Το αρχιτεκτονικό έργο είναι ένα πολυσύνθετο σύστηµα σχέσεων και συνθηκών Επεξεργάζεται τρεις κατηγόριες ζητηµάτων -Τη χρηστική οργάνωση (χρήσεις, λειτουργίες, συµπεριφορές) -Την αντιλιπτική οργάνωση (γεωµετρία, χρώµα, υφή) -Την κατασκευαστική οργάνωση (στατικό σύστηµα, τεχνολογία) (. Φατούρος)
Στο πλαίσιο της ανάλυσης του αρχιτεκτονικού έργου επιχειρήθηκε µια προσπάθεια κατηγοριοποίησης η οποία εκφράστηκε µέσα από την τυπολογία. Τι είναι τυπολογία: Η συγκριτική κατάταξη των επικρατέστερων αρχιτεκτονικών λύσεων µε κριτήρια αντικειµενικά και ορθολογικά
Τύπος είναι µια επαναλαµβανόµενη αναγνωρίσιµη οργανωτική δοµή. εν έχει διαστάσεις και κλίµακα. Βρίσκεται σε διαλεκτική σχέση µε την τεχνική, τη λειτουργία και τα στυλ αλλά δεν χαρακτηρίζεται από αυτά. (Aldo Rossi) Τύπος είναι ένα αφηρηµένο αντικείµενο, κατασκευασµένο από την ανάλυση, το οποίο αναπαράγει τις ουσιώδεις ιδιότητες µιας κατηγόριας αντικειµένων και επιτρέπει να τις εκτιµήσουµε κατ οικονοµία (Ph. Panerai) Τύποι πορείας κατά τον Ching
-Τυπολογικοί πίνακες Μορφολογία Ρυθµολογία, Θεωρία των Αρχιτεκτονικών Μορφών & Ρυθµών Η τυπολογία των κατόψεων στην παραδοσιακή αρχιτεκτονική
Η έννοια «µορφή» αναφέρεται στην αντιληπτική οργάνωση του αρχιτεκτονικού έργου δηλαδή περιλαµβάνει όλα αυτά τα στοιχεία όψεις, κατόψεις, τοίχοι, παράθυρα, µπαλκόνια, χρώµατα που το προσδιορίζουν ως στοιχείο του χωρου εν αναφέρεται τόσο στο διάκοσµο όσο στα στοιχεία της γενικής σύνθεσης του
Αφορά: - την θέση του στο χώρο και τη σχέση του µε το περιβάλλον του, - -την ογκοπλασία του που σχετίζεται µε το σχήµα της κάτοψης, τη γεωµετρία της στέγης κ.α. - την οργάνωση των όψεων, τη σχέση των κενών και των πλήρων, τα σχήµατα και και τις αναλογίες των ανοιγµάτων και τη διάταξή τους, τη θέση και το µέγεθος προεξοχών και εσοχών κ.α.
Στοιχεία της Αρχιτεκτονικής Μορφολογίας: Μάζα, Χώρος, Φως - Ενεργητικά στοιχεία (Σύστηµα κατασκευής) Μορφή: - Παθητικά στοιχεία (Επικαλύψεις, στοιχεία πλήρωσης, επενδύσεις) (κατά τον Π. Μιχελή) - Κοσµητικά στοιχεία
Το κατασκευαστικό σύστηµα του κτιρίου συµµετέχει στη µορφή Θα µπορούσαµε να κάνουµε µια πρώτη διάκριση µεταξύ: ολόσωµων φορέων (φέρουσα τοιχοποιία) πλαισιακών φορέων (δοκός επι στύλου)
Το άνοιγµα στους ολόσωµους φορείς νοείται ως στοιχείο διάτρησης του πλήρους τρυπάκαι έχει περιορισµένες διαστάσεις Αντίθετα στους πλαισιακούς φορείς είναι απελευθερωµένο από το στατικό σύστηµα και έχει µεγαλύτερη ελευθέρια όσον αφορά το µέγεθος και τη γεωµετρία του
ιάκοσµος είναι αυτός που περιγράφει το ρυθµό ή το στυλ Ρυθµός ή στυλ είναι ο εκφραστής του ύφους µιας εποχής, όχι στη λογική της εφήµερης µόδας αλλά ως καταστάλαγµα µιας πορείας αισθητικών αναζητήσεων
Το στυλ είναι µια έννοια εργαλείο για την κατάταξη των αρχιτεκτονικών µορφών αλλά και των µορφών του λόγου και της τέχνης γενικότερα. Το στυλ χαρακτηρίζεται από οµοιογένεια και ενότητα στη µορφολογική γλώσσα και συνήθως αναφέρεται στα δηµιουργήµατα µιας συγκεκριµένης οµάδας ή κοινωνίας, που έζησε σε ένα συγκεκριµένο τόπο και χρόνο
Ο σχεδιασµός σε κάθε εποχή ιεραρχεί µε διαφορετικό τρόπο τις κατηγόριες των αποφάσεων που λαµβάνει υπ όψιν: Έως το 1920: αισθητική προσέγγιση Έως το 1960: τεχνολογική προσέγγιση Έως το 1970: επιστηµονική προσέγγιση Έως σήµερα: κοινωνική προσέγγιση (κατά τον Π. Τζώνο)
Αρµονική είναι η σύνθεση που οργανώνει τις σχέσεις των µερών και του όλου κατά τρόπο που να αποκτούν µια αυτάρκη ενότητα
Αισθητική εµπειρία και αρέσκεια Η µορφή ενός αντικειµένου αποτελεί οπτικό ερέθισµα που εµπεριέχει πληροφορία. Η αντίληψη οργανώνει την πληροφορία αυτή. Αναζητεί νόµους οργάνωσης όπως αναλογίες, επαναλήψεις, συµµετρίες, ρυθµούς
Η µορφή του κτιρίου µε βάση την ποσότητα της καταγεγραµµένης πληροφορίας. Τάσεις απλοποίησης και οργάνωσης Η πληροφορία είναι φυσικό µέγεθος και µετριέται σε bits
Η αρέσκεια είναι ένα συναίσθηµα που αναφέρεται στην αισθητική ικανοποίηση. Βασικός παράγοντας που την καθορίζει είναι η συνοχή. Συνοχή είναι η καλή διάρθρωση των στοιχείων που εξασφαλίζεται µε τη συνεπή εφαρµογή των οργανωτικών νοµών που χαρακτηρίζουν τις αρχιτεκτονικές µορφές ώστε να αναγνωρίζονται ως ενιαία σύνθεση και όχι ως παράθεση ασυσχέτιστων πραγµάτων Οι κανόνες που εξασφαλίζουν τη συνοχή και δηµιουργούν µια ευανάγνωστη εικόνα µπορεί να διαφοροποιούνται µε βάση τα κριτήρια σχεδιασµού της κάθε εποχής
ΣΥΜΜΕΤΡΙΑ & ΕΠΑΝΑΛΗΨΗ Ένας κανόνας ευµορφίας που χαρακτηρίζει σχεδόν ολόκληρη την ιστορία της αρχιτεκτονικής µέχρι και τον 20 αι. είναι η συµµετρία. Αυτή η συνθήκη σε συνδιασµο µε την ρυθµική επανάληψη των στοιχείων που συνθέτουν το όλον και τη διάταξή τους σε άξονες δηµιούργησε ένα κατεστηµένο τρόπο µορφόλογησης των κτιρίων
ΑΝΑΛΟΓΙΕΣ Ένας άλλος κανόνας είναι ο καθορισµός σχηµάτων και σχέσεων ανάλογων µεταξύ τους. Η γεωµετρία δίνει τη δυνατότητα δηµιουργίας σχέσεων διαφορετικών µεγεθών µε κοινές σταθερές στις οποίες µπορούν να αναχθούν. Τότε έχουµε µεγέθη ανάλογα Όλες αυτές οι χαράξεις που ορίζουν αισθητικά αποτελέσµατα βάσει γεωµετρικών αναλογιών ονοµάζονται αρµονικές χαράξεις
Χρυσή τοµή Η διαίρεση µιας ευθείας σε µέσο και ακρο λόγο Ισχύει η σχέση: α/β = β/α + β = Φ = 1.618. Η γεωµετρική κατασκευή της διαίρεσης µιας ευθείας σε µέσο και ακρο λόγο
Χρυσή τοµή Το ορθογώνιο µε σχέση πλευρών Φ έχει ιδιαίτερο ενδιαφέρον γιατί δίνει µεγάλο αριθµό αρµονικών σχέσεων ιαιρείται εσωτερικά και επεκτείνεται εξωτερικά επ άπειρο σε ορθογώνια µε λόγο Φ των οποίων οι λογαριθµικές κορυφές ορίζουν σπείρα και µάλιστα λογαριθµική
αρχοντικό Τσιατσαπά, Καστοριά Ανάλυση των αρχών οργάνωσης της όψης βάσει γεωµετρικών χαράξεων
Η αποδέσµευση της µορφής από την αυστηρή συµµετρία στις αρχές του 20ου αι. που ήρθε ως αντίδραση στον παρωχηµένο ιστορισµό των µορφών δεν σηµαίνει ότι απέταξε τους κανόνες που ορίζουν τις σχέσεις των στοιχείων, τα µεγέθη και τις αναλογίες τους. Άλλοτε προέκυψαν µε ένα γεωµετρικά ελεγχόµενο τρόπο και άλλοτε εµπειρικά και αισθαντικά µε στόχο µια ενιαία, αρµονική σύνθεση. Villa Garches, 1926 Le Corbusier
Το µοντέρνο κίνηµα απέρριψε την συµµετρία και την επανάληψη θεωρώντας τα αποτελέσµατα ενός αυθαίρετου δογµατισµού. Το παράθυρο θα καθοριστεί ως γεωµετρία και ως θέση βάσει της ανάγκης του εσωτερικού χωρου στον οποίο αναφέρεται για φως και θέα. Κατά τον Bruno Zevi: Συµµετρία = σπασµωδική ανάγκη για σιγουριά Sangallo 1515 Wright 1936
Η ευµορφία εν κατακλείδει είναι θέµα σχέσεων και αναλογιών στον τρόπο οργάνωσης των στοιχείων που συνθέτουν τη µορφή. Είτε αυτά προκύπτουν µε ένα γεωµετρικά ελεγχόµενο τρόπο είτε όχι. Ο δέκτης πρέπει να αντιλαµβάνεται τη νοµοτέλεια των στοιχείων της σύνθεσης που προσδιορίζουν το «όλον» είτε αυτά είναι γραπτός διάκοσµος, είτε είναι καθαροί όγκοι ή ακόµα και ρευστές µορφές. Van Doesburg, 1923 Frank Gehry, 1999
O µορφολογικός χαρακτήρας των οικοδοµικών µετώπων Στα ιστορικά σύνολα η έννοια της προστασίας αναφέρεται στη διαφύλαξη των διαµορφωµένων σχέσεων µεταξύ των στοιχείων που ορίζουν το κτισµένο αυτό περιβάλλον Στο πλαίσιο της ανάλυσης που κάνουµε εξετάζουµε το µορφολογικό χαρακτήρα των οικοδοµικών µετωπών για να κατανοήσουµε τις σχέσεις των στοιχείων που συνθέτουν το «όλον». Πράγα, κεντρική πλατεία
Έτσι αποκρυσταλλώνουµε τη «µορφή» σε επίπεδο συνόλου - ιερευνούµε τις σχέσεις µεταξύ των στοιχείων που συνθέτουν την εικόνα του οικοδοµικού µετώπου τους - Αναγνωρίζουµε τους κανόνες που διέπουν την λογική της οργάνωσής - Ξεχωρίζουµε τα στοιχεία που λειτουργούν «ανατρεπτικά» στους παράγοντες που συγκροτούν την ενότητα. Ντουµπαϊ, παλιά πόλη
Εξετάζουµε: 1. Τα µεγέθη των κτιριακών όγκων -Τη µεταξύ τους θέση (σε επαφή ή σε απόσταση) -Τη σχέση τους µε το δρόµο - Τις αναλογίες τους (σχέση πλάτους ύψους) - Την προσαρµογή τους στο ανάγλυφο (αν έχουµε έντονη κλίση)
Εξετάζουµε: 2. Τη διάπλαση των όγκων: Καθαρές γεωµετρίες / σύνθετες ογκοπλασίες Την γεωµετρική έκφραση της ογκοπλασίας στην κύρια όψη προς το δρόµο (επίπεδη όψη / προβολή πλάγιων τµηµάτων της όψης ή κεντρικού)
Εξετάζουµε: 3. Τη θέση, τη γεωµετρία και τη σχέση των επιµέρους στοιχείων των όψεων οµικά στοιχεία των όψεων είναι τα επιµέρους στοιχεία του κτιρίου που εντάσσονται σε αυτήν και καθορίζουν τη µορφή της (ανοίγµατα, εξώστες, αρχιτεκτονικές προεξοχές & εσοχές, στέγες κ.α.) Αυτά χαρακτηρίζονται από το µέγεθος και τις αναλογίες τους π.χ. οριζόντιο παράθυρο/ υψίκορµο παράθυρο Από τους κανόνες που διέπουν τις σχέσεις µεταξύ τους -Συµµετρία/ασυµµετρία, -ρυθµική επανάληψη των στοιχείων/ ακανονιστία -Κατακορυφισµός / οριζοντιότητα
ιατάξεις δοµικών στοιχείων: συµµετρία / ασυµµετρία
ιατάξεις των στοιχείων: ευθυγραµµισµένα /ακανόνιστα Συµµετρική οργάνωση, ρυθµική διάταξη ανοιγµάτων, υψίκορµα ανοίγµατα Συµµετρική οργάνωση, ρυθµική διάταξη ανοιγµάτων, οριζόντια ανοίγµατα Ασύµµετρη οργάνωση, ακανόνιστη διάταξη ανοιγµάτων ποκοιλοµορφία ανοιγµάτων
Ρυθµική επανάληψη και οµαδοποίηση ο νόµος της Εγγύτητας Στοιχεία µε τοπική γειτνίαση γίνονται αντιληπτά ως ενότητα ή οµάδες. (Gestalt) Ο τονισµός του κατακορυφισµού ή της οριζοντιότητας στη διάταξη των στοιχείων έχουν σηµασία για την εικόνα του συνόλου Οριζόντια εγγύτητα Κατακόρυφη εγγύτητα
Εξετάζουµε: 4. Τη σχέση κενών πληρών σε κάθε στοιχείο και στο σύνολο του οικοδοµικού µετώπου Επικράτηση των κενών Επικράτηση του πλήρους Συµπαγής βάση διάτρητη ανωδοµή Ανάπτυγµα οδου Τσιµισκή, Θεσσαλονίκη
Εξετάζουµε: 5. Τη συνέχεια / ασυνέχεια των κτιριακών όγκων στο οικοδοµικό µέτωπο - Η ασυνέχεια ως κανόνας ή ως ανατροπή του κανόνα Κέρκυρα Άµστερνταµ
Εξετάζουµε: 5. Την έννοια της συνέχειας στην τρίτη διάσταση (υψος) το skyline των οικοδοµικών µετώπων Ντάλλας, Η.Π.Α. Βαρσοβία, Πολωνία
Αναγνωρίζουµε τους «κανόνες» που διέπουν τη µορφή του οικοδοµικού µετώπου και σχολιάζουµε την ενότητα, το βαθµό οµοιογένειας και τη συνοχή του συνόλου
Σχολιάζουµε τα στοιχεία που λειτουργούν κατ εξαίρεση και ανατρέπουν τον κανόνα Το ενδιαφέρον εστιάζεται εκεί που ο κανόνας παραβιάζεται
Σχολιάζουµε την ένταξη νέων κατασκευών Άµστερνταµ, Heren Gracht Λαδάδικα Θεσσαλονίκης
Ένταξη νέων κατασκευών Άνω πόλη Θεσσαλονίκης. Πολιορκητού & Πηλέως Οι νέες σχέσεις µεγεθών που έχουν δηµιουργηθεί οδήγησαν στο παράδοξο φαινόµενο η µοναδική παλιά κατασκευή που διατηρείται να λειτουργεί ανατρεπτικά στην οµογένεια του συνόλου
Σχολιάζουµε τα υλικά, την υφή τους, το χρώµα, τον διάκοσµο και γενικά τον αισθητικό χαρακτήρα των οικοδοµικών µετώπων Βαρσοβία Στοκχόλµη
Εφόσον αναγνωρίσουµε τους «κανόνες» που αποδίδουν συνοχή στην εικόνα του συνόλου είµαστε σε θέση να τους εφαρµόσουµε: -για την αρµονική ένταξη νέων κτιρίων στο αστικό τους περιβάλλον -Για την αναµόρφωση των κτιριακών όψεων στο πλαίσιο αστικών αναπλάσεων και αναβάθµισης οικιστικών περιοχών
Αναµόρφωση κατοικίας µε χαρακτηριστικά ένταξης στο περιβάλλον της Άνω Πόλη Θεσσαλονίκης
Αναµόρφωση των όψεων κτιρίου στο πλαίσιο της ανάπλασης της περιοχής των Λαδάδικων Θεσ/νικης (1995)