ΙΔΙΩΤΙΚΗ ΠΟΛΕΟΔΟΜΗΣΗ ΣΧΕΔΙΑΣΜΟΣ ΟΙΚΙΣΜΟΥ ΓΙΑ ΜΟΝΙΜΗ ΚΑΤΟΙΚΙΑ ΣΕ ΠΕΡΙΟΧΗ ΠΛΗΣΙΟΝ ΤΗΣ ΘΕΣΣΑΛΟΝΙΚΗΣ

ΠΑΝΕΠΙΣΤΗΜΙΟ ΘΕΣΣΑΛΙΑΣ ΤΜΗΜΑ ΜΗΧΑΝΙΚΩΝ ΧΩΡΟΤΑΞΙΑΣ, ΠΟΛΕΟΔΟΜΙΑΣ ΚΑΙ ΠΕΡΙΦΕΡΕΙΑΚΗΣ ΑΝΑΠΤΥΞΗΣ ΔΙΠΛΩΜΑΤΙΚΗ ΕΡΓΑΣΙΑ ΙΔΙΩΤΙΚΗ ΠΟΛΕΟΔΟΜΗΣΗ ΣΧΕΔΙΑΣΜΟΣ ΟΙΚΙΣΜΟΥ ΓΙΑ ΜΟΝΙΜΗ ΚΑΤΟΙΚΙΑ ΣΕ ΠΕΡΙΟΧΗ ΠΛΗΣΙΟΝ ΤΗΣ ΘΕΣΣΑΛΟΝΙΚΗΣ Ι. ΚΕΙΜΕΝΟ ΕΡΓΑΣΙΑΣ ΕΚΠΟΝΗΣΗ: ΤΣΙΤΣΙΠΛΑΜΗΣ ΑΘΑΝΑΣΙΟΣ ΕΠΙΒΛΕΠΩΝ ΚΑΘΗΓΗΤΗΣ: ΚΟΥΣΙΔΩΝΗΣ ΧΡΗΣΤΟΣ ΒΟΛΟΣ ΦΕΒΡΟΥΑΡΙΟΣ 2015

ΣΥΝΤΟΜΗ ΠΕΡΙΛΗΨΗ Με τη διπλωματική εργασία αυτή μελετάται ο σχεδιασμός ενός οικισμού για μόνιμη κατοικία με τις διαδικασίες της ιδιωτικής πολεοδόμησης και χωρίζεται σε δύο μέρη. Στο πρώτο μέρος γίνεται κατ' αρχή μία εισαγωγή στην έννοια της ιδιωτικής πολεοδόμησης και μία ιστορική αναδρομή στην οργανωμένη δόμηση μέχρι σήμερα στην Ελλάδα και στο εξωτερικό και ανάλυση του όρου της προγραμματισμένης κοινότητας. Ακολούθως γίνεται αναφορά στο θεσμικό πλαίσιο που ισχύει στην Ελλάδα και περιγράφονται παραδείγματα οικισμών αξιόλογου πολεοδομικού σχεδιασμού από ιδιωτικούς φορείς που κατασκευάσθηκαν στην Ελλάδα και το εξωτερικό, με τα ιδιαίτερα χαρακτηριστικά τους που ελήφθησαν υπόψη για το σχεδιασμό του νέου οικισμού. Στο δεύτερο μέρος γίνεται αναφορά στη θέση του νέου οικισμού και αναλύονται τα χαρακτηριστικά και οι χρήσεις γης της ευρύτερης περιοχής. Στη συνέχεια γίνεται περιγραφή και ανάλυση των δύο εναλλακτικών λύσεων (Λύση 1 και Λύση 2). Στο τελευταίο κεφάλαιο γίνεται εκτεταμένη περιγραφή της τελικής πρότασης (Λύση 3) με ιδιαίτερη ανάλυση των χαρακτηριστικών του σχεδιασμού των επί μέρους στοιχείων του οικισμού, των χρήσεων γης, των όρων δόμησης, του προϋπολογισμού του έργου και τέλος διατυπώνονται συμπεράσματα για το αποτέλεσμα του σχεδιασμού αυτού και τις εφαρμογές του σε διάφορες περιπτώσεις. Λέξεις κλειδιά: ιδιωτική πολεοδόμηση, ιδιωτική ανάπτυξη περιοχών, οικιστική ανάπτυξη, πολεοδομική μελέτη, προγραμματισμένη κοινότητα. 1

ABSTRACT The present thesis is a study for the design of a settlement for permanent residence with the procedures of "private urbanization" and is divided into two parts. The first part is composed of an introduction to the concept of "private urbanization", a historical recursion to the organized urban planning to date in Greece and abroad and an analysis of the term "planned community". Additionally it includes a reference to the relevant Greek legal framework, as well as a description of examples of settlements characterized by remarkable urban design that exist in Greece and abroad, with their specific features taken into account for the design of the new settlement. The second part starts with the presentation of the position of the new settlement and an analysis of the characteristics and land use of the wider area. What then follows is a description of the two alternatives that were developed. The final chapter consists of an extensive description of the final proposition, including a special analysis of the characteristics of the design of the individual elements of the settlement, the land use, the building terms and the project budget and finally conclusions about the effect of this design and its applications in various situations. Key words: private urbanization, residential development, planned community, urban planning. 2

ΠΕΡΙΕΧΟΜΕΝΑ ΣΥΝΤΟΜΗ ΠΕΡΙΛΗΨΗ 1 ABSTRACT..2 ΕΙΣΑΓΩΓΗ...9 ΜΕΡΟΣ Α : ΘΕΩΡΗΤΙΚΗ ΠΡΟΣΕΓΓΙΣΗ ΘΕΣΜΙΚΟ ΠΛΑΙΣΙΟ.. 10 1. ΙΔΙΩΤΙΚΗ ΠΟΛΕΟΔΟΜΗΣΗ.11 1.1 ΘΕΣΜΙΚΟ ΠΛΑΙΣΙΟ...11 1.1.1 ΙΣΤΟΡΙΚΗ ΑΝΑΔΡΟΜΗ..11 1.1.2 Π.Ε.Ρ.ΠΟ...13 1.2 ΠΡΟΓΡΑΜΜΑΤΙΣΜΕΝΗ ΚΟΙΝΟΤΗΤΑ 14 2. ΠΑΡΑΔΕΙΓΜΑΤΑ ΟΙΚΙΣΜΩΝ....17 2.1 ΠΑΡΑΔΕΙΓΜΑΤΑ ΟΙΚΙΣΜΩΝ ΣΤΗΝ ΕΛΛΑΔΑ...17 2.1.1 ΠΡΟΤΥΠΟΣ ΟΙΚΙΣΜΟΣ ΑΣΠΡΑ ΣΠΙΤΙΑ... 18 2.1.2 ΟΙΚΙΣΜΟΣ ΑΓΙΑΣ ΑΝΑΣΤΑΣΙΑΣ 20 2.1.3 ΟΙΚΙΣΜΟΣ ΜΠΑΡΛΟΥ. 21 2.1.4 ΠΡΟΣΦΥΓΙΚΗ ΚΗΠΟΥΠΟΛΗ ΝΕΑ ΦΙΛΑΔΕΛΦΕΙΑ... 23 2.2 ΠΑΡΑΔΕΙΓΜΑΤΑ ΟΙΚΙΣΜΩΝ ΣΤΟ ΕΞΩΤΕΡΙΚΟ....24 2.3 ΚΥΚΛΟΦΟΡΙΑΚΗ ΟΡΓΑΝΩΣΗ ΟΙΚΙΣΜΩΝ 30 2.4 ΒΑΣΙΚΕΣ ΣΧΕΔΙΑΣΤΙΚΕΣ ΑΡΧΕΣ ΤΩΝ ΟΙΚΙΣΜΩΝ ΠΟΥ ΕΞΕΤΑΣΘΗΚΑΝ. 31 ΜΕΡΟΣ Β : ΠΡΟΤΑΣΗ-ΕΝΑΛΛΑΚΤΙΚΕΣ ΛΥΣΕΙΣ ΣΧΕΔΙΑΣΜΟΥ ΟΙΚΙΣΜΟΥ...32 3. ΘΕΣΗ ΟΙΚΙΣΜΟΥ ΚΑΙ ΧΑΡΑΚΤΗΡΙΣΤΙΚΑ ΕΥΡΥΤΕΡΗΣ ΠΕΡΙΟΧΗΣ.. 33 3.1 ΘΕΣΗ ΟΙΚΙΣΜΟΥ... 33 3.2 ΧΡΗΣΕΙΣ ΓΗΣ ΕΥΡΥΤΕΡΗΣ ΠΕΡΙΟΧΗΣ 37 4. ΕΝΑΛΛΑΚΤΙΚΕΣ ΛΥΣΕΙΣ ΠΟΥ ΜΕΛΕΤΗΘΗΚΑΝ.. 38 4.1 ΕΝΑΛΛΑΚΤΙΚΗ ΛΥΣΗ 1... 38 4.1.1 ΟΔΙΚΟ ΔΙΚΤΥΟ.... 38 4.1.2 ΠΕΖΟΔΡΟΜΟΙ. 39 4.1.3 ΧΩΡΟΙ ΠΡΑΣΙΝΟΥ... 39 4.1.4 ΧΡΗΣΕΙΣ ΓΗΣ.. 40 4.2 ΕΝΑΛΛΑΚΤΙΚΗ ΛΥΣΗ 2.... 41 4.2.1 ΟΔΙΚΟ ΔΙΚΤΥΟ 41 4.2.2 ΟΙΚΟΔΟΜΙΚΑ ΤΕΤΡΑΓΩΝΑ.... 42 4.2.3 ΔΙΚΤΥΟ ΠΕΖΟΔΡΟΜΩΝ ΚΑΙ ΠΟΔΗΛΑΤΟΔΡΟΜΩΝ 43 3

4.2.4 ΚΕΝΤΡΟ ΟΙΚΙΣΜΟΥ - ΕΜΠΟΡΙΚΟ ΚΕΝΤΡΟ... 43 4.2.5 ΕΚΠΑΙΔΕΥΣΗ ΑΘΛΗΤΙΣΜΟΣ.. 44 4.2.6 ΚΑΤΟΙΚΙΕΣ... 44 4.2.7 ΛΟΙΠΕΣ ΥΠΟΔΟΜΕΣ.. 45 4.2.8 ΣΥΜΠΕΡΑΣΜΑΤΑ ΛΥΣΗΣ 2. 46 5. ΤΕΛΙΚΗ ΠΡΟΤΑΣΗ ΛΥΣΗ 3 47 5.1 ΟΙΚΟΔΟΜΙΚΑ ΤΕΤΡΑΓΩΝΑ. 47 5.2 ΟΔΙΚΟ ΔΙΚΤΥΟ.. 52 5.3 ΔΙΚΤΥΟ ΠΕΖΟΔΡΟΜΩΝ... 55 5.4 ΔΙΚΤΥΟ ΠΟΔΗΛΑΤΟΔΡΟΜΩΝ 56 5.4 ΚΑΤΟΙΚΙΕΣ. 57 5.5 ΚΕΝΤΡΟ ΟΙΚΙΣΜΟΥ. 65 5.6 ΕΜΠΟΡΙΚΟ ΚΕΝΤΡΟ. 66 5.7 ΕΚΠΑΙΔΕΥΣΗ. 67 5.8 ΔΙΑΤΗΡΗΤΕΟ ΚΤΙΡΙΟ. 68 5.9 ΕΓΚΑΤΑΣΤΑΣΕΙΣ ΑΘΛΗΤΙΣΜΟΥ. 68 5.10 ΚΟΙΝΟΧΡΗΣΤΟ ΠΡΑΣΙΝΟ... 69 5.11 ΠΑΙΔΙΚΕΣ ΧΑΡΕΣ. 69 5.12 ΟΡΟΙ ΔΟΜΗΣΗΣ... 70 5.12.1 ΤΟΜΕΑΣ Ι.. 71 5.12.2 ΤΟΜΕΑΣ ΙΙ. 72 5.13 ΧΡΗΣΕΙΣ ΓΗΣ 72 5.14 ΔΟΜΗΣΗ ΟΙΚΟΔΟΜΙΚΩΝ ΤΕΤΡΑΓΩΝΩΝ... 75 5.15 ΔΙΚΤΥΑ ΥΠΟΔΟΜΩΝ... 78 5.15.1 ΟΔΙΚΟ ΔΙΚΤΥΟ.. 78 5.15.2 ΥΔΡΕΥΣΗ ΟΙΚΙΣΜΟΥ 78 5.15.3 ΔΙΚΤΥΟ ΟΜΒΡΙΩΝ 78 5.15.4 ΔΙΚΤΥΟ ΛΥΜΑΤΩΝ. 79 5.15.5 ΑΠΟΚΟΜΙΔΗ ΑΠΟΡΡΙΜΜΑΤΩΝ. 79 5.16 ΠΡΟΫΠΟΛΟΓΙΣΜΟΣ ΕΡΓΟΥ.. 81 5.17 ΠΕΡΙΒΑΛΛΟΝΤΙΚΗ ΘΕΩΡΗΣΗ.. 83 5.18 ΓΕΝΙΚΕΣ ΔΙΑΤΑΞΕΙΣ... 84 5. 19 ΣΥΜΠΕΡΑΣΜΑΤΑ... 84 ΒΙΒΛΙΟΓΡΑΦΙΑ. 86 4

ΚΑΤΑΛΟΓΟΣ ΕΙΚΟΝΩΝ Εικόνα 1: Κηπούπολη Letchworth.. 14 Εικόνα 2: Levittown στο Long Island, USA... 15 Εικόνα 3: Reston Virginia, USA. 16 Εικόνα 4: Οικισμός Άσπρα Σπίτια.. 19 Εικόνα 5: Α Οικισμός Αγίας Αναστασίας.. 20 Εικόνα 6: Μακέτα Οικισμού Μπάρλου..22 Εικόνα 7: Προσφυγικός Οικισμός Ν. Φιλαδέλφειας.. 23 Εικόνα 8: Οικισμός Radburn, New Jersey, USA 24 Εικόνα 9: Σχέδιο Οικισμού Radburn, New Jersey, USA 25 Εικόνα 10: Οικισμός στο Killeen, Texas, USA.26 Εικόνα 11: Προαστιακός οικισμός στο New Jersey, USA.... 27 Εικόνα 12: Προαστιακός οικισμός στην Καμπέρα, Αυστραλία..28 Εικόνα 13: Παραθεριστικός οικισμός Playa del Sol Villacana, Costa Del Sol, Ισπανία....29 Εικόνα 14: Παραθεριστικός οικισμός Toremuelle, Costa Del Sol, Ισπανία...29 Εικόνα 15: Άποψη περιοχής οικισμού από Βορρά. 33 Εικόνα 16: Θέση Οικισμού και πρόσβαση.34 Εικόνα 17: Πανοραμική άποψη περιοχής οικισμού από Ανατολικά.. 35 Εικόνα 18: Σειρές κωνοφόρων δένδρων εντός της περιοχής μελέτης...36 Εικόνα 19: Άποψη τμήματος περιοχής μελέτης από Δυτικά...... 37 Εικόνα 20: Υφιστάμενο κτίσμα...........45 Εικόνα 21: Τομή ενός οικοδομικού τετραγώνου.... 49 Εικόνα 22: Πρόταση 1 ενδεικτικής διαμόρφωσης εσωτερικού οικοδομικού τετραγώνου. 50 Εικόνα 23: Πρόταση 2 ενδεικτικής διαμόρφωσης εσωτερικού οικοδομικού τετραγώνου...51 Εικόνα 24: Τυπική διατομή δρόμου πλάτους 12 μ..53 Εικόνα 25: Τυπική διατομή δρόμου πλάτους 9 μ 54 Εικόνα 26: Τυπική διατομή δρόμου πλάτους 5.5 μ.54 Εικόνα 27: Τυπική διατομή πεζόδρομου και ποδηλατόδρομου.. 56 Εικόνα 28: Κατόψεις κατοικίας Τύπου 1....59 Εικόνα 29: Κατόψεις κατοικίας Τύπου 2....60 Εικόνα 30: Κατόψεις κατοικίας Τύπου 3.... 61 Εικόνα 31: Κατόψεις κατοικίας Τύπου 4....62 Εικόνα 32: Κατόψεις κατοικίας Τύπου 5........63 Εικόνα 33: Υπόγειοι κάδοι απορριμμάτων....33 Εικόνα 34: Ημιυπόγειος κάδος απορριμμάτων.. 34 5

ΚΑΤΑΛΟΓΟΣ ΠΙΝΑΚΩΝ Πίνακας 1: Χρήσεις Γης.. 72 Πίνακας 2: Συνολική Δόμηση Κοινωφελών 75 Πίνακας 3: Συνολική Δόμηση Ο.Τ. Ιδιοκτησίας Φορέα..76 Πίνακας 4: Προεκτίμηση προϋπολογισμού κατασκευής του οικισμού..81 6

Το κείμενο της εργασίας συνοδεύεται από τους παρακάτω χάρτες: Χάρτης Α.1: Θέση του οικισμού στην ευρύτερης περιοχή. Χάρτης Α.2: Χρήσεις γης ευρύτερης περιοχής. Χάρτης Π.1: Λύση 1 Πολεοδομική Οργάνωση. Χάρτης Π.2: Λύση 2 Πολεοδομική Οργάνωση. Χάρτης Π.3.1: Λύση 3 Πολεοδομική Οργάνωση. Χάρτης Π.3.2: Λύση 3 Ρυμοτομικό Σχέδιο Εφαρμογής. Χάρτης Π.3.3: Λύση 3 Δίκτυα Υποδομών Οικισμού. Χάρτης Π.3.4: Λύση 3 Ιδιοκτησιακό καθεστώς εντός Ο.Τ. 7

Εκφράζω τις θερμές μου ευχαριστίες, στον Αρχιτέκτονα μηχανικό Γεώργιο Δεληγκάρη για την παραχώρηση σχεδίων κατοικιών και στην Εταιρία Τεχνικών Μελετών ΠΟΛΥΕΔΡΟΝ E.E. για την παραχώρηση των υποβάθρων της εργασίας. 8

ΕΙΣΑΓΩΓΗ Η παρούσα διπλωματική εργασία αφορά στον σχεδιασμό ενός οικισμού για μόνιμη κατοικία, για την κατασκευή και διαχείριση του από ιδιωτικό φορέα, σε γεωτεμάχιο που ανήκει στο αγρόκτημα Νεοχωρακίου, της Τοπικής Κοινότητας Ν. Γωνιάς της Δημοτικής Ενότητας Νέας Καλλικράτειας, του Δήμου Ν. Προποντίδας, της Περιφερειακής Ενότητας Χαλκιδικής, της Περιφέρειας Κεντρικής Μακεδονίας. Η εργασία εκπονήθηκε από το φοιτητή Τσιτσιπλάμη Αθανάσιο του τμήματος Χωροταξίας Πολεοδομίας και Περιφερειακής Ανάπτυξης του Πανεπιστημίου Θεσσαλίας υπό τη επίβλεψη του καθηγητή κ. Κουσιδώνη Χρήστου. Σαν βασικός στόχος της συγκεκριμένης εργασίας τέθηκε η αναζήτηση και η εφαρμογή ενός συνόλου ουσιωδών σχεδιαστικών αρχών στην παραγωγή ενός οικιστικού περιβάλλοντος, που θα εξασφαλίζει υψηλό βιοτικό επίπεδο για τους κατοίκους του. Ο πολεοδομικός σχεδιασμός αποτελεί το βασικότερο εργαλείο ρύθμισης του χώρου από το επίπεδο μιας αστικής περιφέρειας, ενός πολεοδομικού συγκροτήματος ή μιας μητροπολιτικής περιοχής, έως το επίπεδο ενός δήμου ή μίας γειτονιάς (Ανδρικοπούλου Ε. κ.α., 2007). Σκοπός του είναι να προσφέρει ή να διατηρήσει στο μέγιστο δυνατό την καταλληλότητα, την αποδοτικότητα, την ασφάλεια και την αισθητική ικανοποίηση του χώρου, εξετάζοντας τη δομή του και ρυθμίζοντας τις θέσεις και τις σχέσεις των λειτουργιών του. (Μουτσόπουλος Ν., 1973) Η πολεοδόμηση μια περιοχής γίνεται κατά κύριο λόγο από τους δημόσιους φορείς. Παράλληλα υπάρχει και η δυνατότητα της πολεοδομικής ανάπτυξης οικιστικών ενοτήτων σε περιοχές εκτός σχεδίου πόλεως και από ιδιωτικούς φορείς, από το επίπεδο του σχεδιασμού μέχρι το επίπεδο της κατασκευής, της εκμετάλλευσης, και της διαχείρισης του χώρου. Παρότι δεν αναφέρεται στην νομοθεσία, η διαδικασία αυτή επικράτησε με τον όρο Ιδιωτική Πολεοδόμηση (Σταματίου Ε., 2002). 9

ΜΕΡΟΣ Α ΘΕΩΡΗΤΙΚΗ ΠΡΟΣΕΓΓΙΣΗ ΘΕΣΜΙΚΟ ΠΛΑΙΣΙΟ 10

1. ΙΔΙΩΤΙΚΗ ΠΟΛΕΟΔΟΜΗΣΗ 1.1 ΘΕΣΜΙΚΟ ΠΛΑΙΣΙΟ 1.1.1 ΙΣΤΟΡΙΚΗ ΑΝΑΔΡΟΜΗ Μετά την ίδρυση του νέου Ελληνικού Κράτους η ψήφιση των διαταγμάτων «Περί συστάσεως Γραφείου της Δημοσίου Οικονομίας» του 1834 και «Περί υγιεινής οικοδομής πόλεων και κωμών» του 1835,συγκροτούν ένα καταστατικό αφήγημα για τη ρύθμιση του χώρου στο νέο κράτος, ή έστω για την πρόθεση του κράτους για την παραγωγή του χώρου (Κουσιδώνης X., 2014). Η πρώτη όμως ουσιαστική εισαγωγή μίας ολοκληρωμένης νομοθεσίας για τον πολεοδομικό σχεδιασμό στην Ελλάδα έγινε μέσω του νομοθετικού διατάγματος του 1923 «Περί σχεδίων πόλεων, κωμών και συνοικισμών του Κράτους και οικοδομής αυτών» (ΦΕΚ 228 Α/16.8.1923), το οποίο κατοχυρώθηκε συνταγματικά με το άρθρο 24 του Συντάγματος. Στη συνέχεια, στα πλαίσια του εκσυγχρονισμού της πολεοδομικής νομοθεσίας για την οικιστική ανάπτυξη, ψηφίστηκε ο Ν.947/1979(ΦΕΚ 169 Α/26-7-1979 «περί οικιστικών περιοχών». Η επόμενη προσπάθεια για την οργάνωση και το συντονισμό του πολεοδομικού σχεδιασμού της Ελλάδας πραγματοποιήθηκε μέσω του Ν.1337/1983(ΦΕΚ 33 Α/14-03- 1983): «Επέκταση των πολεοδομικών σχεδίων, οικιστική ανάπτυξη και σχετικές ρυθμίσεις». Σε αυτόν το νόμο θίχτηκε για πρώτη φορά η ιδιωτική πολεοδόμηση ως αποτέλεσμα της λειτουργίας και οικοδομικών συνεταιρισμών. Οι συνεταιρισμοί αυτοί αποβλέπουν στην απόκτηση κύριας η παραθεριστικής κατοικίας για τα μέλη τους ή στην «αναμόρφωση, ανάπλαση και εξυγίανση διαμορφωμένων περιοχών κύριας κατοικίας που προβλέπονται από εγκεκριμένο ΓΠΣ και παραθεριστικής κατοικίας που προβλέπονται από εγκεκριμένη ζώνη οικιστικού ελέγχου» προς όφελος των μελών τους. Η δημιουργία τέτοιου συνεταιρισμού γίνεται από το δήμο ή την κοινότητα, είτε αυτεπάγγελτα, είτε μέσω της αίτησης τουλάχιστον 25 ενδιαφερόμενων ατόμων που στοχεύουν στην απόκτηση κατοικίας, είτε μετά από έγγραφο του ΥΠΕΧΩΔΕ. Παράλληλα ο Ν.1337/1983 όριζε τα κριτήρια για τον καθορισμό της συνολικής έκτασης προς πολεοδόμηση, τα ποσοστά των απαιτούμενων κοινοχρήστων και κοινωφελών χώρων και έθετε περιορισμούς δόμησης. 11

Σημαντική εστίαση στη ιδιωτική πολεοδόμηση έγινε μέσω του Ν.1947/91(ΦΕΚ 70 Α/14-05-1991 «Απλούστευση φορολογικών διαδικασιών και άλλες ρυθμίσεις (Πολεοδόμηση Δημόσιων και λοιπών ιδιωτικών εκτάσεων άρθρα 28, 29)», ο οποίος πέρα από τον καθορισμό περιορισμών δόμησης και κριτήριων για την καταλληλότητα του εδάφους έδινε την δυνατότητα προσδιορισμού χρήσεων από ιδιώτη σε εκτάσεις μεγαλύτερες των 50 στρεμμάτων σε περιοχές εκτός σχεδίου πόλης και εκτός ορίων οικισμών προ του 1923, καθώς και εκτός ορίων οικισμών κάτω των 2000 κατοίκων. Στα πλαίσια της προσαρμογής του πολεοδομικού σχεδιασμού της Ελλάδας στις απαιτήσεις της βιώσιμης ανάπτυξης αλλά και τις γενικές κατευθύνσεις της Ε.Ε. τον Ιούνιο του 1997 ψηφίστηκε ο Ν. 2508/1997(ΦΕΚ 124 Α(13-06-1997): «Βιώσιμη οικιστική ανάπτυξη των πόλεων και οικισμών της χώρας και άλλες διατάξεις». Ο συγκεκριμένος νόμος εστιάζει στην ανάδειξη και οργάνωση του μη αστικού χώρου, στην αναβάθμιση του αστικού χώρου και στην καταπολέμηση της άναρχης δόμησης με γνώμονα την διατήρηση και βελτίωση του φυσικού, πολιτισμικού και αστικού περιβάλλοντος. Ο Ν. 2508/1997 εστίασε στο διαχωρισμό του πολεοδομικού σχεδιασμού σε δύο επίπεδα: Το πρώτο επίπεδο περιλαμβάνει το Ρυθμιστικό Σχέδιο (Ρ.Σ) για τις περιοχές Αθήνα και Θεσσαλονίκη το Γενικό Πολεοδομικό Σχέδιο (Γ.Π.Σ.) για τον αστικό και περαστικό χώρο καθώς και το Σχέδιο Χωρικής και Οικιστικής Οργάνωσης Ανοικτής Πόλης (Σ.Χ.Ο.Ο.Α.Π.) για τον μη αστικό χώρο. Το δεύτερο επίπεδο περιλαμβάνει την εξειδικευμένη πολεοδομική αντιμετώπιση τμημάτων του πρώτου επιπέδου μέσω της Πολεοδομικής Μελέτης και της Πράξης Εφαρμογής. Παράλληλα, ο Ν. 2508/1997 καθιερώνει τις Περιοχές Ειδικά Ρυθμιζόμενης Πολεοδόμησης (Π.Ε.Ρ.ΠΟ) ως εργαλείο οικιστικής ανάπτυξης ιδιωτικών εκτάσεων. 12

1.1.2 Π.Ε.Ρ.ΠΟ Οι Περιοχές Ειδικά Ρυθμιζόμενης Πολεοδόμησης αφορούν περιοχές που πολεοδομούνται και χτίζονται με οργανωμένη δόμηση από ενιαίο φορέα. Ο ενιαίος φορέας μπορεί να είναι είτε οικοδομικός συνεταιρισμός, είτε σύλλογος ιδιοκτητών, είτε ιδιοκτήτης ενιαίας γης (φυσικό πρόσωπο ή εταιρία που αποκτά τη γη ή την αναπτύσσει με αντιπαροχή). Η ελάχιστη έκταση γης για την εφαρμογή του μηχανισμού Π.Ε.Ρ.ΠΟ είναι 50 στρέμματα. Στις ζώνες Π.Ε.Ρ.ΠΟ τα έργα υποδομής κατασκευάζονται από τον ενιαίο φορέα, με δική του δαπάνη. Δεν καταβάλλεται όμως εισφορά χρήματος για τα έργα υποδομής, εκτός από μια μικρή εισφορά για το δικαίωμα ένταξης στο μηχανισμό Π.Ε.Ρ.ΠΟ. Προκειμένου μία περιοχή να χαρακτηριστεί ως Π.Ε.Ρ.ΠΟ. θα πρέπει: να βρίσκεται εκτός σχεδίου ή εκτός οικισμού προ του 1923, καθώς και εκτός οικισμών μέχρι 2000 κατοίκους. να ανήκει κατά κυριότητα σε ένα ή περισσότερα εξ αδιαιρέτου φυσικά ή νομικά πρόσωπα ιδιωτικού ή δημοσίου δικαίου. να είναι ενιαία δηλαδή να μη διακόπτεται από εγκεκριμένες εθνικές, επαρχιακές, δημοτικές ή κοινοτικές οδούς και να έχει ελάχιστη επιφάνεια πενήντα στρέμματα, στην οποία δεν συνυπολογίζονται τα ρέματα, οι εκτάσεις που απαγορεύεται να χρησιμοποιηθούν για οικιστικούς σκοπούς (ιδίως δασικές εκτάσεις, αρχαιολογικοί χώροι, βιότοποι) και οι οποίες παραμένουν εκτός σχεδίου και οι μη εγκεκριμένες οδοί που τυχόν περιλαμβάνονται στην έκταση αυτή. να περιλαμβάνεται στα όρια εγκεκριμένου Γ.Π.Σ. ή Σ.Χ.Ο.Ο.Α.Π. προς εξυπηρέτηση μιας ή περισσότερων κατηγοριών χρήσεων γης (εκτός οχλούσας βιομηχανίας και βιοτεχνίας) ή δεύτερης κατοικίας και να πολεοδομηθεί σύμφωνα με τις διατάξεις αυτού του νόμου. Η δημόσια πολεοδόμηση υπήρξε σαν διαδικασία περισσότερο κανονιστική, ενώ με τη θέσπιση της παραπάνω νομοθεσίας για τη ιδιωτική πολεοδόμηση οι διαδικασίες σύνταξης και εφαρμογής του πολεοδομικού σχεδιασμού δημιουργούν νέο πλαίσιο καθορισμένο από επεμβατικό τρόπο ανάπτυξης. Έτσι, δίνεται η δυνατότητα καθολικού και ολοκληρωμένου σχεδιασμού, δηλαδή δημιουργίας αυτόνομων οικισμών, πέραν των επεκτάσεων οικισμών με εγκεκριμένα σχέδια (Σταματίου Ε., 2002). 13

1.2 ΠΡΟΓΡΑΜΜΑΤΙΣΜΕΝΗ ΚΟΙΝΟΤΗΤΑ Η δημιουργία μίας πόλης γίνεται συχνότερα με σταδιακό τρόπο και σχεδιασμό. Αυτό έχει ως αποτέλεσμα την παρουσία αστικών ιστών με ασυμβατότητα, τόσο αισθητική όσο και λειτουργική ανάμεσα σε τμήματά τους που έχουν ανεγερθεί σε διαφορετικές χρονικές περιόδους. Τέτοια προβλήματα εξαλείφονται όταν ένας οικισμός σχεδιάζεται εξ ολοκλήρου πριν κτιστεί. Σε αυτήν την περίπτωση προκύπτει σαν αποτέλεσμα μία προγραμματισμένη κοινότητα (Novara, E. A. 2014). Η ιδέα του σχεδιασμού ολόκληρων κοινοτήτων πριν την κατασκευή τους είχε εμφανιστεί από την αρχαιότητα. Μία από τις παλαιότερες πόλεις τέτοιας μορφής αποτελεί αυτή της Μιλήτου, η οποία κτίστηκε τον τέταρτο αιώνα προ Χριστού. Κατά τον μεσαίωνα και την αναγέννηση είχαν σχεδιασθεί πληθώρα προγραμματισμένων κοινοτήτων τόσο θεωρητικών όσο και πραγματικών. Ο Λεονάρντο Ντα Βίντσι είχε σχεδιάσει αρκετές πόλεις οι οποίες δεν κατασκευάστηκαν ποτέ. Μετά την μεγάλη πυρκαγιά του Λονδίνου το 1666, ο αρχιτέκτονας Christopher Wren δημιούργησε ένα νέο στρατηγικό σχέδιο για την πόλη που ενσωμάτωνε χώρους πρασίνου και αστικό χώρο. Πολλές πόλεις του δεκάτου όγδοου αιώνα, συμπεριλαμβανομένων της Ουάσινγκτον και της Νέας Υόρκης έχουν κτιστεί σύμφωνα με ολοκληρωμένο σχεδιασμό. Ένα από τα σημαντικότερα κινήματα αστικού σχεδιασμού, το κίνημα των Κηπουπόλεων, γεννήθηκε τον δέκατο-ένατο αιώνα στην Αγγλία, ως αντίδραση στην έντονη μόλυνση και συγκέντρωση πληθυσμού κατά την βιομηχανική επανάσταση. Το 1898 ο Ebenezer Howard ασχολήθηκε με την δημιουργία νέων πόλεων υποστηρίζοντας ότι αυτές θα έπρεπε να έχουν περιορισμένο μέγεθος και πυκνότητα καθώς Εικόνα 1: Κηπούπολη Letchworth Πηγή: Google Earth, ιδία επεξεργασία 14

και να περιβάλλονται από αδόμητη γη (πράσινη ζώνη). Η ιδέα του οδήγησε στη δημιουργία της πρώτης κηπούπολης, αυτής του Letchworth, στο Hertfordshire της Αγγλίας (Εικόνα 1). Μετά τον πρώτο παγκόσμιο πόλεμο αναγέρθηκαν και άλλες πόλεις βασισμένες σε αυτό το κίνημα για να καλύψουν σοβαρές στεγαστικές ανάγκες του εργατικού και υπαλληλικού προσωπικού, που οδήγησαν στη δημιουργία οικιστικών ενοτήτων και κοινωνικής κατοικίας με ιδιωτικά κεφάλαια (Σταματίου Ε., 2002). Από το κίνημα αυτό επηρεάστηκαν και οι Αμερικανοί αρχιτέκτονες Clarence Stein και Henry Wright, με αποτέλεσμα να δημιουργηθεί η πόλη του Radburn στο New Jersey για την οποία γίνεται περεταίρω ανάλυση σε άλλο κεφάλαιο της εργασίας. Το συγκεκριμένο μοντέλο σχεδιασμού επηρέασε σημαντικά τις μελλοντικές προγραμματισμένες κοινότητες καθώς εστίασε στο διαχωρισμό της κίνησης των πεζών και των οχημάτων (Novara, E. A. 2014) Μετά το χρηματιστηριακό κραχ του 1929 και την επακόλουθη οικονομική ύφεση υπήρξε μεγάλη ζήτηση τόσο για φθηνές κατοικίες όσο και για θέσεις εργασίας. Έτσι στα πλαίσια της Διαχείρισης της Επανεγκατάστασης (Resettlement Administration), που δημιουργήθηκε το 1935 από τον πρόεδρο της Αμερικής Ρούσβελτ, κατασκευάσθηκαν νέες πόλεις η οποίες υιοθετούσαν χαρακτηριστικά του κινήματος των κηπουπόλεων. Σημαντική στροφή πήρε η δόμηση προγραμματισμένων κοινοτήτων στην Αμερική μετά τον Β Παγκόσμιο Πόλεμο καθώς με την επιστροφή των βετεράνων παρουσιάστηκε έντονη έλλειψη κατοικίας. Έτσι για να αντιμετωπιστεί το πρόβλημα ο Abraham Levitt και οι υιοί του έκτισαν μαζικά απλές και φθηνές κατοικίες στο Long Island της Νέα Υόρκης οδηγώντας Εικόνα 2: Levittown στο Long Island, USA Πηγή: Google Earth, ιδία επεξεργασία 15

στη δημιουργία των λεγόμενων Levittowns (Εικόνα 2). Αυτό το μοντέλο πόλης κατακρίθηκε έντονα λόγω της μαζικότητας του, αλλά παρόλα αυτά κάλυψε σε μεγάλο βαθμό την ανάγκη για στέγη στη συγκεκριμένη χρονική περίοδο. Το 1962 κατασκευάζεται η πόλη του Reston Virginia βασισμένη σε σχέδια του Robert Simon (Εικόνα 3). Η πόλη αυτή υιοθετεί αρκετά στοιχεία από το κίνημα των κηπουπόλεων συμπεριλαμβανομένου του γεγονότος ότι περιβαλλόταν από μία ζώνη πρασίνου και διέθετε περίπου 40 στρέμματα πρασίνου για κάθε 1000 κατοίκους. Οι στόχοι του Simon για την νέα πόλη περιλάμβαναν υψηλά πρότυπα κατασκευαστικής και φυσικής ομορφιάς καθώς και ευκαιρίες συνδυασμού της διαβίωσης και της εργασίας μέσα στην ίδια κοινότητα (Novara, E. A. 2014). Εικόνα 3: Reston Virginia, USA Πηγή: Google Earth, ιδία επεξεργασία Μετά από μία περίοδο ηρεμίας, η ιδέα της δημιουργίας εξιδανικευμένων κοινοτήτων αναγεννιέται στις αρχές της δεκαετίας του 80 με το Νέο Πολεοδομικό Κίνημα New Urbanism. Αυτό το κίνημα δίνει έμφαση σε βιώσιμες κοινότητες που εστιάζουν στην μετακίνηση των πεζών και κάνουν ευφυέστερη χρήση και επαναχρησιμοποίηση υπαρχόντων κτιρίων και ήδη δομημένης γης. Αποτέλεσμα αυτού του κινήματος είναι μία αναπροσαρμογή στον τρόπο με τον οποίο σκέπτονται οι πολεοδόμοι όσον αφορά τον αστικό σχεδιασμό. 16

2. ΠΑΡΑΔΕΙΓΜΑΤΑ ΟΙΚΙΣΜΩΝ Προκειμένου κανείς να αντιληφτεί κάποιες σχεδιαστικές αρχές αλλά και γενικότερα να προσεγγίσει την φιλοσοφία του πολεοδομικού σχεδιασμού ενός νέου οικισμού για μόνιμη κατοικία, θα πρέπει να μελετήσει πληθώρα εφαρμογών του που έχουν εφαρμοσθεί τόσο στην Ελλάδα, όσο και στο εξωτερικό. Φυσικά, δεδομένης της άμεσης σύνδεσης του αστικού σχεδιασμού με κάθε πτυχή της ανθρώπινης διαβίωσης είναι ιδιαίτερα δύσκολο, έως ακατόρθωτο να οριστεί οποιαδήποτε σύγχρονη μέθοδος ως «σωστή». Στα πλαίσια όμως της επίτευξης της βελτίωσης της ανθρώπινης διαβίωσης, είναι αναγκαία η προσέγγιση διαφόρων ειδών αστικού σχεδιασμού και η αποκόμιση απ αυτούς των κατά τεκμήριο πρωτοποριακών και καινοτόμων εφαρμογών, με στόχο στη συνέχεια την επεξεργασία και την εξέλιξή τους. Με βάση λοιπόν τα παραπάνω παρατίθενται στη συνέχεια κάποιοι οικισμοί που μελετήθηκαν και κατασκευάσθηκαν στην Ελλάδα και το Εξωτερικό και οι οποίοι παρουσιάζουν σημαντικό πολεοδομικό και αρχιτεκτονικό ενδιαφέρον. 2.1 ΠΑΡΑΔΕΙΓΜΑΤΑ ΟΙΚΙΣΜΩΝ ΣΤΗΝ ΕΛΛΑΔΑ Η Ελλάδα, λόγω της πολυτάραχης ιστορίας της καθώς και του μεγάλου φυσικού και πολιτισμικού αποθέματός της, διαθέτει ένα ποικιλόμορφο πολεοδομικό χαρακτήρα. Σε όλη την έκτασή της εμφανίζονται τόσο παραδείγματα πρωτοποριακού και αποτελεσματικού πολεοδομικού σχεδιασμού όσο και μεγάλα οικιστικά τμήματα με απαράδεκτη αρχιτεκτονική και ρυμοτομία. Πολλοί ελληνικοί οικισμοί διατηρούν οργανικό χαρακτήρα χωρίς να υπάρχει ολοκληρωμένος σχεδιασμός, ενώ άλλοι, επίσης παραδοσιακοί, παρουσιάζουν μία πρώιμη μορφή ρυμοτομίας. Το μεγαλύτερο ποσοστό όμως των σύγχρονων ελληνικών πόλεων είναι αποτέλεσμα του υπερβολικού ενστερνισμού των αρχών του φονξιοναλιστικού κινήματος. Δυστυχώς, σε μεγάλο βαθμό, ακόμη και σήμερα, εφαρμόζεται ένας μοντερνιστικός σχεδιασμός που όμως αποτελεί μία διαστρέβλωση των ιδεών των μεγάλων μοντερνιστών, όπως ο Le Corbusier, με συνέπεια την ύπαρξη οικισμών και οικιστικών τμημάτων που στο όνομα της επιχειρηματικότητας έχουν πατάξει κάθε έννοια καλής αισθητικής και αρχιτεκτονικής ενώ παράλληλα λόγω της 17

αμέλειας της προσαρμογής στα ελληνικά δεδομένα και ανάγκες, καταλήγουν δυσλειτουργικά. Φυσικά, όπως αναφέρθηκε παραπάνω, σε κάποιες περιπτώσεις εμφανίζονται παραδείγματα μεγάλης πολεοδομικής αξίας όπου έχει γίνει προσπάθεια για συνύπαρξη της λειτουργικότητας και της αισθητικής, ενώ έχει ενσωματωθεί και ένας παραδοσιακός χαρακτήρας. Ακολουθεί λοιπόν η περιγραφή κάποιων οικισμών που αποτελούν παραδείγματα σχεδιασμού και εφαρμογής προγραμματισμένων κοινοτήτων και οι οποίοι κατά τον συντάκτη της παρούσας εργασίας μπορούν να τοποθετηθούν σε αυτή την κατηγορία. 2.1.1 ΠΡΟΤΥΠΟΣ ΟΙΚΙΣΜΟΣ ΑΣΠΡΑ ΣΠΙΤΙΑ Το 1963, η εγκατάσταση της βιομηχανικής μονάδας της «Αλουμίνιον της Ελλάδος» μακριά από τις κατοικημένες περιοχές του νομού Βοιωτίας, οδήγησε την εταιρεία στη δημιουργία μιας παρακείμενης, πρότυπης εργατικής κοινότητας που θα φιλοξενούσε τις οικογένειες των εργαζομένων. Ως αποτέλεσμα δημιουργήθηκε το 1977 στον κόλπο της Αντίκυρας στη Βοιωτία ο οικισμός των Άσπρων Σπιτιών του οποίου ο σχεδιασμός ανατέθηκε στον πολεοδόμο Κωνσταντίνο Δοξιάδη (Εικόνα 4). Η πρωτοπόρος αυτή κοινότητα διέθετε υποδομές που εξασφάλιζαν την αυτάρκειά της και μια πρωτόγνωρη ποιότητα ζωής στους κατοίκους της (Μέλη του Ομίλου Μυτιληναίος, 2014). Ο αρχικός οικισμός μαζί με τις δύο επεκτάσεις του, που πραγματοποιήθηκαν υπό την επίβλεψη των αρχιτεκτόνων Μ. Φωτιάδη, Χ. Λεμπέση και Π. Μασουρίδη, κατέληξαν να αποτελούν σήμερα μία σύγχρονη κωμόπολη 3.000 περίπου κατοίκων με έκταση που ανέρχεται στα 613 στρέμματα και περιλαμβάνει 1.072 κατοικίες συνολικής επιφάνειας 115.000 τ.μ. καθώς και 30 καταστήματα και κτίρια κοινής ωφέλειας, συνολικής επιφάνειας 15.500 τ.μ. (Βοιωτικός Κόσμος, 2014). Στον οικισμό έχουν κατασκευασθεί ο απαραίτητος αριθμός κτιρίων για τη λειτουργία σχολείων, υπηρεσιών, εμπορικών καταστημάτων, πολιτιστικών δραστηριοτήτων καθώς και πλατειών, αθλητικών εγκαταστάσεων, χώρων πρασίνου ενώ έχει αναπτυχθεί εκτεταμένο πλακοστρωμένο δίκτυο οδών. Επίσης, στα Άσπρα Σπίτια λειτουργεί και ο πρώτος σταθμός βιολογικού καθαρισμού αστικών λυμάτων στην Ελλάδα, ο οποίος κατασκευάστηκε μαζί με τον οικισμό. 18

Ο οικισμός χωρίστηκε σε 4 γειτονιές οι οποίες περιβάλλονται από το βασικό οδικό δίκτυο που οι δρόμοι του ασφαλτοστρώθηκαν, ενώ η εσωτερική κίνηση μέσα στον οικισμό γίνεται μέσω δικτύου πεζοδρόμων, σύμφωνα με τις θεωρίες Πολεοδομικού Σχεδιασμού που ανέπτυξε ο Κ. Δοξιάδης από την δεκαετία του 1940. Εικόνα 4: Οικισμός Άσπρα Σπίτια Πηγή: Google Earth, ιδία επεξεργασία Οι σχεδιαστές του οικισμού αποσκοπούσαν στην φυσιολογική ανάπτυξή του μέσα στο τοπίο και την παράδοση των κατοίκων του, χωρίς όμως ευτελείς γραφικότητες και με ένα απλό, δυνατό και πρωτόγονο αρχιτεκτονικό ρυθμό. Φυσικά ο σημερινός χαρακτήρας του οικισμού είναι αποτέλεσμα της εξέλιξης του ανά τα χρόνια αλλά και της σταδιακής ολοκλήρωσης του σε διαφορετικά στάδια (Μέλη του Ομίλου Μυτιληναίος, 2014). Το 64 κτίστηκαν τα πρώτα σπίτια, από γκρίζα πέτρα, βασισμένα σε νέα αρχιτεκτονικά πρότυπα που για πρώτη φορά χρησιμοποιήθηκαν στη Λιβύη. Τα συγκεκριμένα κτίρια δεν ξεπερνούσαν τους δύο ορόφους και παρουσίαζαν απλές μορφές και λιτά χαρακτηριστικά. Στην πορεία, με την υλοποίηση των δύο επεκτάσεων εμφανίστηκαν 19

νέα κτίρια διαφορετικών τύπων με σημαντικότερα τις πιο πρόσφατες πολυκατοικίες με μεγάλα διαμερίσματα και βασικό χαρακτηριστικό τους την σταδιακή μείωση της συνολικής επιφάνειας των ορόφων τους σε σχέση με το ύψος δίνοντας τους την μορφή σκάλας (Μέλη του Ομίλου Μυτιληναίος, 2014). Παρά την παρουσία των διαφορετικών τύπων σπιτιών το τελικό αποτέλεσμα δεν παύει να παρουσιάζει έναν ποικιλόμορφο αλλά και ταυτόχρονα ταιριαστό και ενιαίο χαρακτήρα. 2.1.2 ΟΙΚΙΣΜΟΣ ΑΓΙΑΣ ΑΝΑΣΤΑΣΙΑΣ Ο οικισμός Αγίας Αναστασίας βρίσκεται στον περιοχή Γαλατίστης στην Χαλκιδική και η δημιουργία του ξεκίνησε το 1979 (Εικόνα 5). Η έκταση του οικισμού ανήκε στην Ιερά Μονή Αγίας Αναστασίας της Φαρμακολυτρίας Βασιλικών Χαλκιδικής, στην Ο.Ε. «Ι. ΚΙΟΥΡΤΣΟΓΛΟΥ ΚΑΙ ΣΙΑ», στην Ο.Ε Ι. ΚΙΟΥΡΤΣΟΓΛΟΥ Β. ΒΑΣΙΛΕΙΑΔΗΣ ΚΑΙ ΣΙΑ» καθώς και στον Ιωάννη Κιουρτσόγλου. Η ιδιωτική αυτή πολεοδόμηση εφαρμόσθηκε με γνώμονα το νομοθετικό διάταγμα του 1923 ενώ για τον καθορισμό τον απαιτούμενων όρων και περιορισμών δόμησης εκδόθηκε προεδρικό διάταγμα (ΦΕΚ 346Δ/25-7-1979). Εικόνα 5: Α Οικισμός Αγίας Αναστασίας Πηγή: Google Earth, ιδία επεξεργασία 20

Η εγκεκριμένη Πολεοδομική Μελέτη προβλέπει την ανάπτυξη τριών οικισμών με μεγάλους ενδιάμεσα χώρους πρασίνου καθώς και μία ζώνη πρασίνου παράλληλα προς την Ε.Ο. Θεσσαλονίκης -Πολυγύρου που φυτεύτηκε με δένδρα για την προστασία των οικισμών. Ο οικισμός αυτός είναι άξιος μελέτης κυρίως λόγω της πρωτοπόρας για τα ελληνικά δεδομένα ρυμοτομίας του. Συγκεκριμένα οι σχεδιαστές του στόχευσαν στην πλήρη κάλυψη των αναγκών του οικισμού όσων αφορά τις μετακινήσεις και την στάθμευση. Ταυτόχρονα προτεραιότητα δόθηκε στην αποτροπή της διαμπερούς κυκλοφορίας σε οδούς εισόδου στις επιμέρους περιοχές των κατοικιών. Ένα πολύ σημαντικό χαρακτηριστικό των οδών αυτών είναι το γεγονός ότι καταλήγουν σε μικρές ορθογώνιες πλατείες αδιέξοδα ούτως ώστε να επιτρέπεται η εύκολη αναστροφή των οχημάτων με αποτέλεσμα να αποφεύγεται η συμφόρηση των οδών κατά την είσοδο και την έξοδο. Τέτοιες λογικές σχεδιασμού εμφανίζονται συχνά σε προαστιακούς οικισμούς στις Η.Π.Α. όπου έγινε από νωρίς αντιληπτή η ανάγκη για προτεραιότητα του πεζού. Μέχρι σήμερα έχουν κατασκευασθεί έργα υποδομής και μονοκατοικίες σε τμήματα του Α' και Γ' Οικισμού. Η κατασκευή των κατοικιών γίνεται από τους ιδιοκτήτες μετά την αγορά των οικοπέδων από τους φορείς υλοποίησης. 2.1.3 ΟΙΚΙΣΜΟΣ ΜΠΑΡΛΟΥ Ένας οικισμός που παρουσιάζει μεγάλο δομικό και αρχιτεκτονικό ενδιαφέρον είναι ο οικισμός Μπάρλου που μελετήθηκε στη περιοχή του Διστόμου στη Βοιωτία. Η κατασκευή του συγκεκριμένου οικισμού στόχευε στην δημιουργία καταλυμάτων για τους εργαζόμενους στα μεταλλεία βωξίτη του Διστόμου και ανατέθηκε στο αρχιτεκτονικό γραφείο Εργαστήριο 66, κάτω από την επίβλεψη των αρχιτεκτόνων Σουζάνας Αντωνακάκη και Δημήτρη Αντωνακάκη. Δυστυχώς λόγω δυσχερειών στην διαχείριση του έργου (κερδοσκοπία στη κατασκευή) το έργο δεν ολοκληρώθηκε ποτέ και έχει πλέον εγκαταλειφθεί. Παρόλα αυτά το πρωταρχικό σχέδιο δεν παύει να αποτελεί αξιοσημείωτο πολεοδομικό όραμα και συνεπώς χρήζει μελέτης. Το κύριο στοιχείο που προσδίδει αξία στο οικισμό είναι το γεγονός ότι παρατηρώντας τον από απόσταση μοιάζει με ένα ενιαίο οικοδόμημα (Εικόνα 6). Συγκεκριμένα σχεδιάστηκε με ένα σύστημα από διαδοχικές 21

παράλληλες ζώνες όπου εναλλάσσονται χώροι ιδιωτικοί και δημόσιοι, υπαίθριοι και κλειστοί (Το Ψηφιακό Ευρετήριο Ελληνικής Αρχιτεκτονικής, 2014). Ταυτόχρονα η κάθε ζώνη είναι σχεδιασμένη σε διαφορετικό επίπεδο και σε πολλά σημεία οι σκεπές κάποιων κτιρίων αποτελούν βεράντες και αυλές άλλων. Η εσωτερική μετακίνηση πραγματοποιείται μέσω παράλληλων οδών καθώς και κάθετων οδών και στοών οι οποίοι είναι με τέτοιο τρόπο ενσωματωμένοι στο συνολικό σώμα του οικισμού που δίνουν την αίσθηση της παραδοσιακής γειτονιάς ξεφεύγοντας από τα μοντερνιστικά πρότυπα. Εικόνα 6: Μακέτα Οικισμού Μπάρλου Πηγή: http://domesindex.com/ Οι σχεδιαστές του οικισμού αποσκοπούσαν όχι μόνο στη δημιουργία του απαιτούμενου αριθμού κατοικιών, αλλά και στη διεύρυνση ενός προγράμματος με κοινωνικοπολιτική διάσταση. Συνεπώς, επιδίωξαν την αποφυγή της γκετοποίησης των διαφορετικών κοινωνικών ομάδων και εργασιακών συνόλων (μηχανικοί, υπάλληλοι, εργοδηγοί και εργάτες) στεγάζοντάς τους ανάλογα με τις ανάγκες τους σε χώρους και όχι σε ολοκληρωμένες απομονωμένες περιοχές (Το Ψηφιακό Ευρετήριο Ελληνικής Αρχιτεκτονικής, 2014). Το κύριο υλικό των κτισμάτων του οικισμού είναι η πέτρα ενώ η μορφή τους περιορίζεται σε πολυεπίπεδα ορθογώνια σχήματα κρατώντας έναν παραδοσιακό ρυθμό με μία έντονη δόση ιδιαιτερότητας. 22

2.1.4 ΠΡΟΣΦΥΓΙΚΗ ΚΗΠΟΥΠΟΛΗ ΝΕΑ ΦΙΛΑΔΕΛΦΕΙΑ Η περίπτωση του προσφυγικού οικισμού της Νέας Φιλαδέλφειας διαφέρει σε σημαντικό βαθμό από άλλες περιπτώσεις χαρακτηρισμένων παραδοσιακών οικισμών ανά τη χώρα, καθώς. δεν ακολουθεί, ούτε πολεοδομικά ούτε μορφολογικά, συγκεκριμένες και αναγνωρισμένες παραδοσιακές δομές και μορφές. Αντίθετα, πρόκειται για οργανωμένο προσφυγικό οικισμό όπου οι διατάξεις και οι μορφές είναι αποτέλεσμα συγκεκριμένων σχεδιαστικών επιλογών. Ως προς την πολεοδομική διάταξη έχει υιοθετηθεί η λογική των ευρωπαϊκών κηπουπόλεων, με επάλληλες ελλειψοειδείς χαράξεις (στη ρυμοτομία του οικισμού) και ένα σύστημα «πανταχόθεν ελεύθερου» σε επίπεδο οικοπέδου (Εικόνα 7). Οι αρχιτεκτονικές επιλογές έχουν οδηγήσει στην παραγωγή κτισμάτων διαφορετικών τύπων στους οποίους επικρατεί το συμπαγές του όγκου, χωρίς σημαντικές οπισθοχωρήσεις στις όψεις ή ζώνες ενιαίων μπαλκονιών. Η μορφολογία των κτισμάτων δεν μας οδηγεί να τα κατατάξουμε σε κάποιο ιδιαίτερο τύπο ή αρχιτεκτονικό κίνημα. Η λιτότητα των κτισμάτων, ως αποτέλεσμα της ανάγκης μείωσης του κόστους και κάλυψης των επειγουσών αναγκών Εικόνα 7: Προσφυγικός Οικισμός Ν. Φιλαδέλφειας στέγασης, και η επαναληπτικότητα που εμφανίζεται στις όψεις προσιδιάζουν στο ευρωπαϊκό μοντέρνο κίνημα. Η ύπαρξη όμως στέγης και η έλλειψη διατάξεων ορθολογικοποίησης των χώρων και των κινήσεων (πχ. έλλειψη κεντρικών εισόδων και κλιμακοστασίων), αναπαράγει παλαιότερα μοντέλα λαϊκών κατοικιών. Ιδιαίτερα μορφολογικά στοιχεία δεν παρατηρούνται, πέραν ίσως από τα ξύλινα φουρούσια αντιστήριξης της προεξοχής της στέγης. Πηγή: Google Earth, ιδία επεξεργασία (Καλαντζοπούλου. Μ, κ.ά, 2010) 23

2.2 ΠΑΡΑΔΕΙΓΜΑΤΑ ΟΙΚΙΣΜΩΝ ΣΤΟ ΕΞΩΤΕΡΙΚΟ Εξερευνώντας τις βέλτιστες σχεδιαστικές αρχές τις ιδιωτικής πολεοδόμησης, για την επίτευξη του στόχου της παρούσας εργασίας, είναι αναγκαία η μελέτη πολλών αξιόλογων οικισμών που υφίστανται στο εξωτερικό. Πολλές χώρες έχουν παρουσιάσει σημαντική εξειδίκευση στον ολοκληρωμένο σχεδιασμό οικισμών που αναπτύσσονται από ιδιωτικούς φορείς, επιδιώκοντας την δημιουργία του καλύτερου αστικού περιβάλλοντος για τους πολίτες. Αναμφισβήτητα στην κορυφή αυτής της κατηγορίας τοποθετούνται οι Η.Π.Α. καθώς λόγω της μεγάλης αστικοποίησης που εμφανίστηκε στα μητροπολιτικά τους κέντρα, αλλά και του μεγάλου αποθέματος που διαθέτουν σε πεδινή γη, οδηγήθηκαν στην ανάπτυξη πληθώρας προαστιακών οικισμών. Πολλοί από αυτούς του οικισμούς αποτελούν εφαρμογή σημαντικότατων σχεδιαστικών πρωτοποριών και καινοτομιών στις οποίες βασίζεται σημαντικό μέρος των σύγχρονων πολεοδομικών αρχών. Ένα από τα σημαντικότερα αμερικάνικα μοντέλα πολεοδομικού σχεδιασμού αποτελεί αυτό της κηπούπολης Radburn που βρίσκεται στο βόρειο New Jersey (Εικόνα 8). Παρά την αποτυχία του σε οικονομικούς όρους, υποστηρίχτηκε θερμά από τους πολεοδόμους της εποχής και συνεπώς αντιπροσωπεύει μεγάλο ποσοστό των αρχών της πολεοδομικής θεωρίας που αναπτύχτηκε από το 30 έως και το 60. Ο οικισμός ολοκληρώθηκε το 1929 με χωρητικότητα περίπου 3000 κατοίκων. (Birch, E. L. 1980) Εικόνα 8: Οικισμός Radburn, New Jersey, USA Πηγή: Google Earth, ιδία επεξεργασία 24

Μία από της βασικότερες σχεδιαστικές αρχές που τον διέπουν αποτελεί η προσπάθεια μείωσης της χρήσης των αυτοκίνητων μέσω της ενίσχυσης της μετακίνησης με τα πόδια. Αυτό επιτεύχθηκε με τον σχεδιασμό επιμέρους κτιριακών συγκροτημάτων σε ένα υπερτετράγωνο το οποίο διέθετε στην μέση ένα μεγάλο πάρκο (Εικόνα 9). Η οδική πρόσβαση γινόταν μέσω μικρών οδών που κατέληγαν σε πλατείες-αδιέξοδα στο κέντρο κάθε κτιριακού συγκροτήματος. Το πιο αξιοσημείωτο όμως χαρακτηριστικό του συγκεκριμένου μοντέλου αποτελούσε το γεγονός ότι σε αυτές τις οδούς τοποθετούνταν οι «πίσω όψεις των κτιρίων ενώ η κύριες ήταν στραμμένες προς το κοινόχρηστο πράσινο» (Birch, E. L. 1980). Με αυτό τον τρόπο η κύρια δραστηριότητα του οικισμού οριζόταν στον εσωτερικό κοινόχρηστο χώρο-πάρκο και όχι στις οδούς. Έτσι δόθηκε προτεραιότητα στην κίνηση των πεζών για την πρόσβαση σε κάθε συγκρότημα μέσω των κοινόχρηστων πάρκων, καθώς η αντίστοιχη μετακίνηση με όχημα απαιτούσε μεγάλη πορεία. Αυτή η προσέγγιση είχε μεγάλη σημασία για την εξέλιξη του πολεοδομικού σχεδιασμού καθώς έδινε έμφαση σε μία ολοκληρωμένη αντιμετώπιση του αστικού τοπίου ως βασικό παράγοντα της ανθρώπινης καθημερινότητας που θα παράγει ένα υψηλό βιοτικό επίπεδο. Εικόνα 9: Σχέδιο Οικισμού Radburn, New Jersey, USA Πηγή: http://picomeanslittle.com/ 25

Μία από τις βασικότερες αρχές που διέπουν την προαστιακή πολεοδομία στην Αμερική είναι αυτή που εστιάζει στην ύπαρξη δρόμων που καταλήγουν σε κυκλικές διαπλατύνσεις-αδιέξοδα για την πρόσβαση στις κατοικίες. Με αυτόν τον τρόπο ενισχύεται η ασφάλεια στη μετακίνηση των πεζών μέσα στις «γειτονιές», καθώς η κυκλοφορία των οχημάτων δεν είναι διαμπερείς και συνεπώς είναι περιορισμένη. Ένα άλλο παράδειγμα τέτοιου σχεδιασμού αποτελούν τα προάστια της πόλης Killeen που βρίσκεται στο κεντρικό Τέξας (Εικόνα 10). Στη συγκεκριμένη περίπτωση,και πάλι, τα σπίτια από την μία πλευρά τους είναι σε επαφή με έναν μεγάλο ενιαίο κοινόχρηστο χώρο πράσινο το οποίο διαθέτει και πεζοδρόμους για την μετακίνηση των κατοίκων. Επιπλέον, σε πολλά σημεία του ενιαίου εσωτερικού κοινόχρηστου χώρου έχουν κατασκευασθεί παιδικές χαρές και μικρά γήπεδα. Η σημαντικότερη διαφορά που εμφανίζουν αυτοί οι οικισμοί σε σχέση με το Radburn είναι το γεγονός ότι σε αυτούς δίνεται έμφαση και στην όψη των κτιρίων προς την πλευρά των δρόμων. Παρατηρείται επίσης ότι η δόμηση είναι πιο αραιή και δεν υπάρχει μεγάλη ανάγκη για μεγάλες ιδιωτικές αυλές καθώς αυτές αντικαθιστώνται από το κοινόχρηστο πράσινο. Εικόνα 10: Οικισμός στο Killeen, Texas, USA Πηγή: Google Earth, ιδία επεξεργασία Ένα άλλο χαρακτηριστικό πολλών προαστιακών οικισμών των Η.Π.Α. είναι απουσία μεγάλων ευθυγράμμων τμημάτων στις εσωτερικές οδούς (Εικόνα 11). Οι 26

σημαντικότεροι λόγοι που ωθούν τους σχεδιαστές να ευνοήσουν την καμπυλότητα είναι τρείς. Αρχικά, δεδομένου ότι η κατασκευή και η διαχείριση των οικισμών σε αυτές τις περιπτώσεις γίνεται από ιδιωτικό φορέα, υπάρχει μέσα στον σχεδιασμό έντονο το στοιχείο της επιχειρηματικότητας. Έτσι εφόσον πολύ συχνά μία καμπυλότητα σε δρόμο μπορεί να δημιουργήσει περισσότερο χώρο για κατοικίες, τότε οι σχεδιαστές θα την επιδιώξουν. Ευτυχώς, πέρα από τα οικονομικά κίνητρα, έναν εξίσου σημαντικό λόγο αποτελεί και η αισθητική. Συγκεκριμένα, αρκετοί πολεοδόμοι θεωρούν ότι ένας καμπύλος δρόμος προσδίδει μεγαλύτερο ενδιαφέρον στην διαδρομή αλλά και ένα αίσθημα φιλοξενίας για τον ταξιδιώτη. Εικόνα 11: Προαστιακός οικισμός στο New Jersey, USA Πηγή: Google Earth, ιδία επεξεργασία Επιπλέον υπάρχει και η θεωρία που υποστηρίζει ότι όταν ένας δρόμος είναι ευθύς τότε ο ταξιδιώτης αντιμετωπίζει οτιδήποτε υπάρχει εκατέρωθεν αυτού του δρόμου σαν ίσο και όμοιο (Κουσιδώνης Χ. 2014 προσωπική επικοινωνία) Έτσι πολλές φορές υποβαθμίζεται η αξία και η διαφορετικότητα των επιμέρους περιοχών και «γειτονιών» μέσα στον οικισμό. Τέλος, η υποστήριξη της καμπυλότητας των δρόμων διαθέτει και λειτουργική πτυχή. Συγκεκριμένα, μία καμπύλη σε έναν δρόμο μπορεί να καθορίσει και την ταχύτητα στην οποία θα κινείται ένα όχημα επάνω σε αυτόν (Neufert P. 1972). Έτσι, δύνεται η δυνατότητα στον πολεοδόμο να επηρεάσει σε μεγάλο βαθμό την 27

κυκλοφορία των οχημάτων μέσα στον οικισμό κάτι που είναι πολύ σημαντικό σε περιοχές αμιγούς κατοικίας όπου η ασφάλεια των πεζών αποτελεί προτεραιότητα. Φυσικά, οι Η.Π.Α. δεν είναι η μόνη χώρα που διαθέτει τέτοιες μορφές πολεοδομικού σχεδιασμού. Στην Αυστραλία συναντώνται συχνά οικιστικά σύνολα, κυρίως στα μητροπολιτικά προάστια, όπου παρουσιάζονται καμπύλες οδοί. Βέβαια ένα χαρακτηριστικό στοιχείο του σχεδιασμού που εμφανίζεται εκεί είναι η χρήση κάποιων περεταίρω πολεοδομικών κανονισμών οι οποίοι εστιάζουν σημαντικά στην επίλυση κάποιων όχι τόσο προφανών ζητημάτων. Αξιοσημείωτο παράδειγμα αποτελεί το γεγονός ότι επιβάλλεται δια νόμου τα πλαϊνά παράθυρα των κατοικιών να μην είναι απολύτως διαφανή έτσι ώστε να μην είναι δυνατή η παρακολούθηση των δραστηριοτήτων των κατοίκων μεταξύ των κατοικιών. Με αυτό τον τρόπο διατηρείται σημαντικά η αναγκαία ιδιωτικότητα με αποτέλεσμα την δημιουργία αισθήματος ασφάλειας και ελευθερίας μέσα στα σπίτια. Επιπλέον οι Αυστραλοί πολεοδόμοι επιδιώκουν έντονα ενίσχυση των οικισμών με κάθε επιθυμητή υποδομή με βασικό παράδειγμα την τοποθέτηση γηπέδων και αθλητικών εγκαταστάσεων σε κάθε γειτονιά (Εικόνα 12). Η γνώση τέτοιων λογικών σχεδιασμού είναι απαραίτητη σε κάθε πολεοδόμο καθώς επιφέρουν την συνειδητοποίηση του γεγονότος ότι η πολεοδομία είναι μία πολύπλευρη επιστήμη η οποία δεν περιορίζεται μόνο στον καθορισμό σχημάτων, αλλά απαιτεί την συμμετοχή σε πολύ πιο λεπτομερής και οργανωτικές πτυχές της ανθρώπινης διαβίωσης. Εικόνα 12: Προαστιακός οικισμός στην Καμπέρα, Αυστραλία Πηγή: Google Earth, ιδία επεξεργασία 28

Οικισμοί μεγάλου σχεδιαστικού ενδιαφέροντος εμφανίζονται ακόμα και στην Ευρώπη. Χαρακτηριστικό παράδειγμα αποτελεί η περιοχή της Costa del Sol στη Ν.Α. Ισπανία, όπου τις τελευταίες δεκαετίες σχεδιάστηκαν και κατασκευάστηκαν παραθεριστικοί κυρίως οικισμοί κατά μήκος των ακτών από την Μάλαγα ως το Γιβραλτάρ με ιδιωτικά κεφάλαια (Εικόνες 13-14). Εικόνα 13: Παραθεριστικός οικισμός Playa del Sol Villacana, Costa Del Sol, Ισπανία Πηγή: Google Earth, ιδία επεξεργασία Εικόνα 14: Παραθεριστικός οικισμός Toremuelle, Costa Del Sol, Ισπανία Πηγή: Google Earth, ιδία επεξεργασία Οι οικισμοί αυτοί εξυπηρετούν κατά κύριο λόγο τις ανάγκες των κατοίκων της Β. και Κ. Ευρώπης. 29

2.3 ΚΥΚΛΟΦΟΡΙΑΚΗ ΟΡΓΑΝΩΣΗ ΟΙΚΙΣΜΩΝ Ένα από τα σημαντικότερα ζητήματα που καλείται να αντιμετωπίσει ένας πολεοδόμος αποτελεί η οργάνωση και η διαχείριση της κυκλοφορίας των οχημάτων. Αρχικά μία από τις πρωτοποριακές ιδέες στον τομέα αυτό, που παρουσιάστηκαν στην Ευρώπη είναι αυτή του κυκλικού κόμβου (Roundabout). Αυτό το μοντέλο πρωτοεμφανίστηκε στην Μεγάλη Βρετανία στα μέσα της δεκαετίας του 70 και από τότε χρησιμοποιήθηκε ευρέως, σε παγκόσμιο επίπεδο, λόγω του υψηλού επιπέδου ασφάλειας που παρείχε. Αξιοσημείωτο όμως είναι το γεγονός ότι οι Ευρωπαίοι σχεδιαστές τα τελευταία χρόνια επιδιώκουν να εξελίξουν ακόμα περισσότερο τους τρόπους διαχείρισης των οχημάτων. Στην Ολλανδία, ο συγκοινωνιολόγος Hans Monderman έχει αναπτύξει μία νέα μέθοδο επιδιώκοντας την απουσία φαναριών και σήμανσης στις οδούς. Αυτή έχει ήδη εφαρμοστεί στην Ολλανδική πόλη Drachten όπου πέρα από τα παραπάνω, έχουν γίνει νέες πρωτοποριακές παρεμβάσεις στον αστικό χώρο όπως η τοποθέτηση παιδικής χαράς στην μέση κάποιων οδών με αποτέλεσμα να αναγκάζονται οι οδηγοί να μειώνουν ταχύτητα (DW Staff, 2006). Παρόμοιες συνθήκες έχουν ξεκινήσει να εφαρμόζονται και στην Γερμανία όπου σε μερικές μικρές πόλεις, όπως η Bohmte, έχει ξεκινήσει να αφαιρείται η οδική σήμανση. Δεν μπορεί να πει ακόμη κάποιος με σιγουριά ότι οι παραπάνω λογικές είναι οι βέλτιστες για την διαχείριση τις κυκλοφορίας. Παρ όλα αυτά είναι βέβαιο ότι εξελίσσουν σημαντικά την νοοτροπία των σχεδιαστών και ανοίγουν νέους ορίζοντες στην πολεοδομία. Ο πολεοδόμος πρέπει να συνειδητοποιήσει ότι μπορεί να επέμβει στη λήψη αποφάσεων των κατοίκων σχετικά με την μετακίνηση τους, προσδιορίζοντας μερικές φορές και υποσυνείδητα την βέλτιστη για αυτούς πορεία. Έτσι μέσω του κατάλληλου πολεοδομικού σχεδιασμού είναι δυνατή η επίλυση πολλών κυκλοφοριακών προβλημάτων αποφεύγοντας την ανάγκη για οδική σήμανση και εστιάζοντας στην κυκλοφορία με βάση την «φυσικότητα» κάποιων κινήσεων και επιλογών (DW Staff, 2006). 30

2.4 ΒΑΣΙΚΕΣ ΣΧΕΔΙΑΣΤΙΚΕΣ ΑΡΧΕΣ ΤΩΝ ΟΙΚΙΣΜΩΝ ΠΟΥ ΕΞΕΤΑΣΘΗΚΑΝ Μελετώντας τους σχεδιασμούς των παραπάνω οικισμών, διαπιστώθηκε ότι διαθέτουν κάποια ιδιαίτερα στοιχεία και σχεδιαστικές αρχές που τους χαρακτηρίζουν, οι οποίες λαμβάνονται υπόψη στον σχεδιασμό του οικισμού της παρούσας εργασίας. Αυτές παρουσιάζονται συνοπτικά παρακάτω: Σχεδιασμός υποδομών που εξασφαλίζουν την αυτάρκεια του οικισμού. Ολοκληρωμένος σχεδιασμός των κατοικιών και υπολοίπων κτιρίων του οικισμού. Μείωση της κυκλοφορίας των αυτοκινήτων εντός του οικισμού ενίσχυση της μετακίνησης με τα πόδια. Δημιουργία ενιαίου κοινόχρηστου χώρου πρασίνου. Αποφυγή της χάραξης μεγάλων ευθυγράμμων οδικών τμημάτων εντός του οικισμού προώθηση καμπυλότητας οδών. Αποφυγή διαμπερούς κυκλοφορίας στις οδούς πρόσβασης στους χώρους των κατοικιών δημιουργία αδιεξόδων που καταλήγουν σε διαπλάτυνση. Δημιουργία εκτεταμένου δικτύου πεζοδρόμων και ποδηλατοδρόμων. Σχεδιασμός ρυμοτομίας που οργανώνει την κυκλοφορία των οχημάτων με βάση την φυσικότητα κάποιων κινήσεων και επιλογών ελαχιστοποίηση σήμανσης. 31

ΜΕΡΟΣ Β ΠΡΟΤΑΣΗ ΕΝΑΛΛΑΚΤΙΚΕΣ ΛΥΣΕΙΣ ΣΧΕΔΙΑΣΜΟΥ ΟΙΚΙΣΜΟΥ 32

3. ΘΕΣΗ ΟΙΚΙΣΜΟΥ ΚΑΙ ΧΑΡΑΚΤΗΡΙΣΤΙΚΑ ΕΥΡΥΤΕΡΗΣ ΠΕΡΙΟΧΗΣ Όπως έχει αναφερθεί προηγουμένως, ο κύριος σκοπός της εργασίας είναι ο σχεδιασμός ενός πρότυπου οικισμού για μόνιμη κατοικία με κατασκευαστή και διαχειριστή ιδιωτικό φορέα, που απομακρύνεται από τα πρότυπα που επικρατούν στην Ελλάδα. Ο σχεδιασμός όμως είναι βασισμένος και στην Ελληνική νομοθεσία, λαμβάνοντας υπόψη τόσο την βέλτιστη λειτουργικότητά του όσο και την υλοποίηση του με γνώμονα ένα σύνολο ενιαίων αρχών αισθητικής και αρχιτεκτονικής, επιδιώκοντας πάντα την επίτευξη του βέλτιστου βιοτικού επιπέδου αλλά και την ανθρώπινη κοινωνικότητα. Για τον σχεδιασμό και την ανάπτυξη του οικισμού αυτού επιλέχθηκε ενιαία έκταση που βρίσκεται στον Δήμο Ν. Προποντίδας σε απόσταση 30 km. περίπου από την Θεσσαλονίκη. 3.1 ΘΕΣΗ ΟΙΚΙΣΜΟΥ Το γεωτεμάχιο που προτείνεται για οικιστική ανάπτυξη με την παρούσα εργασία αποτελεί μία ενιαία έκταση συνολικού εμβαδού Ε= 393 749,33 μ 2, που ανήκει στο αγρόκτημα Νεοχωρακίου, της Τοπικής Κοινότητας Ν. Γωνιάς, της Δημοτικής Ενότητας Νέας Καλλικράτειας του Δήμου Ν. Προποντίδας, της Περιφερειακής Ενότητας Χαλκιδικής, της Περιφέρειας Κεντρικής Μακεδονίας. Η έκταση αυτή στο Γ.Π.Σ. του τέως Δήμου Καλλικράτειας που εκπονείται αλλά δεν έχει εγκριθεί, προτείνεται σαν ΠΕΡΠΟ, οπότε μπορεί να αναπτυχθεί οικιστικά με τις διαδικασίες που προβλέπονται από την ισχύουσα νομοθεσία. Εικόνα 15: Άποψη περιοχής οικισμού από Βορρά Πηγή: Ιδία επεξεργασία Η έκταση βρίσκεται πάνω στον οδικό άξονα Θες/νίκης Ν. Μουδανιών, έχει πρόσωπο στην παράπλευρη οδό του αυτοκινητοδρόμου και συνεπώς εύκολη πρόσβαση προς οποιαδήποτε κατεύθυνση με τους ανισόπεδους κόμβους που έχουν κατασκευασθεί εκατέρωθεν της έκτασης (Εικόνα 16). 33

Εικόνα 16: Θέση Οικισμού και πρόσβαση Πηγή: Google Earth, ιδία επεξεργασία 34

Η θέση του γεωτεμαχίου κρίνεται πολύ ικανοποιητική για οικιστική ανάπτυξη μόνιμης κατοικίας για τους παρακάτω λόγους. Βρίσκεται σε μικρή απόσταση (30 km ) από το μεγάλο οικιστικό κέντρο της Μακεδονίας τη Θεσσαλονίκη, με άνετη και εξαιρετική πρόσβαση μέσω της Εθνικής Οδού Θεσσαλονίκης Ν. Μουδανιών. Επίσης άνετη και εύκολη πρόσβαση με τα Ν. Μουδανιά (20 km περίπου) και από εκεί προς την υπόλοιπη τουριστική Χαλκιδική. Απέχει περί τα 6-7 km από το οικιστικό κέντρο της Ν. Καλλικράτειας που ήταν η έδρα του πρώην Δήμου Ν Καλλικράτειας και διαθέτει διάφορες βασικές υπηρεσίες. Γενικά η θέση του οικισμού στην περιοχή επιρροής φαίνεται στο Χάρτη Α.1 Ο Θερμαϊκός κόλπος με τις εξαιρετικές αμμώδης ακρογιαλιές του βρίσκεται σχετικά κοντά, αφού απέχει περί τα 6 km από την έκταση. Η γεωμορφολογία του εδάφους είναι ιδανική για οικιστική ανάπτυξη αφού οι εγκάρσιες κλίσεις του εδάφους είναι μικρές με μέγιστη κλίση 7%, με το μεγαλύτερο μέρος της έκτασης να έχει θέα στο Θερμαϊκό κόλπο και στον Όλυμπο το βουνό των θεών. (Εικόνα 17). Εικόνα 17: Πανοραμική άποψη περιοχής οικισμού από Ανατολικά Πηγή: Ιδία επεξεργασία Σήμερα η έκταση καλλιεργείται με διάφορες αγροτικές καλλιέργειες όπως σιτηρά, βαμβάκι κ.λπ., ενώ χαρακτηριστικό της περιοχής είναι η ύπαρξη, στο μεγαλύτερο τμήμα της δυτικής και της βόρειας πλευράς του γεωτεμαχίου, σειράς κωνοφόρων δένδρων (κυπαρισσιών και πεύκων), ενώ και στο εσωτερικό υπάρχουν δύο σειρές κωνοφόρων παράλληλων στην βόρεια πλευρά 35

(Εικόνα 18). Η ύπαρξη των δένδρων δημιουργεί ένα ωραίο περιβάλλον και συνεπώς αυτά λαμβάνονται υπόψη στο σχεδιασμό του οικισμού όπως θα αναφερθεί παρακάτω. Εικόνα 18: Σειρές κωνοφόρων δένδρων εντός της περιοχής μελέτης Πηγή: Ιδία επεξεργασία Η έκταση περιβάλλεται στο μεγαλύτερο μέρος της από υφιστάμενους δρόμους, όπως ανατολικά έχει πρόσωπο επί της παράπλευρης οδού, βόρεια, δυτικά και σε τμήμα της νότιας πλευράς περιβάλλεται από αγροτικές οδούς. Η ύπαρξη γεωτρήσεων ικανών να παρέχουν τις απαιτούμενες ποσότητες του νερού που θα καταναλώνονται, καθώς και η εύκολη συγκέντρωση και απορροή των νερών της βροχής στο υφιστάμενο ρέμα που βρίσκεται στα όρια της Νοτιοανατολικής πλευράς του γεωτεμαχίου, όπως και η συγκέντρωση των λυμάτων σε συγκεκριμένο τμήμα του οικισμού και από εκεί με αντλιοστάσιο να οδηγούνται στο βιολογικό καθαρισμό της Ν. Καλλικράτειας, είναι σημαντικά στοιχεία για την ανάπτυξη του οικισμού. Βόρεια σε απόσταση του ενός περίπου χιλιομέτρου βρίσκεται το οινοποιείο Τσάνταλη, ενώ ανατολικά σε απόσταση μισού χιλιομέτρου βρίσκεται η κλινική αποκατάστασης, «ΕΥΕΞΙΑ». 36

3.2 ΧΡΗΣΕΙΣ ΓΗΣ ΕΥΡΥΤΕΡΗΣ ΠΕΡΙΟΧΗΣ Όπως αναφέρθηκε προηγουμένως στο γεωτεμάχιο που σχεδιάζεται ο οικισμός η υφιστάμενη χρήση είναι η γεωργική. Επίσης η κυρίαρχη χρήση στην ευρύτερη περιοχή είναι επίσης η γεωργική, ενώ υπάρχουν και ορισμένες εγκαταστάσεις με χρήσεις του δευτερογενούς και τριτογενούς τομέα. Όλες οι χρήσεις και το υφιστάμενο οδικό δίκτυο καταγράφονται στο Χάρτη Α.2. Από τα παραπάνω γίνεται φανερό ότι η θέση του γεωτεμαχίου διαθέτει αρκετά πλεονεκτήματα τα οποία μπορούν να αξιοποιηθούν στη δημιουργία ενός αστικού οικιστικού περιβάλλοντος υψηλών προδιαγραφών. Εικόνα 19: Άποψη τμήματος περιοχής μελέτης από Δυτικά Πηγή: Ιδία επεξεργασία 37

4. ΕΝΑΛΛΑΚΤΙΚΕΣ ΛΥΣΕΙΣ ΠΟΥ ΜΕΛΕΤΗΘΗΚΑΝ Κατά την διαδικασία εκπόνησης του σχεδιασμού του οικισμού, μελετήθηκαν εξελεγκτικά διάφορες προσεγγίσεις από τις οποίες τρεις βασικές λύσεις παρουσιάζονται στη συνέχεια, αρχίζοντας από την πιο πρώιμη και καταλήγοντας στην τελική λύση. 4.1 ΕΝΑΛΛΑΚΤΙΚΗ ΛΥΣΗ 1 Η πρώτη λύση έχει στοιχεία από τον σχεδιασμό των Levittowns, αλλά και έναν χαρακτήρα περισσότερο συμβατό με τη Δημόσια πολεοδόμηση, δηλ «κανονιστικό», μελετήθηκε δε σύμφωνα με τις βασικές αρχές που σχεδιάστηκαν πολεοδομικά οι περισσότεροι οικισμοί στην Ελλάδα. Έτσι κατά τον σχεδιασμό, ελήφθησαν υπό όψη, η βέλτιστη λειτουργικότητα του οδικού δικτύου σε συνάρτηση με την διευκόλυνση της κυκλοφορίας των πεζών, τη δημιουργία των Οικοδομικών Τετραγώνων για την δόμηση και των απαραίτητων κοινοχρήστων και κοινωφελών χώρων. 4.1.1 ΟΔΙΚΟ ΔΙΚΤΥΟ Ξεκινώντας από το οδικό δίκτυο η βασική αρχή πού το προσδιόρισε ήταν η αποφυγή της διαμπερούς κυκλοφορίας στους δευτερεύοντες δρόμους πρόσβασης στις κατοικίες. Αρχικά, το κύριο οδικό δίκτυο επιτρέπει δύο εισόδους-εξόδους στον οικισμό, εκ των οποίων η πρώτη βρίσκεται στην ανατολική πλευρά του οικισμού στον παράπλευρο δρόμο της αρτηρίας Θεσσαλονίκης-Ν. Μουδανιών και η δεύτερη στην βόρεια πλευρά όπου σε επαφή με το γεωτεμάχιο αγροτικός δρόμος συμβάλει στον παράπλευρο δρόμο. Έτσι δημιουργούνται δύο βασικοί κάθετοι κεντρικοί άξονες και εκατέρωθεν τους αντίστοιχα παράλληλοι δευτερεύοντες. Ο σχεδιασμός των οδών βασίστηκε στις εδαφικές κλήσεις ούτως ώστε να διευκολύνεται η μετακίνηση αλλά και να είναι εύκολος ο σχεδιασμός της απορροής των ομβρίων χωρίς προβλήματα για τον οικισμό. Επιπλέον, σημαντικό περιορισμό για τον σχεδιασμό αποτέλεσαν οι υφιστάμενες σειρές των κωνοφόρων δένδρων οι οποίες επιδιώχτηκε να μείνουν όσο το δυνατό άθικτες. Από τους κύριους άξονες ξεκινούν δευτερεύοντες δρόμοι που εξυπηρετούν αποκλειστικά στην πρόσβαση στις κατοικίες. Οι συγκεκριμένες οδοί καταλήγουν σε αδιέξοδα όπου βρίσκονται διαπλατύνσεις που επιτρέπουν την αναστροφή των 38

οχημάτων. Με αυτόν τον τρόπο περιορίζεται η κυκλοφορία στις περιοχές των κατοικιών εξασφαλίζοντας ασφάλεια για την μετακίνηση των κατοίκων με τα πόδια αλλά και μειωμένη όχληση. 4.1.2 ΠΕΖΟΔΡΟΜΟΙ Το δίκτυο των πεζοδρόμων σχεδιάστηκε με ένα απλοϊκό σύστημα κάθετων και οριζόντιων γραμμών με στόχο την διασύνδεση όλων των περιοχών του οικισμού μεταξύ τους. Επιπλέον, οι κύριοι πεζόδρομοι τοποθετήθηκαν παράλληλα στις υφιστάμενες γραμμές δέντρων με στόχο την αξιοποίηση τους στην αισθητική ενίσχυση τις διαδρομής των πεζών. Έμφαση δόθηκε στον δυτικό κύριο πεζόδρομο που ενώνει το βόριο με το νότιο τμήμα του οικισμού, καθώς κατά το μεγαλύτερο μήκος του περιβάλλεται από δύο υφιστάμενες παράλληλες γραμμές υψηλών κωνοφόρων δέντρων. Το δίκτυο των δρόμων και των πεζοδρόμων σχεδιάστηκε με τέτοιο τρόπο ούτως ώστε να είναι δυνατός ο χωρισμός των δημιουργούμενων Οικοδομικών Τετραγώνων σε ορθογώνια οικόπεδα με ελάχιστες διαστάσεις 20μ.x30μ., με πρόσωπο τα 20μ και εμβαδό 600τ.μ., έτσι ώστε με μέγιστο συντελεστή δόμησης 0.4 να επιτρέπεται η δημιουργία κατοικιών με ελάχιστη επιφάνεια 240 τ.μ. 4.1.3 ΧΩΡΟΙ ΠΡΑΣΙΝΟΥ Οι χώροι πρασίνου δημιουργήθηκαν έτσι ώστε να μην απέχουν περισσότερο από 300 μέτρα από κάθε κατοικία και να είναι σύμφωνοι με τις υφιστάμενες προδιαγραφές. Οι περισσότεροι κοινόχρηστοι χώροι αναπτύσσονται στο δυτικό μέρος του οικισμού καθώς σε αυτό συγκεντρώνονται οι περισσότερες κατοικίες και ταυτόχρονα υπάρχει θέα προς την θάλασσα. Στο κέντρο του οικισμού τοποθετείται το κεντρικό πάρκο το οποίο εφάπτεται τόσο με τις κεντρικές λειτουργίες όσο και με την περιοχή του σχολείου. 39