είτε ακτινολογικά. Οι 31 από τις 70 γάτες (44,3%) εμφάνιζαν απορροφήσεις τύπου 1, ενώ οι 38 από τις 70 εμφάνιζαν απορροφήσεις τύπου 2 (54,3%). Στις 43 γάτες που εμφάνιζαν απορροφήσεις, ο μέσος όρος ηλικίας ήταν 6,97 έτη, ενώ στις 27 στις οποίες δεν παρατηρήθηκαν απορροφήσεις, ο μέσος όρος ηλικίας ήταν 3,24 έτη. Με βάση την 1 η ηλικιακή ταξινόμηση (1 η ομάδα: 1-5 ετών, 2 η ομάδα: 5,5-10 ετών και 3 η ομάδα: 10,5 ετών και άνω), στην 1 η ομάδα το ποσοστό εμφάνισης των απορροφήσεων τύπου 1 ήταν 31,71%, στη 2 η 61,11% και στην 3 η 63,64%. Ο αντίστοιχος έλεγχος ανεξαρτησίας Χ 2 έδειξε ότι η εμφάνιση απορροφήσεων τύπου 1 δεν ήταν ανεξάρτητη από την ηλικία (P=0,043). Η διαφορά στο ποσοστό εμφάνισης των απορροφήσεων τύπου 1 φαίνεται να προκύπτει κυρίως μεταξύ της 1 ης και της 2 ης ομάδας, αλλά και της 1 ης με την 3 η. Με βάση την ίδια ηλικιακή ταξινόμηση, ελέγχθηκε και η συχνότητα εμφάνισης των απορροφήσεων τύπου 2 σε σχέση με την ηλικία. Στην 1 η ομάδα το ποσοστό εμφάνισης των απορροφήσεων ήταν 39,02%, στη 2 η 66,67% και στην 3 η 90,91% (P=0,004). Υπάρχει, λοιπόν, στατιστικά σημαντική διαφορά μεταξύ των τριών ομάδων ηλικίας ως προς την εμφάνιση απορροφήσεων τύπου 2. Πίνακας 4. 1 η ηλικιακή ταξινόμηση-απορροφήσεις Τύπου 1 Απορροφήσεις Τύπου 1 1-5 ετών 5,5-10 ετών 10,5 ετών Σύνολο Απουσία απορροφήσεων 28 68,29% 7 38,89% 4 36,36% 39 55,71% Παρουσία απορροφήσεων 13 31,71% 11 61,11% 7 63,64% 31 44,29% Σύνολο 41 18 11 70 P=0,043 35

Πίνακας 5. 1 η ηλικιακή ταξινόμηση-απορροφήσεις Τύπου 2 Απορροφήσεις Τύπου 2 1-5 ετών 5,5-10 ετών 10,5 ετών Σύνολο Απουσία απορροφήσεων 25 60,98% 6 33,33% 1 9,09% 32 45,71% Παρουσία απορροφήσεων 16 39,02% 12 66,67% 10 90,91% 38 54,29% Σύνολο 41 18 11 70 P=0,004 Με βάση τη 2 η ηλικιακή ταξινόμηση (1 η ομάδα: 1-3 ετών, 2 η ομάδα: 3,5-9 ετών και 3 η ομάδα: 9,5 ετών και άνω), τα ποσοστά εμφάνισης των απορροφήσεων τύπου 1 είχαν ως εξής: στην 1 η κατηγορία 20,69%, στη 2 η 55,17% και στην 3 η 75%. Συνεπώς διαπιστώθηκε διαφορά μεταξύ των 3 ομάδων, η οποία είναι στατιστικά σημαντική (P=0,002). Με βάση τη δεύτερη αυτή ταξινόμηση έγινε και έλεγχος εμφάνισης των απορροφήσεων τύπου 2. Το ποσοστό εμφάνισης στην 1 η ομάδα ήταν 31,03%, στη 2 η 62,07% και στην 3 η 91,67% (P=0,001). Πίνακας 6. 2 η ηλικιακή ταξινόμηση-απορροφήσεις Τύπου 1 Απορροφήσεις Τύπου 1 1-3 ετών 3,5-9 ετών 9,5 ετών Σύνολο Απουσία απορροφήσεων 23 79,31% 13 44,83% 3 25,00% 39 55,71% Παρουσία απορροφήσεων 6 20,69% 16 55,17% 9 75,00% 31 44,29% Σύνολο 29 29 12 70 P=0,002 36

Πίνακας 7. 2 η ηλικιακή ταξινόμηση-απορροφήσεις Τύπου 2 Απορροφήσεις Τύπου 2 1-3 ετών 3,5-9 ετών 9,5 ετών Σύνολο Απουσία απορροφήσεων 20 68,97% 11 37,93% 1 8,33% 32 45,71% Παρουσία απορροφήσεων 9 31,03% 18 62,07% 11 91,67% 38 54,29% Σύνολο 29 29 12 70 P=0,001 Στη συσχέτιση των απορροφήσεων τύπου 1 με την διατροφή, η συχνότητα εμφάνισής τους ήταν μεγαλύτερη στις γάτες που διατρέφονταν με μικτή τροφή (52,83%), από αυτές που διατρέφονταν με ξηρή τροφή (17,65%) και μάλιστα με στατιστικά σημαντική διαφορά (P=0,013). Στη συσχέτιση των απορροφήσεων τύπου 2 με τη διατροφή δε διαπιστώθηκε στατιστικά σημαντική διαφορά (P=0,580), ανάμεσα στις γάτες που διατρέφονταν με μικτή τροφή (56,60%) και σε εκείνες που διατρέφονταν με ξηρή τροφή (47,06%). Πίνακας 8. Τύπος Διατροφής-Απορροφήσεις Τύπου 1 Απορροφήσεις Τύπου 1 Ξηρή Τροφή Μικτή Τροφή Σύνολο Απουσία απορροφήσεων 14 82,35% 25 47,17% 39 55,71% Παρουσία απορροφήσεων 3 17,65% 28 52,83% 31 44,29% Σύνολο 17 53 70 P=0,013 37

Πίνακας 9. Τύπος Διατροφής-Απορροφήσεις Τύπου 2 Απορροφήσεις Τύπου 2 Ξηρή Τροφή Μικτή Τροφή Σύνολο Απουσία απορροφήσεων 9 52,94% 23 43,40% 32 45,71% Παρουσία απορροφήσεων 8 47,06% 30 56,60% 38 54,29% Σύνολο 17 53 70 P=0,580 Από τις 63 γάτες μιγάδες, οι 37 εμφάνιζαν απορροφήσεις, ενώ από τις 7 καθαρόαιμες γάτες οι 6. Ειδικότερα, για τις απορροφήσεις τύπου 1, από τις 63 γάτες μιγάδες, οι 27 (42,86%) εμφάνιζαν απορροφήσεις, ενώ από τις 7 καθαρόαιμες, οι 4 (57,14%), διαφορά στατιστικά μη σημαντική (P=0,692). Σε ότι αφορά τις αλλοιώσεις τύπου 2, από τις 63 γάτες μιγάδες, οι 32 (50,79%) εμφάνιζαν αλλοιώσεις, ενώ από τις 7 καθαρόαιμες, αλλοιώσεις είχαν οι 6 (85,71%). Το ποσοστό εμφάνισης των απορροφήσεων τύπου 2 στις καθαρόαιμες γάτες ήταν πολύ μεγάλο, αλλά δε διαπιστώθηκε στατιστικά σημαντική διαφορά (P=0,116). Πίνακας 10. Φυλή-Απορροφήσεις Τύπου 1 Φυλή Απουσία απορροφήσεων Παρουσία απορροφήσεων Σύνολο 36 27 63 Μιγάδες 57,14% 42,86% Καθαρόαιμη Φυλή 3 42,86% 4 57,14% 7 Σύνολο 39 55,71% 31 44,29% 70 P=0,692 38