ΙΕΡΕΥΝΗΣΗ ΠΕΡΙΒΑΛΛΟΝΤΙΚΩΝ ΕΠΙΠΤΩΣΕΩΝ : ΘΕΜΑΤΑ, ΕΡΩΤΗΜΑΤΑ, ΚΡΙΤΗΡΙΑ

27 ΙΕΡΕΥΝΗΣΗ ΠΕΡΙΒΑΛΛΟΝΤΙΚΩΝ ΕΠΙΠΤΩΣΕΩΝ : ΘΕΜΑΤΑ, ΕΡΩΤΗΜΑΤΑ, ΚΡΙΤΗΡΙΑ Τζένη Κοσµάκη Αρχιτέκτων-Πολεοδόµος Επίκ. Καθηγήτρια ΕΜΠ Η διερεύνηση των περιβαλλοντικών επιπτώσεων απαιτείται συνήθως όταν έργα ή δραστηριότητες που περικλείουν κινδύνους για το περιβάλλον πρόκειται να εγκατασταθούν σε µία περιοχή. Αποτελεί όµως παράλληλα και ένα τρόπο προσέγγισης ενός θέµατος σχεδιασµού - πολεοδοµικού ή αρχιτεκτονικού πριν από την οριστική µελέτη του. Η διερεύνηση των περιβαλλοντικών επιπτώσεων στηρίζεται στην διεπιστηµονική προσέγγιση. Περιλαµβάνει δύο κυρίως µέρη που αλληλοτροφοδοτούνται : Την ανάλυση των έργων και των δραστηριοτήτων και του υφισταµένου περιβάλλοντος και την εκτίµηση και αξιολόγηση των επιπτώσεων. Στα αρχικά στάδια επισηµαίνονται οι παράγοντες που περικλείουν κινδύνους και τα όρια αντοχής του περιβάλλοντος. Η περιγραφή και ανάλυση είναι ουσιαστικά µία επιλεκτική διαδικασία µέσα από την οποία εντοπίζονται τα κρίσιµα για το περιβάλλον θέµατα. Μια εξαντλητική - χωρίς ιεράρχηση - αναφορά στο υφιστάµενο περιβάλλον, που απαριθµεί απλώς χωρίς να αξιολογεί τα διάφορα στοιχεία του µπορεί να οδηγήσει σε ισοπεδωτική αντιµετώπιση των επιπτώσεων και σε αδυναµία αξιολόγησης της βαρύτητάς τους. Πριν από κάθε ανάλυση έργων ή περιβάλλοντος και την τελική εκτίµηση και αξιολόγηση των επιπτώσεων χρειάζεται να διαµορφωθούν οι στόχοι και οι κατευθύνσεις της µελέτης. Χρειάζεται δηλαδή από την αρχή να διαµορφωθούν τα κριτήρια και να τεθούν συγκεκριµένα ερωτήµατα για την διερεύνηση των θεµάτων του περιβάλλοντος. Το βασικό ερώτηµα που διατρέχει τη διερεύνηση είναι το αν οι επιπτώσεις ενός έργου ή µιας δραστηριότητος είναι σηµαντικότερες από την ωφέλειά τους. Το ερώτηµα αυτό δεν απαντάται µετά από την περιγραφή του µεµονωµένου έργου ή του άµεσου περιβάλλοντός του. Προσεγγίζεται από τα πρώτα στάδια µέσα από µια σειρά ερωτηµάτων, όπως π.χ. σχετικά µε την ακτίνα ή την εµβέλεια των επιπτώσεων ή σχετικά µε το ποιές κοινωνικές οµάδες χρεώνονται το κόστος του έργου ή ωφελούνται από αυτό. Η ωφέλεια δηλαδή ή οι επιπτώσεις ενός έργου ή µιας δραστηριότητας δεν είναι έννοιες που αφορούν µόνο σχέσεις µεταξύ υλικών στοιχείων (φυσικών στοιχείων και ανθρώπινων έργων) αλλά και συγκρούσεις συµφερόντων ή ενδιαφερόντων µεταξύ κοινωνικών οµάδων, φορέων ή ατόµων. Αφορούν επίσης ιεραρχήσεις ανάµεσα σε περιφερειακό και τοπικό επίπεδο, διακρίσεις µεταξύ άµεσης και ευρύτερης επιρροής του έργου. Η εκτίµηση των επιπτώσεων των σχεδιαζόµενων έργων είναι τελικά µία διαδικασία που βασίζεται σε ποιοτικά κριτήρια. Ορισµένα από τα εξεταζόµενα στοιχεία (κυρίως αυτά του φυσικού περιβάλλοντος) είναι µετρήσιµα µέσα από αντικειµενικές, επιστηµονικές µεθόδους και τεχνικές. έ συµβαίνει όµως το ίδιο µε τα θέµατα του ανθρωπογενούς περιβάλλοντος, εφ' όσον δε υπάρχουν "κοινά

28 αποδεκτοί" κανόνες για τη βιωσιµότητά του. Η διατύπωση ερωτηµάτων σχετικά µε τις οµάδες των κατοίκων και των ενδιαφεροµένων σε µία περιοχή µπορεί να βοηθήσει στη διευκρίνηση ορισµένων επιπτώσεων. Σηµαντικό επίσης είναι να διαπιστωθούν τα θέµατα που συνδέουν τη βιωσιµότητα του φυσικού και του οικιστικού περιβάλλοντος όπως π.χ. θέµατα απασχόλησης και συντήρησης των φυσικών πόρων. ΠΕΡΙΓΡΑΦΗ ΕΡΓΩΝ Ή ΡΑΣΤΗΡΙΟΤΗΤΩΝ Η περιγραφή ενός έργου ή µιας δραστηριότητας αναφέρεται στον σκοπό, το µέγεθος, τη θέση, την οργάνωση λειτουργιών, την οργάνωση χώρου, την κατασκευή, την οργάνωση του εργοταξίου, τη λειτουργία - διαχείρησή του. Σπάνια υπάρχει µονοσήµαντη αντιστοιχία µεταξύ των παραπάνω χαρακτηριστικών και του έργου. Συνήθως υπάρχουν εναλλακτικές ως προς το µέγεθος, τη θέση, την οργάνωση λειτουργιών και την οργάνωση του χώρου. Ενα έργο ή µια δραστηριότητα µπορεί π.χ. να έχει µεγάλο µέγεθος και ενιαία οργάνωση λειτουργιών ή να αποτελείται από µικρότερου µεγέθους µονάδες που να κατανέµονται σε διάφορες θέσεις. Ενα τµήµα των λειτουργιών του µπορεί να επικαλύπτεται από άλλες λειτουργίες που προϋπάρχουν ή προγραµµατίζονται στον ευρύτερο χώρο. Τα µεγάλης κλίµακας έργα που συνοδεύονται από υπερφορτωµένα προγράµµατα λειτουργιών και συνεπάγονται µεγάλο όγκο κατασκευών συνήθως επιφέρουν σηµαντικές επιπτώσεις στο περιβάλλον. Ευνοούνται όµως από τους φορείς χρηµατοδότησης και κατασκευής. Η οργάνωση του χώρου είναι επίσης ένα θέµα προς εξέταση αυτό καθε αυτό. Κοινής κλίµακας κατασκευές µπορεί να εντάσσονται ή να µην εντάσσονται σε ένα περιβάλλον ανάλογα µε την διάταξή τους. Το ύψος, η προσαρµογή στη µορφολογία και το είδος του εδάφους, η διατήρηση ή µη υφιστάµενων στοιχείων φυσικού περιβάλλοντος όπως βλάστηση, ρέµατα κλπ., η διαµόρφωση του υπαίθριου χώρου, είναι ορισµένα από τα θέµατα που χρειάζεται να εξετασθούν προσεκτικά ως προς τις επιπτώσεις στο φυσικό και ανθρωπογενές περιβάλλον. Η κατασκευή ενός έργου επιδρά σηµαντικά στις συνθήκες του περιβάλλοντος. Υπάρχουν υλικά φιλικά προς το περιβάλλον και υλικά που επιδρούν στο µικροκλίµα (όπως γυαλί, µπετόν κλπ.). Κατά τη διάρκεια της κατασκευής επίσης, προκαλούνται ορισµένες φορές, σηµαντικές καταστροφές στο περιβάλλον. Η είσοδος, η έξοδος των οχηµάτων η εναπόθεση των υλικών και των χωµάτων χρειάζεται να διευκρινίζονται εκ των προτέρων. Ορισµένες φορές τα προβλήµατα εµφανίζονται στην ίδια τη λειτουργία ενός έργου ή µιας δραστηριότητας. Ο αριθµός και η κυκλοφορία π.χ. των εργαζοµένων και των επισκεπτών, η κυκλοφορία και η στάθµευση των αυτοκινήτων, η θέρµανση και η ψύξη των κτιριακών εγκαταστάσεων και γενικά η λειτουργία του µηχανολογικού εξοπλισµού είναι παράγοντες που επηρεάζουν το άµεσο περιβάλλον.

29 ΑΝΑΛΥΣΗ ΠΕΡΙΒΑΛΛΟΝΤΟΣ Η ανάλυση του περιβάλλοντος εντός του οποίου προγραµµατίζεται να υλοποιηθεί το έργο αφορά : στο φυσικό περιβάλλον στο ανθρωπογενές περιβάλλον Ορισµένες φορές το φυσικό περιβάλλον έχει προκύψει από την ανθρώπινη δραστηριότητα (πχ. δάση για εκµετάλλευση, τεχνητές λίµνες κα.). Τα στοιχεία όµως που καθορίζουν τη σύσταση του χώρου, ανεξάρτητα από το αν υπόκεινται ή όχι στην ανθρώπινη διαχείρηση είναι στοιχεία της φύσης. Το φυσικό περιβάλλον αναλύεται ως προς τα επί µέρους οικοσυστήµατα που περιλαµβάνει, δηλαδή τις βιοκοινότητες και τα στοιχεία του αβιοτικού περιβάλλοντος. Το ανθρωπογενές περιβάλλον αναλύεται ως προς τα στοιχεία του δοµηµένου περιβάλλοντος και των ανθρώπινων οµάδων που ζουν σε αυτό. ΑΝΑΛΥΣΗ ΦΥΣΙΚΟΥ ΠΕΡΙΒΑΛΛΟΝΤΟΣ Βιοκοινότητες και οικοσυστήµατα : Τα οικοσυστήµατα διακρίνονται σε υδάτινα και χερσαία. Η ανάλυση των χερσαίων οικοσυστηµάτων βασίζεται στα κυριαρχούντα είδη βλάστησης που αποτελούν και τη βάση της τροφικής αλυσίδας. Η ανάλυση των βιοκοινοτήτων δε συνιστά µια απλή ποσοτική απαρίθµηση των ειδών της χλωρίδας και της πανίδας αλλά στοχεύει στον εντοπισµό των αλληλεξαρτήσεων µεταξύ των ειδών. Εφ' όσον ένα είδος αποτελεί ένα κρίκο στη βιολογική αλυσίδα κάθε µεταβολή σε αυτό µπορεί να προκαλέσει σηµαντικές µεταβολές στο οικοσύστηµα. Εκτός από την περιγραφή των ειδών, τις µεταξύ τους αλληλοεξαρτήσεις και τις τάσεις εξέλιξης τους θέµατα διερεύνησης επίσης είναι ο προσδιορισµός των καταλαµβανοµένων επιφανειών για τα διάφορα είδη, η χωροθέτηση των βιοκοινοτήτων καθώς και η αναγνώριση των κινδύνων τους. Tα κυριότερα ερωτήµατα στα οποία χρειάζεται να απαντά η ανάλυση των βιοκοινοτήτων είναι : ιαπιστώνεται κίνδυνος διατάραξης φυτοκοινοτήτων ή ζωοκοινοτήτων ιαπιστώνεται κίνδυνος καταστροφής σπανίων ειδών ; Υφίστανται ήδη επιπτώσεις από άλλα έργα ή δραστηριότητες που διαθέτουν τις κοινότητες σε κίνδυνο ; Ποια είναι τα όρια αντοχής των βιοκοινοτήτων ; Για να απαντηθούν πληρέστερα αυτά τα ερωτήµατα χρειάζεται να συσχετισθούν τα στοιχεία της ανάλυσης των βιοκοινοτήτων µε τα στοιχεία της ανάλυσης του αβιοτικού περιβάλλοντος.

30 Αβιοτικό περιβάλλον Η ανάλυση αναφέρεται στη σύσταση, την κατανοµή των στοιχείων του αβιοτικού περιβάλλοντος και τις µεταξύ τους αλληλοεξαρτήσεις καθώς και τις σχέσεις τους µε τις βιοκοινότητες. Τα στοιχεία του αβιοτικού περιβάλλοντος είναι το έδαφος, το νερό και η ατµόσφαιρα. α. 'Εδαφος - Τοπογραφία Ενδιαφέρουν ιδιαίτερα τα στοιχεία του εδάφους, (όπως σύσταση και βάθος), τα οποία συσχετίζονται µε τις αντιστοιχούσες βιοκοινότητες (ιδιαίτερη σηµασία δίδεται στην αξία του εδάφους ως µέσο φύτευσης). Η τοπογραφία παίζει επίσης κύριο ρόλο στη διαµόρφωση της φυσιογνωµίας ενός τόπου. Οι κλίσεις του εδάφους επηρεάζουν τις απορροές των υδάτων και το µικροκλίµα. Τα ερωτήµατα σχετικά µε τις πιθανές επιπτώσεις από την εγκατάσταση ενός έργου ή µιας δραστηριότητας στο έδαφος αφορούν στις µεταβολές της σύστασης και της τοπογραφίας. Τέτοια ερωτήµατα µπορεί να είναι : Υφίσταται κίνδυνος απώλειας εδάφους, διάβρωσης ή υποβάθµισης µε επιδράσεις στη χλωρίδα και την πανίδα της περιοχής ; Προβλέπονται επιχωµατώσεις µε επιδράσεις στη σύσταση, την τοπογραφία κλπ. ; Υφίσταται κίνδυνος ρύπανσης του εδάφους ; β. Νερό - Υδρολογία Η ανάλυση ασχολείται µε τη σύσταση και το δίκτυο απορροής των επιφανειακών ή υπογείων υδάτων. Οι πηγές και η απορροή εξαρτώνται από την κλίση του εδάφους. Η υπόγεια ροή ακολουθεί την επιφανειακή κλίση. Ο υδάτινος ορίζοντας δεν είναι σταθερός αλλά µεταβάλλεται ανάλογα µε τις επεµβάσεις ή τις καιρικές µεταβολές, (υποχωρεί π.χ. σε περίπτωση άντλησης ή φύτευσης και ανεβαίνει σε περίπτωση συγκράτησης νερού). Τα στοιχεία τα οποία ενδιαφέρουν την ανάλυση των υδάτων µιας περιοχής αφορούν στα υπάρχοντα δίκτυα και λεκάνες απορροής, στη χωρητικότητα των δικτύων και στη σύσταση του ύδατος. Τα ερωτήµατα σχετικά µε τις επιπτώσεις ενός έργου ή µιας δραστηριότητας στα ύδατα του φυσικού περιβάλλοντος µπορεί να είναι : Θα υπάρξουν µεταβολές στη σύσταση, καθαρότητα, θερµοκρασία ; Θα υπάρξουν µεταβολές στο δίκτυο απορροής (π.χ. αποστράγγιση) ; Θα υπάρξουν κίνδυνοι ρύπανσης ; γ. Κλίµα - Ατµόσφαιρα Το κλίµα µιας περιοχής συνδέεται µε την ηλιακή ενέργεια και τη θερµότητα. Το κλίµα της πόλης διαφέρει από εκείνο της εξοχής. Η πόλη έχει υψηλότερες θεροκρασίες και παράγει θερµότητα λόγω των εκτεταµένων επιστρωµένων επιφανειών και των πυκνών κατασκευών, οι οποίες εµποδίζουν τους ανέµους να διεισδύσουν. Σε σύγκριση µε το γύρω φυσικό περιβάλλον η πόλη εµφανίζεται ως πηγή θερµότητας µε αποτέλεσµα τη συχνή εµφάνιση ραγδαίων βροχών και καυσόνων.

31 Ανεξάρτητα, από το αν η ανάλυση αφορά στο φυσικό ή το αστικό περιβάλλον χρειάζονται τα παρακάτω στοιχεία σχετικά µε το κλίµα : στοιχεία για θερµοκρασία, υγρασία, βροχοπτώσεις, ηλιοφάνεια, νεφώσεις, ταχύτητα και διεύθυνση ανέµου, εντοπισµός τοπικών µικροκλιµάτων, θερµές και κρύες πλαγιές, αλλαγές στην κατεύθυνση του ανέµου, τοπική αύρα, σκιά κλπ. στοιχεία για την ατµοσφαιρική ρύπανση, πηγές ρύπανσης, κατώφλια. Τα ερωτήµατα σχετικά µε τις επιπτώσεις στο κλίµα και στην ατµόσφαιρα µπορεί να είναι : Υπάρχει κίνδυνος αλλαγής στην θερµοκρασία, υγρασία και ταχύτητα του ανέµου; Υπάρχει κίνδυνος µη αντιστρέψιµων συνεπειών για το τοπικό µικροκλίµα (όπως π.χ. αλλαγές στην υγρασία, σκιά ή ακτινοβολία ή κατεύθυνση ανέµου τέτοιες που να µετατρέπουν ριζικά το κλίµα) ; Υπάρχει κίνδυνος πρόκλησης ατµοσφαιρικής ρύπανσης ; ΑΝΑΛΥΣΗ ΑΝΘΡΩΠΟΓΕΝΟΥΣ ΠΕΡΙΒAΛΛΟΝΤΟΣ Η ανάλυση του ανθρωπογενούς περιβάλλοντος αναφέρεται κυρίως στο δοµηµένο περιβάλλον και στις οµάδες των ανθρώπων που ζουν, κινούνται και επιδρούν στο ευρύτερο φυσικό περιβάλλον. Ασχολείται δηλαδή µε το αστικό και το διαµορφωµένο από τον άνθρωπο φυσικό περιβάλλον καθώς και µε την ανθρώπινη - οικονοµική, κοινωνική και πολιτιστική - δραστηριότητα, η οποία µεταβάλλει µια περιοχή. Στόχος της παραπάνω ανάλυσης είναι ο εντοπισµός των αλληλεπιδράσεων µεταξύ του ανθρωπογενούς και του φυσικού περιβάλλοντος και ιδιαίτερα των τάσεων ανάπτυξης και των πιέσεων του πρώτου προς το δεύτερο. Οι τάσεις και οι πιέσεις προκύπτουν µέσα από συναινέσεις ή συγκρούσεις µεταξύ των οµάδων που χρησιµοποιούν, κινούνται ή απλώς έχουν συµφέροντα σε µια περιοχή. Εκτός όµως από τις επιπτώσεις στο φυσικό περιβάλλον ενδιαφέρει και η βιωσιµότητα του ίδιου του οικιστικού περιβάλλοντος. 'Ενα έργο ή µια δραστηριότητα µπορεί να έχει άµεσες επιπτώσεις στους κατοίκους ή χρήστες µιας περιοχής. Οι επιπτώσεις αυτές ποικίλλουν - από ρύπανση ή όχληση του άµεσου περιβάλλοντος έως διατάραξη της οικονοµικής ή κοινοτικής ζωής. Η ανάλυση του ανθρωπογενούς περιβάλλοντος αναφέρεται στο δοµηµένο περιβάλλον, στα δίκτυα µεταφορών και υποδοµών, στις οικονοµικές δραστηριότητες, στις σχέσεις πληθυσµού και κοινωνικών δραστηριοτήτων και, τέλος, στην αλληλεπίδραση πολιτιστικών στοιχείων και περιβάλλοντος. οµηµένο περιβάλλον Η ανάλυση στοχεύει στη διερεύνηση αφ' ενός µεν των εµφανών επιδράσεων του δοµηµένου περιβάλλοντος στο φυσικό περιβάλλον, αφετέρου της βιωσιµότητας του ίδιου του δοµηµένου περιβάλλοντος. Περιλαµβάνει τα παρακάτω µέρη : ανάλυση οικιστικής δοµής, χρήσεων γης, κοινωνικών εξυπηρετήσεων ανάλυση ιστού οικισµού ή πόλης και κτιριακού δυναµικού.

32 Ενδιαφέρει ο εντοπισµός της δοµής και των τάσεων επέκτασης ή µεταβολής των οικισµών ή των αστικών συνόλων ή των τµηµάτων πόλης. Ιδιαίτερη σηµασία έχει ο εντοπισµός των επιπτώσεων των χρήσεων γης στο φυσικό περιβάλλον. Ορισµένες κατηγορίες χρήσεων θεωρούνται περισσότερο επιβλαβείς από άλλες. Η βαριά βιοµηχανία π.χ. θεωρείται περισσότερο επιβλαβής από την κατοικία ή την αναψυχή. Πολλές φορές όµως οι επιπτώσεις προσδιορίζονται και από το συγκεκριµένο είδος, την οργάνωση και το µέγεθος µιας νέας δραστηριότητας. Μια µη οχλούσα βιοµηχανία, π.χ., µπορεί να υποβαθµίζει λιγότερο το περιβάλλον από ό,τι µια µεγάλης κλίµακας τουριστική µονάδα. Η εισαγωγή ενός νέου έργου ή µιας νέας δραστηριότητας µπορεί να προκαλέσει νέες χρήσεις και συγκρούσεις χρήσεων σε ένα δοµηµένο περιβάλλον (π.χ. ανάπτυξη κεντρικών χρήσεων σε βάρος της κατοικίας). Οι επιπτώσεις αυτές χρειάζεται να συσχετισθούν µε τα συµπεράσµατα από την ανάλυση των οικονοµικών δραστηριοτήτων και του πληθυσµού της περιοχής στην οποία αναφέρεται το παραπάνω έργο. Ως προς τις κοινωνικές εξυπηρετήσεις ενδιαφέρει αν η νέα ανάπτυξη θα επιφέρει µεταβολές στις υφιστάµενες ή θα απαιτήσει νέες. Στην περίπτωση π.χ. συγκέντρωσης νέου πληθυσµού σε µια περιοχή αυξάνονται οι απαιτήσεις ως προς τις εγκαταστάσεις εκπαίδευσης, πρόνοιας, δηµόσιας αναψυχής. Η ανάλυση του ιστού ενός οικισµού ή µιας πόλης έχει ιδιαίτερη σηµασία στην περίπτωση της ένταξης ενός έργου ή µιας δραστηριότητας στο δοµηµένο περιβάλλον. Στοχεύει δε στην επισήµανση των ορίων, των προβληµάτων και των δυνατοτήτων σχετικά µε την ένταξη. Η διερεύνηση του κτιριακού δυναµικού, των σχέσεων των κτιρίων µεταξύ τους, των κτιρίων και των υπαιθρίων χώρων είναι αναγκαία για την διαπίστωση των προηγούµενων ορίων και δυνατοτήτων. Ο ιστός όµως ενός οικισµού ή µιας πόλης, δεν είναι ένα απλώς άθροισµα κτιρίων και υπαιθρίων χώρων αλλά συµπεριλαµβάνει και τις δραστηριότητες, τις ροές τις κινήσεις των οµάδων και των ατόµων που ζουν σ' αυτόν. Η βιωσιµότητά του δεν είναι αυτονόητη. Μια νέα ανάπτυξη µπορεί να επιφέρει σηµαντικές επιπτώσεις στις λεπτές και εύθραυστες σχέσεις ανθρώπων και χώρου που έχουν διαµορφωθεί µέσα από τον χρόνο. Τα κυριώτερα ερωτήµατα στα οποία χρειάζεται να απαντήσει ή ανάλυση του δοµηµένου περιβάλλοντος σε συνάρτηση µε µια προγραµµατισµένη ανάπτυξη σε µια περιοχή είναι : διαπιστώνονται τάσεις επέκτασης και πιέσεις προς το φυσικό περιβάλλον ; διαπιστώνονται κίνδυνοι για την υγεία ή την ασφάλεια του πληθυσµού ; υπάρχουν πιθανότητες προσέλκυσης νέων χρήσεων και συγκρούσεων στις χρήσεις γης ; µπορεί να δηµιουργηθεί ανάγκη επαύξησης των κοινωνικών εξυπηρετήσεων ; διαπιστώνονται κίνδυνοι διατάραξης του ιστού του οικισµού ή της πόλης ; ίκτυα µεταφορών και υποδοµών Η ανάλυση αποσκοπεί εκτός από τον εντοπισµό των επιπτώσεων στο φυσικό περιβάλλον και στη διερεύνηση των ορίων αντοχής των δικτύων σε πρόσθετες φορτίσεις ή επεκτάσεις.

33 Σχετικά µε τα δίκτυα µεταφορών εξετάζονται οι φόρτοι σε ώρες αιχµής αλλά και η ασφάλεια στην κυκλοφορία κατά την είσοδο ή έξοδο των οχηµάτων στην περιοχή του έργου. Ενδιαφέρει επίσης η διερεύνηση των επιπτώσεων της κυκλοφορίας στην κίνηση των πεζών και στην ποιότητα του µικροπεριβάλλοντος των κατοίκων ή των χρηστών µιας περιοχής. Μια αύξηση της κυκλοφορίας κατά 20% µπορεί π.χ. να επιφέρει σηµαντική επιβάρυνση στη ρύπανση της ατµόσφαιρας και στην ηχητική ρύπανση. Σχετικά µε τα δίκτυα ύδρευσης χρεάζεται να διερευνηθούν η κατάστασή τους και τα όρια και οι δυνατότητες των υφιστάµενων "δεξαµενών" και πηγών. Για τα δίκτυα αποχέτευσης χρειάζεται να εξετασθούν η κατάσταση των υφιστάµενων δικτύων και οι δυνατότητες καθαρισµού των αποβλήτων των νέων εγκαταστάσεων. Οικονοµικές δραστηριότητες Η ανάλυση αναφέρεται κυρίως σε θέµατα απασχόλησης, κίνησης κεφαλαίου αλλά και αξιών γης και κτιρίων. Στηρίζεται σε µετρήσιµα µεγέθη. Η αξιολόγηση όµως των επιπτώσεων θέτει θέµατα γενικών κατευθύνσεων πολιτικής. Μια νέα οικονοµική δραστηριότητα περιλαµβάνει και νέες θέσεις απασχόλησης. Μπορεί επίσης να προκαλέσει την εµφάνιση µιας σειράς νέων δραστηριοτήτων. Τα ερωτήµατα εδώ αφορούν αφ' ενός µεν τις άµεσες πιέσεις προς το φυσικό περιβάλλον αλλά και τις επιδράσεις στην κοινωνία της περιοχής.στη δεύτερη περίπτωση κύρια ερωτήµατα είναι : για ποιους προορίζονται οι νέες θέσεις εργασίας ; η νέα ή οι νέες δραστηριότητες µπορεί να επιφέρουν αλλαγή στο χαρακτήρα των δραστηριοτήτων µιας περιοχής ; Χρειάζεται εποµένως να διερευνηθούν τα στοιχεία της υφιστάµενης απασχόλησης και να συσχετισθούν µε τον αριθµό, το είδος και την οργάνωση της απασχόλησης που απαιτεί η νέα ανάπτυξη. Εκτός από τον αριθµό των νέων θέσεων εργασίας να εξετασθούν ο βαθµός εξειδίκευσης και κατά πόσον ανταποκρίνεται στην εκπαίδευση και εξειδίκευση του τοπικού πληθυσµού. Ενα άλλο ερώτηµα που πρέπει να προσεγγισθεί εδώ είναι κατά πόσο η νέα οικονοµική δραστηριότητα ανταγωνίζεται υφιστάµενες επιχειρήσεις. Αν τροφοδοτείται ή όχι από αυτές. Αν διαθέτει το προϊόν στην τοπική αγορά ή όχι. Αν η κλίµακα µεγέθους της συσχετίζεται µε την κλίµακα των υφιστάµενων επιχειρήσεων. Τέλος, σηµαντικές είναι οι επιπτώσεις µιας δραστηριότητας στις αξίες της γης. Η άνοδος των αξιών γης προκαλεί πιέσεις και επέκταση της αστικοποίησης προς το φυσικό περιβάλλον. Πληθυσµός, κοινωνικές δραστηριότητες και πολιτιστικά χαρακτηριστικά Η ανάλυση ασχολείται µε την εξέταση των µεταβολών στη σύσταση του πληθυσµού µιας περιοχής και στα πρότυπα κοινωνικής συµπεριφοράς. Κατά την εξέταση των δηµογραφικών στοιχείων του πληθυσµού οι ήδη υφιστάµενες ή προβλεπόµενες µεταβολές (ως προς την προέλευση, τη µονάδα, την ηλικία, το φύλο κλπ.) συσχετίζονται µε πιθανές µετακινήσεις πληθυσµού λόγω των νέων έργων. Κύριο ερώτηµα εδώ εκτός από τις επιπτώσεις των πιέσεων του πληθυσµού

34 στο φυσικό περιβάλλον είναι αν οι πληθυσµιακές αυτές µεταβολές είναι επιθυµητές ή αποδεκτές από υπάρχουσες οµάδες κατοίκων ή χρηστών. Η εξέταση των προτύπων κοινωνικής ζωής και συµπεριφοράς των κατοίκων και των χρηστών µιας περιοχής έχει ιδιαίτερη σηµασία στην περίπτωση οριοθετηµένων οµάδων πληθυσµού (π.χ. µειονοτήτων). Η διερεύνηση µπορεί να στηριζεται στην άµεση παρατήρηση τύπων συµπεριφοράς κατά οµάδες ηλικιών, συνεντεύξεις και αρχειακό υλικό. Το κύριο ερώτηµα εδώ είναι αν διαπιστώνεται κίνδυνος διατάραξης υφιστάµενων τύπων συµπεριφοράς που συνδέονται µε τη ζωή και τη βιωσιµότητατα µιας κοινότητας ή οµάδας πληθυσµού. Πολιτιστικά στοιχεία και περιβάλλον Η ανάλυση των πολιτισµικών χαρακτηριστικών αναφέρεται στα στοιχεία της ιστορίας και της ταυτότητας ενός τόπου. Στηρίζεται σε αρχειακό υλικό και συνεντεύξεις. Ενδιαφέρουν όχι µόνο η διατήρηση των µνηµείων, ή των ιχνών αλλά και η βιωσιµότητα των πολιτισµικών στοιχείων µέσα στη ζωή των κατοίκων. Τέτοια στοιχεία µπορεί να είναι σηµαντικές δραστηριότητες που συνδέονται µε την ιστορία του τόπου, τα σηµεία αναφοράς των κατοίκων, ορισµένοι τύποι απασχόλησης που συνδέονται µε τη διαχείριση του φυσικού χώρου (π.χ. παραδοσιακή καλλιέργεια, επεξεργασία φυσικών προϊόντων, εργαστήρια χειροτεχνίας κ.α.). Κύρια ερωτήµατα εδώ µπορεί να είναι : καταστρέφει ή υποβαθµίζει η νέα ανάπτυξη τα στοιχεία της ιστορίας ενός τόπου ; επηρεάζονται ή ενισχύονται δραστηριότητες που συνδέονται µε την πολιτισµική φυσιογνωµία του ; ΑΝΑΛΥΣΗ ΤΟΠΙΟΥ Η ανάλυση τοπίου αποτελεί ένα ξεχωριστό αντικείµενο που διαφοροποιείται από τις αναλύσεις τόσο του φυσικού όσο και του ανθρωπογενούς περιβάλλοντος. Αν και το τοπίο συνιστά µια από τις διαστάσεις του φυσικού περιβάλλοντος εν τούτοις συνήθως αναλύεται σύµφωνα µε τις εκάστοτε αισθητικές αντιλήψεις των ανθρώπων για αυτό. Οι εκτιµήσεις των επιδράσεων ενός έργου στο φυσικό τοπίο είναι κυρίως ποιοτικές. Οι διάφορες µέθοδοι και τεχνικές ανάλυσης διακρίνονται σε δύο κατηγορίες : σε εκείνες που συνδέουν την οπτική ποιότητα µε τη µοναδικότητα ενός φυσικού περιβάλλοντος (σε αυτήν την περίπτωση η ανάλυση τοπίου αποτελεί προέκταση της ανάλυσης του φυσικού περιβάλλοντος). σε εκείνες που δίνουν έµφαση µόνο στην οπτική ανάλυση. Aντικείµενο της ανάλυσης αποτελεί είτε η οπτική µονάδα (τµήµα του τοπίου που είναι και το ορατό πεδίο του παρατηρητή) ή η σειρά των διαδοχικών εικόνων ως προς τον κινούµενο παρατηρητή (στην περίπτωση αυτή επισηµαίνονται τα δραµατικά χαρακτηριστικά του φυσικού τοπίου). Το κύριο ερώτηµα που χρειάζεται να απαντηθεί κατά την ανάλυση του τοπίου είναι αν µια νέα ανάπτυξη εντάσσεται σ' αυτό.

35 Το ερώτηµα αυτό προσεγγίζεται µέσα από τη διερεύνηση της τρωτότητας του τοπίου που εξαρτάται από τα φυσικά χαρακτηριστικά του (τοπογραφίας, βλάστησης κλπ.). Τα στοιχεία της διερεύνησης αυτής είναι αναγκαίο να συσχετισθούν µε τα συµπεράσµατα της ανάλυσης του φυσικού περιβάλλοντος. ΒΙΒΛΙΟΓΡΑΦΙΚΕΣ ΑΝΑΦΟΡΕΣ 1. Elsner G.H., Smardon R. (1979), «Proceeding of our National Landscape, A Conference on Applied Techniques for Analysis and Management of the Visual Resource», U.S. Department of Agriculture, Incline Village, Nevada. 2. Faludi A., «A Decision - Centred View of Environmental Planning», Pergamon Press, Oxford 1987 3. Fortlage C.A., «Environmental Assessment : A practical guide», Gower Publishing Company, Aldershot 4. Herr Ph, «Environmental Impact Assessment Project», Laboratory of Architecture and Planning, Μassachussetts Institute of Technology, Cambridge, Mass.1978 5. Lynch K. and Huck G., «Site Planning», The MIT Press, Cambridge Mass. 1990 6. McAllister D., «Evaluation in Environmental Planning», The MIT Press, Cambrigde Mass. 1980