Βιομηχανική Κοινωνιολογία και Βιομηχανικές Σχέσεις 9 ΠΕΡΙΕΧΟΜΕΝΑ ΜΕΡΟΣ 1ο ΒΙΟΜΗΧΑΝΙΚΗ ΚΟΙΝΩΝΙΟΛΟΓΙΑ Οργάνωση Εργασία - Τεχνολογία Πρόλογος Καθηγητή Βασίλη Φίλια... 17 Εισαγωγή του συγγραφέα... 21 1. Η Εργασία: Ιστορική Εξέλιξη και Σύγχρονος Κοινωνικός Ρόλος... 33 1.1. Εισαγωγή... 33 1.2. Ιστορική Περιοδολόγηση και Βασικές Αναλυτικές Έννοιες... 37 1.3. Η Σύγχρονη Διάσταση... 51 2. Η Βιομηχανική Κοινωνιολογία... 64 2.1. Η Κοινωνιολογική Μελέτη της Βιομηχανικής Εργασίας, Οργάνωσης και Κοινωνίας... 64 2.2. Οι Απαρχές της Βιομηχανικής Κοινωνιολογίας... 65 2.3. Η Εγκαθίδρυση της Βιομηχανικής Κοινωνιολογίας... 69 2.4. Η Κοινωνιολογία της Οργάνωσης... 71 2.5. Η Ευρύτερη Κοινωνική Διάσταση στη Μελέτη της Οργάνωσης.. 75 2.6. Προς μια Σύγκλιση των Διαφορετικών Θεωρητικών Προσεγγίσεων... 79 3. Εργασία και Οργάνωση στα πλαίσια των Γενικών Θεωριών των Κλασικών Κοινωνιολόγων... 84 3.1. Εισαγωγή... 84 3.2. Ο Μάξ Βέμπερ (Max Weber)... 84 3.3. Ο Εμίλ Ντυρκάιμ (Emil Durkheim)... 95 3.4. Ο Κάρλ Μάρξ (Karl Marx)... 105
10 Δημοσθένης Ι. Δασκαλάκης 4. Εργασία και Οργάνωση: Από την Επιστημονική Διοίκηση στις Ανθρώπινες Σχέσεις... 119 4.1. Εισαγωγή... 119 4.2. Ο Τεϋλορισμός... 121 4.3. Ο Φορντισμός... 133 4.4. Η Προσέγγιση του H. Fayol... 136 4.5. Η Σχολή των Ανθρωπίνων Σχέσεων... 138 5. Εργασία και Οργάνωση: Σύγχρονες Θεωρίες... 149 5.1. Εισαγωγή... 149 5.2. Η Θεωρία των Ανθρωπίνων Αναγκών... 156 5.3. Η Θεωρία των Παραγόντων Υποκίνησης-Υγιεινής... 164 5.4. Η Θεωρία Χ και η Θεωρία Υ... 168 5.5. Η Έμφαση στη Συμμετοχική Διοίκηση... 173 5.6. Η Οργάνωση με Όρους Εξουσίας-Ελέγχου... 175 5.7. Η Οργάνωση με Όρους Προβλεψιμότητας... 179 5.8. Ο Ρόλος της Τεχνολογίας... 181 6. Μεταφορντισμός, Νέα Τεχνολογία και Εργασία: Το Νέο Τεχνολογικό, Οργανωτικό και Εργασιακό Μοντέλο... 184 6.1. Κυριαρχία του Φορντισμού, Κρίση και Υπέρβαση... 184 6.2. Νέα Τεχνολογία και Ευελιξία: Η Απάντηση στην Κρίση... 200 6.3. Εννοιολόγηση και Θεωρητικές Προσεγγίσεις της Τεχνολογίας... 209 6.4. Νέα Τεχνολογία και Εργασία: Εμπειρίες και Προοπτικές... 214 7. Εργασία και Κοινωνική Προστασία από τη Βιομηχανική Επανάσταση στη Μεταβιομηχανική Εποχή... 226 7.1. Εισαγωγή... 226 7.2. Η Συλλογική Οργάνωση της Κοινωνικής Φροντίδας... 227 7.3. Εργατικό Κίνημα και Κοινωνικό Κράτος... 231 7.4. H Περίοδος μέχρι και τα τέλη της δεκαετίας του 1920... 234 7.5. Φορντισμός και Κοινωνικό Κράτος... 235 7.6. Η «Χρυσή Εποχή» και η Κρίση του Κοινωνικού Κράτους... 239 7.7. Το Νέο Οργανωτικό Μοντέλο... 242 7.8. Η Αναντιστοιχία των Μοντέλων Οργάνωσης... 248 7.9. Η Πρόκληση του Μέλλοντος... 253
Βιομηχανική Κοινωνιολογία και Βιομηχανικές Σχέσεις 11 8. Εργασία και Οργάνωση σε Δυνητικό Περιβάλλον... 266 8.1. Εισαγωγικά για το Οργανωτικό Φαινόμενο στο Διαδίκτυο... 266 8.2. Από την Γραφειοκρατική στην «Μετα-γραφειοκρατική» Οργάνωση... 269 8. 3. Η Δυνητική Οργάνωση... 276 8.4. Η Εργασία σε Δυνητικό Περιβάλλον: Τηλεεργασία... 290 8.5. Επίλογος... 297 ΜΕΡΟΣ 2ο ΒΙΟΜΗΧΑΝΙΚΕΣ ΣΧΕΣΕΙΣ Πρόλογος Καθηγητή Ιωάννη Κουκιάδη... 303 Εισαγωγή του συγγραφέα... 307 1. Οι Βιομηχανικές Σχέσεις... 315 1.1. Διευκρινίσεις Ορολογίας και Μεθοδολογίας... 315 1.2. Προσδιοριστικοί Παράγοντες και Τάσεις της Έρευνας Ιστορικά... 317 1.3. Η Συστημική Θεωρία του Dunlop - Κριτική και Δημιουργικές Αντιδράσεις... 329 1.4. Σύγχρονες Κατευθύνσεις της Έρευνας... 341 1.5. Χρησιμότητα και Κίνδυνοι της Συγκριτικής Μελέτης... 346 2. Ο Εργατικός Συνδικαλισμός μέσα στο Σύγχρονο Μεταβαλλόμενο Περιβάλλον... 349 2.1. Εισαγωγή... 349 2.2. Κοινωνικές και Ιστορικές Καταβολές... 354 2.3. Η Ανάπτυξη του Συνδικαλισμού στην Ελλάδα... 360 2.4. Θεσμική Κατοχύρωση... 366 2.5. Οι Σύγχρονες Συνδικαλιστικές Οργανώσεις... 373 2.6. Οι Προκλήσεις του Σύγχρονου Περιβάλλοντος: Νέα Τεχνολογία, Παγκοσμιοποίηση, Ευρωπαϊκή Διάσταση και Αλλαγές στη Δομή της Αγοράς Εργασίας... 389
12 Δημοσθένης Ι. Δασκαλάκης 3. Εξουσία, Σύγκρουση και Συνεργασία στις Βιομηχανικές Σχέσεις... 408 3.1. Σύγκρουση και Εξουσία: Η Κοινωνιολογική Μελέτη της Σύγκρουσης... 408 3.2. Προσεγγίσεις της Βιομηχανικής Σύγκρουσης... 419 3.3. Οι Μορφές και η Μελέτη της Βιομηχανικής Σύγκρουσης... 434 3.4. Βιομηχανική Δημοκρατία και Εργατική Συμμετοχή: Διευκρινίσεις Ορολογίας... 445 3.5. Μορφές Έμμεσης Συμμετοχής Μέσου και Ανωτέρου Οργανωτικού Επιπέδου... 453 3.6. Εργατικός Έλεγχος και Αυτοδιαχείριση... 460 3.7. Μορφές Άμεσης Κατώτερης Συμμετοχής - Εκδημοκρατισμός, Εξανθρωπισμός και Έλεγχος της Εργασίας... 469 4. Κράτος και Βιομηχανικές Σχέσεις... 482 4.1. Εισαγωγή... 482 4.2. Κρατικός Παρεμβατισμός: Θεωρητικό, Ιστορικό Πλαίσιο και Προοπτικές... 484 4.3. Μορφές Κρατικής Παρέμβασης στις Εργασιακές Σχέσεις... 494 4.4. Τυπολογία των Εθνικών Συστημάτων... 500 4.5. Νομοθετικές Παρεμβάσεις: Ουσιαστικές και Διαδικαστικές... 504 4.6. Οικονομική Πολιτική, Εισοδηματική Πολιτική και Μηχανισμοί Διαμόρφωσης Συναινέσεων... 511 4.7. Επίλογος... 524 5. Οι Συλλογικές Διαπραγματεύσεις... 526 5.1. Σημασία και Ρόλος των Συλλογικών Διαπραγματεύσεων: Εισαγωγικές Παρατηρήσεις... 526 5.2. Έννοια και Φύση των Συλλογικών Διαπραγματεύσεων... 531 5.3. Η Ευρωπαϊκή Εμπειρία των Συλλογικών Διαπραγματεύσεων... 541 5.4. Η Ελληνική Εμπειρία από τις Συλλογικές Διαπραγματεύσεις κατά το Παρελθόν... 546 5.5. H Πρόσφατη Ελληνική Εμπειρία από το Μοντέλο των «Ελεύθερων Συλλογικών Διαπραγματεύσεων»... 548 5.6. Οι Συλλογικές Διαπραγματεύσεις μετά το Μνημόνιο: Οι Ρυθμίσεις του Κυρωτικού Νόμου του Μνημονίου (3845/2010), του Επικαιροποιημένου Μνημονίου και
Βιομηχανική Κοινωνιολογία και Βιομηχανικές Σχέσεις 13 του Νόμου 3899/2010 για τις Ειδικές Επιχειρησιακές Συλλογικές Συμβάσεις Εργασίας... 553 5.7. Επίλογος... 564 6. Οι Μηχανισμοί Επίλυσης και Ρύθμισης των Συλλογικών Διαφορών Εργασίας στην Ελλάδα... 568 6.1. Εισαγωγικά για το Νέο Σύστημα Συμφιλίωσης, Μεσολάβησης και Διαιτησίας... 568 6.2. Η Συμφιλίωση... 572 6.3. Ο Οργανισμός Μεσολάβησης και Διαιτησίας (Ο.ΜΕ.Δ.)... 574 6.4. Η Μεσολάβηση... 577 6.5. Η Διαιτησία... 585 6.6. Ο «Δημόσιος Διάλογος»... 589 6.7. Αποτίμηση της Θεσμικής Μεταρρύθμισης στην Ελλάδα... 590 6.8. Ρυθμίσεις για τη Μεσολάβηση, τη Διαιτησία και τον Ο.ΜΕ.Δ. μετά το Μνημόνιο... 603 6.8.1. Η Νομοθετική Επιβεβαίωση της Πρόθεσης Μεταβολής του Θεσμικού Πλαισίου... 603 6.8.2. Η Νομοθετική Επιβολή Περιορισμών στις Χορηγούμενες μέσω Ο.ΜΕ.Δ. Αυξήσεις... 604 6.8.3. Από την Διαιτησία του Νόμου 1876/1990 στο Σύστημα του Νόμου 3899/2010... 608 6.8.4. Το Σύστημα Διαιτησίας του Νόμου 3899/2010... 6079 6.8.5. Οι Αλλαγές του Νόμου 3899/2010 στον Οργανισμό Μεσολάβησης και Διαιτησίας... 613 7. Η Ευελιξία στις Εργασιακές Σχέσεις... 615 7.1. Εργασιακή Ευελιξία: Έννοια και Μορφές... 615 7.2. Εσωτερική Ποσοτική Εργασιακή Ευελιξία - Ευελιξία του Χρόνου Εργασίας: Διαστάσεις του Προβλήματος και Βασικές Μορφές... 623 7.3. Ευελιξία και Μείωση του Χρόνου Εργασίας: Ευρωπαϊκή και Ελληνική Εμπειρία... 632 7.4. Το 35ωρο στην Ιταλία και στην Γαλλία και Σκέψεις για την Εφαρμογή του στην Ελλάδα... 650 7.5. Εξωτερική Ποσοτική Εργασιακή Ευελιξία -Ευέλικτες
14 Δημοσθένης Ι. Δασκαλάκης Μορφές Απασχόλησης: Τυπική και Άτυπη Απασχόληση και Βασικοί Τύποι Ευέλικτων Μορφών... 658 7.6. Η Μερική Απασχόληση... 666 7.7. Ρύθμιση της Ευελιξίας: Παραδοσιακά Μοντέλα Ρύθμισης και Νέες Τάσεις: Συμβατικοποίηση, Αποκέντρωση και Ελαστικοποίηση των Ρυθμίσεων... 674 7.8. Ευελιξία με Ασφάλεια στην Απασχόληση (flexicurity): Είναι Δυνατό και Επιθυμητό Ένα Ελληνικό Μοντέλο;... 677 7.9. Μέτρα για την Ευελιξία στην Αγορά Εργασίας και την Απασχόληση μετά το Μνημόνιο... 687 7.10. Επίλογος... 696 Ενδεικτική Βιβλιογραφία... 701