ΕΛΛΗΝΙΚΗ ΔΗΜΟΚΡΑΤΙΑ ΥΠΟΥΡΓΕΙΟ ΠΑΙΔΕΙΑΣ ΚΑΙ ΘΡΗΣΚΕΥΜΑΤΩΝ, ΠΕΡΙΦΕΡΕΙΑΚΗ Δ/ΝΣΗ Π/ΘΜΙΑΣ & Δ/ΘΜΙΑΣ ΕΚΠΑΙΔΕΥΣΗΣ ΔΥΤΙΚΗΣ ΜΑΚΕΔΟΝΙΑΣ, Δ/ΝΣΗ Δ/ΘΜΙΑΣ ΕΚ/ΣΗΣ ΦΛΩΡΙΝΑΣ ΓΥΜΝΑΣΙΟ ΚΛΕΙΝΩΝ Έκθεση υλοποίησης διδακτικού αντικειμένου : Βιωματικές Δράσεις (ΣΚΖ) Σχολικό έτος 2013-2014 Υπ. Καθηγήτρια: Καραμαριγώ Γεωργία ΠΕ 05 ΕΚΘΕΣΗ ΥΛΟΠΟΙΗΣΗΣ ΔΙΔΑΚΤΙΚΟΥ ΑΝΤΙΚΕΙΜΕΝΟΥ :ΒΙΩΜΑΤΙΚΕΣ ΔΡΑΣΕΙΣ
Εισαγωγή Οι Βιωματικές Δράσεις στο Γυμνάσιο είναι μια εκπαιδευτική καινοτομία του Προγράμματος Σπουδών και του Ωρολογίου Προγράμματος που κινούνται στην ίδια παιδαγωγική φιλοσοφία με τις Ερευνητικές Εργασίες του Λυκείου και η οποία προωθεί τη βιωματική, συνεργατική και διερευνητική μάθηση. Σύμφωνα με τις οδηγίες του Υπουργείου Παιδείας και Θρησκευμάτων ((139609/Γ2/1-1013) ο σκοπός των Βιωματικών Δράσεων είναι να βοηθήσουν τους μαθητές: α) Να αναπτύξουν τις αναγκαίες στάσεις και κοινωνικές (μετα-)γνωστικές, αυτογνωσιακές, κιναισθητικές και μεθοδολογικές ικανότητες που απαιτεί η αυτορρυθμιζόμενη μάθηση. β) Να αξιοποιούν παλιές και νέες εμπειρίες για να κατανοούν σε βάθος τα θέματα που μελετούν. γ) Να αξιοποιούν τις νέες στάσεις, γνώσεις και ικανότητες, για να κάνουν στοχευμένες βελτιωτικές παρεμβάσεις στο προσωπικό τους πεδίο και στα πεδία του, άμεσου και ευρύτερου, κοινωνικού, φυσικού και πολιτιστικού περιβάλλοντος και δ) Να συναρτούν τις μαθησιακές τους εμπειρίες με συναισθήματα δημιουργικότητας, χαράς και απόλαυσης. Η θεματική των Βιωματικών Δράσεων στην Α τάξη έχει διδακτικό αντικείμενο τη «Σχολική και Κοινωνική Ζωή (Σ.Κ.Ζ.)». Καθώς η Σ.Κ.Ζ. δεν αποτελεί ένα ακόμη σχολικό μάθημα με τη γνωστή έννοια του όρου, όπως τα υπόλοιπα με συγκεκριμένη διδακτική ύλη, με παραδοσιακή μεθοδολογία και με παραδοσιακό τρόπο αξιολόγησης, υλοποιείται με δραστηριότητες και δράσεις οι οποίες πηγάζουν από τη βιωματική προσέγγιση της γνώσης. Η δημιουργία θετικού και συνεργατικού κλίματος διευκολύνει τη μάθηση και στα υπόλοιπα αντικείμενα του προγράμματος.
Θέμα και υλοποίηση Σύμφωνα και πάλι με την οδηγία του Υπουργείου Παιδείας, με την έναρξη του σχολικού έτους οι εκπαιδευτικοί ετοιμάζουν και καταθέτουν προτάσεις θεμάτων για τις Βιωματικές Δράσεις. Στο Γυμνάσιο Κλεινών οι μαθητές μέσα από δικές τους εμπειρίες «έβγαλαν» τον θέμα. Τους ζήτησα να γράψουν σε ένα χαρτί 2 πράγματα που τους αρέσουν στο σχολείο και 2 που δεν τους αρέσουν. Στη συντριπτική τους πλειοψηφία στο δεύτερο ερώτημα απάντησαν «δεν μου αρέσει να με πειράζουν στο σχολείο»! Με μια απλή ερώτηση στη οποία απάντησαν ανώνυμα, έβγαλαν από μέσα τους αυτό που τους ενοχλούσε αλλά δεν μπορούσαν να το πουν ανοιχτά. Να σημειωθεί ότι είχαν ενημερωθεί από πριν ότι θα διαβαστούν στην τάξη όλα τα μηνύματα από την εκπαιδευτικό για να αποφευχθούν τυχόν ερμηνείες σωστές ή λανθασμένες για το ποιος έγραψε και τι. Έτσι απλά, μέσα από μια μικρή κίνηση, ανώνυμη, τα παιδιά μίλησαν και έδωσαν ένα όνομα πολύ γλυκό στην εργασία τους: «Μην ενοχλείς τον φίλο μου!» Κατά τη διάρκεια της εκπαιδευτικής διαδικασίας και τη δημιουργία ομάδων, ψάχνουμε, ως εκπαιδευτικοί, τρόπους να νιώσουν άνετα οι μαθητές μας στη τάξη. Οι περισσότεροι εκπαιδευτικοί έχουν δοκιμάσει διάφορες πρακτικές για να συναρτήσουν οι μαθητές μας τις μαθησιακές τους εμπειρίες με συναισθήματα δημιουργικότητας, χαράς και απόλαυσης; Εκείνο που άμεσα αλλάξαμε στο Γυμνάσιό μας ήταν η διαμόρφωση του χώρου. Η πραγματοποίηση βιωματικών δράσεων στην κλασσική αίθουσα διδασκαλίας με τα θρανία τοποθετημένα σε σειρές δεν μπορούσε παρά να αποπροσανατολίσει τον μαθητή. Ως εκπαιδευτικοί, δεν είμαστε η εξουσία, η επικοινωνία μας με τα παιδιά πρέπει να είναι άμεση και ευέλικτη. Βάλαμε στους τοίχους αφίσες, ζωγραφιές, συνθήματα ώστε οι ομάδες μας να δημιουργούν σε άνετο περιβάλλον. Τολμήσαμε με τους μαθητές να βάλουμε πόστερ, χωρίς όμως αυτά να προσβάλλουν το χώρο ή το σκοπό για τον οποίο τις χρησιμοποιήσαμε. Και ως επίλογος της διαμόρφωσης της αίθουσας, αντικαταστήσαμε τα κλασσικά καρεκλάκια με μαξιλαράκια που έφεραν από το σπίτι τους οι μαθητές. Έπειτα από τον αναμενόμενο μαξιλαροπόλεμο, οι μαθητές καθισμένοι σε κύκλο άνοιξαν περισσότερο την καρδιά τους και μίλησαν ακόμα και αυτοί που δεν μιλούσαν ποτέ.
Στη συνέχεια οι ομάδες χωρίστηκαν και δώσαμε ονόματα. Μεγάλη εντύπωση έκανε η απόφασή τους: «κυρία θα δώσουμε ονόματα από την πανίδα της περιοχής μας.». Σε προηγούμενες δράσεις οι μαθητές ασχολήθηκαν με περιβαλλοντικά προγράμματα και συνειρμικά τους ήρθε η ιδέα. Τα ονόματα των ομάδων μας ήταν: Λαγγόνες, Κορμοράνοι, Σταχτόχηνες, Ροδοπελεκάνοι, Αργυροπελεκάνοι και Ερωδιοί. Κατά τη διάρκεια της διδασκαλίας χρησιμοποίησα τις διδακτικές τεχνικές που πλαισιώνουν τη μέθοδο project. Καταιγισμός ιδεών, μελέτη περίπτωσης, παιχνίδια ρόλων, επισκόπηση, ερωτήσεις και συζήτηση. Αρχικά οι μαθητές έπαιρναν γραπτώς τους κανόνες. Σκοπός μας να απαντηθούν τα ερωτήματα που είχαν τεθεί στην αρχή. Εκεί όμως που θα σταθώ περισσότερο είναι στη τεχνική των παιχνιδιών ρόλων. Εδώ θα ήθελα να σας δώσω μερικές λεπτομέρειες. Ως καθηγήτρια ξένων γλωσσών χρησιμοποιώ στον προφορικό λόγο πάρα πολύ τη συγκεκριμένη τεχνική. Για παράδειγμα όταν πρέπει να μάθουμε να δίνουμε οδηγίες, να πραγματοποιούμε μια συνταγή, όταν ζητάμε κάτι. Π.χ. ζητώ συχνά από τους μαθητές μου να παραγγείλουν ένα γεύμα σε ένα εστιατόριο. Το σενάριο είναι πολύ απλό. Ένας ή δύο πελάτες και ο σερβιτόρος. Σκοπός είναι η εκμάθηση των λέξεων και των εκφράσεων που αφορούν τα γεύματα και γενικότερα τη διατροφή. Στα παιχνίδια ρόλων των βιωματικών δράσεων τα σενάρια δεν ήταν τόσο απλά. Αρωγός μου στην προσπάθεια ήταν ειδικά σεμινάρια που παρακολούθησα όπως το τελευταίο με κύριο θέμα τις «ΣΥΜΜΕΤΟΧΙΚΕΣ ΔΙΔΑΚΤΙΚΕΣ ΤΕΧΝΙΚΕΣ ΣΤΗ ΣΥΓΧΡΟΝΗ ΕΚΠΑΙΔΕΥΣΗ» (ΔΙΑΒΙΜΑ 2013). Η εκπαιδευτική τεχνική «παιχνίδια ρόλων» εφαρμόζεται κατεξοχήν σε προγράμματα που αποβλέπουν σε αλλαγή συμπεριφοράς ή στη γλωσσική ανάπτυξη. Ο στόχος μου ήταν μέσα από το βίωμα να κατανοήσουν καλύτερα και βαθύτερα μια κατάσταση αλλά να δω και τις αντιδράσεις τους σε αυτήν. Ήταν πιστεύω η ιδανική τεχνική προσέγγισης συγκρουσιακών ή προβληματικών καταστάσεων που είχε να κάνει με την καθημερινότητά τους στο σχολείο. Ξεκίνησα με μικρά σενάρια τα οποία προσέγγιζαν περιπτώσεις συναισθηματικής ανησυχίας. Ένας συμμαθητής μας με προβλήματα όρασης ή ακοής, με κινητικά προβλήματα ή ακόμα και με ψυχολογικά
προβλήματα που απορρέουν από τις δύσκολες στιγμές που βιώνουν οι οικογένειες σήμερα λόγω οικονομικών προβλημάτων. Τα συναισθήματά τους ανάμεικτα. Τα παιχνίδια ρόλων συνεχίστηκαν με σενάρια βασισμένα στο θέμα που είχαν επιλέξει να εξετάσουν οι μαθητές τη «σχολική βία και τον εκφοβισμό». Αρχικά χρησιμοποιήσαμε τη διδακτική τεχνική της επισκόπησης η οποία ήταν ποσοτική. Οι μαθητές καλέστηκαν να διερευνήσουν απόψεις και στάσεις ενός συγκεκριμένου πληθυσμιακού δείγματος για το συγκεκριμένο θέμα. Δημιούργησαν ερωτηματολόγια με κλειστού τύπου ερωτήματα τα οποία έδωσαν σε μαθητές του Γ/σιου Κλεινών αλλά και σε μαθητές των 2 τελευταίων τάξεων των δημοτικών σχολείων Κ. Κλεινών και Ά. Καλλινίκης. Αντικείμενο της επισκόπησης η «τυχόν σχολική βία στο Γ/σιο και στα δημοτικά.» Σκοπός η απάντηση του ερωτήματος που είχαν θέσει οι μαθητές. «Υπάρχει σχολική βία και εκφοβισμός στα σχολεία της περιοχής μας;» Ερωτηματολόγιο ΓΥΜΝΑΣΙΟ ΚΛΕΙΝΩΝ ΦΛΩΡΙΝΑ Το παρακάτω ερωτηματολόγιο δημιουργήθηκε από τους μαθητές της Α τάξης του Γυμνασίου Κλεινών στα πλαίσια του μαθήματος «Βιωματικές Δράσεις» προκειμένου να βγάλουν συμπεράσματα της τυχόν ύπαρξης ενδοσχολικής βίας. Το παρόν ερωτηματολόγιο απευθύνεται στους μαθητές των δύο τελευταίων τάξεων του δημοτικού σχολείου και των τριών τάξεων του γυμνασίου. Είναι ανώνυμο και θα χρησιμοποιηθεί μόνο για την εξαγωγή συμπερασμάτων. Σας ευχαριστούμε για τη συνεργασία 1. Είσαι αγόρι κορίτσι 2. Βαθμίδα στην οποία βρίσκεσαι α/θμια(δημοτικό) β/θμια (γυμνάσιο) 3. Παρακαλούμε απάντησε στις παρακάτω ερωτήσεις βάζοντας x στο κατάλληλο τετραγωνάκι: 1.Σε έχει χτυπήσει κάποιος συμμαθητής/τρια σου 2. Σε έχει μιλήσει άσχημα κάποιος συμμαθητής/τρια σου 3.Έχεις χτυπήσει κάποιον συμμαθητή/τρια σου 4. Έχεις μιλήσει άσχημα σε κάποιον συμμαθητή/τρια σου 5. Σε κοροϊδεύουν κάποιοι συμμαθητές/τριες σου 6. Κοροϊδεύεις κάποιον συμμαθητή/τρια σου Πολλές φορές Μερικές φορές Σπάνια Καθόλου
Οι ερωτήσεις ήταν απλές καθώς το δείγμα θα περιελάμβανε και μαθητές μικρότερης εκπαιδευτικής βαθμίδας. Τα αποτελέσματα καταγράφτηκαν το ερώτημα απαντήθηκε. Χαρακτηριστικό των απαντήσεων των μαθητών ήταν ότι κανένας μαθητής δεν επέλεξε το «πολλές φορές» και ταυτόχρονα η επιλογή «σπάνια» βρισκόταν στα περισσότερα ερωτηματολόγια. Ήταν η ώρα που το παιχνίδι ρόλων θα έπαιρνε σάρκα και οστά. Ένα παιχνίδι ρόλων που έμελε να αλλάξει τη στάση τους μπροστά στο πρόβλημα. Ο μαθητής που συνήθως είναι το «πειραχτήρι» της τάξης με πλησίασε και μου είπε: «Κυρία, να είμαι εγώ το θύμα;» Όταν τον ρώτησα γιατί μου απάντησε: «θέλω να δω πόσο δύσκολο είναι να σε πειράζουν οι άλλοι και να μην μπορείς να το πεις.» Στη συζήτηση που ακολούθησε οι μαθητές εκφράστηκαν με μεγάλη άνεση και χωρίς ενδοιασμούς. Είπαν τι πραγματικά συμβαίνει, γιατί οι παρατηρητές δεν μιλάνε, γιατί το παιδί θύμα πρέπει οπωσδήποτε να απευθύνεται στους καθηγητές του ή στους γονείς του. Τους πρότεινα όλα αυτά να τα δείξουμε και σε άλλα παιδιά. Συμφώνησαν και έτσι αρχίσαμε να στήνουμε το πρώτο βιντεάκι μας. Με την πολύτιμη βοήθεια του καθηγητή πληροφορικής του σχολείου μας κου Πουγαρίδη Απόστολου οι μαθητές οι οποίοι είχαν και τη σύμφωνη γνώμη των γονιών τους έγιναν μέρος μιας κατάστασης και δημιούργησαν τη δράση. ( το βίντεο της δράσης είχε τίτλο «η μέρα που μίλησα» και βρίσκεται αναρτημένο στη σελίδα του Γυμνασίου Κλεινών και στο you tube). Προβλήματα και αντιμετώπισή τους Φτάνοντας προς το τέλος θα ήθελα να επισημάνω τα προβλήματα που προέκυψαν κατά τη διάρκεια το σχολικού έτους. Υπήρξαν αρκετές δυσκολίες οι οποίες δεν σημαίνει ότι αντιμετωπίστηκαν όλες. Καταρχήν, το γεγονός ότι δεν υπήρχε συγκεκριμένο βιβλίο, ή οι μαθητές δεν θα αντιμετώπιζαν κάποιο διαγώνισμα ή εξετάσεις στο τέλος της χρονιάς σήμαινε για αυτούς «η ώρα του παιδιού».είναι η έκφραση που ακούστηκε σε κάποιο διάλειμμα. «Αδιάφορο», αφού δεν είχαν να διαβάσουν τίποτα την προηγούμενη μέρα. Το να δουλέψουν σε ομάδα πέτυχε μετά από τους 3 πρώτους μήνες. Τα πρώτα σενάρια από τα παιχνίδια ρόλων ήταν αποτυχία, αφού όλοι γελούσαν και δεν καταλάβαιναν τον λόγο που γίνονταν.
Το φαινόμενο της δυσλειτουργίας κάποιων ομάδων αντιμετωπίστηκε αρχικά με την υπενθύμιση του συμβολαίου το οποίο οι ίδιοι μαθητές είχαν συνάψει στην αρχή της χρονιάς, πολλές φορές αγνόησα κάποιες διασπαστικές τάσεις στους κόλπους των ομάδων και το φαινόμενο με το πέρασμα των ημερών έπαψε να υπάρχει. Όταν υπήρχε ένταση πρότεινα μικρά διαλείμματα από τις δραστηριότητες ή αντιμετώπιζα κατά πρόσωπο τους μαθητές που δημιουργούσαν το πρόβλημα. Στη συνέχεια συζητούσαμε μέσα στην τάξη και προσπαθούσαμε να δώσουμε λύση. Συμμετοχή σε ημερίδες/επιμορφωτικές συναντήσεις Οι δράσεις και η εργασία των μαθητών έγιναν αντικείμενο θετικών σχολίων και καλών πρακτικών σε εισηγήσεις μου, α) στην επιμορφωτική ημερίδα για της Βιωματικές Δράσεις που πραγματοποιήθηκε στο 3 ο Γυμνάσιο Φλώρινας στις 28-11-13 με θέμα «Θεωρητικές αρχές και διδακτικές πρακτικές προσέγγισης Βιωματικών Δράσεων. Παραδειγματική εφαρμογή στο θέμα της ενδοσχολικής βίας και του εκφοβισμού» β) στην επιμορφωτική ημερίδα του ΣΣΝ Φλώρινας στις 20-5-14 με θέμα «Η προαγωγή της ψυχοκοινωνικής ανάπτυξης του παιδιού στο σχολείο. Καλές πρακτικές». Επίλογος Κατά τη διάρκεια των Βιωματικών Δράσεων προσπάθησα να ενθαρρύνω τους μαθητές μου «να μάθουν πώς να μαθαίνουν» «να μάθουν πράττοντας» μακριά από το δασκαλοκεντρικό μοντέλο. Πέρασα από την «εξουσία» που μου δίνει το πτυχίο του καθηγήτριας και έγινα συντονίστρια στις αναζητήσεις και στις δυσκολίες των μαθητών. Ρόλος δύσκολος, καθώς στο τελικό φύλλο αξιολόγησης του μαθήματος και του καθηγητή από τους μαθητές δέχτηκα και θετικά αλλά και λίγα αρνητικά σχόλια τα οποία με βοηθούν να αλλάξω στάσεις και να αναβαθμίσω τον ρόλο μου ως εκπαιδευτικό-συνεργάτη και συντονιστή.
Φωτογραφικό υλικό Η τάξη μας Παιχνίδια ρόλων
Συζήτηση Εργασία σε ομάδες
ΕΝΔΕΙΚΤΙΚΗ ΒΙΒΛΙΟΓΡΑΦΙΑ 1. Φ. Κοσσυβάκη «Εναλλακτική Διδακτική. Προτάσεις για μετάβαση από τη Διδακτική του Αντικειμένου στη Διδακτική του Ενεργού Υποκειμένου» Gutenberg Αθήνα 2. Π. Βασάλα «Η Μέθοδος Project στην εκπαίδευση» (Εκπαιδευτικό υλικό για προγράμματα εξ αποστάσεως εκπαίδευσης e-book 2011) 3. Π. Βασάλα «Συμμετοχικές διδακτικές τεχνικές στη σύγχρονη εκπαίδευση» (Εκπαιδευτικό υλικό για προγράμματα εξ αποστάσεως εκπαίδευσης e-book 2013) 4. Υπ. Παιδείας και Θρησκευμάτων Ψηφιακό σχολείο-επιμορφωτικό υλικό για τις Βιωματικές Δράσεις Επιστημονικό Πεδίο: Σχολική και Κοινωνική Ζωή