Πρόγραμμα Μεταπτυχιακών Σπουδών: Ολιστικά Εναλλακτικά Θεραπευτικά Συστήματα - Κλασσική Ομοιοπαθητική

ΠΑΝΕΠΙΣΤΗΜΙΟ ΑΙΓΑΙΟΥ Πρόγραμμα Μεταπτυχιακών Σπουδών: Ολιστικά Εναλλακτικά Θεραπευτικά Συστήματα - Κλασσική Ομοιοπαθητική Διπλωματική Εργασία Σύρος Μάρτιος 2012 Ευσαΐα Χονδρού A.M. dpsdh08011 Τίτλος: Σύγχρονα ομοιοπαθητικά λογισμικά υποστήριξης αποφάσεων και η ανάγκη για ένα νέο ηλεκτρονικό εργαλείο 1

Περιεχόμενα Εισαγωγή... 6 Κεφάλαιο 1... 6 Συστήματα υποστήριξης κλινικών αποφάσεων... 6 1.1 Ορισμός... 6 1.2 Κατηγορίες... 7 1.2.1. Βασικές λειτουργίες που είναι σχεδιασμένα να επιτελούν... 7 1.2.2. Βάση δεδομένων στην οποία στηρίζεται η λειτουργία τους... 8 1.3 Σκοπός των Συστημάτων Υποστήριξης κλινικών Αποφάσεων... 10 1.4 Παραδείγματα στην κλασσική ιατρική και αποτελεσματικότητά τους... 12 1.5 Περίληψη-συμπεράσματα... 15 Κεφάλαιο 2... 16 Συστήματα υποστήριξης κλινικών αποφάσεων και ομοιοπαθητική... 16 2.1 Η επιστήμη της ομοιοπαθητικής... 16 2.2 Λήψη ομοιοπαθητικού ιστορικού... 18 2.2.1. Στοιχεία ασθενών... 18 2.2.2. Πυρήνας Ιστορικού... 21 2.2.3. Ανάλυση και πιθανά φάρμακα... 27 2.3 Κύρια στοιχεία βάσης δεδομένων των ομοιοπαθητικών συστημάτων υποστήριξης κλινικών αποφάσεων... 32 2.3.1.Ρεπέρτορυ... 32 2

2.3.2. Materia Medica και θεωρία... 38 2.4 Λειτουργία των ομοιοπαθητικών λογισμικών συστημάτων υποστήριξης κλινικών αποφάσεων... 40 2.5 Περίληψη και συμπεράσματα... 42 Κεφάλαιο 3... 42 Σκοπός και ερευνητικά ερωτήματα... 42 3.1 Σκοπός της έρευνας... 42 3.2 Ερευνητικά ερωτήματα που προκύπτουν... 43 Μέθοδος... 44 Κεφάλαιο 4... 44 Μεθοδολογία της έρευνας... 44 4.1 Η μεθοδολογία στη διεξαγωγή της έρευνας... 44 4.2 ο χρόνος και ο χώρος... 45 4.3 Δείγμα... 45 4.4 Επισκόπηση-Παρατήρηση:... 47 4.5 Συνεντεύξεις... 48 4.6 Ερωτηματολόγιο:... 49 4.7 Περίληψη και Συμπεράσματα... 51 Ευρήματα... 51 Κεφάλαιο 5... 51 Ευρήματα-αποτελέσματα... 51 5.1 Επισκόπηση-Παρατήρηση (Ανάλυση):... 51 5.2 Συνεντεύξεις-ανάλυση... 55 3

5.2.1. Κάθετη ανάλυση:... 55 5.2.2. Οριζόντια ανάλυση... 59 5.3 Ερωτηματολόγια-ανάλυση... 60 Κεφάλαιο 6... 64 Συμπεράσματα-Συζήτηση... 64 6.1 Ρεπέρτορυ-Materia Medica... 64 6.2 Ανάλυση ιστορικού- Αποτελέσματα... 67 6.3 Ιντερνέτ... 70 6.4 Χαρακτηριστικά-Φιλικότητα... 72 Κεφάλαιο 7... 75 Λειτουργία εύρεσης ρουμπρικών και ομοιοπαθητικά λογισμικά... 75 7.1 προτεινόμενο σύστημα αναζήτησης ρουμπρικών στα ομοιοπαθητικά λογισμικά συστήματα υποστήριξης κλινικών αποφάσεων... 77 7.1.1. βάση πολλαπλών λέξεων... 77 7.1.2. Σε συγκεκριμένο υποδένδρο συμπτωμάτων... 78 7.1.3. βάση συνωνύμων... 78 7.1.4. βάση ενικού/πληθυντικού... 79 7.1.5. Βάση ρίζας λέξεων... 80 7.2 σειρά εμφάνισης αποτελεσμάτων... 80 7.3 ορθογραφικός έλεγχος... 80 7.4 προτάσεις-βοήθεια συστήματος... 81 7.5 σελιδοποίηση αποτελεσμάτων... 81 7.6 παραδείγματα... 81 4

Κεφάλαιο 8... 86 Περιορισμοί-Επίλογος... 86 Αναφορές:... 89 Παράρτημα:... 89 5

Εισαγωγή Κεφάλαιο 1 Συστήματα υποστήριξης κλινικών αποφάσεων Σε αυτό το κεφάλαιο κάνουμε μια ανασκόπηση γενικά των συστημάτων υποστήριξης κλινικών αποφάσεων. Μελετάμε μέσα από την υπάρχουσα βιβλιογραφία τι ακριβώς είναι αυτά τα συστήματα, σε ποιες κατηγορίες χωρίζονται και πού αποσκοπούν. 1.1 Ορισμός Τα συστήματα υποστήριξης κλινικών αποφάσεων (από τα αρχικά τους μπορούμε να αναφερόμαστε σε αυτά έως ΣΥΚΑ) είναι διαφόρων τύπων λογισμικά συστήματα που χρησιμοποιούνται στην ιατρική σήμερα για την βοήθεια διεξαγωγής της καθημερινής ιατρικής πράξης. Είναι συστήματα με την μορφή λογισμικού ηλεκτρονικού υπολογιστή με τα οποία αλληλεπιδρά ο χρήστης στην προκειμένη περίπτωση ο ιατρός και παίρνει ένα ή περισσότερα αποτελέσματα που θα τον βοηθήσουν να φτάσει σε μια απόφαση. Θεωρούνται συστήματα ενεργής γνώσης. Έχουν σχεδιαστεί για να βοηθούν ιατρούς και άλλους επαγγελματίες υγείας την ώρα της εργασίας τους στην λήψη αποφάσεων, όπως για παράδειγμα στον καθορισμό διάγνωσης σύμφωνα με τα στοιχεία που δίνει ο ασθενής (Garg A et al, 2005). Πιο συγκεκριμένα χρησιμοποιώντας δύο ή περισσότερα στοιχεία από τα δεδομένα που δίνει ο ασθενής παράγουν συμβουλή ανάλογη της περίστασης. Είναι σχεδιασμένα με τέτοιο τρόπο ώστε να συνδυάζουν την ενσωματωμένη ιατρική βάση γνώσεων με τα δεδομένα του ασθενούς για να εξάγουν συμπεράσματα που θα βοηθήσουν το χρήστη-ιατρό στην απόφασή του (Wyatt J et al 1993). Ο όρος συστήματα υποστήριξης κλινικών αποφάσεων έχει προταθεί από τον CHE Director Dr. Robert Hayward του κέντρου πιστοποιητικών υγείας, Centre for Health Evidence 6

και όπως ο ίδιος λέει τα συστήματα υποστήριξης κλινικών αποφάσεων είναι ο σύνδεσμος της παρατήρησης με την γνώση των ιατρών και η επιρροή τους έχει στόχο την βελτίωση της υγειονομικής περίθαλψης. "Clinical Decision Support systems link health observations with health knowledge to influence health choices by clinicians for improved health care". Αυτός ο ορισμός αναγάγει την έννοια στήριξης της κλινικής απόφασης σε μια λειτουργική έννοια.(hayward R, 2004). Πιο κάτω βλέπουμε σε ποιες κατηγορίες χωρίζονται τα συστήματα υποστήριξης κλινικών αποφάσεων. 1.2 Κατηγορίες Τα συστήματα υποστήριξης κλινικών αποφάσεων έχουν κατηγοριοποιηθεί με δυο τρόπους : 1. ανάλογα με τις βασικές λειτουργίες που είναι σχεδιασμένα να κάνουν 2. και ανάλογα με την βάση δεδομένων που στηρίζεται η λειτουργία τους.(spiegelhalter et al 1984, Perreault et al 1999, Berner et al 2007) 1.2.1. Βασικές λειτουργίες που είναι σχεδιασμένα να επιτελούν 1. Λειτουργίες διοίκησης και οργάνωσης του χρήστη και του χώρου εργασίας του. Αυτό σημαίνει ότι αυτό το σύστημα βοηθάει στις βασικές διαδικασίες, τις κωδικοποιεί, τις τεκμηριώνει, τις εγκρίνει και παραπέμπει στην επόμενη εκάστοτε φάση. 2. Λειτουργίες υποστήριξης όσον αφορά την πολυπλοκότητα της ιατρικής πράξης και των λεπτομερειών της. Για παράδειγμα μπορεί να συγκεντρώνει τα στοιχεία περιστατικών για έρευνα, να δίνει πληροφορίες για πρωτόκολλα θεραπειών, να παρακολουθεί και να αποθηκεύει με την ανάλογη σειρά τις οδηγίες που δίνονται σε έναν ασθενή. Επίσης άλλα τέτοιου τύπου συστήματα μπορούν και καταγράφουν την πορεία του ασθενή και, προτείνουν πιθανή προληπτική φροντίδα. 7

3. Λειτουργία υπολογισμών και κοστολόγησης: δηλαδή παρακολούθηση παραγγελιών, φαρμάκων, αναλώσιμων υλικών ή εξετάσεων. Έτσι για παράδειγμα αποφεύγονται διπλές παραγγελίες ή περιττές εξετάσεις. 4. Η τέταρτη κατηγορία και πιο σημαντική είναι η λειτουργία υποστήριξης της απόφασης μιας διάγνωσης και θεραπείας. Δηλαδή προτείνουν θεραπευτικό σχήμα, προωθούν την βέλτιστη εφαρμογή της ιατρικής πράξης ανάλογα με τις κατευθυντήριες γραμμές για την κάθε περίσταση. (Perreault et al, 1999) 1.2.2. Βάση δεδομένων στην οποία στηρίζεται η λειτουργία τους Μια άλλη κατηγοριοποίηση των συστημάτων αυτών είναι ανάλογα με την βάση δεδομένων που εγκαθίσταται στο κάθε λογισμικό κατά την σχεδίασή του και πάνω σε αυτή στηρίζεται ο τρόπος λειτουργίας του. Έτσι έχουμε τα Knowledge-Based λογισμικά και τα Non Knowledge-Based. Knowledge-Based, είναι αυτά που έχουν γνωστική βάση δεδομένων Non Knowledge-Based, είναι αυτά που έχουν μη γνωστική βάση δεδομένων (Spiegelhalter et al 1984, Berner et al 2007, http://www.openclinical.org) 1.2.2.1.Knowledge-Based Συστήματα υποστήριξης αποφάσεων Τα Knowledge-Based συστήματα χαρακτηρίζονται από 3 στοιχεία: 1.Tη βάση γνώσεων-πληροφοριών 2.Tη μηχανή εξαγωγής συμπερασμάτων-αποτελεσμάτων 3.Tο μηχανισμό επικοινωνίας 1.H βάση γνώσεων-πληροφοριών. Η βάση γνώσεων-πληροφοριών δηλαδή των δεδομένων που έχουν εισαχθεί στο πρόγραμμα από τον κατασκευαστή βασίζεται στην λογική του ΑΝ-ΤΟΤΕ. Δηλαδή στην λογική της τεκμηρίωσης. Οδηγεί στην έξυπνη συμβουλή. Ένα τέτοιο πρόγραμμα μπορεί να λειτουργήσει με συγκεκριμένο αρχείο λέξεων. Δηλαδή ένα κοινό λεξιλόγιο μεταξύ των προγραμματιστών και των χρηστών. Σχεδιάζεται με τέτοιο τρόπο ώστε να μπορεί να αντιστοιχήσει τα 8

δεδομένα της βάσης με τα δεδομένα που εισάγει ο χρήστης. Έχει κατά κάποιον τρόπο την γνωστική ικανότητα να μεταφράσει έννοιες από το κοινό αυτό λεξιλόγιο. Είναι σαφές ότι τη μεγαλύτερη αξία για το αποτέλεσμα την έχει αυτό το ελεγχόμενο λεξιλόγιο. (Spiegelhalter et al 1984, Berner et al 2007) 2.H μηχανή εξαγωγής συμπερασμάτων-αποτελεσμάτων. Η μηχανή εξαγωγής συμπερασμάτων-αποτελεσμάτων μπορεί να είναι από την απλούστερη εξίσωση μέχρι τους πιο πολύπλοκους αλγόριθμους, και η λειτουργία της είναι να καταλήγει σε ένα συμπέρασμα μέσω συνδυασμού των καταχωρημένων κανόνων (Raymond McLeod et al 13: 25, Clarke K et al 1994). 3.O μηχανισμός επικοινωνίας. Ο μηχανισμός επικοινωνίας είναι αυτός που επιτρέπει στο χρήστη να εισαγάγει δεδομένα και να εξετάζει τα αποτελέσματα. Η αλληλεπίδραση δηλαδή του χρήστη με τον υπολογιστή. Είναι το λεγόμενο graphical user interface (GUI) των προγραμμάτων που χρησιμοποιούνται τα διάφορα γραφικά και από αυτό εξαρτάται η λεγόμενη φιλικότητα ως προς το χρήστη (Raymond McLeod et al, 13:27). 1.2.2.2. Non-Knowledge-Based Συστήματα κλινικής υποστήριξης αποφάσεων Όταν μιλάμε για συστήματα non-knowledge-based μιλάμε για τα συστήματα αυτά που δεν χρησιμοποιούν εξ αρχής μια βάση δεδομένων αλλά χρησιμοποιούν μια μορφή τεχνητής νοημοσύνης που ονομάζεται μηχανική εκμάθηση. Αυτή η μέθοδος επιτρέπει στους ηλεκτρονικούς υπολογιστές να μαθαίνουν από παλαιότερη χρήση και να βρίσκουν μοτίβα πάνω σε κλινικά δεδομένα (Spiegelhalter et al 1984, Berner et al 2007, http://www.openclinical.org/dss.html). Δύο τέτοια παραδείγματα είναι τα τεχνητά νευρωνικά δίκτυα και οι γενετικοί αλγόριθμοι. Τα Τεχνητά νευρωνικά δίκτυα χρησιμοποιούν κόμβους και προκαθορισμένες συνδέσεις μεταξύ τους για να αναλύσουν τα μοτίβα που βρέθηκαν από τα στοιχεία του ασθενούς και να προκύψουν συνδυαστικά κλειδιά μεταξύ των συμπτωμάτων και της διάγνωσης. 9

Αυτό εξαλείφει την ανάγκη για τη συγγραφή κανόνων και την εισαγωγή στοιχείων εμπειρογνωμόνων. Ωστόσο, αφού το σύστημα δεν μπορεί να εξηγήσει το λόγο που χρησιμοποιεί τα δεδομένα με τον τρόπο που τα χρησιμοποιεί, οι περισσότεροι κλινικοί γιατροί δεν τα χρησιμοποιούν για λόγους στέρησης αξιοπιστίας και υπευθυνότητας. (Raymond McLeod et al, 13:44). Οι γενετικοί αλγόριθμοι βασίζονται στη θεωρία εξέλιξης του Δαρβίνου, χρησιμοποιούν δηλαδή αλγόριθμους κατά κάποιον τρόπο επιβίωσης και φυσικής επιλογής δεδομένων. (Eiben, A. E. et al 1994). Εφόσον είδαμε πώς ορίζονται τα συστήματα υποστήριξης κλινικών αποφάσεων και πως κατηγοριοποιούνται στην συνέχεια θα δούμε που στοχεύουν, ποιος είναι ο απώτερος σκοπός της δημιουργίας τους. 1.3 Σκοπός των Συστημάτων Υποστήριξης κλινικών Αποφάσεων Γενικά ένα τέτοιο σύστημα υποστήριξης κλινικών αποφάσεων επινοήθηκε ως ενεργό σύστημα γνώσης. Αυτό σημαίνει ότι κατά την διάρκεια της συνεδρίας ιατρού-ασθενούς το σύστημα συνδυάζει δύο ή περισσότερα στοιχεία της παθολογίας του ασθενούς και εξάγει για το δεδομένο περιστατικό κατάλληλες πληροφορίες και συμβουλές προς τον ιατρό. Ένα τέτοιο σύστημα επικεντρώνεται στο να χρησιμοποιεί και να διαχειρίζεται τη γνώση με τέτοιο τρόπο ώστε να επιτευχθεί τελικά η κατάλληλη και σωστή συμβουλή και πληροφορία για την φροντίδα του ασθενούς, βασισμένη πάντα στα στοιχεία που του δίνουμε. (Kawamoto et al 2005). Ο κύριος σκοπός του σύγχρονου συστήματος υποστήριξης κλινικών αποφάσεων είναι να βοηθήσει τον ιατρό στην απόφαση της θεραπείας και της φροντίδας του ασθενούς. Να διευκολύνει δηλαδή στην πράξη τον ιατρό, τεκμηριωμένα και να βελτιώσει σημαντικά την ποιότητα της υγειονομικής περίθαλψης σε γενική κλίμακα. Αυτό σημαίνει ότι ο γιατρός και το σύστημα θα αλληλεπιδράσουν έτσι ώστε να προσδιοριστεί η διάγνωση, η ανάλυση των στοιχείων του ασθενούς, κ.α. Παλαιότερες θεωρίες και πολλοί θα σκεφτόντουσαν 10

ότι ένα σύστημα υποστήριξης κλινικών αποφάσεων θα μπορούσε να πάρει κυριολεκτικά τη θέση του ιατρού όσον αφορά στην απόφαση της θεραπείας, κάνοντας μόνο του την τελική επιλογή της. Ο ιατρός θα καταχωρούσε τις πληροφορίες και θα περίμενε το σύστημα να λάβει τη σωστή απόφαση και απλά ο γιατρός θα την εκτελούσε. Η νέα μεθοδολογία όμως θέλει τον ιατρό να αλληλεπιδρά με το σύστημα χρησιμοποιώντας πάντα και τις καταχωρημένες γνώσεις του συστήματος αλλά και τις δικές του. Είναι συνδυασμός της εμπειρίας του ιατρού και μαζεμένης μεγάλης έκτασης πληροφορίας ταυτόχρονα. Η δυνατότητα του ανθρώπινου μυαλού να ανακαλέσει σε μια στιγμή όλες τις δυνατές ιατρικές πληροφορίες για ένα περιστατικό είναι περιορισμένη κι εδώ έρχεται να τον συμπληρώσει το σύστημα υποστήριξης κλινικών αποφάσεων. Σκοπός είναι όχι να τον αντικαταστήσει αλλά να ενδυναμώσει τις ήδη υπάρχουσες γνώσεις του, να τον βοηθήσει να τις αξιοποιήσει, να τον βοηθήσει να τις συνδυάσει και να αναλύσει σωστά το περιστατικό του με τέτοιο τρόπο που ούτε το σύστημα ούτε ο ιατρός θα μπορούσαν να κάνουν από μόνοι τους ο καθένας ξεχωριστά. Τυπικά ένα τέτοιο σύστημα αποφάσεων θα κάνει προτάσεις και θα εξάγει ένα σύνολο αποτελεσμάτων το οποίο ο ιατρός θα πρέπει να φιλτράρει. Σύμφωνα με τις γνώσεις και την εμπειρία του κάθε ιατρού θα πρέπει να κρίνει ποιες είναι οι χρήσιμες πληροφορίες να κρατήσει και ποιες λάθος υποδείξεις να απορρίψει. Οι πληροφορίες όσο καλές και να είναι δεν αλλάζουν την ιατρική πράξη, οι σωστές αποφάσεις πάνω στην πληροφορία είναι αυτό που θα φέρει και αποτέλεσμα. Αυτό έρχεται να ενισχύσει ένα σύστημα υποστήριξης κλινικών αποφάσεων. (Hayward 2004). Κάποια παραδείγματα τέτοιων συστημάτων που χρησιμοποιούνται στην συμβατική ιατρική αναφέρονται παρακάτω καθώς επίσης και μια σύντομη αναφορά των στοιχείων που βρήκαμε για την αποτελεσματικότητά τους από τη δική μας μικρή έρευνα. 11

1.4 Παραδείγματα στην κλασσική ιατρική και αποτελεσματικότητά τους Κάποια λογισμικά κλασσικής ιατρικής είναι το CADUCEUS που είναι ένα ιατρικό λογισμικό σύστημα υποστήριξης κλινικών αποφάσεων με ικανότητα διάγνωσης μέχρι 1000 ασθενειών. Σχεδιάστηκε από τους Harry Pople, Dr. Jack Meyers και εφαρμόστηκε το 1980, στο πανεπιστήμιο του Πίτσμπουργκ. (Banks, 1986). Ένα άλλο είναι το Bullet proof Expert System των Tim Richardson, Robert Burkhardt που είναι μια διαδικτυακή εφαρμογή για φυσιοθεραπευτές. (http://www.bulletproofpt.com). Επίσης το Clinical Decision Support System for Prevention of Venous Thromboembolism Essential Evidence Plus, είναι ένα σύστημα που σχεδιάστηκε για ιατρούς αντιμετώπισης περιστατικών πρώτης γραμμής. (William H 2007, http://www.essentialevidenceplus.com) κ.α. Όσον αφορά την αποτελεσματικότητα τέτοιων συστημάτων στην κλασσική ιατρική μια συστηματική ανασκόπηση έδειξε ότι τα συστήματα υποστήριξης κλινικών αποφάσεων μέχρι στιγμής καταφέρνουν και βελτιώνουν την διάγνωση, την αποτελεσματικότητα και την αποδοτικότητα στον τομέα της υγείας σημαντικά. (Dereck L. 1998). Από άλλο πείραμα που διεξάχθηκε σε ογκολόγους καρκίνου του μαστού στο Εθνικό νοσοκομείο του Ηνωμένου Βασιλείου επάνω στο Σύστημα Υποστήριξης Κλινικών Αποφάσεων, παρατηρήθηκε ότι χωρίς το σύστημα 60 στις 120 αποφάσεις αποδείχθηκαν λανθασμένες, ενώ μόλις 16 ήταν λάθος με χρήση του συστήματος (V Patkar 2006). Έτσι, ακόμα περισσότεροι γιατροί δέχτηκαν το σύστημα αυτό έχοντας δει τις ικανότητές του στην πράξη, γεγονός που αποτελεί πολύ σημαντικό πλεονέκτημα για τη βελτίωση της ποιότητας και ασφάλειας της ιατρικής περίθαλψης. Με τη βοήθεια αυτών των συστημάτων, όχι μόνο βγαίνει ευκολότερα μια διάγνωση προς όφελος του γιατρού αλλά και του ασθενούς, αλλά έτσι γίνεται και πολύ μικρότερη δαπάνη χρημάτων και πόρων του ιδρύματος (V Patkar 2006).Μάλιστα, πιο συγκεκριμένα, συστήματα όπως το TADS, αποδίδουν όχι μόνο μία, αλλά τέσσερις αλληλοεξαρτώμενες δυνατές αποφάσεις, 12

καθώς επίσης διαχειρίζονται και τα καθήκοντα που αναλαμβάνει κάθε γιατρός για την επιτυχή διεκπεραίωση της θεραπείας. Μέσα από αυτήν την έρευνα λοιπόν, είναι εμφανής η σημασία των συστημάτων λήψης αποφάσεων και στον τομέα του καρκίνου. Ωστόσο, τα αποτελέσματα της έρευνας πρέπει να αντιμετωπιστούν με αρκετή επιφυλακτικότητα, δεδομένου ότι, λόγω ηθικών και πρακτικών φραγμών, τα πειράματα περιορίστηκαν σε ασθενείς- προσομοιωτές και επαγγελματίες ηθοποιούς, βασιζόμενα όμως πάντα σε δεδομένα από πραγματικές υποθέσεις. Με συνεχή χρήση των Συστημάτων Υποστήριξης Κλινικών Αποφάσεων και καθώς οι χρήστες αυτών αποκτούν μεγαλύτερη εμπειρία με τη λειτουργία τους μπορεί να βελτιωθεί και η απόδοσή τους. Προς το παρόν, όμως, τα αποτελέσματα της έρευνας είναι καλό να θεωρηθούν ενδεικτικά και όχι οριστικά μέχρι να ολοκληρωθεί μία τυχαιοποιημένη ελεγχόμενη μελέτη σε πραγματικούς ασθενείς. Αξίζει ακόμα να αναφερθεί ότι συστήματα όπως το PROforma μπορούν να προσφέρουν μια πληθώρα υπηρεσιών και πέρα από την λήψη αποφάσεων, όπως είναι για παράδειγμα ο προγραμματισμός της θεραπείας, η διαχείριση των κλινικών δοκιμών καθώς και η καταχώρηση των στοιχείων του ασθενούς και των αποτελεσμάτων της κλινικής του δοκιμής μέσω ηλεκτρονικού υπολογιστή. (V Patkar 2006). Τα συστήματα υποστήριξης κλινικών αποφάσεων μπορούν να φανούν αποτελεσματικά, ωστόσο δεν είναι πειστικά όσον αφορά στη διάγνωση. Οι επιπτώσεις τους στην έκβαση της υγείας των ασθενών δεν έχουν μελετηθεί επαρκώς (Dereck L. Hunt et al 1998). Σε έρευνα που διεξάχθηκε σχετικά με την βελτίωση της κλινικής πρακτικής με τη βοήθεια Συστημάτων Υποστήριξης Κλινικών Αποφάσεων, παρουσιάστηκε σημαντική βελτίωση στο 68% των δοκιμών. Αναλύοντας τα συστήματα αυτά σε μεγαλύτερο βάθος, η έρευνα αυτή διέκρινε τέσσερα ανεξάρτητα χαρακτηριστικά που δύναται να βελτιώσουν την κλινική πρακτική: αυτόματη παροχή υποστήριξης αποφάσεων όσον αφορά στην ανάθεση καθηκόντων, παροχή συστάσεων και όχι μόνο εκτιμήσεις, παροχή υποστήριξης αποφάσεων κατά το χρόνο και τη θέση της λήψης αποφάσεων και, τέλος, 13

υποστήριξη αποφάσεων βασισμένη σε υπολογιστή. Η έρευνα έδειξε ότι στα 32 συστήματα που κατείχαν και τα τέσσερα αυτά χαρακτηριστικά, τα 30 (94%) βελτίωσαν σημαντικά την κλινική τους πρακτική (Dereck L. Hunt et al 1998). Κατόπιν αυτού, η έρευνα κατέληξε ότι νοσοκομειακοί γιατροί και μέτοχοι θα πρέπει να βάλουν σε εφαρμογή τα Συστήματα Υποστήριξης Κλινικών Αποφάσεων που εμπεριέχουν αυτά τα χαρακτηριστικά, όπου αυτό είναι εφικτό και κατάλληλο. Εάν, ωστόσο, κάποιο Σύστημα Υποστήριξης Κλινικών Αποφάσεων απαιτεί την επέμβαση και πρωτοβουλία του γιατρού προκειμένου να λάβει αποφάσεις, τότε σοφό θα ήταν να επιτηρείται η χρήση του και να λαμβάνονται μέτρα για την σωστή πρόσβαση σε αυτό. Επιπρόσθετα, προκειμένου να διασφαλίζεται η σωστή λειτουργία τους και μελλοντική βελτίωσή τους, τα Συστήματα Υποστήριξης Κλινικών Αποφάσεων θα πρέπει να παρέχουν τη δυνατότητα περιοδικής εκτίμησης της απόδοσής τους από τους χρήστες ιατρούς, να ζητείται έγγραφη λεπτομερής αναφορά σε περίπτωση που για κάποιο λόγο δεν ακολουθηθεί η σύσταση που προτείνει το σύστημα και, τέλος, να συζητούνται τα αποτελέσματα των αποφάσεων του συστήματος με τους ίδιους τους ασθενείς (Dereck L. Hunt et al 1998). Η προοπτική για φάρμακα βασισμένα στην ίδια λογική με την οποία καταλήγει σε μια απόφαση το Σύστημα Υποστήριξης Κλινικών Αποφάσεων θα γίνει εφικτή όταν οι πληροφορίες που θα κατέχουμε από τις αποτιμήσεις των συστημάτων αυτών είναι πλέον τόσο λεπτομερείς ώστε θα περιγράφουν όλες τις κινήσεις που ακολούθησαν οι θεράποντες ιατροί σε κάθε περιστατικό έτσι ώστε και άλλοι να μπορούν να διδαχθούν από τα λάθη και τις επιτυχίες τους. Είναι σίγουρο πως με περαιτέρω πειραματισμό θα αποδειχθεί η σπουδαιότητα των συγκεκριμένων χαρακτηριστικών σε αυτά τα συστήματα (Kensaku Kawamoto et al 2005). Αυτή η ανάλυση και επιτυχία των αποτελεσμάτων είναι ένας παράγοντας που μετράει την αποτελεσματικότητα των συστημάτων και μπορεί να χρησιμοποιηθεί στην μέτρηση της βοήθειας και της αποτελεσματικότητας των λογισμικών αυτών ως προς τη βελτίωση της υγείας. Μία συστηματική ανασκόπηση 100 μελετών από τους Garg et al το 2005, κατέληξε στο 14

συμπέρασμα ότι η χρήση των συστημάτων υποστήριξης αποφάσεων για το 64% των περιπτώσεων βελτίωσε την απόδοση των ιατρών και για το 13% των περιπτώσεων βελτίωσε και την πορεία των ασθενών. Υποστηρίζεται ότι το βασικό χαρακτηριστικό στο οποίο αποδίδεται η βελτίωση αυτή είναι το ακόλουθο: η αυτόματη ηλεκτρονική επέμβαση, και όχι η απαίτηση της ενεργοποίηση του συστήματος Garg από το χρήστη. Κατέληξε στο συμπέρασμα ότι ο αριθμός των μελετών και η ποιότητα μεθοδολογίας διεξαγωγής τους έχει βελτιωθεί από το 1973 μέχρι και το 2004 (Garg et al 2005). Από μια άλλη συστηματική ανασκόπηση πάλι το 2005 (με ποσοτική ανάλυση) 70 μελετών από τους Kawamoto et al υποστηρίζεται ότι "τα συστήματα υποστήριξης αποφάσεων βελτίωσαν σημαντικά την κλινική πρακτική στο 68% των δοκιμών" (Kawamoto et al, 2005).Τα βασικά χαρακτηριστικά στα οποία αποδίδεται η βελτίωση αυτή είναι τα ακόλουθα: 1.Τα συστήματα υποστήριξης κλινικών αποφάσεων μπορούν να ενσωματωθούν στην ροή της εργασίας και δεν είναι απλά μια οθόνη στον χώρο εργασίας. 2. Είναι σε ηλεκτρονική μορφή και όχι σε χαρτί με τη μορφή διαφόρων προτύπων. 3. Παρέχουν υποστήριξη αποφάσεων κατά τον χρόνο και στον τόπο φροντίδας και όχι πριν ή μετά από τη συνεδρία με τον ασθενή. 4. Παρέχουν συστάσεις και συμβουλές για τη φροντίδα και όχι μόνο εκτιμήσεις και απλά αποτελέσματα. 1.5 Περίληψη-συμπεράσματα Στο κεφάλαιο αυτό είδαμε ουσιαστικά τι είναι τα συστήματα υποστήριξης κλινικών αποφάσεων σε ποιες κατηγορίες χωρίζονται και που αποσκοπούν. Αναφέραμε κάποια παραδείγματα που υπάρχουν στην κλασσική ιατρική και είδαμε ότι συμβάλουν ικανοποιητικά στη βελτίωση της διαγνωστικής ακρίβειας. Σημαντικό μειονέκτημα της διαπίστωσης αυτής αποτελεί ο μικρός αριθμός δημοσιευμένων μελετών γεγονός που καθιστά τα όποια συμπεράσματα επισφαλή. Ποια όμως η εφαρμογή τέτοιων συστημάτων στην ομοιοπαθητική; Στο επόμενο κεφάλαιο θα 15

μελετήσουμε την ύπαρξη ομοιοπαθητικών συστημάτων υποστήριξης αποφάσεων, ποια η χρήση και η χρησιμότητα τους στην καθημερινότητα του ομοιοπαθητικού ιατρού και τι ερωτήματα προκύπτουν από αυτή. Κεφάλαιο 2 Συστήματα υποστήριξης κλινικών αποφάσεων και ομοιοπαθητική 2.1 Η επιστήμη της ομοιοπαθητικής Η ομοιοπαθητική είναι μία θεραπευτική μέθοδος που στις μέρες μας τείνει να γίνεται όλο και περισσότερο γνωστή για τα μόνιμα και καλύτερα αποτελέσματα της. Η σωστή εφαρμογή της ομοιοπαθητικής σέβεται τους νόμους της φύσης και ομαλά φέρνει τον οργανισμό σε ισορροπία. Είναι εξατομικευμένη 16 θεραπεία όπου ο ασθενής με την καθοδήγηση του ιατρού καλείται να λάβει ένα μόνο φάρμακο και να δώσει ικανό χρόνο στον οργανισμό του να ανταποκριθεί. Σύμφωνα με τους κανόνες και τις αρχές της κλασσικής ομοιοπαθητικής ο ομοιοπαθητικός ιατρός συνδυάζει τα συμπτώματα της εικόνας του ασθενή και τα αντιστοιχεί στην εικόνα ενός φαρμάκου το οποίο όταν ληφθεί από τον ασθενή θα δώσει έναυσμα στον οργανισμό του για αυτοίαση. Χρειάζεται καλή συνεργασία και συνεννόηση με στόχο την βελτίωση, την αποκατάσταση και τη διατήρηση της υγείας του. Η ασθένεια, όπως και να εκδηλώνεται, περιορίζει έως ένα βαθμό το άτομο έτσι ώστε όταν αποκαθίσταται η υγεία να δίνει αίσθηση ελευθερίας και ευεξίας (Βυθούλκας 1990). Σκοπός της είναι η ίαση διαφόρων παθολογικών καταστάσεων που ταλαιπωρούν έναν οργανισμό και η διατήρηση του καλύτερου δυνατού επιπέδου υγείας του οργανισμού αυτού (Βυθούλκας (1990). Η ομοιοπαθητική όπως όλοι γνωρίζουμε για να επιτύχει κάτι τέτοιο, απαιτεί συνεχή προσπάθεια αφενός του οργανισμού του ασθενούς και αφετέρου του ιατρού. Από την πλευρά του ο ασθενής έχει χρέος

απέναντι στον εαυτό του να ενημερώνεται για τις εξελίξεις της ιατρικής, για τις επιλογές θεραπείας που πιθανόν να έχει και έτσι να μπορεί να επιλέξει σωστά τον θεράποντα ιατρό του. Έπειτα χρειάζεται να δείξει υπομονή και εμπιστοσύνη στις γνώσεις του ιατρού, στην εμπειρία του και στο πραγματικό ενδιαφέρον του για την πολύπλοκη ανθρώπινη φύση. Ο ομοιοπαθητικός ιατρός από την άλλη έχει να δώσει μια μάχη που όπως δείχνει η ιστορία της ιατρικής και η εξέλιξή της είναι άνιση απέναντι στην συμβατική θεραπευτική και στην σύγχρονη εποχή. Πρέπει να έχει καθαρό νου και συνείδηση και απροκατάληπτα να κάνει το καλύτερο δυνατό για τον ασθενή του. Με τη σειρά του πρέπει και αυτός να παρακολουθεί τις εξελίξεις στον τομέα του, να αφιερώνει χρόνο στο να ενημερώνεται για κάθε τι καινούριο και σύμφωνα με την κρίση του να το εκτιμά -με σκοπό πάντα την καλύτερη απόδοσή του όσον αφορά το επάγγελμά του. Η εξέλιξη της τεχνολογίας τα τελευταία τουλάχιστον 20 χρόνια είναι εντυπωσιακή και ραγδαία. Έχει σχεδόν ταυτιστεί με την ανάπτυξη και την επιστήμη. Αναπόφευκτα γίνεται απαραίτητη η καθημερινή χρήση της από ιατρούς σε όλους τους τομείς και τις ειδικότητες δίνοντας στην ιατρική πράξη νέα δυναμική. Η ενσωμάτωση κατά συνέπεια της τεχνολογίας και στην ομοιοπαθητική και την καθημερινότητα του ομοιοπαθητικού ιατρού, όπως θα δούμε και στην συνέχεια, είναι πραγματικότητα και γίνεται με την μορφή ομοιοπαθητικών λογισμικών. Τα ομοιοπαθητικά λογισμικά έχουν πάρει σημαντική θέση και χρησιμοποιούνται καθημερινά από πολλούς ομοιοπαθητικούς για να τους παρέχουν πληροφορίες τέτοιες που βοηθούν στην σωστή συνταγογράφηση φαρμάκου. Έρχεται ως συνέπεια και συνέχεια των σύγχρονων απαιτήσεων λειτουργίας του ομοιοπαθητικού ιατρείου. Ποιες είναι όμως οι απαιτήσεις αυτές σύμφωνα με την καθημερινή λειτουργία του ιατρείου το βλέπουμε αμέσως πιο κάτω. 17

2.2 Λήψη ομοιοπαθητικού ιστορικού Η διαδικασία συνοπτικά της λειτουργίας ενός ομοιοπαθητικού ιατρείου, όπως προκύπτει από την παρακολούθηση σε ορισμένα από αυτά κατά την διάρκεια πρακτικής του τελευταίου εξαμήνου στο πλαίσιο του μεταπτυχιακού «Ολιστικά Εναλλακτικά Θεραπευτικά Συστήματα - Κλασσική Ομοιοπαθητική» και μετά στα πλαίσια της έρευνας για την διεξαγωγή της εργασίας, είναι η παρακάτω: Ο ασθενής ενημερώνεται για τον ιατρό, κλείνει ραντεβού, έρχεται στο χώρο του ιατρείου, περιμένει στην αίθουσα αναμονής την σειρά του, μπαίνει στο χώρο εξέτασης, λαμβάνει χώρα η διαδικασία του ιστορικού και τέλος γίνεται η πληρωμή στην γραμματέα ή απευθείας στον ιατρό. Σκόπιμο βρίσκω να αναφέρω σε αυτό το σημείο ότι τα δεδομένα αλλάζουν σε περιπτώσεις οξέων περιστατικών όπου η διαδικασία αυτή διαφοροποιείται ανάλογα με τις ανάγκες του περιστατικού. Τα ομοιοπαθητικά λογισμικά υποστήριξης αποφάσεων χρησιμοποιούνται κατά κύριο λόγο στην διάρκεια της εξέτασης δηλαδή κατά τη λήψη ιστορικού. Χωρίσαμε την διαδικασία αυτή σε 3 βήματα που ακολουθεί ο ομοιοπαθητικός κάθε φορά κατά την εξέταση και εδώ φαίνεται να έχουν και πλήρη εφαρμογή τα λογισμικά συστήματα που μελετάμε. Πρώτο είναι η καταγραφή των στοιχείων του ασθενούς, δεύτερο ο πυρήνας του ιστορικού, τρίτο η διάγνωση και η καταγραφή του φαρμάκου. 2.2.1. Στοιχεία ασθενών Συνήθως ζητούνται προσωπικά στοιχεία όπως όνομα, τηλέφωνο, διεύθυνση, περιοχή ή διεύθυνση ηλεκτρονικού ταχυδρομείου. Το όνομα συνήθως είναι αυτό με το οποίο καταχωρείται ο ασθενής στη λίστα ασθενών του ιατρού με σκοπό την εύκολη εύρεση των στοιχείων του, του ιστορικού του, κάθε φορά που θέλει να ανατρέξει σε αυτά ο ομοιοπαθητικός ιατρός. Τέτοιες περιπτώσεις μπορεί να είναι οι επόμενες επισκέψεις παρακολούθησης της υγείας του (τα λεγόμενα follow up), ένα οξύ περιστατικό που μπορεί να βγει εις πέρας μέσω τηλεφώνου και να 18

χρειάζεται να ανατρέξει στο ιστορικό ο ιατρός, ή ακόμα και για εκπαιδευτικούς λόγους. Μερικοί ιατροί επίσης σημειώνουν και έναν αριθμό στον οποίο αντιστοιχεί ο κάθε ασθενής. Η διεύθυνση κατοικίας ή ηλεκτρονική, το τηλέφωνο και η περιοχή είναι οι πληροφορίες για την εύρεση του ασθενούς για τη δυνατότητα επικοινωνίας μαζί του για τον οποιονδήποτε λόγο. Μπορεί να χρειαστεί να ενημερωθεί ο ασθενής για μια αλλαγή του ραντεβού του, ίσως για κάποια ομοιοπαθητικά νέα, να ερωτηθεί για την πορείας της υγείας του, κ.α. Επίσης η ημερομηνία είναι στοιχείο που σημειώνεται από όλους και πάντα. Αυτή η πληροφορία είναι σημαντική για τον ομοιοπαθητικό πιο πολύ από κάθε ιατρό αφού στην εφαρμογή της ομοιοπαθητικής ο χρόνος που πρέπει να περάσει από την μέρα της πρώτης συνταγογράφησης για να εκτιμηθεί η δράση του και η πορεία του ασθενούς είναι ενάμισι με δύο μήνες. Οπότε η ημερομηνία για τον ομοιοπαθητικό ιατρό δεν είναι απλά μια καταγραφή ενός ραντεβού και των follow up του ασθενή αλλά καταλυτικό στοιχείο της πορείας της θεραπείας. Στην καταγραφή των στοιχείων του ασθενούς μπαίνουν και στοιχεία όπως ηλικία, βάρος, φύλο, ύψος που σκιαγραφούν την εικόνα του ασθενούς. Αυτό γίνεται για να μπορεί να ανακαλέσει στην μνήμη του ο ιατρός σε ποιον αναφέρεται το συγκεκριμένο ιστορικό γιατί μόνο από το όνομα είναι δύσκολο να θυμηθεί πάντα τον ασθενή ανάμεσα στους δεκάδες, εκατοντάδες, ίσως και χιλιάδες που χει δει. Από αυτή κιόλας την στιγμή της καταγραφής στοιχείων, αρχίζει να σχηματίζει και την άποψη για την επιλογή του φαρμάκου που θα δώσει στον ασθενή. Το ίδιο συμβαίνει και σε περίπτωση χρήσης του ιστορικού από κάποιον δεύτερο ιατρό για την συμβουλή του ή από έναν εκπαιδευόμενο για εκπαιδευτικούς λόγους ο οποίος χρειάζεται αυτή η πληροφορία της εικόνας του ασθενούς γιατί μπορεί κριθεί σημαντικό στην επιλογή του φαρμάκου. Παράδειγμα το Sulphur αναφέρεται στην βιβλιογραφία της materia medica σαν ψηλός, λιγνός[kent(2009), pg. 951], ή η Calcarea Carbonica ως παχιά, πλαδαρή (Kent 2009, pg. 311). Άλλα φάρμακα επίσης τα βρίσκεις πιο συχνά σε γυναίκες όπως Pulsatila, Sepia, Lilium Tigrinum (Kent 2009). Πληροφορίες όπως κάπνισμα ή η κατανάλωση αλκοόλ δίνουν στοιχεία για τις 19

επιθυμίες ή την τάση του ασθενούς προς καταχρήσεις. Ένα τέτοιο παράδειγμα είναι της Nux Vomica (Kent 2009). Επίσης αυτή η καταγραφή μας δίνει πληροφορίες και για το επίπεδο υγείας του ασθενούς που επηρεάζεται από το τσιγάρο. Πολλοί από τους ομοιοπαθητικούς επίσης στα στοιχεία καταγραφής των ασθενών συμπληρώνουν και από πού έχει γίνει η σύσταση. Ελέγχουν έτσι τον τρόπο πληροφόρησης των ασθενών και αν αποφέρει ο τρόπος που έχει διαλέξει ο καθένας να δώσει το παρόν του ιατρείου του. Η καταγραφή των στοιχείων του ασθενούς όμως αποσκοπεί σε κάτι παραπάνω από μια απλή καταγραφή πληροφοριών. Είναι η πρώτη επαφή με τον ιατρό, είναι η πρώτο στάδιο γνωριμίας. Από αυτή τη στιγμή ξεκινάει να χτίζεται η εμπιστοσύνη μεταξύ ιατρού-ασθενούς. Ο μεν ιατρός αρχίζει να σχηματίζει γνώμη για το περιστατικό, ο δε ασθενής αρχίζει να εκθέτει τον εαυτό του (Βυθούλκας 1990). Για την καταγραφή των ασθενών άλλοι ιατροί χρησιμοποιούν κάποια αυτοσχέδια φόρμα έντυπης καταγραφής και άλλοι κάποιο ηλεκτρονικό μέσο. Δύο δείγματα φόρμας καταγραφής στοιχείων των ασθενών είναι: 20

Εικόνα (1), Δείγμα φόρμας καταγραφής στοιχείων ασθενούς Εικόνα (2), Δείγμα φόρμας καταγραφής στοιχείων ασθενούς 2.2.2. Πυρήνας Ιστορικού Ο πυρήνας του ιστορικού είναι το πιο σημαντικό κομμάτι της εξέτασης. Καλύπτεται από στοιχεία κατάλληλα για την διάγνωση και τη συνταγογράφηση του φαρμάκου 21

αλλά και από στοιχεία αναφοράς της δεδομένης κατάστασης του ασθενούς για την παρακολούθηση της περεταίρω εξέλιξης και πορείας της υγείας του. Ο Hahnemann αναφέρει στο «Όργανον» στην παράγραφο 84 τον τρόπο λήψης του ιστορικού. 84 : «Ο άρρωστος αναφέρει την πορεία των ενοχλημάτων του. Οι συγγενείς αφηγούνται τα παράπονα του, τη συμπεριφορά του και καθετί που παρατήρησαν σ' αυτόν. Ο γιατρός βλέπει, ακούει και αντιλαμβάνεται με τις υπόλοιπες αισθήσεις, καθετί που είναι αλλοιωμένο και ασυνήθιστο σ' αυτόν. Τα καταγράφει όλα με ακρίβεια, με τις ίδιες εκφράσεις που χρησιμοποιούν ο ασθενής και οι συγγενείς. Όπου είναι δυνατόν, τους αφήνει να τελειώσουν την ομιλία τους, παραμένοντας σιωπηλός και χωρίς διακοπή, αν δεν παρεκκλίνουν σε δευτερεύοντα πράγματα. Από την αρχή ο γιατρός τους συμβουλεύει μόνο, να μιλούν αργά, για να μπορεί να παρακολουθεί αυτόν που μιλάει, καταγράφοντας τα αναγκαία» (Boericke 1997). Ανάλογα με τον τύπο του κάθε ομοιοπαθητικού, την εμπειρία και τις γνώσεις του υπάρχουν και διαφορετικοί τύποι καταγραφής ιστορικών. Αυτά μπορεί να διαφέρουν σε μέγεθος, στις έννοιες που καταγράφονται και στις πληροφορίες. Όσον αφορά το μέγεθος ποικίλουν σε ιστορικά που είναι εκτενή με πολλές λεπτομέρειες, σε μέτρια που είναι και το πιο συχνό, και σε μικρά της τάξεως της μιας σελίδας. Συνήθως οι πιο νέοι σε εμπειρία είναι αυτοί που σημειώνουν πιο πολλά δεδομένα για να αναλύσουν αργότερα το ιστορικό και να μπορέσουν να καλύψουν ερωτήματα που θα τους προκύψουν κατά τη διάρκεια της μελέτης. Οι πιο έμπειροι απ την άλλη έχοντας καλύτερη κτίση της materia medica έχουν την ικανότητα να θέτουν τις κατάλληλες ερωτήσεις χωρίς περιττά στοιχεία. Μέσα από τη γνώση τους αναγνωρίζουν πιο γρήγορα το κατάλληλο φάρμακο και θέτουν ερωτήσεις επιβεβαίωσης ή απόρριψης που δεν πιάνουν πολύ χώρο. Όσον αφορά τις έννοιες, πάλι ανάλογα με τον τρόπο δουλειάς που υιοθετεί ο κάθε ομοιοπαθητικός στην πορεία της σταδιοδρομίας του, καταγράφει το ιστορικό είτε με τα ακριβή λόγια του ασθενούς περιγραφής των συμπτωμάτων, είτε με δική του απόδοση της περιγραφής των συμπτωμάτων ή με την χρήση όρων και ρουμπρικών 22

που υπάρχουν στο Ρεπέρτορυ. Έτσι για παράδειγμα όταν ο ασθενής πει νιώθω να φουντώνω, άλλος θα το καταγράψει αυτολεξεί, άλλος θα καταγράψει ότι ο ασθενής του έχει εξάψεις και άλλος heat/flushes χρησιμοποιώντας τις λέξεις του Ρεπέρτορυ (KENT 2011). Όσον αφορά τις πληροφορίες του ιστορικού η διαδικασία της λήψης έχει σαν αρχή τον ασθενή και ποιες είναι οι αντιδράσεις του ασθενούς αυτού κατά την ασθένεια και όχι τα χαρακτηριστικά της ασθένεια καθαυτής. Ο ιατρός ξεκινάει να κάνει ερωτήσεις στον ασθενή σύμφωνα με τη θεωρία της ομοιοπαθητικής που θα τον βοηθήσουν να βρει ένα φάρμακο για τη συγκεκριμένη περίσταση. Σύμφωνα πάντα με αυτή τη θεωρία της κλασσικής ομοιοπαθητικής ένα είναι το σωστό φάρμακο που μπορεί να βγάλει τον ασθενή από μια δεδομένη παθολογική κατάσταση σε συγκεκριμένη στιγμή και θα δράσει όχι μόνο στο σύμπτωμα αλλά στο όλον του ασθενούς και θα τον οδηγήσει στην αυτοθεραπεία (ΒΥΘΟΥΛΚΑ 1990).Το ιστορικό πρέπει πάντα να λαμβάνεται προσεχτικά και απροκατάληπτα. Υπάρχουν διαφορετικοί μέθοδοι λήψης ιστορικού. Κατά βασικό κανόνα όλων θα πρέπει στο τέλος του ιστορικού να έχουν καλυφθεί κάποιες ενότητες. Το κύριο πρόβλημα, τα χαρακτηριστικά του κύριου προβλήματος και οι τροποποιητικοί παράγοντες. Το ατομικό και οικογενειακό αναμνηστικό όπως επίσης τα γενικά χαρακτηριστικά του ασθενούς. Όσον αφορά την παθολογία καταγράφονται τα σωματικά και φυσικά χαρακτηριστικά της, καθώς και τα συγκινησιακά, ψυχικά, διανοητικά και πνευματικά χαρακτηριστικά της παθολογίας. Στο τέλος σημειώνεται το πιθανό φάρμακο (Παπαφιλίππου 2008). Σαν κύριο πρόβλημα συνήθως καταγράφεται ένα συγκεκριμένο σύμπτωμα ή μια γενική παθολογία. Για παράδειγμα έρχεται κάποιος για ημικρανία ή για εποχιακή αλλεργία. Σαν χαρακτηριστικά του κύριου προβλήματος αν αυτό είναι η ημικρανία θα μπορούσαν να είναι δεξιά ημικρανία με διαξιφιστικό χαρακτήρα. Ως τροποποιητικοί παράγοντες θα ήταν για παράδειγμα να εμφανίζεται το βράδυ, να χειροτερεύει με το θόρυβο, και να καλυτερεύει με την πίεση των χεριών και τα κρύα επιθέματα. Στο ατομικό αναμνηστικό καταγράφονται εμβολιασμοί, παλαιότερες 23

ασθένειες ή νοσηλείες, σύνοδες ασθένειες, φαρμακευτική αγωγή. Στο οικογενειακό ιστορικό καταγράφονται ασθένειες και στοιχεία συγγενών που θα μπορούσαν να έχουν σχέση με τον ασθενή. Στα γενικά χαρακτηριστικά καταγράφονται οι τάσεις και η συμπεριφορά του οργανισμού όσον αφορά τις διατροφικές του συνήθειες, την ανοχή του στις διάφορες θερμοκρασίες, ο ύπνος κ.α. Η θεωρία της ομοιοπαθητικής μιλάει για έναν θεωρητικό διαχωρισμό του οργανισμού που στην πραγματικότητα είναι αδιάσπαστος και λειτουργεί ενιαία. Ο διαχωρισμός γίνεται καθαρά ως μοντέλο παρατήρησης και χωρίζει τον οργανισμό στο σωματικό, στο ψυχικό και στο διανοητικό επίπεδο (ΒΥΘΟΥΛΚΑΣ 1990). Έτσι μέσα από το ιστορικό καταγράφονται τα σωματικά συμπτώματα που μπορεί να είναι για παράδειγμα ο πόνος, διαταραχές του δέρματος, μυοσκελετικά προβλήματα κ.α., τα ψυχικά συμπτώματα που μπορεί να είναι νευρικότητα, άγχος, κατάθλιψη και τα διανοητικά που μπορεί να είναι αφηρημάδα, σύγχυση, έκπτωση μνήμης κ.α. Γενικά το σύνολο των πληροφοριών που καταγράφονται σε ένα ομοιοπαθητικό ιστορικό σύμφωνα με τη διδακτέα ύλη του μεταπτυχιακού τμήματος Ολιστικά Εναλλακτικά Θεραπευτικά Συστήματα - Κλασσική Ομοιοπαθητική του Πανεπιστημίου Αιγαίου είναι το παρακάτω και οι διαφορές με άλλες σχολές είναι μικρές εφόσον η θεωρία που διδάσκουν στηρίζεται στις βασικές αρχές και τους κανόνες της κλασσικής ομοιοπαθητικής. (Γ.ΒΥΘΟΥΛΚΑ 1990) ΣΤΟΙΧΕΙΑ: ΚΥΡΙΟ ΠΡΟΒΛΗΜΑ: ΑΤΟΜΙΚΟ ΑΝΑΜΝΗΣΤΙΚΟ: ΟΙΚΟΓΕΝΕΙΑΚΟ ΙΣΤΟΡΙΚΟ: ΓΕΝΙΚΑ: ΝΟΥΜΕΡΟ(για αποθήκευση), ΟΝΟΜΑ, ΕΠΙΘΕΤΟ, ΕΤΩΝ, ΗΜ. ΓΕΝΝΗΣΗΣ, ΥΨΟΣ, ΒΑΡΟΣ, ΠΑΝΤΡΕΜΕΝΟΣ, ΤΗΛΕΦΩΝΟ ΑΠΟ ΠΟΤΕ, ΠΩΣ, ΑΠΟΤΟΜΑ, ΣΙΓΑ ΣΙΓΑ, ΠΩΣ ΕΜΦΑΝΙΣΤΗΚΕ, ΚΟΜΒΙΚΑ ΣΗΜΕΙΑ, ΠΟΣΟ ΚΑΙΡΟ, ΠΩΣ ΕΚΔΗΛΩΝΕΤΑΙ, ΠΟΥ, ΑΡΙΣΤΕΡΑ, ΔΕΞΙΑ, ΠΟΤΕ, ΠΟΙΕΣ ΩΡΕΣ ΤΗΣ ΜΕΡΑΣ, ΜΕ ΤΙ ΧΕΙΡΟΤΕΡΕΎΕΙ, ΜΕ ΤΙ ΚΑΛΥΤΕΡΕΥΕΙ, KAIPOΣ, ΣΕ ΠΟΙΑ ΠΛΕΥΡΑ, ΏΡΑ- ΙΔΙΑΙΤΕΡΗ ΣΤΙΓΜΗ, ΑΠΟ ΤΙ ΣΥΝΟΔΕΥΕΤΑΙ, ΤΡΟΠΟΠΟΙΗΤΙΚΟΙ ΠΑΡΑΓΟΝΤΕΣ ΤΡΟΠΟΣ ΕΚΦΡΑΣΗΣ, ΕΙΔΟΣ ΠΟΝΟΥ, ΤΟΠΟΘΕΣΙΑ, EΚΤΙΝΕΤΑΙ ΠΡΟΣ ΕΜΒΟΛΙΑ, ΠΑΙΔΙΚΕΣ ΑΡΡΩΣΤΙΕΣ, ΦΑΡΜΑΚΑ, ΤΕΛΕΥΤΑΙΟΣ ΥΨΗΛΟΣ ΠΥΡΕΤΟΣ ΜΗΤΕΡΑ (ΕΤΩΝ, ΝΟΣΟΣ), ΠΑΤΕΡΑΣ (ΕΤΩΝ, ΝΟΣΟΣ), ΑΔΕΡΦΙΑ (ΕΤΩΝ, ΝΟΣΟΣ) ΠΑΙΔΙΑ (ΕΤΩΝ, ΝΟΣΟΣ) ΚΡΥΩΝΕΙ, ΖΕΣΤΕΝΕΤΑΙ, ΚΡΥΑ ΑΚΡΑ, ΣΚΕΠΑΖΕΙ ΠΟΔΙΑ, ΞΕΣΚΕΠΑΖΕΙ, ΙΔΡΩΤΑΣ, ΠΟΥ ΙΔΡΩΝΕΙ, ΣΤΟΝ ΥΠΝΟ, ΔΙΨΑ, ΚΡΥΟ, ΒΡΥΣΗΣ, ΠΑΓΑΚΙΑ, ΟΡΕΞΗ 24

ΕΠΙΘΥΜΙΕΣ, ΑΠΕΧΘΕΙΕΣ, ΤΙ ΧΕΙΡΟΤΕΡΕΥΕΙ (Φαγητό): ΥΠΝΟΣ: ΟΝΕΙΡΑ: ΠΕΡΙΒΑΛΟΝ, ΚΑΙΡΟΣ, ΕΠΟΧΕΣ: ΣΩΜΑΤΙΚΑ: ΨΥΧΟΔΙΑΝΟΗΤΙΚΑ ΚΛΙΝΙΚΗ ΕΞΕΤΑΣΗ: ΕΝΤΥΠΩΣΗ- ΣΥΜΠΕΡΙΦΟΡΑ: ΚΡΕΑΣ (ΧΕΙΡΙΝΟ,ΒΟΔΙΝΟ,ΨΑΡΙ,ΚΟΤΟΠΟΥΛΟ), ΚΡΕΜΥΔΙ, ΣΚΟΡΔΟ, ΛΕΜΟΝΙ, ΞΥΔΙ, ΚΑΥΤΕΡΑ, ΠΙΚΑΝΤΙΚΑ, ΚΑΠΝΙΣΤΑ, ΑΛΛΑΤΙ, ΛΙΠΟΣ, ΓΛΟΙΩΔΗ, ΑΥΓΑ, ΓΛΥΚΑ, ΠΑΓΩΤΟ, ΤΗΓΑΝΗΤΑ, ΦΡΟΥΤΑ, ΣΑΛΑΤΕΣ, ΣΟΥΠΕΣ, ΑΛΚΟΟΛ ΕΥΚΟΛΑ ΠΑΙΡΝΕΙ ΥΠΝΟΣ, ΔΥΣΚΟΛΑ ΠΑΙΡΝΕΙ ΥΠΝΟΣ, ΠΩΣ ΞΥΠΝΑΕΙ, ΕΥΚΟΛΑ, ΔΥΣΚΟΛΑ, ΤΟΝ ΞΕΚΟΥΡΑΖΕΙ, ΠΟΣΕΣ ΩΡΕΣ ΘΕΛΕΙ ΓΙΑ ΝΑ ΞΕΚΟΥΡΑΣΤΕΙ, ΣΕ ΠΟΙΑ ΘΕΣΗ, ΔΙΑΚΟΠΤΕΤΑΙ, ΠΟΤΕ, ΣΥΓΚΕΚΡΙΜΕΝΕΣ ΩΡΕΣ, ΤΡΙΖΕΙ ΔΟΝΤΙΑ, ΣΙΕΛΟΡΡΟΙΑ, ΦΩΝΑΖΕΙ, ΠΑΡΑΜΙΛΑΕΙ, ΑΠΟΓΕΥΜΑΤΙΝΟΣ ΥΠΝΟΣ ΤΟΝ ΞΥΠΝΑΝΕ, ΚΑΛΑ, ΚΑΚΑ, ΣΥΓΚΕΚΡΙΜΕΝΑ, ΕΦΙΑΛΤΕΣ, ΜΕΛΛΟΝΤΙΚΑ ΗΛΙΟΣ, ΤΟΝ ΑΝΤΕΧΕΙ, ΤΟΝ ΘΕΛΕΙ, ΤΟΝ ΧΕΙΡΟΤΕΡΕΥΕΙ, ΘΑΛΑΣΣΑ, ΝΑ ΤΗ ΒΛΕΠΕΙ, ΝΑ ΒΟΥΤΑΕΙ, ΒΟΥΝΟ, ΚΑΛΟΚΑΙΡΙ, ΧΕΙΜΟΝΑΣ, ΒΡΟΧΗ, ΥΓΡΑΣΙΑ, ΣΥΝΝΕΦΙΑ, ΡΕΥΜΑΤΑ, ΤΙ ΤΟΝ ΦΤΙΑΧΝΕΙ, ΤΙ ΤΟΝ ΧΑΛΑΕΙ, ΤΙ ΤΟΝ ΧΕΙΡΟΤΕΡΕΥΕΙ, ΤΙ ΤΟΝ ΤΡΟΜΑΖΕΙ ΚΕΦΑΛΙ, ΠΟΝΟΣ,ΠΟΤΕ, ΠΩΣ, ΜΑΛΛΙΑ (πέφτουν, γερά, δυνατά, αδύναμα, λιπαρά, ξηρά, ξηροδερμία τριχωτού κεφαλής, απολέπιση κλπ), ΜΑΤΙΑ (κριθαράκι, επιπεφυκίτιδες, τσίμπλες, φαγούρα, τσούξιμο, πόνος, όραση, φωτοφοβία), ΜΥΤΗ (καταρροή, αλλεργίες, ιγμορίτιδα, πολύποδες, discharges), ΑΥΤΙΑ (ακοή, ωτίτιδες, αλλεργίες, discharges), ΧΕΙΛΗ (έρπις, σκάνε κλπ), ΔΟΝΤΙΑ (γερά, προβλήματα), ΣΤΟΜΑ (κακοσμία, γεύση μεταλλική ή άλλη, αύθες), ΛΑΙΜΟΣ (ΦΑΡΥΓΓΑΣ, ΛΑΡΥΓΓΑΣ, ΑΜΥΓΔΑΛΕΣ φλεγμονές, αλλεργίες, αφωνία, εύκολη κατάποση, φλέμα, βήχας), ΛΑΙΜΟΣ ΕΞΩΤΕΡΙΚΑ(ΣΤΕΝΑ) ΚΟΜΠΟΣ ΣΤΟ ΛΑΙΜΟ, ΣΤΗΘΟΣ (βάρος, πόνος), ΣΤΕΡΝΟ, ΠΝΕΥΜΟΝΕΣ, ΚΑΡΔΙΑ, ΣΤΟΜΑΧΙ, ΕΡΥΓΕΣ, ΕΝΤΕΡΑ,ΑΕΡΙΑ, ΝΕΦΡΟΙ, ΣΥΚΩΤΙ, ΣΠΛΗΝΑΣ, ΚΕΝΩΣΕΙΣ(ΔΥΣΚΟΙΛΙΟΤΗΤΑ, ΚΑΘΕ ΠΟΤΕ, ΑΙΜΟΡΡΟΙΔΕΣ, ΣΧΗΜΑ, ΧΡΩΜΑ), ΟΥΡΟΔΟΧΟΣ ΚΥΣΤΗ (συχνοουρία, αίσθημα αδειάσματος πλήρες, χρώμα, μυρωδιά), ΟΥΡΗΣΗ, ΠΡΟΣΤΑΤΗΣ, ΣΕΞΟΥΑΛΙΚΗ ΕΠΙΘΥΜΙΑ, ΚΑΤΙ ΠΕΡΙΕΡΓΟ, ΣΤΥΣΗ, ΕΚΣΠΕΡΜΑΤΩΣΗ, ΙΚΑΝΟΠΟΙΗΣΗ, ΟΡΓΑΣΜΟΣ, ΚΟΛΠΟΣ-ΜΥΤΡΑ- ΟΩΘΗΚΕΣ, ΕΜΜΗΝΟΣ ΡΥΣΗ, ΣΤΑΘΕΡΟ ΚΥΚΛΟ;, ΠΟΣΕΣ ΜΕΡΕΣ ΔΙΑΡΚΕΙΑ-ΚΥΚΛΟΣ, ΜΥΡΙΖΕΙ, ΧΡΩΜΑ, ΠΟΣΟΤΗΤΑ, ΚΟΛΠΙΚΑ ΥΓΡΑ ΕΝΔΙΑΜΕΣΑ, ΠΗΓΜΑΤΑ, ΣΥΜΠΤΩΜΑΤΑ, ΠΡΙΝ-ΚΑΤΑ-ΜΕΤΑ, ΔΕΡΜΑ (μυρμηγκιές, αλλεργίες, κνησμός), ΝΥΧΙΑ (σπάνε, γερά, χρώμα, παραμορφωμένα, τα τρώει), ΜΥΟΣΚΕΛΕΤΙΚΟ, ΑΡΘΡΩΣΕΙΣ ΤΙ ΛΕΕΙ Ο ΙΔΙΟΣ ΓΙΑ ΤΟΝ ΕΑΥΤΟ ΤΟΥ, ΤΙ ΛΕΝΕ ΟΙ ΔΙΚΟΙ ΤΟΥ ΑΝΘΡΩΠΟΙ, ΤΙ ΤΟΝ ΧΑΡΑΚΤΗΡΙΖΕΙ, ΚΑΛΟΣ ΚΑΚΟΣ ΗΡΕΜΟΣ, ΝΕΥΡΙΚΟΣ, ΔΙΑΘΕΣΗ, ΕΝΕΡΓΕΙΑ, ΤΑΚΤΙΚΟΣ, ΣΙΧΕΝΕΤΑΙ, ΝΕΥΡΑ, ΞΕΣΠΑΕΙ, ΚΟΙΝΩΝΙΚΟΣ, ΚΛΕΙΣΤΟΣ, ΤΑ ΛΕΕΙ ΤΑ ΠΡΟΣΩΠΙΚΑ ΤΟΥ, ΠΑΡΗΓΟΡΙΑ, ΤΗΝ ΘΕΛΕΙ, ΤΟΝ ΧΕΙΡΟΤΕΡΕΥΕΙ, ΚΛΑΜΑ, ΜΠΡΟΣΤΑ ΣΕ ΑΛΛΟΥΣ, ΤΟΝ ΑΝΑΚΟΥΦΙΖΕΙ, ΑΝΑΜΟΝΗ ΤΗΝ ΑΝΤΕΧΕΙ, ΤΙ ΤΟΝ ΣΤΕΝΟΧΩΡΕΙ, ΤΙ ΤΟΝ ΑΓΧΩΝΕΙ, ΖΗΛΕΥΕΙ, ΕΚΔΗΛΩΝΕΤΑΙ, ΜΙΛΑΕΙ ΠΟΛΥ, ΕΥΑΙΣΘΗΤΟΣ, ΣΥΜΠΑΣΧΕΙ, ΑΔΙΚΙΑ, ΝΤΡΟΠΑΛΟΣ, ΘΑ ΜΙΛΟΥΣΕ ΣΕ ΚΟΙΝΟ, ΦΟΒΙΤΣΙΑΡΗΣ, ΑΥΤΟΚΤΟΝΙΚΟΣ, ΠΩΣ, ΦΟΒΟΙ, ΘΑΝΑΤΟΣ, ΥΓΕΙΑ, ΔΙΚΗ ΤΟΥ, ΤΩΝ ΑΛΛΩΝ, ΙΑΤΡΟΙ, ΝΟΣΟΚΟΜΙΑ, ΑΙΜΑ, ΒΕΛΟΝΕΣ, ΝΕΚΡΟΤΑΦΙΑ, ΚΛΕΙΣΤΟΦΟΒΙΑ, ΥΨΟΣ, ΖΩΑ, ΣΚΥΛΙΑ, ΓΑΤΕΣ, ΠΟΝΤΙΚΙΑ, ΚΑΤΣΑΡΙΔΕΣ, ΑΡΑΧΝΕΣ, ΣΕΙΣΜΟΥΣ, ΑΣΤΡΑΠΕΣ, ΒΡΟΝΤΕΣ, ΕΠΙΦΑΝΕΙΕΣ ΠΟΥ ΓΥΑΛΙΖΟΥΝ, ΑΤΥΧΗΜΑΤΑ, ΑΓΟΡΟΦΟΒΙΑ ΠΙΕΣΗ, ΘΕΡΜΟΚΡΑΣΙΑ, ΕΠΙΣΚΟΠΗΣΗ, ΑΚΡΟΑΣΗ, ΨΗΛΑΦΙΣΗ, 25

ΦΑΡΜΑΚΟ, ΠΙΘΑΝΑ ΦΑΡΜΑΚΑ Πίνακας (1) ιστορικό Κυκλοφορούν επίσης και διάφορες φόρμες τέτοιου τύπου ιστορικού μεταξύ των ιατρών και ο καθένας την προσαρμόζει στις προσωπικές του απαιτήσεις. Δύο παραδείγματα είναι τα παρακάτω: Αρχικά ονόματος: Ημερομηνία επίσκεψης Ημερομηνία γέννησης: Επάγγελμα: οικογενειακή κατάσταση: καπνιστής/ρια: ΟΙΚΟΓΕΝΕΙΑΚΟ ΙΣΤΟΡΙΚΟ: Πατέρας: Μητέρα: Αδέλφια: ΑΤΟΜΙΚΟ ΑΝΑΜΝΗΣΤΙΚΟ-φάρμακα, εμβόλια: ΤΕΛΕΥΤΑΙΟΣ ΨΗΛΟΣ ΠΥΡΕΤΟΣ: ΚΥΡΙΟ ΠΡΟΒΛΗΜΑ: (modalities): ΑΛΛΑ ΠΡΟΒΛΗΜΑΤΑ: ΘΕΡΜΟΚΡΑΣΙΑ-ΚΑΙΡΟΣ: Άκρα: ΙΔΡΩΤΑΣ: FOOD AND DRINKS: DES: AVER: AGG: Δίψα:, θερμοκρασία νερού ΥΠΝΟΣ: Θέση: Όνειρα: MENTAL: Νεύρα: Κοινωνικότητα: Εκδήλωση συναισθημάτων: Κλάμα: Ιδιαίτερα χαρακτηριστικά; φοβίες: Περίοδος: Other: VES: REMEDY poss. remedies follow up: ημερομηνία: Εικόνα (3), φόρμα ιστορικού A. Name: Β. Generals : Date: Sleep: Height: Temperature regulation : Weight : Sweat: Main health problem : Thirst : Α. Physical symptoms : Nutrition : Head: Desires : Respiratory system : Aversions : Cardiovascular system : Gastrointestinal system : 26

Urinary system : C. Mental & emotional symptoms : Genital system : Phobias : Sexual desire : Character : Articulations : Mood : Skin : Remedy: Nails : Poss.: Εικόνα (4), φόρμα ιστορικού Ένα άλλο στοιχείο στην λήψη και καταγραφή του ιστορικού εκτός από τα παραπάνω είναι η ένταση και η συχνότητα των συμπτωμάτων αυτών που αποδίδεται με την υπογράμμιση των συμπτωμάτων. Αποδίδει δηλαδή την εικόνα του ασθενούς στο χαρτί για να θυμάται την αρχική κατάσταση και να μπορέσει να ελέγξει αργότερα την πορεία βελτίωσης ή χειροτέρευσης του ασθενούς του. Ενδεικτικά ένα ήπιο σύμπτωμα θα το υπογράμμιζε με μια γραμμή ενώ ένα έντονο ή ένα σύμπτωμα που συμβαίνει πολλές φορές μέσα σε μια μέρα θα το υπογράμμιζε με 3 ή 4 υπογραμμίσεις ανάλογα τη βαρύτητα που θα ήθελε να δώσει. [Γ.ΒΥΘΟΥΛΚΑ(1990)]. Για παράδειγμα αν κάποιος ερωτηθεί για τις διατροφικές του συνήθειες και επιθυμίες αν του αρέσει το αλάτι και απαντήσει ότι βάζει σε κάθε φαγητό πριν το δοκιμάσει ή ότι χιονίζει-ασπρίζει τις πατάτες, τότε η ρουμπρίκα: GENERALITIES\FOODand DRINKS\salt\desire θα υπογραμμιστεί με τρείς 3γραμμές. Στο τέλος του ιστορικού καταγράφεται πάντα και το προτεινόμενο φάρμακο από όλους τους ομοιοπαθητικούς και πιθανά άλλα φάρμακα που θα ταίριαζαν στην περίπτωση. 2.2.3. Ανάλυση και πιθανά φάρμακα Κατά την λήψη του ιστορικού ξεκινάει και η ανάλυσή του για τους πιο έμπειρους ομοιοπαθητικούς. Η ανάλυση είναι η διαδικασία όπου εφαρμόζονται οι κανόνες της ομοιοπαθητικής πάνω στο ιστορικό του ασθενούς και γίνεται η ομοιοπαθητική διάγνωση δηλαδή η επιλογή του φαρμάκου. Τα κύρια εργαλεία για να γίνει αυτό είναι το Ρεπέρτορυ, η Materia Medica και η γνώση της θεωρίας της 27

ομοιοπαθητικής. Το Ρεπέρτορυ είναι ένας κατάλογος συμπτωμάτων όπου στο κάθε ένα από αυτά τα συμπτώματα αντιστοιχεί ένας αριθμός φαρμάκων και από εκεί θα γίνει η επιλογή του φαρμάκου συνταγογράφησης. Η materia medica είναι η φαρμακολογία των ομοιοπαθητικών φαρμάκων. Και για τα δύο βασικά αυτά εργαλεία θα μιλήσουμε αναλυτικότερα σε επόμενο υποκεφάλαιο. Όσον αφορά τη θεωρία υπόκειται σε κανόνες και αρχές που μέσα από την πορεία χρόνων εξελίσσονται και ολοκληρώνονται συνεχώς. Ένα τέτοιο παράδειγμα είναι η χρήση της θεωρίας των επιπέδων υγείας του Γ. Βυθούλκα και όπως είδαμε στην πράξη στα ιατρεία είναι ένα από τα σημαντικότερα στοιχεία για να επιλέξει ο ομοιοπαθητικός την κατάλληλα δόση φαρμάκου. Η θεωρία αυτή είναι ένα μοντέλο κατηγοριοποίησης της υγείας έτσι ώστε να χρησιμοποιηθεί για μια κατάταξη των ασθενών και να τεκμηριωθεί η πορεία της θεραπείας τους, όπως επίσης να βοηθήσει στην επιλογή της δυναμοποίησης του φαρμάκου. Η θεωρία αυτή χωρίζει τους ασθενείς σε τέσσερα γκρουπ. Το κάθε γκρουπ μετά χωρίζεται σε 3 επίπεδα δηλαδή σε 12 επίπεδα υγείας. Ανάλογα με το επίπεδο υγείας που θα εκτιμήσει ο ομοιοπαθητικός ότι ανήκει ο ασθενής του (Woensel 2010)-επιλέγει χαμηλές δυναμοποιήσεις για τα χαμηλά επίπεδα και υψηλές για τα υψηλότερα. Για ένα υψηλό επίπεδο που ανήκει στα δύο πρώτα γκρουπ θα μπορούσε να επιλέξει μια δυναμοποίηση της τάξεως του 1Μ ή 10 Μ ή και μεγαλύτερη ενώ σε ένα χαμηλότερο μια δυναμοποίηση 30CHή 12CH κ.ο.κ.-μπορεί να περιμένει την ανάλογη πορεία προαγωγής ή συντήρησης επιπέδου κατά την θεραπεία του με το σωστό φάρμακο,- μπορεί να εκτιμήσει ανάλογα την αρχική θεραπευτική κρίση και να την ξεχωρίσει από το οξύ περιστατικό που μπορεί να προκύψει. Πότε να περιμένει ένα οξύ περιστατικό και πως θα πρέπει να το αντιμετωπίσει. Στο πρώτο γκρουπ (Group 1), δηλαδή 1ο,2ο, 3ο επίπεδο, ανήκουν κυρίως ασθενείς που παρουσιάζουν λειτουργικές διαταραχές, δηλαδή η παθολογία τους εντοπίζεται στο σωματικό επίπεδο. Αυτές θεωρούνται άμεσα θεραπεύσιμες με την Ομοιοπαθητική. Οι ασθενείς αυτού του γκρουπ δεν παρουσιάζουν συχνές λοιμώξεις αλλά αν 28

παρουσιάσουν θα σηκώσουν υψηλό πυρετό. Επηρεάζονται από τυπικούς μικροοργανισμούς και εδώ ανήκουν και οι παιδικές αρρώστιες. Κατά την θεραπεία μπορεί να παρουσιαστεί ήπια θεραπευτική κρίση (Woensel 2010). Στο δεύτερο γκρουπ (Group 2) ανήκουν ασθενείς που παρουσιάζουν όλο και πιο συχνά σοβαρές οξείες λοιμώξεις. Λοιμώξεις πλέον από ανθεκτικούς μικροοργανισμούς στα αντιβιοτικά. Η θεραπευτική κρίση σε αυτά τα επίπεδα δηλαδή στο 4ο,5ο,6ο είναι πιο έντονη και ανάλογα το επίπεδο μπορεί να ανέβει και γκρουπ (Woensel 2010). Στο τρίτο γκρουπ (Group 3) παρουσιάζονται ακόμη περισσότερες σοβαρές χρόνιες εκφυλιστικές νόσοι, αυτοάνοσα νοσήματα και διαταραχές της ψυχικής σφαίρας. Δεν κάνει πλέον οξέα περιστατικά και έχει αδυνατεί να ενεργοποιήσει στο μέγιστο τους αμυντικούς του μηχανισμούς. Συνήθως αυτοί οι ασθενείς δεν θυμούνται καν πότε έκαναν τελευταία φορά υψηλό πυρετό. Κάνουν πολύ έντονη αρχική θεραπευτική κρίση και αναμένεται επανεμφάνιση οξέως κατά τη διάρκεια της θεραπείας. Στο τέταρτο γκρουπ (Group 4) παρουσιάζονται σοβαρές χρόνιες νόσοι. Έχει επηρεαστεί τόσο το ανοσοποιητικό σύστημα που πλέον έχουμε πλήρη απουσία οξέων λοιμώξεων, καθόλου αρχική θεραπευτική κρίση και φτάνουμε να εκτιμούμε αυτά τα περιστατικά ως αθεράπευτες περιπτώσεις. Εδώ ο ασθενής θα παρουσιάζει συνεχώς καινούριες εικόνες και η προσφορά της ομοιοπαθητικής θα είναι μόνο ανακουφιστική (Woensel 2010). Θεωρία επιπέδων υγείας του Γ. Βυθούλκα Group 1 Κυρίως λειτουργικές διαταραχές Άμεσα θεραπεύσιμες με την Ομοιοπαθητική Όχι συχνές λοιμώξεις, αλλά με υψηλό πυρετό Τυπικοί μικροοργανισμοί Παιδικές νόσοι Ήπια θεραπευτική κρίση με την ομοιοπαθητική Group 2 Εμφανίζονται συχνότερα σοβαρές οξείες λοιμώξεις (πχ 29

πνευμονία) Λοιμώξεις από ανθεκτικούς μικροοργανισμούς στα αντιβιοτικά Ισχυρή αρχική θεραπευτική κρίση στην Ομοιοπαθητική Group 3 Group 4 Περισσότερες σοβαρές χρόνιες εκφυλιστικές νόσοι Αυτοάνοσα και νοσήματα της ψυχικής σφαίρας Δεν εμφανίζονται συχνά οξείες λοιμώξεις, αδυναμία του οργανισμού να εμφανίσει υψηλό πυρετό Πολύ έντονη αρχική θεραπευτική κρίση στην Ομοιοπαθητική - επανεμφάνιση οξείας λοίμωξης κατά τη διάρκεια της θεραπείας Σοβαρότατες χρόνιες νόσοι επιδρούν στο Ανοσοποιητικό Σύστημα και στο Κεντρικό Νευρικό Σύστημα. Πλήρης απουσία οξέων λοιμώξεων Καθόλου αρχική θεραπευτική κρίση στην ομοιοπαθητική Αθεράπευτες καταστάσεις στην Ομοιοπαθητική Παθολογοανατομικές βλάβες μη-αναστρέψιμες Μόνο ανακούφιση είναι δυνατή με την ομοιοπαθητική Πίνακας (2)Επίπεδα Υγείας κατά Γ. Βυθούλκα Εδώ βλέπουμε την σημαντικότητα της θεωρίας αυτής, της γνώσης της και της εφαρμογής της. Είναι απαραίτητο λοιπόν να καταγράφεται και να είναι στην άμεση πρόσβαση του ιατρού μέσα στο ιστορικό του ασθενούς του. Η θεωρία της ομοιοπαθητικής, η πράξη και η εμπειρία μιλάνε για εξατομίκευση της κάθε περίπτωσης. Μιλάνε και επικεντρώνονται στον ασθενή και στο ένα φάρμακο που θα επιλύσει την περίπτωση και θα οδηγήσει τον οργανισμό στην αυτοίασή του. (ΒΥΘΟΥΛΚΑ 1990). Αυτό το φάρμακο όμως δεν είναι πάντα ξεκάθαρο. Στις μέρες μας οι οργανισμοί βομβαρδίζονται από τα εμβόλια, τα χημικά φάρμακα, το 30

κατεστραμμένο περιβάλλον, το στρες της καθημερινότητας με αποτέλεσμα να αλλοιώνεται η φύση τους και ο τρόπος λειτουργίας και έκφρασης τους. Η γνώση της φαρμακολογίας έχει απορρεύσει από provings και παρατηρήσεις καθαρότερων οργανισμών. (VITHOULKAS 2009). Έτσι είναι δύσκολο να διακριθεί ποια θα ήταν η αναμενόμενη γνωστή έκφραση του οργανισμού σε σχέση με αυτή των ασθενών που φτάνουν σήμερα στο ιατρείο. Έτσι ο ιατρός διανύοντας την επισκόπηση του ασθενούς και στα τρία επίπεδα περνάει από διάφορα φάρμακα και προσπαθεί να διαγνώσει τις διαφορές τους. Οπότε φτάνοντας στο τελικό αποτέλεσμα έχει στο νου του δύο-τρία ίσως φάρμακα που θα μπορούσαν να αντιστοιχούν στα συμπτώματα του ασθενούς. Άλλος ένας παράγοντας μη εύκολης διάκρισης του ενός σωστού φαρμάκου είναι η αδυναμία του ιατρού να αναγνωρίσει την καθαρότητα του φαρμάκου και να γυρίζει τις σκέψεις του σε κοντινά φάρμακα δηλαδή σε φάρμακα που έχουν παρόμοια συμπτώματα. Αυτό μπορεί να οφείλεται σε ένδεια γνώσης, μνήμης, ξεκούρασης κ.α. Μία ακόμη περίπτωση να έχει στο νου του παραπάνω του ενός φαρμάκου ο ιατρός είναι τα διάφορα στρώματα που έχουν δημιουργηθεί στην πορεία της υγείας του ασθενούς μέχρι τη στιγμή που τον βλέπει ο ιατρός. Παραλληλίζεται η συσσώρευση των στρωμάτων των διαφόρων εικόνων φαρμάκου που έχει περάσει ο ασθενής με τις φλούδες κρεμμυδιού που καλείται ο ιατρός να ξεφλουδίσει μία μία αφαιρώντας κάθε φορά το εξωτερικό, πάνω στρώμα. Έτσι κατά τη διάρκεια του ιστορικού πολλές φορές διαφαίνονται και κάποια άλλα στρώματα παθολογίας που υποβόσκουν και αντιστοιχούν σε διάφορα φάρμακα. Ότι και να ισχύει από τα παραπάνω το τελικό συμπέρασμα είναι ότι ο ιατρός στο τέλος του ιστορικού εκτός του φαρμάκου που θα επιλέξει να συνταγογραφήσει, θα χρειαστεί να σημειώσει μερικά πιθανά φάρμακα που ανήκουν στην περίπτωση αυτή. Έτσι ολοκληρώνεται η βασική δομή της λήψης του ιστορικού κατά την επίσκεψη σε ένα ομοιοπαθητικό ιατρείο και από εδώ ξεκινάει η πορεία ίασης του ασθενούς. Σε αυτό το δύσκολο έργο της λήψης του ιστορικού και στην διάγνωση του φαρμάκου ομοιοπαθητικός ιατρός ως πολύτιμα εργαλεία του έχει το Ρεπέρτορυ, τη Materia 31

Medica και τα τελευταία χρόνια και τα διάφορα λογισμικά συστήματα που εμπεριέχουν τα πρώτα. Τα ομοιοπαθητικά συστήματα υποστήριξης κλινικών αποφάσεων έρχονται λοιπόν να βοηθήσουν και να διευκολύνουν τον ιατρό στην απόφασή του. Παρακάτω θα μελετήσουμε με ποιον τρόπο το κάνουν και τι ερωτήματα προκύπτουν από την καθημερινή χρήση των εργαλείων αυτών από ομοιοπαθητικούς ιατρούς. 2.3 Κύρια στοιχεία βάσης δεδομένων των ομοιοπαθητικών συστημάτων υποστήριξης κλινικών αποφάσεων Τα ομοιοπαθητικά λογισμικά συστήματα που μελετάμε προσομοιώνουν κατά κάποιον τρόπο την διαδικασία του ιστορικού που αναλύσαμε πιο πάνω. Ανάλογα με τα ιδιαίτερα χαρακτηριστικά του κάθε λογισμικού δίνεται η δυνατότητα στον ομοιοπαθητικό ιατρό να καταγράφει τα στοιχεία του ασθενούς, να σημειώνει το ιστορικό του και η πιο σημαντική χρήση και λειτουργία τους είναι η ανάλυση του ιστορικού και η τελική πρόταση φαρμάκου για την κάθε περίπτωση. Τα λογισμικά αυτά περιέχουν μία βάση δεδομένων που στην προκειμένη περίπτωση είναι τα στοιχεία του Ρεπέρτορυ και είναι σχεδιασμένα τηρώντας κάποιους κανόνες και παραμέτρους να συνδυάζουν τα δεδομένα αυτά και να βγάζουν ένα πόρισμα. Πρώτα όμως ας δούμε τί είναι το ρεπέρτορυ και ποια η χρήση του στα ομοιοπαθητικά λογισμικά. 2.3.1.Ρεπέρτορυ Βασικό εργαλείο για την ανάλυση του ιστορικού και την τελική εύρεση του φαρμάκου είναι το Ρεπέρτορυ. Η ανάλυση γίνεται με στόχο την εύρεση του σωστού φαρμάκου και το ρεπέρτορυ είναι ένας κατάλογος συμπτωμάτων όπου στο κάθε ένα από αυτά τα συμπτώματα αντιστοιχεί ένας αριθμός φαρμάκων και από εκεί θα γίνει η επιλογή του φαρμάκου συνταγογράφησης. Στη βιβλιογραφία είναι 32

χωρισμένο σε 37 κεφάλαια και αυτός ο διαχωρισμός διατηρήθηκε και στην ηλεκτρονική μορφή του δηλαδή στην χρήση του από τα ομοιοπαθητικά λογισμικά. Τα κεφάλαια αυτά αποτελούνται από όρους που καλύπτουν τα τρία επίπεδα του οργανισμού που αναφέραμε και πιο πάνω σύμφωνα με την θεωρία της ομοιοπαθητικής, το σωματικό, το ψυχοσυναισθηματικό και το διανοητικό. (KENT 1993). Κατατάσσονται με μια σειρά που καλύπτει τον ανθρώπινο οργανισμό στα διάφορα συστήματα και λειτουργίες του. Έτσι υπάρχει κεφάλαιο Νους που καλύπτει το ψυχοδιανοητικό και είναι το μεγαλύτερο κεφάλαιο. Όσον αφορά στις σωματικές λειτουργίες υπάρχουν κεφάλαια όπως Όραση, Ακοή, Ύπνος, Ιδρώτας καθώς και κεφάλαια που καλύπτουν το πεπτικό (Στομάχι, Κοιλιά, Ορθόν, Κόπρανα), το ουροποιητικό (Νεφροί, Ουροδόχος Κύστη, Ουρήθρα, Ούρα) και το αναπνευστικό (Λάρυγγας και Τραχεία, Αναπνοή, Βήχας, Πτύελα). Αναλυτικότερα υπάρχουν τα εξής κεφάλαια: MIND-ΝΟΥΣ MOUTH KIDNEYS EXPECTORATION VERTIGO-ΙΛΛΙΓΓΟΣ TEETH PROSTATE GLAND CHEST HEAD-ΚΕΦΑΛΙ THROAT URETHRA BACK EYE-ΜΑΤΙ EXTERNAL THROAT URINE EXTREMITIES VISION-ΟΡΑΣΗ STOMACH GENITALIA-MALE SLEEP EAR-ΑΥΤΙ ABDOMEN GENITALIA-FEMALE CHILL HEARING-ΑΚΟΗ RECTUM LARYNX AND TRACHEA FEVER NOSE-MYTH STOOL RESPIRATION PERSPIRATION FACE-ΠΡΟΣΩΠΟ BLADDER COUGH SKIN GENERALITIES Πίνακας (3) Διαχωρισμός Ρεπέρτορυ σε κεφάλαια. Το κάθε κεφάλαιο περιέχει τις ανάλογες ρούμπρικες δηλαδή τα συμπτώματα που ανήκουν σε αυτή την κατηγορία. Οι ρούμπρικες αυτές είναι γραμμένες σε τέτοια 33

μορφή που εξυπηρετούσε παλιότερα τους χρήστες των βιβλίων στην εύρεσή τους. Μετά το κεφάλαιο υπάρχει το σύμπτωμα και σύμφωνα για παράδειγμα με το ρεπέρτορυ του Kent μια δεύτερη κατηγοριοποίηση είναι: α) το χρονικά συμπτώματα, β) τα γενικά συμπτώματα, γ) τα τοπικά συμπτώματα. α) Χρονικά συμπτώματα: Τα χρονικά είναι ανάλογα με την ώρα της ημέρας που εμφανίζεται ένα σύμπτωμα και καταγράφονται πρώτα μετά την αναφορά του συμπτώματος. Για παράδειγμα στην κεφαλαλγία μετά το κεφάλαιο HEAD(κεφάλι) εμφανίζεται το σύμπτωμα PAIN(πόνος) και συνεχίζουν ο χρόνος εμφάνισης δηλαδή morning, forenoon, noon, afternoon, evening, night, midnight, after midnight. Μεταξύ αυτών παρεμβάλλονται χρονικά με τη σειρά οι ώρες και τα οποιαδήποτε χαρακτηριστικά του συμπτώματος αλφαβητικά. (SCHROYENS 2004). Παράδειγμα: HEAD\PAIN HEAD\PAIN\daytime HEAD\PAIN\morning HEAD\PAIN\morning\amel. HEAD\PAIN\morning\bed, in \...\...HEAD\PAIN\morning\06:00 until evening HEAD\PAIN\morning\08:00 \...\...HEAD\PAIN\noon\until evening HEAD\PAIN\noon\until midnight HEAD\PAIN\afternoon \...\... β) Γενικά συμπτώματα: Τα γενικά συμπτώματα μπορεί να είναι οποιοδήποτε άλλο χαρακτηριστικό του συμπτώματος όπως για παράδειγμα ο χαρακτήρας του πόνου, συσφικτικός, καυστικός, παλμικός κ.α. Εδώ ανήκουν οι τροποποιητικοί παράγοντες δηλαδή με τι καλυτερεύει ή χειροτερεύει ένα σύμπτωμα, καιρικές συνθήκες, θερμοκρασίες, επιθυμίες κ.α. Αυτά στο ρεπέρτορυ μπαίνουν με αλφαβητική σειρά. (KENT 1982). Παράδειγμα: 34

TEETH\PAIN, toothache\air TEETH\PAIN, toothache\air\cold TEETH\PAIN, toothache\air\cold\amel. \...\... γ) Τοπικά συμπτώματα: Εδώ ανήκουν όροι που προσδιορίζουν ακριβώς που είναι το σύμπτωμα και μπαίνει στο τέλος κάθε κεφαλαίου ή μιας σειράς συμπτωμάτων. Σε ποια πλευρά του σώματος εμφανίζεται το σύμπτωμα, για παράδειγμα αριστερή ή δεξιά ημικρανία. Πού επεκτείνεται το σύμπτωμα προς τα πάνω, προς τα κάτω, παράδειγμα πόνος που ξεκινάει από το αριστερό υποχόνδριο και επεκτείνεται στην αριστερή βουβωνική χώρα κατά μήκος του ουρητήρα κ.α. Ενδεικτικά στο παρακάτω παράδειγμα του συμπτώματος αίσθημα μουδιάσματος-μυρμηκίασης της μέσης εμφανίζονται πρώτα οι χρονικές ιδιαιτερότητες του συμπτώματος και μετά τα τοπικά πιθανά χαρακτηριστικά (SCHROYENS 2007). Παράδειγμα: BACK\FORMICATION\down the back BACK\FORMICATION\up and down BACK\FORMICATION\extending to fingers and toes \...\... Σε κάθε τέτοιο σύμπτωμα αντιστοιχεί ένα σύνολο φαρμάκων που έχει προκύψει από την materia medica που αμέσως μετά το Ρεπέρτορυ θα αναλύσουμε πιο κάτω. Αυτός είναι και ο σημαντικότερος συνδυασμός για την όλη πορεία ενός αποτελέσματος. Είτε αυτό γίνεται από τον ομοιοπαθητικό είτε από το λογισμικό. Τα φάρμακα αυτά σημειώνονται σύμφωνα πάντα με την materia medica και τους πρώτους συγγραφείς των ρεπέρτορυ ανάλογα με το πόσο σημαντικά είναι για το κάθε σύμπτωμα με μικρά, πλάγια, και κεφαλαία έντονα. Έτσι λιγότερης σημασίας είναι ένα φάρμακο με μικρά απλά γράμματα γραμμένο, μεσαίας σημασίας με πλάγια, μεγάλης σημασίας με μεγάλα έντονα. Επίσης τα φάρμακα σημειώνονται με συντομογραφίες για παράδειγμα το φάρμακο Pulsatila Nigrigans έχει τη 35

συντομογραφία Puls. (Clarke 2011). Παράδειγμα αυτού του συνδυασμού συμπτώματος-φαρμάκων είναι: Σύμπτωμα Φάρμακα Bac., BELL., calc-p, Calc., carc., Caust., CHIN.,Hyos., MIND\FEAR\dogs, of lac-c., nat-m., Puls., STRAM., TUB. Πίνακας (4). Ζευγάρι συμπτώματος-φαρμάκων Ανάλογα με το πόσα φάρμακα ανήκουν στο σύμπτωμα-ρούμπρικα αυτή χαρακτηρίζεται μεγάλη ή μικρή. Αυτό είναι μια χρήσιμη πληροφορία για τον ομοιοπαθητικό γνωρίζοντας τη θεωρία για το αν θα επιλέξει ή όχι μια ρουμπρίκα και ποια στιγμή θα την χρησιμοποιήσει και πόσο θα την λάβει υπόψη του. Έτσι μία μικρή ρουμπρίκα θα έχει ένα έως 5 φάρμακα όπως: (KENT 1993). MIND\ABSENT-MINDED\noon : mosch.(1) BLADDER\SUPPURATION : Canth.(2) sars.(1) ter.(1) ενώ η μεγαλύτερη ρουμπρίκα του Kent με 313 φάρμακα είναι η: 1. GENERALITIES\WEAKNESS abies-c.(1) abies-n.(1) abrot.(1) absin.(1) Acet-ac.(2) Acetan.(2) Acon.(2) Adon.(2) aesc.(1) Aeth.(2) agar.(1) Agn.(2) ail.(1) all-c.(1) all-s.(1) Aloe(2) Alum.(2) alumn.(1) am-br.(1) AM-C.(3) am-m.(1) Ambr.(2) ANAC.(3) Ant-c.(2) ANT-T.(3) anthraci.(1) APIS(3) apoc.(1) Aran.(2) ARG-MET.(3) Arg-n.(2) ARN.(3) ars-h.(1) ARS-I.(3) Ars-met.(2) ars-s-f.(1) ARS.(3) arum-m.(1) arum-t.(1) asaf.(1) asar.(1) asc-t.(1) aster.(1) Aur.(2) BAPT.(3) BAR-C.(3) Bar-m.(2) bell.(1) Benz-ac.(2) benz.(1) berb.(1) Bism.(2) Bol-la.(2) borx.(1) bov.(1) brach.(1) BROM.(3) Bry.(2) bufo(1) Cact.(2) cain.(1) calad.(1) calc-i.(1) calc-p.(1) calc-s.(1) CALC.(3) Camph.(2) cann-i.(1) cann-s.(1) Canth.(2) caps.(1) CARB-AC.(3) Carb-an.(2) carbv.(1) carbn-h.(1) Carbn-s.(2) card-m.(1) cast-v.(1) Caul.(2) Caust.(2) cedr.(1) Cham.(2) CHEL.(3) Chim.(2) CHIN.(3) chinin-ar.(1) CHININ-S.(3) chion.(1) chlf.(1) chlol.(1) Cic.(2) cimic.(1) cimx.(1) Cina(2) cinnb.(1) Clem.(2) cob.(1) coc-c.(1) Cocc.(2) Coff.(2) COLCH.(3) coloc.(1) com.(1) CON.(3) cop.(1) croc.(1) Crot-c.(2) 36

Crot-h.(2) Crot-t.(2) cub.(1) Cupr-ar.(2) cupr-s.(1) Cupr.(2) cur.(1) Cycl.(2) DIG.(3) dios.(1) dor.(1) Dros.(2) Dulc.(2) elat.(1) eug.(1) eup-per.(1) eup-pur.(1) euph.(1) euphr.(1) fago.(1) ferr-ar.(1) FERR-I.(3) FERR-M.(3) ferr-p.(1) ferr.(1) Fl-ac.(2) Form.(2) GELS.(3) gent-l.(1) glon.(1) goss.(1) gran.(1) GRAPH.(3) grat.(1) guaj.(1) guare.(1) Ham.(2) Hell.(2) helon.(1) HEP.(3) Hipp.(2) hura(1) Hydr-ac.(2) Hydr.(2) HYOS.(3) Hyper.(2) Ign.(2) ind.(1) indg.(1) IOD.(3) Ip.(2) iris(1) jab.(1) jatr-c.(1) jug-r.(1) KALI-AR.(3) Kali-bi.(2) kali-br.(1) KALI-C.(3) kali-chl.(1) KALI-FER.(3) Kalii.(2) kali-n.(1) KALI-P.(3) kali-s.(1) KALM.(3) kreos.(1) Lac-c.(2) LACH.(3) lachn.(1) lact-ac.(1) LAUR.(3) LEC.(3) led.(1) lepi.(1) lept.(1) lil-t.(1) lob-s.(1) lob.(1) Lyc.(2) lycps-v.(1) lyss.(1) mag-c.(1) mag-m.(1) mag-s.(1) manc.(1) MED.(3) meli.(1) meny.(1) meph.(1) MERC-C.(3) MERC-CY.(3) merc-i-f.(1) merc-i-r.(1) MERC.(3) mez.(1) mill.(1) morph.(1) mosch.(1) MUR-AC.(4) murx.(1) mygal.(1) naja(1) natar.(1) Nat-c.(2) NAT-HCHL.(3) NAT-M.(3) nat-n.(1) NAT-P.(3) NAT-S.(3) nicc.(1) NIT-AC.(3) nuph.(1) Nux-m.(2) Nux-v.(2) oena.(1) ol-an.(1) Ol-j.(2) OLND.(3) onos.(1) op.(1) osm.(1) Ox-ac.(2) paeon.(1) pall.(1) par.(1) ped.(1) Petr.(2) PH- AC.(3) phel.(1) PHOS.(3) Phys.(2) Phyt.(2) PIC-AC.(3) plan.(1) Plat.(2) PLB.(3) podo.(1) polyg-hydr.(1) PSOR.(3) ptel.(1) Puls.(2) RAN-B.(3) ran-s.(1) Raph.(2) rat.(1) rheum(1) rhod.(1) RHUS-T.(3) Rumex(2) ruta(1) Sabad.(2) sabin.(1) samb.(1) Sang.(2) Sanic.(2) sarr.(1) Sars.(2) SEC.(3) SEL.(3) senec.(1) Seneg.(2) SEP.(3) SIL.(3) sin-n.(1) sol-nig.(1) sol-t-ae.(1) spig.(1) Spong.(2) SQUIL.(3) STANN.(3) STAPH.(3) Stict.(2) still.(1) Stram.(2) stront-c.(1) stry.(1) SUL-AC.(3) sul-i.(1) SULPH.(3) sumb.(1) syph.(1) TAB.(3) tarax.(1) TARENT.(3) Tell.(2) TER.(3) teucr.(1) Ther.(2) Thuja(2) til.(1) tril-p.(1) trom.(1) TUB.(3) ust.(1) valer.(1) veratv.(1) VERAT.(3) verb.(1) vesp.(1) vinc.(1) viol-t.(1) vip.(1) xan.(1) Zinc.(2) zing.(1) Στην διέλευση των χρόνων της ιστορίας της ομοιοπαθητικής έχουν γραφτεί διάφορα ρεπέρτορυ από πολλούς συγγραφείς. Το πρώτο ρεπέρτορυ γράφτηκε από το Samuel Hahnemann στις αρχές του 19ου αιώνα. Από εκεί συνεχίστηκε μια πορεία συγγραφής παρόμοιων καταλόγων φαρμάκων από διαφορετικούς συγγραφείς 37

μερικούς από τους οποίους αξίζει να αναφέρουμε. Σε αυτούς ανήκουν ο Boenninghausen, ο Jahr, ο Hartlaub οι οποίοι έγραψαν το ρεπέρτορυ στα γερμανικά. Το πρώτο ρεπέρτορυ στα αγγλικά γράφτηκε από τον Constantine Hering ο οποίος στη συνέχεια έγραψε κι άλλες εκδόσεις. Επίσης σημαντικοί είναι και οι Boericke και Tafel, Constantine Lippe όπως και οι Henry Clay Allen, Boger, Clarke κ.α. Στα τέλη του 19ου αιώνα γράφεται ίσως το πιο σημαντικό βιβλίο ρεπέρτορυ στην ιστορία της ομοιοπαθητικής το Ρεπέρτορυ of the Homeopathic Materia Medica από τον James Tyler Kent. Αυτό το ρεπέρτορυ σήμερα θεωρείται το πιο ολοκληρωμένο, το πιο αξιόπιστο και το πιο γνωστό για τη χρήση του. Παρόλο που συγγράφηκε έναν αιώνα πριν είναι απαραίτητο σε κάθε ομοιοπαθητικό ιατρό ακόμη και σήμερα. Έχει κυκλοφορήσει σε αρκετές εκδόσεις και σε αυτό έχουν στηριχθεί όλα τα επόμενα με διάφορες προσθήκες. Η χρήση του στα ομοιοπαθητικά λογισμικά είναι η ενσωμάτωσή του σε αυτά ως βάση δεδομένων. Από αυτό δηλαδή θα επιλεχθούν κάποια συμπτώματα και θα γίνει η παραπέρα ανάλυση του περιστατικού. Όλες οι πληροφορίες που υπάρχουν στο Ρεπέρτορυ προέρχονται από τη Materia Medica δηλαδή την φαρμακολογία των ομοιοπαθητικών φαρμάκων. Ο ομοιοπαθητικός ιατρός πολλές φορές στην αναζήτηση του ενός σωστού μοναδικού φαρμάκου για τον ασθενή του ανατρέχει στην Materia Medica με σκοπό να έχει μια συνολική εικόνα του φαρμάκου αυτού. Έτσι ενσωματώνεται σε πολλά ομοιοπαθητικά λογισμικά και η Materia Medica. 2.3.2. Materia Medica και θεωρία Το αμέσως επόμενο σημαντικό βιβλίο απαραίτητο στην εκπαίδευση αλλά και σε όλη την σταδιοδρομία του ομοιοπαθητικού ιατρού είναι η Materia Medica. Η materia medica είναι η φαρμακολογία των ομοιοπαθητικών φαρμάκων. Αυτή έχει προκύψει από τρεις διαφορετικές πηγές: την τοξικολογία, την απόδειξη των φαρμάκων δηλαδή τα λεγόμενα provings και τα κλινικά περιστατικά. Τοξικολογία είναι η βιολογική επιστήμη που ασχολείται με την επίδραση των διαφόρων τοξικών 38

ουσιών στους έμβιους οργανισμούς αντλώντας πληροφορίες από την αναλυτική χημεία, τη βιοχημεία, τη φυσιολογία, τη μοριακή βιολογία και τη φαρμακολογία. Τα πορίσματα της έχουν εφαρμογή κατά κύριο λόγο στην ιατρική. Τα provings είναι πειραματικές διεργασίες κατά τις οποίες ο πειραματάνθρωπος που λαμβάνει μέρος παίρνει κάποια ουσία στην οποία μπορεί να δονηθεί, να αντιδράσει δηλαδή και τα συμπτώματα που παρουσιάζει καταγράφονται λεπτομερώς. Σύμφωνα με τη θεωρία της ομοιοπαθητικής και το similia similibus curentur, η ίδια ουσία που μπορεί να προκαλέσει συμπτώματα σε έναν υγιή οργανισμό μπορεί να θεραπεύσει έναν άλλο οργανισμό που νοσεί και παρουσιάζει τα ίδια συμπτώματα από οποιαδήποτε άλλη αιτία (ΒΥΘΟΥΛΚΑ 1990). Πληροφορίες πάλι καταγραμμένες στην materia medica έχουν προκύψει από την καθημερινή κλινική πράξη παρατηρώντας την πορεία ασθενών υπό την θεραπεία ομοιοπαθητικών ουσιών. Υπάρχει πληθώρα τέτοιων βιβλίων διαφορετικών συγγραφέων όπως των Phatak, Allen, Boericke, Κent, Βυθούλκα. Η χρήση της materia medica είναι συνεχής από τους νεότερους κυρίως ομοιοπαθητικούς. Οι παλαιότεροι ανατρέχουν στην Materia Medica για τα λεγόμενα μικρά φάρμακα. Μικρά φάρμακα αποκαλούμε τα φάρμακα που έχουμε λίγες πληροφορίες για την δράση τους, Δεν έχουν παρατηρηθεί, μελετηθεί πλήρως και δεν χρησιμοποιούνται συχνά. Παρόλα αυτά έχουν κάποια ιδιαίτερα συμπτώματα που τα χαρακτηρίζουν και αυτός είναι και ο λόγος επιλογής τους τις περισσότερες φορές. Παράδειγμα είναι το φάρμακο rhus venenata με συντομογραφία rhus-v το οποίο έχει σαν χαρακτηριστικό να βελτιώνεται το κνησμώδες εξάνθημα με καυτό νερό. Συγκεκριμένα ο Boerickeστη Materia Medica λέει (BOERICKE 2000, pg 492):..Skin.-Itching; relieved by hot water. Vesicles. Erysipelas; skin dark red. Erythema nodosum, with nightly itching and pains in long bones. Ένας άλλος διαχωρισμός των materia medicaείναι οι ολοκληρωμένες εκδόσεις και οι συνοπτικές. Οι ολοκληρωμένες περιέχουν την πλήρη περιγραφή του φαρμάκου και τους τρόπους από τους οποίους έχουν προκύψει οι πληροφορίες αυτές. Οι δε συνοπτικές περιέχουν συμπτώματα χαρακτηριστικά του κάθε 39

φαρμάκου τα λεγόμενα συμπτώματα κλειδιά (keynotes). Η παρουσία του συμπτώματος αυτού αυξάνει τις πιθανότητες το φάρμακο να είναι το ενδεικνυόμενο (Allen 2000). Τέτοιοι παράγοντες και πολλοί άλλοι κανόνες και παράμετροι λαμβάνονται υπόψη και από τα λογισμικά και συνθέτουν το αποτέλεσμα που προτείνουν στον ομοιοπαθητικό ιατρό. Πιο κάτω βλέπουμε μια γενική εικόνα της λειτουργίας των ομοιοπαθητικών λογισμικών στήριξης κλινικών αποφάσεων κάνοντας χρήση του Ρεπέρτορυ, της Materia Medica και της θεωρίας της ομοιοπαθητικής. 2.4 Λειτουργία των ομοιοπαθητικών λογισμικών συστημάτων υποστήριξης κλινικών αποφάσεων Η βασική λειτουργία των ομοιοπαθητικών λογισμικών όπως είναι σχεδιασμένα σήμερα είναι η εξής: ο ομοιοπαθητικός έχει την δυνατότητα να εισάγει ως δεδομένα στο σύστημα κάποια συμπτώματα του ασθενούς και μετά από επεξεργασία το σύστημα θα του προτείνει κάποιο αποτέλεσμα, στην προκειμένη περίπτωση φάρμακο για τον ασθενή. Η λειτουργία τους απεικονίζεται και περιγράφεται εδώ: 40

Εικόνα (5) (Διάγραμμα Ροής Δεδομένων Μηχανής Αναζήτησης, (Χρήστος Παπαθεοδώρου, http://www.ionio.gr]) Στο σχήμα αυτό βλέπουμε πως χρειάζεται για αρχή η διεπαφή με το χρήστη (user interface) δηλαδή τα γραφικά που θα έχει η οθόνη και θα βλέπει ο χρήστης για να αλληλεπιδρά με το σύστημα. Ο χρήστης χρειάζεται τη δυνατότητα επεξεργασίας κειμένου (text operations) και να μπορεί να ζητάει διάφορα πράγματα (query operations) από το σύστημα, στην προκειμένη περίπτωση την αναζήτηση των καταγεγραμμένων συμπτωμάτων, την επιλογή και ιεράρχηση τους και την ανάλυση αυτών για να πάρουν κάποιο αποτέλεσμα. Για να γίνει αυτό μέσα στο λογισμικό υπάρχει μια βάση δεδομένων (rubrics database) και κάποιοι δείκτες (index) δηλαδή κανόνες του πως θα λειτουργήσουν όλα αυτά μαζί έτσι ώστε τελικά να βγει το ζητούμενο αποτέλεσμα (user feedback). Πάνω σε αυτό το σχήμα στηρίζεται η βασική λειτουργία των λογισμικών που μελετάμε. Παρακάτω θα δούμε συνοπτικά 41

το graphical user interface(gui) που χρησιμοποιεί το καθένα και τα βασικά βήματα που κάνει ένας ομοιοπαθητικός κατά τη χρήση τους. βημα1:επιλογή συμπτωμάτων Βήμα2:συγκέντρωση και ανάλυση συμπτωμάτων Βήμα3:αποτέλεσμα της ανάλυσης. 2.5 Περίληψη και συμπεράσματα Σε αυτό το κεφάλαιο είδαμε την σύνδεση των συστημάτων υποστήριξης κλινικών αποφάσεων με την ομοιοπαθητική. Έγινε μια ανασκόπηση πώς λειτουργεί στην καθημερινότητά του ένα ομοιοπαθητικό ιατρείο και πιο συγκεκριμένα αναλύσαμε την διαδικασία εξέτασης του ασθενούς. Σε αυτό το σημείο είναι που λαμβάνει χώρα και η εφαρμογή των λογισμικών συστημάτων που μελετάμε. Μιλήσαμε για την λήψη του ιστορικού, πως λαμβάνεται, πως αναλύεται και πως βγαίνει το πόρισμα της διάγνωσης δηλαδή το σωστό φάρμακο. Μελετήσαμε τα εργαλεία που χρησιμοποιεί ο ομοιοπαθητικός ιατρός για το δύσκολο αυτό έργο του, το Ρεπέρτορυ και τη Materia Medica και τελικά είδαμε πως προσομοιώνεται όλη αυτή η διαδικασία μέσα από τα ομοιοπαθητικά λογισμικά. Τα ερευνητικά ερωτήματα που προκύπτουν από όλα αυτά παρατίθενται πιο κάτω. Κεφάλαιο 3 Σκοπός και ερευνητικά ερωτήματα 3.1 Σκοπός της έρευνας Σκοπός της εργασίας είναι η διερεύνηση των απαραίτητων στοιχείων, που θα πρέπει να περιλαμβάνονται στα ομοιοπαθητικά λογισμικά υποστήριξης κλινικών 42

αποφάσεων, τα οποία τελικά θα αποτελέσουν κριτήρια επιλογής των λογισμικών αυτών από τους ομοιοπαθητικούς ιατρούς. 3.2 Ερευνητικά ερωτήματα που προκύπτουν Ερωτήματα που προκύπτουν: Ποιες είναι οι ανάγκες των χρηστών κατά τη λήψη του ιστορικού Ποια η χρήση των ομοιοπαθητικών λογισμικών, από ποιούς, πόσο συχνά Ποια η επάρκεια των ήδη υπαρχόντων λογισμικών, η χρησιμότητα και η αποτελεσματικότητα τους Τί βελτιώσεις θα μπορούσαν να γίνουν 43

Μέθοδος Κεφάλαιο 4 Μεθοδολογία της έρευνας Από τα δύο προηγούμενα θεωρητικά κεφάλαια προέκυψαν τα ερωτήματα που μιλήσαμε παραπάνω. Σκοπός του κεφαλαίου αυτού είναι να παρουσιάσουμε τη μέθοδο που χρησιμοποιήσαμε έτσι ώστε να απαντηθούν τα ερωτήματα αυτά με τον πιο έγκυρο και αξιόπιστο τρόπο. 4.1 Η μεθοδολογία στη διεξαγωγή της έρευνας Σύμφωνα με τις αρχές της μεθοδολογίας της έρευνας (Τσακίρης 2009, διαλέξεις ακαδημαϊκού έτους 2008-2009 στο Πανεπιστήμιο Αιγαίου από την Δρ. Δαρζέντα Τ.) ο σχεδιασμός της έρευνας έγινε προσεχτικά τηρώντας όσο το δυνατό περισσότερο το επίκεντρό της πάνω στα ερωτήματα που θέσαμε με σκοπό να πάρουμε όσο το δυνατό πιο έγκυρες πληροφορίες για το θέμα μας στη δεδομένη στιγμή. Αυτό έγινε με τη χρήση πάνω του ενός ερευνητικού εργαλείου έτσι ώστε να διασταυρωθούν τα αποτελέσματα (Παπαστάμου, 2006). Η μεθοδολογία και η τεχνική της συλλογής των δεδομένων θεωρούμε ότι είναι μια ποιοτικού τύπου έρευνα αφού στηριχθήκαμε στην παρατήρηση, σε συνεντεύξεις και σε ερωτηματολόγια για να φτάσουμε από ποιο αναλυτικά γεγονότα σε ένα γενικό συμπέρασμα. Σε πρωτο στάδιο χρησιμοποιηθηκε η παρατήρηση για την χαρτογράφηση του θέματος. Σε μια δεύτερη φάση λήφθηκαν συνεντεύξεις προκειμένου να διασταυρωθούν τα δεδομένα τους με τα δεδομένα των παρατηρήσεων και να δοθεί η δυνατότητα να προκύψουν επιπλέον στοιχεία από τους ίδιους τους ιατρούς που πιθανόν να μην εντοπίσαμε μέσω της παρατήρησης. Σε τρίτη φάση δημιουργήθηκε ένα αυτοσχέδιο 44

ερωτηματολόγιο βασισμένο τόσο στα δύο προηγούμενα βήματα της παρατήρησης και της συνέντευξης, όσο και στο θεωρητικό υπόβαθρο της έρευνας. Επιπλέον η παρατήρηση και οι συνεντεύξεις περαν από μεσα για μια πρώτη διερεύνηση του θέματος αποτέλεσαν και μέσα συλλογής δεδομένων για την εξαγωγή των ευρυμάτων.(παρασκευόπουλος, 1993) 4.2 ο χρόνος και ο χώρος Η έρευνα διεξήχθη στους εξής χώρους και χρόνους: 1. Στα πλαίσια της πρακτικής εξάσκησης του τελευταίου εξαμήνου του μεταπτυχιακού προγράμματος του Πανεπιστημίου Αιγαίου Ολιστικά Εναλλακτικά Θεραπευτικά Συστήματα - Κλασσική Ομοιοπαθητική την χρονική περίοδο Φεβρουάριος-Ιούνιος 2010. Έγινε σε 9 διαφορετικά ιατρεία στην Αθήνα και σε ένα στην Θεσσαλονίκη. 2. Επίσης επισκεφτήκαμε άλλα τρία ιατρεία στην Αθήνα στα πλαίσια της έρευνας για την διεξαγωγή της εργασίας αυτής την περίοδο Ιούνιος-Σεπτέμβριος 2011. 3.Επισκεφθήκαμε την Ελληνική Εταιρία Ομοιοπαθητικής Ιατρικής στα πλαίσια διεξαγωγής μαθημάτων στο 2ο έτος της εκπαιδευτικής περιόδου 2011-2012. 5.Χρησιμοποιήσαμε τις προσωπικές διευθύνσεις ηλεκτρονικού ταχυδρομείου για την αποστολή ερωτηματολογίου τον Αύγουστο του 2011. Σε αυτούς τους χώρους τη δεδομένη στιγμή μας δόθηκε η ευκαιρία να μελετήσουμε τα ερωτήματά μας και να πάρουμε ένα ικανοποιητικό δείγμα ατόμων ώστε να απαντηθούν. 4.3 Δείγμα Η παρατήρηση έγινε σε 10 γραφεία ιατρών ομοιοπαθητικών όπως προέκυψε από την διεξαγωγή της πρακτικής του τελευταίου εξαμήνου του μεταπτυχιακού προγράμματος του Πανεπιστημίου Αιγαίου Ολιστικά Εναλλακτικά Θεραπευτικά Συστήματα - Κλασσική Ομοιοπαθητική. Από αυτούς οι 9 ήταν άνδρες και η 1 ήταν 45

γυναίκα. Και οι 10 είναι ιατροί και ασκούν την ομοιοπαθητική πάνω από 10 χρόνια. Η επιλογή τους εκτός του πλαισίου της πρακτικής έγινε αφενός με την προϋπόθεση χρήσης κάποιου λογισμικού, με βάση την εμπειρία των ομοιοπαθητικών ιατρών πάνω σε αυτό και αφετέρου με τον διαθέσιμο χρόνο τους. Οι συνεντεύξεις έγιναν σε 3 ιατρούς. Από αυτούς και οι 3 ήταν άνδρες. Απαραίτητη προϋπόθεση και για τους τρείς ήταν η χρήση κάποιου ομοιοπαθητικού λογισμικού και σημαντικό ήταν η διαφορά τους ως προς την εμπειρία άσκησης. Ο ένας ασκεί την ομοιοπαθητική πάνω από 10 χρόνια, ο δεύτερος κάτω από 10 χρόνια αλλά πάνω από 5 και ο τελευταίος κάτω από 5 χρόνια. Το δείγμα που χρησιμοποιήσαμε όσον αφορά τα ερωτηματολόγια παρατίθεται στον παρακάτω πίνακα και ήταν τυχαίο μεταξύ ομοιοπαθητικών. Κατανομή (απόλυτες και σχετικές συχνότητες) των 38 συμμετεχόντων στην συμπλήρωση του ερωτηματολόγιου ως προς το επάγγελμα και τον χρόνο άσκησης της ομοιοπαθητικής. Επάγγελμα f rf Φοιτητής ιατρικής 2 5,3 ειδικευόμενος 4 10,5 ειδικευμένος 32 84,2 σύνολο 38 100 Πίνακας(5) δείγμα ερωτηματολογίου ()Χρόνος άσκησης f rf ομοιοπαθητικής <5 χρόνια 18 47,4 5-10 χρόνια 10 26,3 >10 χρόνια 8 21,1 46

Δεν αφορά 2 5,3 σύνολο 38 100 Πίνακας(6) δείγμα ερωτηματολογίου 4.4 Επισκόπηση-Παρατήρηση: Έγινε παρατήρηση του χώρου εργασίας του ομοιοπαθητικού ιατρού στα ιατρεία 13 ομοιοπαθητικών ιατρών, σε 10 κατά την διάρκεια πρακτικής στο πλαίσιο του μεταπτυχιακού και σε 3 στα πλαίσια της έρευνας για την διεξαγωγή της εργασίας. Σκοπός μας ήταν και στις 13 περιπτώσεις να καταγράψουμε όσον αφορά την καθημερινότητα του ομοιοπαθητικού ιατρού, πώς δουλεύει, τις ανάγκες που προκύπτουν, πως καλύπτονται ή μπορούν να καλυφθούν αυτές οι ανάγκες από τα ομοιοπαθητικά λογισμικά, ποια η χρήση τους και τελικά η χρησιμότητα τους. Παρατηρήσαμε τα σχόλιά και τη συμπεριφορά τους πάνω στο λογισμικό σύστημα που χρησιμοποιούσαν. Σαν παρατηρητής σημείωνα τα στοιχεία που προέκυπταν σαν ανάγκη των χρηστών καθώς και την τυχόν δυσανασχέτησή τους κατά την χρήση του εκάστοτε ομοιοπαθητικού λογισμικού. Η παρατήρηση έγινε μια συνηθισμένη ημέρα εργασίας για τον καθένα χωριστά. Οι ομοιοπαθητικοί χρησιμοποίησαν κάποιο ομοιοπαθητικό λογισμικό για την ανάλυση του ιστορικού κατά την διάρκεια και μετά την λήψη του. Τα περιστατικά και η χρήση των λογισμικών αφορούσαν και πρώτο ιστορικό και follow up. Στο πρώτο ιατρείο είδαμε ένα πρώτο ιστορικό και δύο follow up. Δεν έγινε χρήση λογισμικού. Στο δεύτερο ιατρείο είδαμε ένα πρώτο ιστορικό και τρία follow up. Δεν έγινε χρήση λογισμικού. Στο τρίτο ιατρείο είδαμε ένα πρώτο ιστορικό και ένα follow up. Έγινε χρήση λογισμικού. Στο τέταρτο ιατρείο είδαμε δύο πρώτα ιστορικά και δύο follow up. Έγινε χρήση λογισμικού. Στο πέμπτο ιατρείο είδαμε τρία follow up. Έγινε χρήση λογισμικού. Στο έκτο ιατρείο είδαμε ένα πρώτο ιστορικό και δύο follow up. Δεν έγινε χρήση λογισμικού. Στο έβδομο ιατρείο είδαμε 3 follow up. Έγινε χρήση λογισμικού. Στο όγδοο ιατρείο είδαμε ένα follow up. Έγινε χρήση λογισμικού. Στο ένατο ιατρείο είδαμε ένα πρώτο ιστορικό και δύο 47

follow up. Έγινε χρήση λογισμικού. Στο δέκατο ιατρείο είδαμε ένα follow up. Έγινε χρήση λογισμικού. Στο εντέκατο ιατρείο είδαμε ένα πρώτο ιστορικό. Δεν έγινε χρήση λογισμικού. Στο δωδέκατο ιατρείο είδαμε ένα πρώτο ιστορικό. Έγινε χρήση λογισμικού. Στο δεκατοτρίτο ιατρείο είδαμε ένα πρώτο ιστορικό και δύο follow up. Έγινε χρήση λογισμικού. Για να ολοκληρωθεί η έρευνά μας και να αυξηθεί η εγκυρότητά της σύμφωνα με τα παραπάνω χρησιμοποιήσαμε σαν δεύτερο μέσο έρευνας τις συνεντεύξεις. (Neuman 1997, Denzin & Lincoln 1994, Denzin 1989). 4.5 Συνεντεύξεις Στο πλαίσιο συμπλήρωσης της συλλογής πληροφοριών και της διασταύρωσης δεδομένων που προέκυψαν με την μέθοδο της παρατήρησης έγιναν συνεντεύξεις σε τρείς ομοιοπαθητικούς ιατρούς οι οποίοι επιλέχτηκαν με βασική προϋπόθεση την χρήση κάποιου λογισμικού παραπάνω του ενός έτους και με σημαντική διαφορά στην εμπειρία άσκησης της ομοιοπαθητικής. Τα θέματα που προσπαθήσαμε να καλυφθούν είναι και εδώ οι ανάγκες κατά τη λήψη του ιστορικού, αν γίνεται χρήση κάποιου ομοιοπαθητικού λογισμικού, αν είναι αποτελεσματική η χρήση αυτή, αν είναι ικανοποιημένος ο χρήστης και που είναι εντοπισμένο το πρόβλημα. Έτσι η πρώτη συνέντευξη έγινε σε ομοιοπαθητικό ιατρό που ασκεί την ομοιοπαθητική πάνω από 10 χρόνια και το ίδιο σχεδόν χρονικό διάστημα χρησιμοποιεί και ομοιοπαθητικό λογισμικό. Η συνέντευξη έγινε στο ιατρείο του και διήρκησε 1ώρα και 5 λεπτά. Ο δεύτερος ασκεί την ομοιοπαθητική λιγότερο από 10 χρόνια και από την αρχή της άσκησης χρησιμοποιεί ομοιοπαθητικό λογισμικό. Η συνέντευξη έγινε στο ιατρείο του και διήρκησε 17 λεπτά. Ο τρίτος ασκεί την ομοιοπαθητική επίσημα τα τελευταία 2 χρόνια πάντα με την χρήση και αυτός ομοιοπαθητικού λογισμικού. Η συνέντευξη έγινε στο ιατρείο του και διήρκησε 15 λεπτά. Και στις τρεις συνεντεύξεις έγιναν κάποιες ερωτήσεις πάνω στα ερευνητικά ερωτήματα που παραθέσαμε στο κεφάλαιο 3 και τους ζητήθηκε να μιλήσουν και να καταθέσουν τις απόψεις τους για το ομοιοπαθητικό λογισμικό 48

υποστήριξης κλινικών αποφάσεων που χρησιμοποιούν. Επίσης τους ζητήθηκε να γίνει χρήση κατά τη διάρκεια της συνέντευξης τουλάχιστον για την εύρεση τυχαίων ρουμπρικών. Οι συνεντεύξεις ήταν τύπου ημιδομημένης συνέντευξης δηλαδή αφήναμε μεν τους ομιλητές να λένε την άποψή τους πάνω στα ομοιοπαθητικά λογισμικά αλλά εκεί που θεωρούσαμε ότι έπρεπε να εστιάζουν σύμφωνα με τα ερευνητικά μας ερωτήματα διατυπώναμε ανάλογες ερωτήσεις. Για να ολοκληρωθεί η έρευνά μας ενώ μαγνητοφωνήθηκαν ολόκληρες οι συνεντεύξεις, απομαγνητοφωνήθηκαν μόνο τα σημεία που καλύπτουν τα ερευνητικά μας ερωτήματα και κάποια ενδιαφέροντα σχόλια που τα χρησιμοποιήσαμε στην ανάλυση τα οποία παραθέτονται στο Παράρτημα Ι. Για να ολοκληρωθεί η έρευνά μας και να αυξηθεί η εγκυρότητά των δεδομένων σύμφωνα με τη μέθοδο του τριγωνισμού μετά από την παρατήρηση και τις συνεντεύξεις, το τρίτο εργαλείο που χρησιμοποιήσαμε για τη συλλογή πληροφοριών ήταν το ερωτηματολόγιο. (Neuman 1997, Denzin & Lincoln 1994, Denzin 1989). 4.6 Ερωτηματολόγιο: Σχηματίσαμε ένα ερωτηματολόγιο που βασίστηκε στα δύο προηγούμενα εργαλεία έρευνας (παρατήρηση, συνεντεύξεις) και στο θεωρητικό εισαγωγικό κομμάτι. Το ερωτηματολόγιο βρίσκεται στο Παράρτημα Ι. Τα θέματα που προσπαθήσαμε να καλύψουμε είναι η εντόπιση των πιο γνωστών ομοιοπαθητικών λογισμικών, ποια η χρήση και η απόδοσή τους, ποια η κάλυψη των αναγκών του ομοιοπαθητικού ανάλογα με την εμπειρία του και το επίπεδο φιλικότητάς των λογισμικών αυτών ως προς τον χρήστη. Προσπαθήσαμε και μέσα από τα ερωτηματολόγια αυτά να στοχεύσουμε στο πιο προβληματικό σημείο των λογισμικών, και να καθορίσουμε αιτήματα, αν υπάρχουν, για την βελτίωσή τους σε ένα πιθανό νέο λογισμικό. Πιο συγκεκριμένα προσπαθήσαμε να εκτιμήσουμε την εμπειρία και τον τρόπο εργασίας του κάθε ομοιοπαθητικού. Να δούμε ποια είναι τα βασικά εργαλεία (βιβλία - λογισμικά) που χρειάζεται και χρησιμοποιεί στην καθημερινή πρακτική. Αν κάνει 49

χρήση κάποιου λογισμικού, πως γίνεται η χρήση αυτή, με τι συχνότητα, ποια τα χαρακτηριστικά που χρησιμοποιεί πιο συχνά, ποια είναι τα πιο βασικά κριτήρια αγοράς ενός τέτοιου λογισμικού, σε τι τον βοηθάει, αν είναι αρκετά φιλικό. Επίσης στο τέλος προτείνονται λειτουργίες ενός νέου λογισμικού και ζητάμε να βαθμολογηθεί η σημαντικότητά τους. Το ερωτηματολόγιο χωρίζεται νοηματικά σε 5 επιμέρους κατηγορίες. Η πρώτη κατηγορία έχει ερωτήσεις που μας οδηγούν σε πληροφορίες για τον ίδιο τον ομοιοπαθητικό πάνω στην ειδικότητά του, την εμπειρία, και τον τρόπο δουλειάς του. Αποτελείται από 5 ερωτήσεις. Η δεύτερη κατηγορία ερωτήσεων μας δίνει πληροφορίες για την προτίμησή του σε βιβλιογραφικές πηγές και στα λογισμικά. Αποτελείται από 4 ερωτήσεις. Η τρίτη κατηγορία ερωτήσεων καλύπτει τη χρήση του εκάστοτε λογισμικού όσον αφορά το χρόνο χρήσης, τον τρόπο, την χρησιμότητά του και την ικανοποίηση του χρήστη από αυτό. Αποτελείται από 27 ερωτήσεις. Η τέταρτη κατηγορία ζητά από τον κάθε συμμετέχοντα να βαθμολογήσει σε σημαντικότητα 9 προεπιλεγμένα κριτήρια αγοράς ενός ομοιοπαθητικού λογισμικού. Τέλος η πέμπτη κατηγορία ζητά από τους ομοιοπαθητικούς να βαθμολογήσουν σε σημαντικότητα 29 προτεινόμενες λειτουργίες ενός νέου πιθανού λογισμικού. Συνολικά το ερωτηματολόγιο απαρτίζεται από 74 ερωτήσεις από τις οποίες οι 13 αντιστοιχούν σε απαντήσεις κατηγορικών και αριθμητικών δεδομένων, ενώ οι 61 αντιστοιχούν σε απαντήσεις που κρίνονται σύμφωνα με μια κλιμακα 5 διαβαθμήσεων (καθόλου σημαντικό, λίγο σημαντικό, ούτε σημαντικό ούτε ασήμαντο, σημαντικό, πολύ σημαντικό) οι οπoίες κωδικοποιούνται με τους αριθμούς 1, 2, 3, 4, 5 αντίστοιχα. (Παρασκευόπουλος, 1993). Με ηλεκτρονικό ταχυδρομείο εστάλησαν 150 ερωτηματολόγια από τα οποία απαντήθηκαν τα 15 και τυπωμένα δόθηκαν 50 ερωτηματολόγια από τα οποία απαντήθηκαν τα 30 αλλά επιλέχθηκαν ως έγκυρα τα 23 από αυτά. Συνολικά η ανάλυση των αποτελεσμάτων γίνεται για 38 συμπληρωμένα ερωτηματολόγια. 50

4.7 Περίληψη και Συμπεράσματα Για την συλλογή πληροφοριών σχετικά με τις ανάγκες των χρηστών ενός ομοιοπαθητικού λογισμικού υποστήριξης κλινικών αποφάσεων, τι τους αρέσει και τι όχι, την χρηστικότητα, την κατανόηση των συστημάτων αυτών και όλων των παραπάνω ερωτημάτων που θέσαμε στο προηγούμενο κεφάλαιο ήρθαμε σε επαφή με ομοιοπαθητικούς ιατρούς διαφορετικής εμπειρίας και μέσα από την έγκυρη ποιοτική μέθοδο χρήσης της παρατήρησης, των ερωτηματολογίων και των συνεντεύξεων καταλήξαμε στα ευρήματα που αναφέρουμε στο επόμενο κεφάλαιο. Ευρήματα Κεφάλαιο 5 Ευρήματα-αποτελέσματα Σε αυτό το κεφάλαιο παραθέτουμε τα αποτελέσματα της έρευνάς μας, όπως προέκυψαν ξεχωριστά, από τα τρία βασικά εργαλεία συλλογής δεδομένων την παρατήρηση, τις συνεντεύξεις και τα ερωτηματολόγια. 5.1 Επισκόπηση-Παρατήρηση (Ανάλυση): Στο πρώτο ιατρείο ο άνδρας ομοιοπαθητικός ιατρός κατέγραφε το ιστορικό σε χαρτί σε ελεύθερο κείμενο. Το πρώτο ιστορικό διήρκησε 2 ώρες και 25 λεπτά. Το πρώτο follow up διήρκησε 45 λεπτά. Το δεύτερο follow up διήρκησε 50 λεπτά. Δεν ανάτρεξε σε κανένα βιβλίο ομοιοπαθητικής κατά τη διάρκεια του ιστορικού. Δεν χρησιμοποίησε ομοιοπαθητικό λογισμικό. Έγινε άμεση συνταγογράφηση στα 2 follow up ενώ το πρώτο ιστορικό κρατήθηκε για μελέτη και η συνταγογράφηση θα γινότανε σε δεύτερο χρόνο. Σύμφωνα με τα λεγόμενα του γνωρίζει αλλά πολύ σπάνια χρησιμοποιεί ομοιοπαθητικό λογισμικό. Στο δεύτερο ιατρείο η γυναίκα ομοιοπαθητικός κατέγραφε το ιστορικό σε ελεύθερο κείμενο σε χαρτί. Το πρώτο 51

ιστορικό διήρκησε 40 λεπτά. Και τα τρία follow up διήρκησαν μέχρι 20 λεπτά. Έγινε χρήση ρεπέρτορυ στο πρώτο ιστορικό και στο δεύτερο follow up. Το repertory που χρησιμοποιήθηκε ήταν του Kent James Tyler. Δεν έγινε χρήση ομοιοπαθητικού λογισμικού. Έγινε άμεση συνταγογράφηση και στα 4 ιστορικά. Γνωρίζει αλλά ποτέ δεν χρησιμοποιεί ομοιοπαθητικό λογισμικό. Στο τρίτο ιατρείο που επισκεφθήκαμε ο ομοιοπαθητικός κατέγραφε το ιστορικό σε χαρτί με τη χρήση έτοιμης τυπωμένης φόρμας ιστορικού. Το πρώτο ιστορικό είχε διάρκεια μίας ώρας και 20 λεπτών. Το follow up είχε διάρκεια 20 λεπτών. Χρησιμοποιήθηκε ομοιοπαθητικό λογισμικό μόνο για το πρώτο ιστορικό. Έγινε χρήση του προεπιλεγμένου ρεπέρτορυ του λογισμικού για την εύρεση και καταχώρηση ρουμπρικών και έγινε και χρήση της επιλογής ανάλυση. Έγινε άμεση συνταγογράφηση και στα 2 ιστορικά. Είναι χρήστης του λογισμικού πάνω από 18 μήνες. Στο τέταρτο ιατρείο που επισκεφθήκαμε ο ομοιοπαθητικός κατέγραφε το ιστορικό σε χαρτί με τη χρήση έτοιμης τυπωμένης φόρμας ιστορικού. Το πρώτο ιστορικό πρώτης επίσκεψης είχε διάρκεια μίας ώρας. Το δεύτερο ιστορικό που παρακολουθήσαμε πρώτης επίσκεψης είχε διάρκεια μίας ώρας και 30 λεπτών. Τα 2 follow up είχαν διάρκεια 30 και 45 λεπτών αντίστοιχα. Χρησιμοποιήθηκε ομοιοπαθητικό λογισμικό και για τα τέσσερα ιστορικά. Έγινε χρήση του προεπιλεγμένου ρεπέρτορυ του λογισμικού για την εύρεση και μελέτη ρουμπρικών και για τα τέσσερα περιστατικά και έγινε καταχώρηση και χρήση της επιλογής ανάλυση μόνο για το δεύτερο πρώτο ιστορικό. Το ίδιο ιστορικό κρατήθηκε για μελέτη και συνταγογράφηση σε δεύτερο χρόνο ενώ στα άλλα 3 ιστορικά έγινε άμεση συνταγογράφηση. Είναι χρήστης του λογισμικού πάνω από 18 μήνες. Στο πέμπτο ιατρείο που επισκεφθήκαμε ο ομοιοπαθητικός κατέγραφε το ιστορικό σε χαρτί με τη χρήση έτοιμης τυπωμένης φόρμας ιστορικού. Το πρώτο follow up είχε διάρκεια 30 λεπτών. Το δεύτερο follow up 20 λεπτών. Το τρίτο follow up είχε διάρκεια 15 λεπτών. Χρησιμοποιήθηκε ομοιοπαθητικό λογισμικό μόνο για το πρώτο follow up. Έγινε χρήση του προεπιλεγμένου ρεπέρτορυ του λογισμικού για την εύρεση και μελέτη 52

ρουμπρικών. Δεν έγινε χρήση της επιλογής ανάλυση. Έγινε άμεση συνταγογράφηση και στα τρία. Είναι χρήστης του λογισμικού πάνω από 18 μήνες. Στο έκτο ιατρείο που επισκεφθήκαμε ο ομοιοπαθητικός κατέγραφε το ιστορικό σε χαρτί σε ελεύθερο κείμενο. Το πρώτο ιστορικό πρώτης επίσκεψης είχε διάρκεια 50 λεπτών. Τα 2 follow up είχαν διάρκεια 20. Δεν χρησιμοποιήθηκε ομοιοπαθητικό λογισμικό. Έγινε χρήση βιβλίου ρεπέρτορυ για την εύρεση και μελέτη ρουμπρικών και για τα 3 περιστατικά. Το ρεπέρτορυ που χρησιμοποιήθηκε ήταν του Boericke. Έγινε άμεση συνταγογράφηση και στα τρία περιστατικά. Είναι χρήστης του λογισμικού πάνω από 18 μήνες. Στο έβδομο ιατρείο που επισκεφθήκαμε ο ομοιοπαθητικός κατέγραφε το ιστορικό σε χαρτί με τη χρήση έτοιμης τυπωμένης φόρμας ιστορικού. Το πρώτο follow up είχε διάρκεια 15 λεπτών. Το δεύτερο και το τρίτο που παρακολουθήσαμε είχαν διάρκεια 20 λεπτών. Χρησιμοποιήθηκε ομοιοπαθητικό λογισμικό και για τα 3 ιστορικά. Έγινε χρήση του προεπιλεγμένου ρεπέρτορυ του λογισμικού για την εύρεση και μελέτη ρουμπρικών και δεν έγινε καταχώρηση ρουμπρικών και χρήση της επιλογής ανάλυση για κανένα από τα τρία. Έγινε άμεση συνταγογράφηση σε όλα. Είναι χρήστης του λογισμικού πάνω από 18 μήνες. Στο όγδοο ιατρείο που επισκεφθήκαμε ο ομοιοπαθητικός κατέγραφε τα στοιχεία του follow up στο αποθηκευμένο πρώτο ιστορικό που ήταν καταγραμμένο σε έτοιμη φόρμα ιστορικού σε ηλεκτρονική μορφή. Διήρκησε 20 λεπτά. Χρησιμοποιήθηκε ομοιοπαθητικό λογισμικό. Έγινε χρήση του προεπιλεγμένου ρεπέρτορυ του λογισμικού για την εύρεση και μελέτη ρουμπρικών και έγινε καταχώρηση επιπλέον ρούμπρικας σε προηγούμενο αποθηκευμένο μέσα στο λογισμικό ιστορικό και χρήση της επιλογής ανάλυση. Έγινε άμεση συνταγογράφηση. Είναι χρήστης του λογισμικού πάνω από 18 μήνες. Στο ένατο ιατρείο που επισκεφθήκαμε ο ομοιοπαθητικός κατέγραφε το ιστορικό σε χαρτί με τη χρήση έτοιμης τυπωμένης φόρμας ιστορικού. Το πρώτο ιστορικό είχε διάρκεια μίας ώρας. Τα 2 follow up είχαν διάρκεια 35 και 25 λεπτών αντίστοιχα. Χρησιμοποιήθηκε ομοιοπαθητικό λογισμικό και για τα τρία ιστορικά. Έγινε χρήση 53

του προεπιλεγμένου ρεπέρτορυ του λογισμικού για την εύρεση και μελέτη ρουμπρικών και για τα τρία περιστατικά και έγινε καταχώρηση και χρήση της επιλογής ανάλυση και για τα τρία. Έγινε άμεση συνταγογράφηση σε όλα. Και αυτός ο ομοιοπαθητικός είναι χρήστης του λογισμικού πάνω από 18 μήνες. Στο δέκατο ιατρείο που επισκεφθήκαμε ο ομοιοπαθητικός κατέγραφε το ιστορικό σε χαρτί με τη χρήση έτοιμης τυπωμένης φόρμας ιστορικού. Το follow up είχε διάρκεια 25 λεπτών. Χρησιμοποιήθηκε ομοιοπαθητικό λογισμικό, έγινε χρήση του προεπιλεγμένου ρεπέρτορυ του λογισμικού για την εύρεση και μελέτη ρουμπρικών και έγινε άμεση συνταγογράφηση. Είναι χρήστης του λογισμικού πάνω από 18 μήνες. Στο εντέκατο ιατρείο που επισκεφθήκαμε ο ομοιοπαθητικός κατέγραφε το ιστορικό σε ηλεκτρονικό λογισμικό με τη χρήση έτοιμης φόρμας ιστορικού. Το ιστορικό είχε διάρκεια μίας ώρας. Χρησιμοποιήθηκε ομοιοπαθητικό λογισμικό και έγινε χρήση του ρεπέρτορυ του λογισμικού με επιλογή συγκεκριμένων συγγραφέων, του Κεντ και Βυθούλκα για την εύρεση και μελέτη ρουμπρικών. Επίσης έγινε χρήση ηλεκτρονικής Materia Medica και έγινε καταχώρηση συμπτωμάτων και χρήση της επιλογής ανάλυση και τέλος έγινε άμεση συνταγογράφηση. Είναι χρήστης του λογισμικού πάνω από 18 μήνες. Στο δωδέκατο ιατρείο που επισκεφθήκαμε ο ομοιοπαθητικός κατέγραφε το ιστορικό σε χαρτί σε ελεύθερο κείμενο. Το ιστορικό είχε διάρκεια μίας ώρας και 20 λεπτών. Δεν χρησιμοποιήθηκε ομοιοπαθητικό λογισμικό και το ιστορικό κρατήθηκε για μελέτη και συνταγογράφηση σε δεύτερο χρόνο. Είναι χρήστης του λογισμικού πάνω από 18 μήνες. Στο δεκατοτρίτο ιατρείο που επισκεφθήκαμε ο ομοιοπαθητικός κατέγραφε το ιστορικό σε ηλεκτρονική μορφή με τη χρήση έτοιμης φόρμας ιστορικού. Το πρώτο ιστορικό πρώτης επίσκεψης είχε διάρκεια μίας ώρας. Τα 2 follow up είχαν διάρκεια 30 και 45 λεπτών αντίστοιχα. Χρησιμοποιήθηκε ομοιοπαθητικό λογισμικό και για τα 3 ιστορικά. Έγινε χρήση του προεπιλεγμένου ρεπέρτορυ του λογισμικού για την εύρεση και μελέτη ρουμπρικών και για τα τρία περιστατικά και έγινε καταχώρηση και χρήση της επιλογής ανάλυση μόνο για το πρώτο ιστορικό. Έγινε 54

άμεση συνταγογράφηση και στα τρία ιστορικά. Και αυτός ο ομοιοπαθητικός είναι χρήστης του λογισμικού πάνω από 18 μήνες. 5.2 Συνεντεύξεις-ανάλυση 5.2.1. Κάθετη ανάλυση: 1 η συνέντευξη Από την πρώτη συνέντευξη προέκυψε ότι ο πρώτος ιατρός χρησιμοποίει το ομοιοπαθητικό λογισμικό από τις αρχικές του εκδόσεις περίπου 25 χρόνια. Έχει κάνει αρκετές φορές αναβάθμιση, σχεδόν σε κάθε καινούρια έκδοση. Λόγο κάποιας συνεργασίας δεν του κοστίζει η αναβάθμιση αυτή. Το χρησιμοποιεί σαν ρεπέρτορυ και για το αποτέλεσμα. Το χρησιμοποιεί σε όλα τα περιστατικά, κυρίως όταν δεν βγάζει εύκολα φάρμακο. Πιο συγκεκριμένα αναφέρει στα δύσκολα ναι, όταν δεν βγάζω εύκολα φάρμακο, αν απ την αρχή εντοπίσω κάποιο φάρμακο δεν το πολυχρησιμοποιώ, το χρησιμοποιώ με λίγα συμπτώματα για να το επιβεβαιώσω (03:33, 1 η συνέντευξη, Παράρτημα Ι). Παλιότερα δεν το χρησιμοποιούσε κατά τη διάρκεια του ιστορικού. Το βρίσκει χρήσιμο και αποτελεσματικό. Τα θετικά σχόλια του είναι: Ναι βέβαια, πιο αποτελεσματικός γιατί παλιά ψάχναμε στο ρεπέρτορυ, τώρα τα βάζεις μέσα και σου δίνει μια ιδέα. (05:52, 1 η συνέντευξη, Παράρτημα Ι). το ρεπέρτορυ του είναι πάρα πολύ καλό βοηθητικό εργαλείο.. (01:03:04, 1η συνέντευξη, Παράρτημα Ι). Χρησιμοποίησε την λέξη γρήγορα, πιο γρήγορα, γλιτώνεις πολύ χρόνο. Χρησιμοποίησε τη λέξη εύκολο 6 φορές για τη χρήση του, εύχρηστο μια φορά. Επίσης αναφέρει ότι παίζει ρόλο η έφεσή του στα ηλεκτρονικά και η εκπαίδευση του χρήστη με το εκάστοτε λογισμικό. εύκολο μου φάνηκε, μπήκα εύκολα στη φιλοσοφία, πρέπει να βάλεις πραγματικές περιπτώσεις να το δουλέψεις, μαζί με τον άρρωστο για να δεις πράγματι αν είναι πιο εύκολο, λιγότερο εύκολο (05:08, 1 η συνέντευξη, Παράρτημα Ι). Αυτό που κοιτάει πιο πολύ είναι το αποτέλεσμα με τη χρήση expert system και flat repertorisation. Τη materia medica 55

τη χρησιμοποιεί για μικρά φάρμακα. Δεν το χρησιμοποιεί για καταγραφή στοιχείων ασθενών. Κρατάει αρχείο ασθενών σε άλλο ειδικό λογισμικό. Το ιστορικό το καταγράφει σε χαρτί με χρήση κάποιας φόρμας ιστορικού τροποποιημένη και προσαρμοσμένη στον δικό του τρόπο λήψης ιστορικού. Ως ρεπέρτορυ χρησιμοποιεί το Synthesis. Δεν ελέγχει τα φάρμακα από ποιους συγγραφείς έχουν προστεθεί. Για το view του ρεπέρτορυ με τους συγγραφείς είπε: είναι λίγο ζαλιστικό (19:00, 1η συνέντευξη, Παράρτημα Ι). Για την τελική του απόφαση βασίζεται σίγουρα στο ρεπέρτορυ αλλά όχι και στο αποτέλεσμα που του δίνει το λογισμικό συνήθως είναι κοντά στα 5 πρώτα φάρμακα (04:02, 1 η συνέντευξη, Παράρτημα Ι). αυτό εξαρτάται και από τα συμπτώματα που θα του βάλεις μέσα και τα λαμβάνει υπόψη (19:45, 1 η συνέντευξη, Παράρτημα Ι). βασίζομαι σίγουρα στο ρεπέρτορυ και στο αποτέλεσμα αλλά δεν είναι μόνο αυτό που βασίζομαι, ας πούμε πολλές φορές μπορεί να μου δίνει ένα φάρμακο κι εγώ να δω κάτι άλλο που να έρχεται 2 ο ή 3 ο (19:30, 1 η συνέντευξη, Παράρτημα Ι). Χρησιμοποιεί πιο πολύ το πληκτρολόγιο παρά το ποντίκι. Όσον αφορά τα ποικίλα χαρακτηριστικά του προγράμματος καταγράψαμε merge, elimination, τα ξέρω αλλά δεν τα πολυχρησιμοποιώ (05:52, 1 η συνέντευξη, Παράρτημα Ι)..το πρόγραμμα καταγραφής αρχείων δεν το έχω χρησιμοποιήσει, δεν το έχω κάνει καν register (12:24, 1 η συνέντευξη, Παράρτημα Ι). Μας μίλησε για 9 χαρακτηριστικά του προγράμματος που τα γνωρίζει αλλά δεν τα χρησιμοποιεί και 2 που τα έχει χρησιμοποιήσει μόνο για διδακτικούς λόγους. Επίσης στην επίδειξη 3 χαρακτηριστικών που γνωρίζει αλλά δεν τα χρησιμοποιεί κατάφερε με επιτυχία να δείξει το αποτέλεσμά τους μετά από τουλάχιστον δύο προσπάθειες. 2 η συνέντευξη Ο δεύτερος ιατρός το χρησιμοποιεί περίπου 10 χρόνια. Δεν το έχει αναβαθμίσει εκτός από μία φορά που χρειάστηκε να αλλάξει ηλεκτρονικό υπολογιστή και μέσω ιντερνέτ έκανε την αναγκαία αναβάθμιση. Ο ίδιος λέει: μετά την αναβάθμιση δεν 56

είδα κάποια διαφορά στο αποτέλεσμα απλά μπήκαν πιο πολλοί συγγραφείς στο ρεπέρτορυ οι οποίοι δεν βοήθησαν στην αποτελεσματικότητα. (03:33, 2 η συνέντευξη, Παράρτημα Ι). Αναφέρει ότι είναι ένα πρόγραμμα που το χρησιμοποιεί καθημερινά κυρίως λόγο του ρεπέρτορυ.(00:17, 2 η συνέντευξη, παράρτημα Ι) δηλαδή αντί να χρησιμοποιώ το βιβλίο ανοίγω το κομπιούτερ. Το χρησιμοποιεί σχεδόν σε όλα τα περιστατικά σχεδόν πάντα το χρησιμοποιώ για το ρεπέρτορυ οπότε σχεδόν για όλα τα cases, μπορεί κάποιες φορές να μην το χρησιμοποιήσω αλλά είναι σπάνιες (04:33, 2 η συνέντευξη, Παράρτημα Ι). Ενώ στην αρχή το χρησιμοποιούσα και για να βλέπω τις λύσεις που προσφέρει τελευταία δεν το κοιτάω πολύ αυτό (01:33, 2 η συνέντευξη, Παράρτημα Ι). Το βρίσκει χρήσιμο ως ηλεκτρονικό ρεπέρτορυ αλλά όχι αποτελεσματικό ως προς τα προτεινόμενα φάρμακα. Αναφέρει τη δυσαρέσκεια του ως προς την επίλυση ενός περιστατικού 8 φορές σε διαφορετικά σημεία με διαφορετικό τρόπο. Ως προς τη χρήση του ρεπέρτορυ αναφέρει την αναγκαιότητά του σε 5 σημεία. Τα θετικά σχόλια του είναι ότι βρίσκει γρήγορα ένα σύμπτωμα και επισημαίνει ότι εάν κάποιος γνωρίζει ήδη το ρεπέρτορυ μπορεί να αναζητήσει ικανοποιητικά τις ρούμπρικες. (0:53, 2 η συνέντευξη, Παράρτημα Ι). Χρησιμοποίησε την λέξη γρήγορα 4 φορές, αμέσως, σε ένα δευτερόλεπτο. Χρησιμοποίησε τη λέξη εύκολο, ικανοποιητικό,...δεν θυμάμαι να είχα ιδιαίτερες δυσκολίες (01:28, 2 η συνέντευξη, Παράρτημα Ι). Επικεντρώνει τον προβληματισμό του σε τρία βασικά σημεία ένα καινούριο εργαλείο που θα έχει ένα αξιόπιστο ρεπέρτορυ και ένα καλό expert system, brain, όπως και ένα δυνατό search... (15:52, 2 η συνέντευξη, Παράρτημα Ι). Δεν το χρησιμοποιεί για καταγραφή στοιχείων ασθενών. Το ιστορικό το καταγράφει σε ειδικό ηλεκτρονικό πρόγραμμα επεξεργασίας κειμένου με τη χρήση κάποιας φόρμας ιστορικού τροποποιημένη και προσαρμοσμένη στον δικό του τρόπο λήψης ιστορικού. Κατά τη χρήση του ρεπέρτορυ ελέγχει τα φάρμακα από ποιους συγγραφείς έχουν προστεθεί. Επίσης αναφέρει: το μεγάλο πρόβλημα είναι ότι χάλασε το ρεπέρτορυ. Έχουν μπει πολλές προσθήκες, αναξιόπιστες. Βλέπω το συγγραφέα για 57

να δω ποια φάρμακα είναι έγκυρα της ρούμπρικας. Όσον αφορά τα ποικίλα χαρακτηριστικά του προγράμματος αναφέρει ότι γνωρίζει πολλά χαρακτηριστικά του ομοιοπαθητικού λογισμικού που χρησιμοποιεί αλλά σπάνια έχει κάνει χρήση κι αυτή πειραματικά (08:48, συνέντευξη, Παράρτημα Ι). Όσο για τη μηχανή αναζήτησης αναφέρει σίγουρα υπάρχουν τρόποι βελτίωσης (0:53, 2 η συνέντευξη, Παράρτημα Ι) αν κάποιος είναι αρχάριος ίσως σίγουρα δυσκολεύεται πιο πολύ (1:10, 2 η συνέντευξη, Παράρτημα Ι). πολλές φορές δεν βρίσκω αυτό που θέλω επειδή μπορεί να το ψάξω με μια παρόμοια λέξη που δεν την έχει το ρεπέρτορυ και να μην το βρω ή το diarrhoea να μην το γράψω ακριβώς, δεν ξέρω πως το γράφει, e, oe, υπάρχει το δίφθογγο επειδή το πήραν από τα ελληνικά (12:50, 2 η συνέντευξη, Παράρτημα Ι). 3 η συνέντευξη Ο τρίτος το χρησιμοποιεί 3 χρόνια και δεν το χει αναβαθμίσει ποτέ. Ο ίδιος λέει: Βέβαια για να παίρνεις τα καινούρια (δεδομένα) πρέπει να κάνεις upgrade που είναι πανάκριβα. (13:31, 3 η συνέντευξη, Παράρτημα Ι). Το χρησιμοποιεί κυρίως για εκπαιδευτικούς λόγους και για την εύρεση φαρμάκου σε όλα τα cases. έχει πολύ μεγάλη ύλη μέσα ομοιοπαθητικής, έχει πολλά ρεπέρτορυ, είναι εύκολο στη χρήση και είναι το πρόγραμμα που μαθαίνεις γιατί το χρησιμοποιούν και οι άλλοι και το συνηθίζεις (01:37, 3 η συνέντευξη, Παράρτημα Ι). Το αποτέλεσμα το λαμβάνει υπόψη του αλλά όπως λέει και ο ίδιος όχι ότι είναι και ευαγγέλιο (04:26, 2 η συνέντευξη, Παράρτημα Ι). Τον κατευθύνει κυρίως με συνδυασμό του ρεπέρτορυ και του προτεινόμενου αποτελέσματος. Παρόλα αυτά δηλώνει για το ρεπέρτορυ όχι εντελώς έγκυρο το ρεπέρτορυ, υπάρχουν φάρμακα τα οποία αντιπροσωπεύονται πολύ και άλλα λίγο, και επίσης φάρμακα που έχουν εισαχθεί στις τελευταίες εκδόσεις από συγγραφείς αγνώστους και χωρίς να είναι αποδεδειγμένα.. (07:35, 3 η συνέντευξη, Παράρτημα Ι). Θεωρεί έγκυρους συγγραφείς τους Hahnemann, Allen, Kent, Herring, Boger, Beninghausen. Έχει κάνει 58

χρήση και άλλων 2 παρόμοιων ομοιοπαθητικών λογισμικών αλλά δεν αφιέρωσε χρόνο να τα μάθει όπως σε αυτό που χρησιμοποιεί τώρα. Θεωρεί ότι είναι εύκολο αν και όπως λέει ο ίδιος παίρνει βελτίωση το search ίσως να πατάς λιγότερα μπρος πίσω (10:14, 3 η συνέντευξη, Παράρτημα Ι). Και αυτός χρησιμοποιεί συγκεκριμένα χαρακτηριστικά του προγράμματος και θεωρεί ότι χρειάζεται περεταίρω μελέτη και χρόνος για να γνωρίσει και άλλες δυνατότητες του ομοιοπαθητικού λογισμικού που χρησιμοποιεί. Θεωρώ ότι δεν έχει πολύ καλό manual, δεν έχει πολλές οδηγίες. Επίσης αναφέρει ως σημαντικό την εξοικείωση με το ρεπέρτορυ για να μπορέσει κάποιος να το χρησιμοποιήσει και να βρει τις κατάλληλες ρούμπρικες. Τα βασικά για αυτόν για ένα λογισμικό είναι η ευκολία χρήσης, η εξοικονόμηση χρόνου, η εύκολη αναζήτηση, οι αξιόπιστες πληροφορίες και το αποτέλεσμα που σου προτείνει (12:10, 13:07, 13:14, 3 η συνέντευξη, παράρτημα Ι)(Robson, 2007). 5.2.2. Οριζόντια ανάλυση Και οι τρεις ιατροί συμφωνούν στο ότι είναι ένα πολύ χρήσιμο εργαλείο και ότι κερδίζουν χρόνο στο να αναζητούν συμπτώματα και να συμβουλεύονται το αποτέλεσμά του. Σχεδόν και οι τρεις το χρησιμοποιούν σε κάθε πρώτο ιστορικό καινούριου ασθενούς. Εκτός από τον πρώτο οι δύο τελευταίοι δεν το έχουν αναβαθμίσει έως την παρούσα στιγμή. Και οι τρεις υποστηρίζουν ότι η κύρια χρήση του είναι η αναζήτηση συμπτωμάτων στο ρεπέρτορυ και η απόφασή τους στηρίζεται περισσότερο στην χρήση του ρεπέρτορυ παρά στο αποτέλεσμα που τους προτείνει το λογισμικό. Ωστόσο οι δύο τελευταίοι θέτουν αμφιβολίες για την εγκυρότητα των διαφόρων συγγραφέων ρεπέρτορυ. Τονίζουν επίσης ότι βασική προϋπόθεση για την εύκολη χρήση του λογισμικού είναι η γνώση του ρεπέρτορυ εξ αρχής. Κανείς από τους χρήστες δεν κρατάει αρχείο ασθενών στο λογισμικό παρόλο που τους παρέχει την δυνατότητα αυτή. Επίσης δεν χρησιμοποιούν το ομοιοπαθητικό λογισμικό για την καταγραφή ιστορικού. Και οι τρεις γνωρίζουν 59

τουλάχιστον θεωρητικά τις δυνατότητες και τις επιλογές χαρακτηριστικών και λειτουργιών που τους παρέχει το εκάστοτε λογισμικό, παρόλα αυτά χρησιμοποιούν ελάχιστες από αυτές στην καθημερινή τους χρήση. 5.3 Ερωτηματολόγια-ανάλυση Ερωτηματολόγια: 15 έλληνες ομοιοπαθητικοί απαντήσανε στο ερωτηματολόγιο που εστάλη με ηλεκτρονικό ταχυδρομείο, 30 έλληνες ομοιοπαθητικοί απαντήσανε στο έντυπο ερωτηματολόγιο γραπτώς. Συνολικά 45 ομοιοπαθητικοί απαντήσανε στα ερωτηματολόγια και από αυτά θεωρήθηκαν έγκυρα τα 38. Τα αποτελέσματα αναλύθηκαν σύμφωνα με το PASW στατιστικό σύστημα και στη συνέχεια παρατίθενται οι συχνότητες των αποτελεσμάτων. Από τους 38 ερωτηθέντες ιατρούς ομοιοπαθητικούς, οι δύο είναι φοιτητές ιατρικής, οι τέσσερις είναι ειδικευόμενοι ιατροί και οι 32 είναι ιατροί ειδικότητας συμπεριλαμβανομένης και της οδοντιατρικής ειδικότητας. Οι 18 έχουν εμπειρία κάτω από 5 χρόνια, οι 10 από 5 έως 10 χρόνια και οι 8 ασκούν την ομοιοπαθητική πάνω από 10 χρόνια. Για το μεγαλύτερο ποσοστό αυτών, συγκεκριμένα το 57,9%, η διάρκεια του πρώτου ιστορικού κυμαίνεται από μία έως δύο ώρες, το 52,6% βλέπει κάτω από 5 ασθενείς ημερησίως και το 55,3% παίρνουν το ιστορικό του ασθενούς χειρόγραφα. Όσον αφορά τους συγγραφείς των Materia Medica που συνηθίζουν να χρησιμοποιούν, πρώτη προτίμηση είναι του Γιώργου Βυθούλκα με 63,2%, δεύτερη του Roger Morrison με 44,7% και τρίτη του Boericke με 42,1%. Ενώ όσον αφορά την προτίμηση τους σε συγγραφέα του ρεπέρτορυ που χρησιμοποιούν, το 68,4% των απαντούντων εμπιστεύεται το ρεπέρτορυ του Kent. Το 92,1% γνωρίζουν ως ομοιοπαθητικό λογισμικό το Radar. Οι 9 δεν χρησιμοποιούν κανένα ομοιοπαθητικό λογισμικό υποστήριξης κλινικών αποφάσεων και από τους 29 που απαντήσανε ότι κάνουν χρήση το 63,2% το χρησιμοποιεί πάνω από 18 μήνες και το 92,1% αυτών δεν το έχει αναβαθμίσει ποτέ. Καθημερινή χρήση κάνει το 24,7%, συχνή το 32,4% και σπάνια το 18,9%. Το 28,9% χρησιμοποιεί κάποιο ομοιοπαθητικό λογισμικό για όλα τα 60

περιστατικά του, το 28,9% πιο συχνά για δύσκολες επιπεπλεγμένες περιπτώσεις ενώ το 18,4% μόνο για τις δύσκολες. Από όλο αυτό το ποσοστό των χρηστών το μεγαλύτερο το, δηλαδή το 73,7%, χρησιμοποιεί το Radar. Όσον αφορά την αποτελεσματικότητα και την παραγωγικότητα τους ως ιατροί απαντήσανε ότι έχουν βοηθηθεί σημαντικά το 36,8% και το 23,7% αντίστοιχα. Το 26,3% των χρηστών το βρίσκει πολύ χρήσιμο και το ίδιο ποσοστό 26,3% θεωρεί ότι εξοικονομεί χρόνο χρησιμοποιώντας το. Παρόλα αυτά μόλις το 7,9% δηλώνουν πολύ ικανοποιημένοι ενώ το μεγαλύτερο ποσοστό (42,5%) είναι μέτρια ικανοποιημένοι και απαντούν ότι μάλλον δεν κάνει αυτό που περίμεναν (42,1%). Δεν έμαθαν να το χρησιμοποιούν τόσο γρήγορα (21,1%) και δεν ήταν τόσο εύκολο να θυμηθούν τη χρήση του (23,7%). Το 26,3% το θεωρεί μέτριο ως προς την ευκολία και το 23,7% λιγότερο από το μέτριο στην απλότητα. Για το αν χρειαστήκαν οδηγίες για την χρήση του, το 15,8% ως μεγαλύτερο ποσοστό τις χρειάστηκε σημαντικά. Επίσης οι περισσότεροι αναφέρανε μέτρια επιτυχία κάθε φορά της χρήσης (28,9%) και μέτρια ανάκαμψη από τα λάθη (26,3%). Όσον αφορά τα διάφορα χαρακτηριστικά του προγράμματος πιο πολύ σε σειρά χρησιμοποιούν το ρεπέρτορυ, μετά την ανάλυση-αποτέλεσμα, μετά την materia medica και τέλος τον έλεγχο των ρουμπρικών σε σχέση με το αποτέλεσμα. Μέτρια χρήση κάνουν τα συνώνυμα και λιγότερο την επεξήγηση των ρουμπρικών ενώ σχεδόν καθόλου και με φθίνουσα σειρά χρησιμοποιούν την συγχώνευση ρουμπρικών (merge), το αρχείο ασθενών και το προσωπικό ρεπέρτορυ. Όσον αφορά τα κριτήρια αγοράς ενός τέτοιου λογισμικού τα αποτελέσματα δίνονται στο παρακάτω πινακάκι: σημαντικότητα κριτήριο αγοράς καθόλου λίγο ουδέτερα αρκετά πολύ πολλαπλά χαρακτηριστικά 0% 13,20% 34,20% 18,40% 23,70% επιτυχία συνταγογράφησης 0% 0% 10,50% 10,50% 73,70% χρήση ρεπέρτορυ 0% 0% 5,30% 18,40% 71,10% στοιχεία ασθενών 5,30% 13,20% 26,30% 15,80% 31,60% εγκυκλοπαιδική χρήση 2,60% 13,20% 15,80% 23,70% 36,80% 61

φιλικότητα προς τον χρήστη 0% 0% 7,90% 23,70% 60,50% προσβασιμότητα 0% 0% 15,80% 15,80% 57,90% ίντερνετ εφαρμογή 7,90% 2,60% 13,20% 36,80% 31,60% τιμή 2,60% 0% 10,50% 23,70% 57,90% Πίνακας (7) σημαντικότητα κριτήριων αγοράς: Όσον αφορά ένα νέο ομοιοπαθητικό λογισμικό υποστήριξης κλινικών αποφάσεων και την σημαντικότητα των προτάσεων που κάναμε στους ερωτηθέντες οι απαντήσεις δύνονται στον παρακάτω πίνακα. σημαντικότητα στοιχεία νέου λογισμικού γλώσσα λογισμικού ομοιοπαθητικά βιβλία βιβλία κλασσικής Πληροφορίες συνδυασμού ρούμπρικαφάρμακο διαλέξειςvideo καθόλου λίγο ουδέτερα αρκετά πολύ 5% 10,50% 15,80% 13,20% 52,60% 2,60% 2,60% 10,50% 15,80% 65,80% 10,50% 7,90% 13,20% 23,70% 42,10% 0,00% 10,50% 23,70% 21,10% 39,50% 2,60% 7,90% 10,50% 26,30% 50,00% αρχειοθέτηση 2,60% 7,90% 26,30% 21,10% 39,50% προηγούμενες επισκέψεις 5,30% 5,30% 21,10% 10,50% 55,30% γραφήματα 10,50% 10,50% 21,10% 21,10% 28,90% multimedia 10,50% 10,50% 26,30% 10,50% 39,50% κινητό φορητό 18,40% 7,90% 18,40% 21,10% 31,60% compatibility 0% 2,60% 10,50% 13,20% 71,10% επικοινωνία ανταλλαγή 5% 2,60% 23,70% 21,10% 42,10% e-mail 2,60% 7,90% 15,80% 15,80% 55,30% εκτύπωση 0% 10,50% 7,90% 23,70% 55,30% έρευνα 2,60% 10,50% 10,50% 13,20% 60,50% παγκόσμια βάση 0% 7,90% 7,90% 18,40% 60,50% 62

γλώσσα ρεπέρτορυ εξέλιξη ρουμπρικών 7,90% 7,90% 7,90% 23,70% 50% 0% 5,30% 13,20% 36,80% 39,50% σύνταξη 2,60% 2,60% 10,50% 26,30% 55,30% λάθος 0% 2,60% 5,30% 18,40% 50% επιστημονικοί όροι Προσθήκη νέων 2,60% 15,80% 18,40% 21,10% 36,80% 5,30% 10,50% 15,80% 28,90% 34,20% γλώσσα mm 2,60% 10,50% 7,90% 18,40% 57,90% συνοπτική mm 0% 2,60% 0% 39,50% 52,60% συνώνυμα 0% 0% 10,50% 26,30% 60,50% Ορθογραφία 0% 5,30% 18,40% 28,90% 42,10% παθολογία 2,60% 10,50% 10,50% 23,70% 47,40% παλαιά νέα 2,60% 5,30% 21,10% 26,30% 39,50% διαφορική διάγνωση 0% 2,60% 10,50% 7,90% 76,30% Πίνακας (8) σημαντικότητα στοιχείων νέου λογισμικού: 5.4 Περίληψη και Συμπεράσματα Είδαμε συγκεντρωτικά τα αποτελέσματα από την παρατήρηση στα ιατρεία των ομοιοπαθητικών, αναλύσαμε τις συνεντεύξεις σύμφωνα με την κάθετη και οριζόντια μέθοδο και κάναμε διεξαγωγή των κανονικοτήτων, καθώς επίσης καταγράψαμε ποσοστιαία τις συχνότητες των απαντήσεων των ερωτηματολογίων. Στο επόμενο κεφάλαιο παραθέτουμε τα συμπεράσματά μας από όλη την παραπάνω έρευνα, προτείνουμε λύσεις και θέματα που προκύπτουν για περεταίρω μελέτη καθώς επίσης αναφέρουμε τυχόν περιορισμούς και δυσκολίες που συναντήσαμε κατά την διεξαγωγή της εργασίας. 63

Κεφάλαιο 6 Συμπεράσματα-Συζήτηση Τα απαραίτητα στοιχεία που θα πρέπει να περιλαμβάνονται στα ομοιοπαθητικά λογισμικά υποστήριξης κλινικών αποφάσεων ώστε να αποτελέσουν κριτήρια επιλογής ενός τέτοιου λογισμικού από τους ομοιοπαθητικούς όπως προκύπτει από τα ευρήματα του προηγούμενου κεφαλαίου αναφέρονται παρακάτω σύμφωνα με τη σημαντικότητα τους όπως αυτή προέκυψε από την έρευνά μας καθώς επίσης και κάποια γενικά συμπεράσματα προς συζήτηση τα οποία χρήζουν περεταίρω μελέτη. 6.1 Ρεπέρτορυ-Materia Medica Οι έρευνες γύρω από τα Συστήματα Υποστήριξης Κλινικών Αποφάσεων ολοένα και αυξάνονται, γεγονός που οδηγεί και στην βελτίωση της ποιότητάς τους. Πάντα πρέπει να στηρίζονται στη γνώση και να έχουν και εκπαιδευτικό χαρακτήρα. Το 65,8% απάντησε ότι θεωρεί πολύ σημαντικό ένα ομοιοπαθητικό λογισμικό να περιέχει σε ηλεκτρονική μορφή ομοιοπαθητικά βιβλία και το 42,1% να περιέχει και βιβλία κλασσικής ιατρικής. Πρέπει να δίνει τη δυνατότητα εύκολης και γρήγορης πρόσβασης στη γνώση και να αλληλεπιδρά ο χρήστης με το εργαλείο. Να μην θεωρείται έτοιμη τροφή που καταστρέφει την ανάπτυξη και την πρόοδο που πρέπει να έρθει μέσα από την εργασία πάνω στην περίπτωση, στην κάθε περίπτωση χωριστά, που κάνει κάθε αρχάριος ομοιοπαθητικός. Χρειάζεται να είναι απλό στη χρήση να προτρέπει τους ομοιοπαθητικούς να 64 μελετούν το ρεπέρτορυ και τη Materia Medica. Να έχουν εύκολη και γρήγορη πρόσβαση σε αυτά τα βιβλία. Να καλύπτεται δηλαδή η μείωση του χρόνου αναζήτησης δεδομένων δηλαδή να εξασφαλίζεται η γρηγορότερη δυνατή συγκέντρωση πληροφοριών και να είναι δυνατή η ταξινόμηση και ανίχνευσή της. Το πιο συχνά χρησιμοποιούμενο και πιο γνωστό ομοιοπαθητικό λογισμικό σύμφωνα με τα ευρήματα μας είναι το Radar, όπως απάντησαν στην ερώτηση 7, οι 35 στους 38 (92,1%) το γνωρίζουν και στην

ερώτηση 8, οι 28 από αυτούς που γενικά χρησιμοποιούν λογισμικό το έχουν χρησιμοποιήσει (100%). Επίσης αξιοσημείωτο είναι το γεγονός ότι οι περισσότεροι δηλαδή οι 19 από αυτούς κάνουν χρήση του λογισμικού κυρίως για την εύρεση ρουμπρικών του ηλεκτρονικού ρεπέρτορυ αντικαθιστώντας το βιβλίο και ότι βασικό κριτήριο αγοράς ενός τέτοιου λογισμικού είναι για τους 27 από τους 36 η χρήση του ρεπέρτορυ. Το Radar δημιούργησε το πρώτο ηλεκτρονικό ρεπέρτορυ βασισμένο στην 6η έκδοση του βιβλίου του Kent. Στην προσπάθεια αναβάθμισης αυτού του Ρεπέρτορυ δημιουργήθηκε το συνεχώς εξελισσόμενο Synthesis Ρεπέρτορυ από τον Frederik Schroyens, που συνεχίζει και μεγαλώνει αυξάνοντας τον αριθμό των ρουμπρικών, φαρμάκων και συγγραφέων κάνοντας προσθήκες από όλους τους μέχρι τώρα συγγραφείς ρεπέρτορυ. Από τους πρώτους μέχρι και τους μεταγενέστερους. Αυτό σίγουρα μεγαλώνει τον όγκο της πληροφορίας μήπως όμως κοστίζει στην ποιότητα; Έχει φτάσει σήμερα να έχει περίπου 140.000 ρούμπρικες και είναι το βασικό εργαλείο του πιο γνωστού και πιο πολύχρηστου ομοιοπαθητικού λογισμικού υποστήριξης κλινικών αποφάσεων. Από τις συνεντεύξεις προέκυψε ο προβληματισμός της αμφισβήτησης του μεγάλου όγκου του Synthesis όσον αφορά την ποιότητα των πληροφοριών. Υποστηρίζουν τουλάχιστον οι δύο τελευταίοι πως πολλές από τις προσθήκες μάλλον μπερδεύουν παρά ξεκαθαρίζουν το περιστατικό. Επίσης το 72,2% των ερωτηθέντων υποστηρίζουν ότι χρησιμοποιούν κατά κύριο λόγο το ρεπέρτορυ του Kent. Η ποιότητα λοιπόν του ρεπέρτορυ που χρησιμοποιεί ένα λογισμικό είναι ιδιαίτερα σημαντική και η κάθε προσθήκη θα πρέπει να γίνεται πολύ προσεχτικά και να πληρεί ίσως κάποιους κανόνες. Μελλοντική μελέτη και έρευνα χρήζει η ποιότητα των ρεπέρτορυ και η έγκυρη αναβάθμισή τους. Από την έρευνά μας προέκυψε και η συζήτηση της μετάφρασης του ρεπέρτορυ. Εδώ οι χρήστες διχάζονται. Οι παλαιότεροι επιμένουν ότι πρέπει να μείνει στην αγγλική γλώσσα όπως είχε αρχικά μεταφραστεί και χωρίς αλλαγές για να υπάρχει κοινό σημείο αναφοράς. Οι δε νεότεροι λόγο μη καλής κατανόησης της σύνταξης και των εννοιών που 65

χρησιμοποιούνται απαντήσανε ότι θα προτιμούσαν το ρεπέρτορυ στην μητρική τους γλώσσα ή τουλάχιστον σε πλήρη σύνταξη, διορθωμένο και με χρήση ιατρικών όρων. Το ρεπέρτορυ είχε αρχικά πάρει τη δομή που έχει σήμερα, που σε προηγούμενο κεφάλαιο αναφέραμε και αναλύσαμε, για λειτουργικούς λόγους ευκολίας και αναζήτησης των ρουμπρικών. Ίσως μελλοντικά αυτό να πρέπει να αλλάξει στην ηλεκτρονική μορφή του ρεπέρτορυ και τα συμπτώματα-ρούμπρικες να μπουν σε σωστή και κατανοητή σύνταξη όπως είναι στη Materia Medica αφού με την χρήση του υπολογιστή και των εργαλείων που παρέχει εισαγόμαστε σε νέα δεδομένα αναζήτησης. Η ορολογία δε που χρησιμοποιείται στα ρεπέρτορυ είναι δύσκολο να την εμπνευστεί κάποιος, αφού έχει συντηρηθεί όπως είχε καταγραφεί από τους ίδιους τους provers, όσο πιο κοντά σ αυτό που αισθανθήκανε κατά την απόδειξη του κάθε φαρμάκου. Εδώ φαίνεται η σημαντικότητα της γλώσσας με την οποία αποδίδει και δομεί ο καθένας την δική του έννοια και πραγματικότητα. Παρόμοιες λέξεις και εκφράσεις ίσως χρησιμοποιήσουν και οι ασθενείς. Η γλώσσα είναι το λεκτικό μέσω επικοινωνίας με το οποίο ο ασθενής εξωτερικεύει τις σκέψεις και τα συμπτώματα που νιώθει και οι όροι που χρησιμοποιεί δίνουν νόημα σε αυτό. Ο ιατρός με τη σειρά του θα κάνει χρήση του γλωσσικού κώδικα ο οποίος αποτελείται από σημεία και θα συνδέσει αυτά με τον κώδικα λέξεων που χρησιμοποιεί το ρεπέρτορυ. Ο Ferdinard de Saussure ως πατέρας της σύγχρονης γλωσσολογίας έχει μιλήσει για τη γλώσσα ως σύστημα γλωσσικών σημείων ανταλλαγής νοημάτων έτσι ώστε να επέλθει συνεννόηση. Τα λόγια που αναφέρονται στα συμπτώματα είναι σημεία και κρύβουν διαφορετική σημασιολογία για τον καθένα από πίσω και μια ολόκληρη διεργασία που πρέπει να ερμηνευτεί (Daniel Chandler, 2007). Για παράδειγμα ένα σύμπτωμα που το αναζητά ο ομοιοπαθητικός στο ρεπέρτορυ ως Mind\timidity μπορεί να σημαίνει και να ερμηνευτεί από κάποιον ως κλειστός, ντροπαλός, ότι φοβάται να μιλήσει στους άλλους, ή ίσως νιώθει ανασφάλεια για τις γνώσεις του, ή ως προς την αντιμετώπιση των άλλων, ή απλά είναι χαμηλών τόνων ή φοβάται γενικά. Υπάρχουν πολλές 66

ερμηνείες που μπορεί να δώσει ο ιατρός βλέποντας και ακούγοντας τον ασθενή του και μπορεί αντίστοιχα να αναζητήσει ένα από αυτά τα συμπτώματα με πολλές διαφορετικές λέξεις. Για παράδειγμα Mind/shy, Mind/fearful, Mind/reserved που δεν υπάρχουν όλες κάθε αυτό στο ρεπέρτορυ όπως επίσης αν δεν είναι σίγουρος για την έννοια της ρούμπρικας που θα βρει και για να επιλέξει το σωστό θα πρέπει να ανατρέξει στην Materia Medica όπου δίνεται πιο σαφή εικόνα (C. Hering, 1881). Αναλυτικότερα πιο κάτω προτείνεται λεπτομερέστερα η χρήση λέξεων κλειδιών σε ένα ολοκληρωμένο εργαλείο αναζήτησης ρουμπρικών προτεινόμενο για μια τέτοια εφαρμογή ομοιοπαθητικού λογισμικού. Όσον αφορά την Materia Medica η γνώση της πέρα από την συνεχή μελέτη αποκτιέται καθημερινά στην πράξη και εξελίσσεται. Οι Materia Medica που χρησιμοποιούν οι περισσότεροι ομοιοπαθητικοί, όπως προκύπτουν από τις απαντήσεις τους είναι πρώτη κατά προτίμηση του Γιώργου Βυθούλκα, δεύτερη του Roger Morrison, και τρίτη του Wiliam Boericke. Αξιοσημείωτο επίσης είναι ότι το 57,9% βρίσκει πολύ σημαντική την μετάφραση της Materia Medica στη μητρική τους γλώσσα. Εδώ πρέπει να κατανοήσει κανείς την εικόνα του φαρμάκου και ίσως χρειάζεται η χρήση και η απόδοση των εννοιών στην μητρική γλώσσα. 6.2 Ανάλυση ιστορικού- Αποτελέσματα Η ανάλυση του ιστορικού από την άλλη είναι η διαδικασία εκτίμησης των συμπτωμάτων για την διεξαγωγή ενός αποτελέσματος, μιας διάγνωσης και της τελικής συνταγογράφησης. Οι πιο νέοι ομοιοπαθητικοί αφού ολοκληρώσουν την καταγραφή του ιστορικού περνούν στην επόμενη φάση της ανάλυσής του. Εδώ κάνουν χρήση του ρεπέρτορυ και της materia medica. Καταγράφουν στο χαρτί το ιστορικό χωρίς να διακόπτουν τη ροή της συνεδρίας και μετά το αναλύουν με το υπολογιστικό λογισμικό ψάχνοντας το κατάλληλο φάρμακο. Αυτό είναι καλύτερο όσον αφορά τη σχέση ιατρού-ασθενούς αλλά θέλει περισσότερο χρόνο και υπομονή του ασθενούς μετά. Επίσης στην μετά ανάλυσή του και εφόσον ο ασθενής έχει 67

φύγει μπαίνουν στην διαδικασία να ψάξουν στο ρεπέρτορυ τις κατάλληλες ρούμπρικες και ανατρέχουν παράλληλα σε materia medica για να πάρουν πληροφορίες για τα πιθανά φάρμακα που σκέφτονται. Δυστυχώς όταν ανακαλύπτουν συμπληρωματικές ερωτήσεις που θα θέλανε να κάνουν στον ασθενή τους αυτός δεν είναι παρόν και αναγκάζονται να έρχονται σε επαφή τηλεφωνική μαζί του. Αρκετά χρονοβόρο και πιθανό κόστος αμφισβήτησης από τον ασθενή απέναντι στη γνώση του ιατρού καθώς επίσης και μειωμένης ποιότητας πληροφορία αφού βγαίνει εκτός της ομαλής ροής του ιστορικού. Οι πιο έμπειροι μπαίνουν στην φάση της ανάλυσης ταυτόχρονα με την λήψη του ιστορικού. Ρωτούν, καταγράφουν και ψάχνουν ταυτόχρονα. Κατά την λήψη του ιστορικού από τους πιο έμπειρους σταματάνε πολλές φορές τη ροή της συνεδρίας με τον ασθενή για να ανατρέξουν στο ρεπέρτορυ τους είτε αυτό είναι σε μορφή βιβλίου, είτε είναι ηλεκτρονικό. Πιο αραιά από τους νεότερους θα χρειαστούν να ανατρέξουν και σε κάποιο βιβλίο materia medica έτσι ώστε να ζητήσουν και επιπλέον πληροφορίες από τον ασθενή τους. Πολλοί πάλι στηρίζονται μόνο στις γνώσεις και την εμπειρία τους και διαβάζουν εκτός της ώρας του ιστορικού συγκεκριμένα βιβλία για τον εμπλουτισμό των γνώσεων αυτών. Τα περισσότερα ομοιοπαθητικά λογισμικά υποστηρίζουν ότι δίνουν έγκυρο αποτέλεσμα φαρμάκου και η κύρια χρησιμότητά τους είναι η συμβουλή στη συνταγογράφηση. Από την έρευνά μας προκύπτει ότι οι περισσότεροι χρήστες μάλλον αμφιβάλουν για την εγκυρότητα αυτών των αποτελεσμάτων. Καταρχάς γιατί δηλώνουν ότι η κύρια χρήση των λογισμικών είναι η χρήση του ρεπέρτορυ Υπάρχουν 2 τρόποι ανάλυσης των επιλεγμένων τελικά ρουμπρικών. Η μια και παλαιότερη είναι το flat repertorization και η άλλη η χρησιμοποίηση των expert system. Η πρώτη μέθοδος σημαίνει ότι το τελικό φάρμακο υπάρχει στο μεγαλύτερο αριθμό επιλεγμένων ρουμπρικών. Αυτό όμως δεν καλύπτει το περιστατικό σύμφωνα με τη θεωρία της κλασσικής ομοιοπαθητικής. Είναι μια καλή βοηθητική πληροφορία που πρέπει όμως να συνδυάζετε με τη γνώση της Materia Medica και προπαντός να γίνεται ανίχνευση 68

των ιδιαίτερων χαρακτηριστικών των συμπτωμάτων, του ασθενούς και του φαρμάκου. Εδώ και οι τρεις ομοιοπαθητικοί από αυτούς που πήραμε συνέντευξη και από την μέθοδο της παρατήρησης στα ιατρεία ελέγχουν την απλή καταμέτρηση των ρουμπρικών, συνήθως όμως συμβουλεύονται και το Expert System αν αυτό παρέχεται από το λογισμικό τους. Αυτού του τύπου τα συστήματα είναι πιο πολύπλοκα και βασίζονται σε κάποιους κανόνες, μοντελοποιώντας τους τρόπους χρήσης των δεδομένων που έχουν. Εφαρμόζοντας αυτούς τους κανόνες σύμφωνα με τα δεδομένα που εισάγει ο σχεδιαστής παράγουν νέα πληροφορία-γνώση. Ιστορικά μπορούμε να αναφέρουμε μια πρώιμη μορφή των σημερινών υπολογιστών που έκανε flat repertorisation. Αυτά ήταν τα Card Repertories τα οποία χρησιμοποιούσαν μια μέθοδο με ειδικές κάρτες των κυριότερων συμπτωμάτων έτσι ώστε να συνδυάζουν συμπτώματα και φάρμακα για να δίνουν ένα πιθανό αποτέλεσμα φαρμάκου στον ιατρό. Φυσικά είχαν αρκετές ελλείψεις και παρόλο που χρησιμοποιήθηκαν με επιτυχία τη θέση τους σήμερα έρχονται να πάρουν τα λογισμικά προγράμματα των ηλεκτρονικών υπολογιστών με την χρήση πολύπλοκων αλγορίθμων. Από την έρευνά μας προκύπτει ότι υπάρχει και εδώ αμφιβολία των αποτελεσμάτων που δίνουν τα υπάρχοντα λογισμικά και ίσως γι αυτό να υπερτερεί η χρήση του ρεπέρτορυ παρά του αποτελέσματος στα ομοιοπαθητικά λογισμικά. Παρόλα αυτά οι ομοιοπαθητικοί θεωρούν βασική προϋπόθεση το μεγάλο ποσοστό επιτυχίας στη συνταγογράφηση ως κριτήριο αγοράς και χρήσης ενός ομοιοπαθητικού λογισμικού. Εδώ είδαμε την αμφισβήτηση των αποτελεσμάτων, μια προτεινόμενη μελλοντική μελέτη θα ήταν η σύγκριση των ομοιοπαθητικών λογισμικών που υπάρχουν σήμερα μεταξύ τους ως προς την αποτελεσματικότητά τους εισάγοντας σε αυτά τα ίδια δεδομένα ρουμπρικών από τεκμηριωμένα περιστατικά. Με αυτόν τον τρόπο θα μπορέσουμε να έχουμε μια πιο ολοκληρωμένη εικόνα ως προς την ποσοστιαία προσέγγιση του σωστού προτεινόμενου φαρμάκου. 69

6.3 Ιντερνέτ Όσον αφορά τις παροχές επικοινωνίας ένα νέο λογισμικό θα πρέπει να χρησιμοποιεί τις σύγχρονες τεχνολογίες πληροφορικής και τηλεπικοινωνιών και το διαδίκτυο για πρόσβαση στις πληροφορίες του ιατρείου ανεξαρτήτου αποστάσεως. Να ενημερώνει τον χρήστη αυτόματα από το Internet για τα νέα στον ιατρικό χώρο αλλά και για νέες εκδόσεις και βελτιώσεις του προγράμματος. Να προσφέρει άμεση, γρήγορη και εύκολη επικοινωνία μεταξύ των ιατρών, μέσω του διαδικτύου και την ανταλλαγή δεδομένων. Επίσης μέσα από το διαδίκτυο δίνεται η δυνατότητα συλλογής δεδομένων σε παγκόσμιο επίπεδο με σκοπό την έρευνα και την παραπέρα ανάπτυξη και εδραίωση της ομοιοπαθητικής. Σε μια παγκόσμια βάση δεδομένων θα μπορούν να καταγράφονται εμπεριστατωμένα περιστατικά με σωστή συνταγογράφηση από πιστοποιημένους ομοιοπαθητικούς. Επίσης μέσα από αυτό αναδύεται και η ευκαιρία υλοποίησης της εξέλιξης του ρεπέρτορυ σύμφωνα με το προτεινόμενο σχέδιο δημιουργίας του Confirmed Repertoty του Γ. Βυθούλκα όπου αυτόματα, στατιστικά θα επηρεάζονται τα βάρη των φαρμάκων και η προσθήκη αυτών σε επιβεβαιωμένα συμπτώματα (http://www.vithoulkas.com/ en/ component/ content/ article/ 2285-introduction-to -the-project-.html). Κοινά ομολογούμενο είναι ότι είναι συχνό να έρχονται σε επαφή πολλοί συνάδελφοι μεταξύ τους και να συζητούν διάφορα περιστατικά που τους έχουν απασχολήσει. Αυτό γίνεται είτε τηλεφωνικά, είτε μέσω ηλεκτρονικού ταχυδρομείου ακόμα και με απευθείας συναντήσεις τους. Έτσι ένα τέτοιο λογισμικό πρόγραμμα θα πρέπει να δίνει την δυνατότητα εξαγωγής των στοιχείων που θα χρειαστεί ο χρήστης για να τα χρησιμοποιήσει εκτός της χρήσης της εφαρμογής. Μια διαδικτυακή εφαρμογή δίνει την δυνατότητα αποστολής δεδομένων απ ευθείας με e-mail μεταξύ των χρηστών που είναι login να ανταλλάσουν δεδομένα γρήγορα και εύκολα. Εδώ θα μπορούσαμε να προσθέσουμε ότι η πληροφόρηση της ιατρικής πράξης μέσω ιντερνέτ είναι σημαντική. Η εύρεση του ομοιοπαθητικού ιατρού από έναν ασθενή 70

μπορεί να γίνει με πολλούς τρόπους. Από παλαιότερους ασθενείς οι οποίοι ευεργετήθηκαν από συγκεκριμένο ιατρό, από κάρτες, από την ταμπέλα του ιατρείου, από το ιντερνέτ κ.α. Το Διαδίκτυο παρέχει μια μοναδική ευκαιρία για την πληροφόρηση μιας ιατρική πρακτικής. Από τις απλές πληροφορίες διεύθυνσης, τηλεφώνου, ονόματος ιατρού σε μια γενική ιστοσελίδα όπως το Homeopathy.gr, xrysosodigos.gr κ.α. μέχρι την χρήση και δημιουργία προσωπικής ιστοσελίδας που διαμορφώνει και διατηρεί μια συνεχή διαδικτυακή σχέση ιατρού-ασθενούς (http://www.homeopathy.gr/doctors-homeopaths.shtml). Το τελευταίο αποτελεί δέσμευση καλής επικοινωνίας γιατρού-ασθενούς, παρέχοντας χρήσιμες πληροφορίες στον ασθενή για τον ιατρό που θα επιλέξει, ενημερώνεται για την γραμμή θεραπείας που ακολουθεί, πιθανές δημοσιεύσεις, τα νέα στο χώρο μέχρι και αποστολή ερωτήσεων προς το ιατρό (M. A. Winker et al, 2000).Μια τέτοια εφαρμογή διευκολύνει μέχρι και τη ροή του γραφείου αφού ήδη ο ασθενής μπορεί να καλύψει κάποιες απορίες του μέχρι την ώρα που θα βρεθεί στο χώρο του ιατρείου. Επίσης μια τοποθεσία Web μπορεί να είναι ένας οικονομικά αποδοτικός τρόπος για την ενίσχυση κάθε ιατρικής πρακτικής (M. A. Winker et al, 2000). Είναι πολύ μικρό το ποσοστό που εφαρμόζει μια τέτοια τακτική ιστοσελίδας στο διαδίκτυο και αρκετά μεγάλο το ποσοστό λήψης χώρου σε ήδη υπάρχουσες ιστοσελίδες. Μια μελέτη στην Ελλάδα έδειξε (Ρουμελιωτάκη-Χρονάκη 2009) ότι: Το 2005 σε συνολικό δείγμα 15 80 ετών 1.000 ατόμων, οι 375 ήταν χρήστες διαδικτύου 258 (68,8%) και συγκεκριμένα οι 130 (34,7%) για θέματα υγείας. Το 2007 σε συνολικό δείγμα 15 80 ετών 1.000 ατόμων, οι 369 ήταν χρήστες διαδικτύου 274 (74,3%) και συγκεκριμένα οι 195 (52,8%) για θέματα υγείας. Κανένα από ομοιοπαθητικά λογισμικά υποστήριξης κλινικών αποφάσεων που κυκλοφορούν δεν έχουν κάτι σχετικό. Έχουν όμως τις δικές τους ιστοσελίδες στις οποίες ίσως θα μπορούσαν να παρέχουν χώρο για τα στοιχεία των ιατρών-χρηστών με την αγορά-χρήση του προϊόντος. 71

Πίνακας (8) Χρήση του διαδικτύου γενικά και για θέματα υγείας. (WHO/eHealth Consumer Trends, Survey 2007) 6.4 Χαρακτηριστικά-Φιλικότητα Ένα νέο σύστημα υποστήριξης λήψης αποφάσεων με βάση τις κατευθυντήριες γραμμές πρακτικής και λαμβάνοντας υπόψη τις προτιμήσεις των χρηστών, πρέπει να στηρίζεται σε νέες τεχνολογικές λύσεις, για να εξασφαλιστεί η επιτυχής υιοθέτηση του από τους χρήστες, η ένταξη στην ροή της καθημερινής εργασίας, και κατά συνέπεια, να υλοποιηθεί η βελτίωση των αποτελεσμάτων της υγειονομικής περίθαλψης. Από τις συνεντεύξεις τέθηκε ο προβληματισμός πάνω στα χαρακτηριστικά των λογισμικών ομοιοπαθητικών προγραμμάτων αν είναι αναγκαία και χρηστικά. Και οι τρεις ιατροί που συμμετείχαν στις συνεντεύξεις αναφέρανε χαρακτηριστικά του λογισμικού τους που σπάνια έως καθόλου τα χρησιμοποιούν είτε γιατί δεν τα έχουν χρειαστεί είτε γιατί δεν τα γνωρίζουν. Το ίδιο προέκυψε και από τις απαντήσεις του ερωτηματολογίου όπου στην ερώτηση πόσο συχνά χρησιμοποιούνται τα χαρακτηριστικά συγχώνευσης ρουμπρικών, δημιουργία προσωπικού ρεπέρτορυ ή το αρχείο επισκέψεων ασθενών, η συντριπτική 72

πλειοψηφία απάντησε καθόλου. Επίσης από τους ερωτηθέντες το μεγαλύτερο ποσοστό (39,5%) σημείωσε ως πολύ σημαντική τη χρήση πολυμέσων για την εισαγωγή-εξαγωγή δεδομένων όπως φωτογραφίες και βίντεο συμπτωμάτων, εργαστηριακών εξετάσεων, απεικονίσεων κ.α. Το μεγαλύτερο ποσοστό που ανέρχεται στο 31,6% θεωρεί πολύ σημαντική τη χρήση της εφαρμογής από κινητό ή άλλη φορητή συσκευή. Επίσης το 71,1% θεωρεί πολύ σημαντική τη συμβατότητα με τα περισσότερα λειτουργικά συστήματα. Ένα ομοιοπαθητικό λογισμικό υποστήριξης κλινικών αποφάσεων πρέπει να απαιτεί την μικρότερη χρονική περίοδο προσαρμογής από το χρήστη και να περιλαμβάνει και δυνατότητες οργάνωσης ιατρείου, ραντεβού, αποθήκευσης στοιχείων ιστορικού κ.α. Από τους ερωτηθέντες οι 26 από τους 38 καταγράφουν το ιστορικό χειρόγραφα. Όσον αφορά την προσαρμογή του χρήστη και την φιλικότητα του κάθε προγράμματος ως προς τον χρήστη παρόλο που οι ερωτηθέντες ιατροί χρησιμοποιούν οι 28 από τους 38 κάποιο ομοιοπαθητικό λογισμικό οι περισσότεροι πάνω από 18 μήνες και στο μεγαλύτερο ποσοστό καθημερινά, οι 16 από αυτούς είναι μέτρια ικανοποιημένοι και το μεγαλύτερο ποσοστό αυτών βαθμολόγησαν την ευκολία μάθησης, ανάκλησης χρήσης, ευκολία χρήσης και απλότητας με 2 ή 3 σε μια κλίμακα που τους ζητήθηκε να χρησιμοποιήσουν από το 1 έως το 5. Υπάρχει δηλαδή μια δυσανασχέτηση στη χρήση των ήδη υπαρχόντων λογισμικών. Ένα νέο τέτοιου τύπου εργαλείο θα πρέπει να προσφέρει ουσιαστικές λύσεις που καλύπτουν τις ανάγκες και να μπορεί να παραμετροποιηθεί για να καλύψει σχεδόν όλες τις απαιτήσεις ενός σύγχρονου ιατρείου. Μια τέτοια λύση προτείνεται παρακάτω για την γρήγορη και εύκολη εύρεση ρουμπρικών. Όσον αφορά την οργάνωση του ιατρείου ένα ομοιοπαθητικό λογισμικό θα πρέπει να τηρεί τα βασικά προσωπικά και ιδιαίτερα στοιχεία, τα πλήρη ιατρικά νοσηλευτικά δεδομένα του ασθενούς όπως το ατομικό και κληρονομικό του ιστορικό, τη φαρμακευτική του αγωγή, διάφορα χειρουργεία και διαγνώσεις. Το μεγαλύτερο ποσοστό που ανέρχεται στο 39,5% απάντησε ότι θεωρεί πολύ σημαντικό το ομοιοπαθητικό λογισμικό να περιλαμβάνει και το αρχείο των 73

ασθενών. Επίσης σημαντικό είναι να υπάρχει μεγάλος αποθηκευτικός χώρος, να μην ψάχνει ο ιατρός τον ασθενή σε υπέρογκες στοίβες φακέλων και να έχει την εύκολη και γρήγορη ανίχνευση και ταξινόμηση των ασθενών του. Θα πρέπει να μπορεί να τηρεί τα αποτελέσματα όλων των κλινικών, διαγνωστικών και απεικονιστικών εξετάσεων ανά επίσκεψη, καλύπτοντας όλες τις απαιτήσεις τήρησης του ιατρικού απορρήτου. Τα συστήματα αυτά μπορούν να φανούν αποτελεσματικά στη βελτίωση της δοσολογίας των φαρμάκων, της προληπτικής φροντίδας και σε άλλα επίπεδα ιατρικής περίθαλψης. Ο γιατρός θα πρέπει να έχει τη δυνατότητα να καταχωρεί τα φάρμακα σε κάθε επίσκεψη, ίσως και να τα εκτυπώνει. Να εκτυπώνει και την συνταγή του ασθενούς. Να παρέχεται η δυνατότητα προσαρμογής των εκτυπωτικών του προγράμματος στις ιδιαίτερες ανάγκες του καθενός. Έτσι θα μειώνεται πολύ ο χρόνος της εργασίας, καθώς ο χρήστης δε θα χρειάζεται να σημειώνει και να γράφει κάτι. Το σύστημα επίσης θα πρέπει να υποστηρίζει τις απαιτούμενες λειτουργίες και σε διάφορες γλώσσες ανάλογα με τη χρήση και την ζήτηση στις διάφορες χώρες, εδώ οι 20 ερωτηθέντες από τους 37 απαντήσανε ότι το θεωρούν πολύ σημαντικό να χρησιμοποιούν το ομοιοπαθητικό λογισμικό υποστήριξης αποφάσεων στην μητρική τους γλώσσα. Ένα άλλο εξίσου σημαντικό πεδίο που θα έπρεπε να λαμβάνει υπόψη του ένα λογισμικό αν θέλει να καλύπτει πλήρως τις ανάγκες ενός ιατρείου είναι το ιστορικό που λαμβάνεται στην δεύτερη επίσκεψη, το follow up. Αυτό είναι η διαδικασία παρακολούθησης της εξέλιξης του ασθενούς σε ένα χρόνιο ή οξύ νόσημα, αφού περάσει το απαιτούμενο χρονικό διάστημα μετά την λήψη της αγωγής. Ο ομοιοπαθητικός εδώ ανατρέχει στα αρχικά συμπτώματα του ασθενούς και σημειώνει την βελτίωση, την χειροτέρευση, την επιμονή ή εξάλειψη τους. Επίσης σημειώνει αν παρουσίασε θεραπευτική επιδείνωση και άλλα χαρακτηριστικά του περιστατικού. Το μεγαλύτερο ποσοστό των ερωτηθέντων που ανέρχεται στο 55,3% απάντησε ότι είναι πολύ σημαντικό να υπάρχει η δυνατότητα καταγραφής παλαιότερων επισκέψεων. 74

Κεφάλαιο 7 Λειτουργία εύρεσης ρουμπρικών και ομοιοπαθητικά λογισμικά Εφόσον συμπεράναμε ότι η χρήση των ομοιοπαθητικών λογισμικών γίνεται κυρίως για την χρήση ενός ηλεκτρονικού ρεπέρτορυ αλλά παρόλα αυτά υπάρχει δυσκολία όπως αναφέραμε πιο πάνω στην εύρεση των κατάλληλων ρουμπρικών εδώ προτείνουμε μια πιθανή μηχανή αναζήτησης ρουμπρικών. Από τις τρείς μεθόδους που επιλέξαμε να συλλέξουμε πληροφορίες για αυτή την εργασία συμπεραίνουμε ότι είναι από τα σημαντικότερα στοιχεία που θα έπρεπε να περιέχεται σε ένα ομοιοπαθητικό λογισμικό. Σίγουρα η γνώση, η ικανότητα του ομοιοπαθητικού παρατήρησης και επικοινωνίας, το ενδιαφέρον του, το καθαρό του πνεύμα και η ικανότητα εκμαίευσης των πραγματικών συμπτωμάτων του ασθενούς είναι βασική αρχή για την εφαρμογή της τέχνης της ομοιοπαθητικής. Όμως οι γρήγοροι ρυθμοί της εποχής μας απαιτούν και γρήγορες λύσεις. Και οι τρείς ιατροί που συμμετείχαν στις συνεντεύξεις καθώς και οι απαντήσεις που δοθήκανε στην ερώτηση 14 όσον αφορά την εξοικονόμηση χρόνου μας δείχνουν ότι είναι απαραίτητη η γρήγορη και εύκολη χρήση μιας τέτοιας λειτουργίας. Επίσης από την μέθοδο της παρατήρησης και κατά την διάρκεια των συνεντεύξεων συμπεράναμε ότι υπάρχει δυσκολία στην εύρεση άγνωστων ρουμπρικών και κατά πόσο δήλωσαν και οι τρείς ιατροί απαραίτητη προϋπόθεση να εντοπίζεις ρούμπρικες είναι η μελέτη του ρεπέρτορυ, να γνωρίζεις από πριν την δομή του και την ορολογία του. Στη φάση που έχει τελειώσει η λήψη του ιστορικού ή και κατά τη διάρκεια της λήψης ο χρήστης καλείται να μετατρέψει τα συμπτώματα σε ηλεκτρονικά δεδομένα. Οι επιλογές του είναι η έτοιμη γνώση που παίρνουμε από τα ρεπέρτορυ. Το πρόβλημα είναι στην επιλογή της ακριβέστερης ρουμπρίκας και με τι τρόπο την αναζητάει. Εδώ είναι και η κυριότερη βοήθεια των συστημάτων που μελετάμε. Κοινά αποδεκτό από όλους όσους ήρθαμε σε επαφή, είναι δύσκολο να εντοπίσει κανείς μέσα από τις για 75

παράδειγμα 72.000 ρούμπρικες του Κεντ ή τις 140.000 ρουμπρίκες του Synthesis, τις απαιτούμενες ρουμπρίκες για το ιστορικό του. Επίσης εύστοχα αναφέρανε και οι τρεις των συνεντεύξεων πως ανάλογα με τις πληροφορίες που θα δώσεις στο σύστημα θα πάρεις και τις ανάλογες απαντήσεις. Εδώ φαίνεται και η πραγματική σημασία μιας καλής μηχανής αναζήτησης συμπτωμάτων και εκτιμάται η βοήθεια της. Για έναν έμπειρο και διαβασμένο ομοιοπαθητικό είναι πολύτιμο όπλο γιατί θα τον βοηθήσει να συγκεντρώσει τις γνώσεις του και να τις εκμεταλλευτεί σωστά. Από την άλλη για κάποιον πιο άπειρο το σύστημα θα πρέπει να δίνει δυνατότητες αναζήτησης που θα τον βοηθήσουν να εντοπίσει ακόμα και ρουμπρίκες που δεν ξέρει. Για τις ήδη γνωστές ρουμπρίκες ο μηχανισμός ανεύρεσής τους εύκολα μαθαίνεται, αποκτάται, αφομοιώνεται. Η δυσκολία έρχεται στις μη γνωστές ρουμπρίκες. Και εδώ ένα λογισμικά θα πρέπει να προσφέρει έξυπνες λύσεις. Οι άνθρωποι όμως δεν σκέφτονται και εκφράζονται με το ίδιο λεξιλόγιο και αυτό παίζει ρόλο και στην έκφραση των συμπτωμάτων του ασθενούς και στην διαδικασία ανεύρεσης φαρμάκου από τον ιατρό. Τα λογισμικά, το εφόδιο που έχουν είναι το ρεπέρτορυ και καλούνται να καλύψουν όρους που θα χρησιμοποιήσει ο κάθε ιατρός, με την δική του διαφορετική σκέψη για την εύρεση της σωστής ρουμπρίκας. Αυτό μπορεί να γίνει με την καταγραφή συνωνύμων για όλες τις λέξεις που χρησιμοποιούνται στο κάθε ρεπέρτορυ κάθε λογισμικού και έτσι με τη χρήση οποιασδήποτε από αυτής θα μπορεί να βρίσκει την αντίστοιχη σε ρουμπρίκα (Christopher D et al 2009). Περιοχή αναζήτησης είναι το δέντρο συμπτωμάτων του Ρεπέρτορυ και ποιο συγκεκριμένα οι ρουμπρίκες που χρησιμοποιεί η κάθε εφαρμογή. Στόχος του μηχανισμού αναζήτησης είναι να δώσει τη δυνατότητα στο χρήστη να καταφέρει να βρει γρήγορα και αποτελεσματικά τα καταλληλότερα συμπτώματα βάση λέξεων κλειδιών που θα εισάγει. Το κάθε λογισμικό απευθύνεται σε συγκεκριμένη κατηγορία χρηστών. Η κατηγορία χρηστών που θα χρησιμοποιεί το μηχανισμό αναζήτησης ενός λογισμικού είναι οι ομοιοπαθητικοί γιατροί που κάνουν εφαρμογή της Ομοιοπαθητικής. Σε αυτήν την κατηγορία 76

χρηστών ανήκουν τόσο έμπειροι όσο και άπειροι είτε ως ιατροί, είτε ως χρήστες υπολογιστή και Internet. Γι αυτό το λόγο, η διεπαφή χρήστη του μηχανισμού αναζήτησης και η συνολική εμπειρία χρήσης θα πρέπει να διευκολύνουν το χρήστη στο να βρίσκει τα συμπτώματα-ρούμπρικες που χρειάζεται. 7.1 προτεινόμενο σύστημα αναζήτησης ρουμπρικών στα ομοιοπαθητικά λογισμικά συστήματα υποστήριξης κλινικών αποφάσεων Ένα προτεινόμενο σύστημα αναζήτησης που θα μπορούσε να καλύψει τις περισσότερες ανάγκες είναι το παρακάτω, ακολουθούν τα λειτουργικά χαρακτηριστικά που θα πρέπει να έχει ο συνολικός μηχανισμός αναζήτησης (διεπαφή χρήστη και σύστημα αναζήτησης). 7.1.1. βάση πολλαπλών λέξεων Θα πρέπει να επιστρέφονται οι ρουμπρίκες που περιέχουν όλες τις λέξεις που είναι πανομοιότυπες με αυτές που πληκτρολόγησε ο χρήστης (ανεξαρτήτως θέσης της λέξης στη ρουμπρίκα). Ως πανομοιότυπες θα πρέπει να ορίζονται οι λέξεις που (Christopher D et al 2009, MICHAEL MCCANDLESS et al 2010). α) είναι ακριβώς ίδιες ή β) ξεκινάνε με τη λέξη που έχει πληκτρολογήσει ο χρήστης (πρόθεμα). Π α ρ ά δ ε ι γ μ α Α - Ίδιες λέξεις ανεξαρτήτου σειράς Εισαγωγή: skin night Ενδεικτικό Αποτέλεσμα: 01. FACE\TENSION of skin\night 02. FACE\TENSION of skin\night\1 to 4 a.m. 03. PERSPIRATION\NIGHT\alternating with dryness of skin 04. SKIN\BITING\night, in bed 05. SKIN\BITING\night, in bed\before sleep 77

Π α ρ ά δ ε ι γ μ α Β - Πρόθεμα λέξης Εισαγωγή: weak old Ενδεικτικό Αποτέλεσμα: 01. BLADDER\WEAKNESS\old people 02. GENERALITIES\WEAKNESS, old people 7.1.2. Σε συγκεκριμένο υποδένδρο συμπτωμάτων Ο χρήστης θα έχει τη δυνατότητα να περιορίσει το πεδίο αναζήτησης σε ένα μόνο υποδένδρο των συμπτωμάτων που θα επιλέξει (MICHAEL MCCANDLESS et al 2010, Christopher D et al (2009). Π α ρ ά δ ε ι γ μ α Α - Επιλογή Υποδένδρου Συμπτωμάτων Επιλεγμένο Υποδένδρο: SKIN\BITING Εισαγωγή: skin night Ενδεικτικό Αποτέλεσμα: 01. SKIN\BITING\night, in bed 02. SKIN\BITING\night, in bed\before sleep 7.1.3. βάση συνωνύμων Το σύστημα θα πρέπει να αναγνωρίζει συνώνυμα των λέξεων που υπάρχουν στο λεξιλόγιο των συμπτωμάτων και θα επιστρέφει τις σχετικές ρούμπρικες. Επίσης, αν το ίδιο το συνώνυμο υπάρχει ήδη στο λεξιλόγιο, το σύστημα θα επιστρέφει ρούμπρικες που περιέχουν όλες τις λέξεις που έχουν οριστεί ως συνώνυμα. Για το σκοπό αυτό, θα δημιουργηθεί ένας θησαυρός λέξεων με συνώνυμα για κάθε γλώσσα που θα υποστηρίζει το σύστημα, ειδικά για το λεξιλόγιο των συμπτωμάτων (MICHAEL MCCANDLESS et al 2010, Christopher D et al 2009) Π α ρ ά δ ε ι γ μ α Α - Εισαγωγή Συνωνύμου Εισαγωγή: uninteresting Ενδεικτικό Αποτέλεσμα: 01. COUGH\TEDIOUS 78

02. HEAD\PAIN\Boring, digging, screwing 03. HEAD\PAIN\Boring, digging, screwing\morning Π α ρ ά δ ε ι γ μ α Β - Εισαγωγή Συνωνύμου που υπάρχει και στο λεξιλόγιο του Ρεπέρτορυ Εισαγωγή: gloomy Ενδεικτικό Αποτέλεσμα: 01. MIND\CHEERFUL\sad, morning 02. MIND\ECSTASY\alternating with sadness 03. MIND\GLOOMY 04. MIND\SADNESS, mental depression\gloomy 05. THROAT\PAIN\depressing the tongue 7.1.4. βάση ενικού/πληθυντικού Το σύστημα θα προσπαθεί να επιστρέφει τις σχετικές ρουμπρίκες ανεξαρτήτως του αν οι λέξεις κλειδιά πληκτρολογήθηκαν από το χρήστη στον ενικό ή στον πληθυντικό αριθμό (stemming) (MICHAEL MCCANDLESS et al 2010, Christopher D et al 2009). Π α ρ ά δ ε ι γ μ α Α - Εισαγωγή Ενικού Αριθμού Εισαγωγή: extremity Ενδεικτικό Αποτέλεσμα: 01. MIND\music\amel.\restlessness of extremities 02. HEAD\HEAT\coldness of extremities, with 03. HEAD\SHOCKS, blows, jerks, etc.\extending extremities, to Π α ρ ά δ ε ι γ μ α Β Εισαγωγή Πληθυντικού Αριθμού Εισαγωγή: epilepsies Ενδεικτικό Αποτέλεσμα: 01. MIND\DELIRIUM\epilepsy 02. MIND\DELIRIUM\epilepsy, during 79

03. MIND\DELIRIUM\epilepsy\after 7.1.5. Βάση ρίζας λέξεων Το σύστημα θα προσπαθεί να αναγνωρίσει λέξεις με κοινή ρίζα (stemming) και όταν τις βρίσκει θα τις αντιμετωπίζει ως ίδιες (σαν συνώνυμες) όταν θα προσπαθεί να τις ταιριάξει με τις λέξεις στις ρούμπρικες (MICHAEL MCCANDLESS et al 2010, Christopher D et al 2009). Π α ρ ά δ ε ι γ μ α Β - Εισαγωγή Λέξης και εμφάνιση όσων έχουν κοινή ρίζα Εισαγωγή: failing Ενδεικτικό Αποτέλεσμα: 01. GENITALIA - MALE\SEMINAL discharge\failing though the orgasm is present 02. GENERALITIES\CONVULSIONS\eruptions fail to break out, when 03. GENERALITIES\CONVULSIONS\small-pox fails to break out, when 7.2 σειρά εμφάνισης αποτελεσμάτων Η προεπιλεγμένη σειρά εμφάνισης των αποτελεσμάτων θα είναι βάση της σχετικότητας (search engine scoring). Ο χρήστης θα έχει και επιπλέον δυνατότητες ταξινόμησης των αποτελεσμάτων, όπως αλφαβητικά (βάση της πλήρης ονομασίας της ρουμπρίκας), σύμφωνα με τη σειρά τους στη δομή του δένδρου, ανά σπουδαιότητα (υπογραμμίσεις, keynotes), ανά αριθμό φαρμάκων κ.α. 7.3 ορθογραφικός έλεγχος Αν κάποιες λέξεις που πληκτρολογήσει ο χρήστης υπάρχουν στο λεξιλόγιο των συμπτωμάτων (ρούμπρικες) αλλά πληκτρολογήθηκαν λάθος (έως ένας χαρακτήρας λάθος για κάθε λέξη και όχι παραπάνω), στη σελίδα εμφάνισης των αποτελεσμάτων της αναζήτησης θα προτείνει το σύστημα τις λέξεις με τη σωστή ορθογραφία (MICHAEL MCCANDLESS et al 2010, Christopher D et al 2009). Π α ρ ά δ ε ι γ μ α Α Λάθος Πληκτρολόγηση Χαρακτήρα Εισαγωγή: Condradictions 80

Ενδεικτικό Αποτέλεσμα: Το σύστημα θα ρωτήσει το χρήστη αν εννοεί Contradictions. 7.4 προτάσεις-βοήθεια συστήματος Κατά τη διάρκεια που ο χρήστης πληκτρολογεί λέξεις στο πεδίο κειμένου (text field) της αναζήτησης, θα εμφανίζεται λίστα ακριβώς από κάτω (Google-style) η οποία θα ενημερώνεται διαρκώς με προτεινόμενες λέξεις βάση λέξεων του λεξιλογίου των ρουμπρικών και των συνωνύμων που ταιριάζουν με τους πληκτρολογημένους χαρακτήρες και των στατιστικών ιστορικού χρήσης αυτών των λέξεων από όλους τους χρήστες του συστήματος (MICHAEL MCCANDLESS et al 2010, Christopher D et al 2009). 7.5 σελιδοποίηση αποτελεσμάτων Όταν ο αριθμός των αποτελεσμάτων είναι μεγαλύτερος από ένα όριο εμφανίσεων ανά σελίδα (π.χ. 30 αποτελέσματα σε μία σελίδα) ο χρήστης θα έχει τη δυνατότητα να πλοηγείται σε όλα τα αποτελέσματα με κουμπιά «επόμενη» / «προηγούμενη» σελίδα. Το όριο ανά σελίδα θα μπορεί να οριστεί από το διαχειριστή του συστήματος (καθολική default τιμή) αλλά και από τον ίδιο το χρήστη επιλέγοντας μια τιμή σε πεδίο που θα βρίσκεται στη σελίδα της αναζήτησης (MICHAEL MCCANDLESS et al 2010, Christopher D et al 2009). 7.6 παραδείγματα π α ρ ά δ ε ι γ μ α 1 Τίτλος: Εισαγωγή Λέξεων προς Αναζήτηση Χρήστης που ξεκινάει το σενάριο: Ομοιοπαθητικός Γιατρός Άλλοι εμπλεκόμενοι χρήστες: Κανένας Σκοπός του σεναρίου χρήσης: Να περιγραφεί, το σύστημα βοήθειας που θα προσφέρει η μηχανή αναζήτησης στο χρήστη στη μορφή προτεινόμενων λέξεων / 81

φράσεων, καθώς ο τελευταίος χρησιμοποιεί το πεδίο αναζήτησης για να συμπληρώσει τις λέξεις που τον ενδιαφέρουν. Προϋπόθεση έναρξης: Ο χρήστης έχει διαπιστευτεί / εξουσιοδοτηθεί από την εφαρμογή και έχει πλοηγηθεί στην οθόνη αναζήτησης και εύρεσης συμπτωμάτων. Περιγραφή Κυρίως Σεναρίου: Από τη στιγμή που ο χρήστης πληκτρολογήσει το πρώτο γράμμα στο πεδίο αναζήτησης (text field) εμφανίζεται παράθυρο ακριβώς από κάτω (Google style) με όλες τις προτεινόμενες από το σύστημα λέξεις και φράσεις. Οι προτάσεις τους συστήματος εξαρτώνται από το αν η αλληλουχία χαρακτήρων που έχει πληκτρολογηθεί, υπάρχει στο λεξιλόγιο των συμπτωμάτων και των συνωνύμων καθώς και από τα στατιστικά ιστορικού χρήσης τους (εισαγωγής / ερωτήματος) από όλους τους χρήστες του συστήματος. Οι προτάσεις του συστήματος θα ενημερώνονται διαρκώς και αυτόματα κάθε φορά που ο χρήστης πληκτρολογεί ή διαγράφει έναν χαρακτήρα. Ο χρήστης πλοηγείται στις προτεινόμενες λέξεις /φράσεις με το ποντίκι ή με το πληκτρολόγιο (βελάκια πάνω/κάτω) και αφού επιλέξει αυτήν που επιθυμεί την τοποθετεί στο πεδίο αναζήτησης (text field) είτε με κλικ του ποντικιού είτε πατώντας το πλήκτρο Enter. Αποτέλεσμα:Το πεδίο αναζήτησης (text field) είναι πλέον συμπληρωμένο με τους όρους που ενδιαφέρουν το χρήστη και το ερώτημα είναι έτοιμο προς αποστολή στη μηχανή αναζήτησης με εντολή του χρήστη (πατώντας το σχετικό κουμπί εντολής αναζήτησης και ανάκτησης αποτελεσμάτων). Π α ρ ά δ ε ι γ μ α 2 Ανάκτηση Αποτελεσμάτων Αναζήτησης Τίτλος: Ανάκτηση Αποτελεσμάτων Αναζήτησης Χρήστης που ξεκινάει το σενάριο: Ομοιοπαθητικός Γιατρός Άλλοι εμπλεκόμενοι χρήστες: Κανένας Σκοπός του σεναρίου χρήσης:να περιγραφεί η λειτουργία ανάκτησης συμπτωμάτων κάνοντας χρήση ενός ή περισσοτέρων όρων / λέξεων κλειδιά. Προϋπόθεση έναρξης: Ο χρήστης έχει εισάγει από μία έως και περισσότερες λέξεις κλειδιά στο πεδίο αναζήτησης (text field). 82

Περιγραφή Κυρίως Σεναρίου: Ο χρήστης δίνει εντολή αναζήτησης και ανάκτησης αποτελεσμάτων πατώντας το σχετικό πλήκτρο. Στην οθόνη εμφανίζονται μόνο συμπτώματα που περιέχουν ΟΛΟΥΣ τους όρους που εισήγαγε ο χρήστης (ταιριάζουν / κάνουν match, ανεξάρτητα της σειράς των λέξεων). Η προεπιλεγμένη σειρά εμφάνισης των συμπτωμάτων είναι βάση σχετικότητας (search engine scoring). Δηλαδή, οι πιο σχετικές με τις λέξεις κλειδιά ρουμπρίκες εμφανίζονται πιο ψηλά στη λίστα. Σε ότι αφορά τα αποτελέσματα που προέρχονται από την εφαρμογή των ειδικών σημασιολογικών κανόνων και φίλτρων, αυτά θα εμφανίζονται πρώτα και θα έχουν ειδική γραμμογράφηση με την ένδειξη «suggestion». Οι λέξεις κλειδιά που είχε συμπληρώσει ο χρήστης στο πεδίο αναζήτησης καθώς και το υποδένδρο (αν έχει επιλεγεί) διατηρούνται πάντα μετά την εμφάνιση των αποτελεσμάτων αναζήτησης. Αποτέλεσμα: Η μηχανή αναζήτησης έχει φέρει τα συμπτώματα που ταιριάζουν στα κριτήρια αναζήτησης. Μια λέξη «X» που έχει εισάγει ο χρήστη θεωρείται ότι υπάρχει αντίστοιχή της «Y» σε ένα σύμπτωμα (ταιριάζει / κάνει match) στις παρακάτω περιπτώσεις: 1. Είναι ακριβώς οι ίδιες λέξεις. Π.χ. dark και dark 2. Η λέξη «X» είναι πρόθεμα της λέξης «Y». Π.χ. dark / darkness 3. H λέξη «X» είναι συνώνυμο της λέξης «Y». Π.χ. gloomy / sad 4. H λέξη «X» είναι ο ενικός ή πληθυντικός αριθμός της «Y». Π.χ. nights / night 5. Έχουνκοινήρίζα. Π.χ. finishing / finished Εναλλακτικά Σενάρια: 1. Ο χρήστης επιλέγει από το παράθυρο πλοήγησης στο δέντρο των συμπτωμάτων (το οποίο βρίσκεται κάτω από το πεδίο αναζήτησης) ένα συγκεκριμένο υποδένδρο στο οποίο επιθυμεί να περιοριστεί η αναζήτηση. Πληκτρολογεί τις λέξεις κλειδιά που τον ενδιαφέρουν και όταν δώσει εντολή αναζήτησης, το σύστημα θα επιστρέψει μόνο τις ρουμπρικες που ταιριάζουν στα κριτήρια αναζήτησης και ανήκουν στο επιλεγμένο υποδένδρο συμπτωμάτων. 83

2. Πριν δοθεί η εντολή αναζήτησης, ο χρήστης επιλέγει διαφορετικό από το προεπιλεγμένο όριο αριθμού εμφάνισης αποτελεσμάτων ανά σελίδα. Αν δηλαδή ο χρήστης επιλέξει τιμή είκοσι (20) και ο αριθμός των αποτελεσμάτων είναι μεγαλύτερος, τότε τα αποτελέσματα θα σελιδοποιηθούν αυτόματα από το σύστημα με βάση αυτήν την τιμή. 3. Στο πεδίο αναζήτησης (text field) παραμένουν οι λέξεις κλειδιά της προηγούμενης αναζήτησης (καθώς και το επιλεγμένο δένδρο, δηλαδή βιβλίο ή κεφάλαιο/υποδένδρο) και ο χρήστης πληκτρολογεί μία ή περισσότερες επιπλέον λέξεις κλειδιά για να «φιλτράρει» περισσότερο τα αποτελέσματα και να περιορίσει τον αριθμό τους. 4. Στην περίπτωση που δε βρεθούν συμπτώματα που ικανοποιούν 100% τα κριτήρια αναζήτησης εμφανίζεται μήνυμα που ειδοποιεί σχετικά το χρήστη. 5. Αν έχουν πληκτρολογηθεί λέξεις που ναι μεν υπάρχουν στο λεξιλόγιο των συμπτωμάτων ή των συνωνύμων, αλλά περιέχουν ορθογραφικό λάθος (ανεξάρτητα της θέσης του λάθους χαρακτήρα στη λέξη), μετά την εντολή αναζήτησης εμφανίζεται μήνυμα στο χρήστη που τον ρωτάει αν εννοεί τις σωστές λέξεις που προτείνει το ίδιο το σύστημα και τις εμφανίζει δεξιά του πεδίου αναζήτησης. 6. Ο χρήστης διαγράφει όλες τις λέξεις στο πεδίο αναζήτησης ή το γεμίζει με κενά διαστήματα (space character) και κατόπιν δίνει εντολή αναζήτησης. Το σύστημα δεν προχωράει σε διαδικασία αναζήτησης και εμφανίζει μήνυμα στο χρήστη που του ζητάει να πληκτρολογήσει τουλάχιστον 2 χαρακτήρες. Π α ρ ά δ ε ι γ μ α 3 Πλοήγηση στα Αποτελέσματα Τίτλος: Πλοήγηση στα Αποτελέσματα Χρήστης που ξεκινάει το σενάριο: Ομοιοπαθητικός Γιατρός Άλλοι εμπλεκόμενοι χρήστες: Κανένας Σκοπός του σεναρίου χρήσης: Να περιγραφούν οι δυνατότητες πλοήγησης, στα ανακτώμενα αποτελέσματα αναζήτησης, που προσφέρει το σύστημα στο χρήστη. 84

Προϋπόθεση έναρξης: Ο χρήστης έχει δώσει εντολή εύρεσης και ανάκτησης συμπτωμάτων και τα αποτελέσματα της μηχανής αναζήτησης έχουν εμφανιστεί στην οθόνη. Περιγραφή Κυρίως Σεναρίου: Αν ο αριθμός των αποτελεσμάτων είναι μεγαλύτερος από αυτόν που χωράει να εμφανιστεί σε μία οθόνη, ο χρήστης μπορεί να πλοηγηθεί στα αποτελέσματα πατώντας τα κουμπιά «επόμενη» και «προηγούμενη» σελίδα. Η προεπιλεγμένη σειρά εμφάνισης των συμπτωμάτων είναι βάση σχετικότητας (φθίνουσα). Ο χρήστης επιλέγει διαφορετικούς τρόπους ταξινόμησης των αποτελεσμάτων πατώντας τα σχετικά κουμπιά: i) αλφαβητικά (rubric full path), ii) σύμφωνα με τη σειρά τους στη δομή του δένδρου, iii) ανά επίπεδο και iv) [άλλα κριτήρια - θέμα προς διερεύνηση]. Κατόπιν, ο χρήστης μπορεί να επαναφέρει την αρχική σειρά εμφάνισης (MICHAEL MCCANDLESS et al 2010, Christopher D et al 2009) Αποτέλεσμα: Εμφανίζονται στην οθόνη τα συμπτώματα της επιλεγμένης σελίδας και με την ταξινόμηση που έχει επιλέξει ο χρήστης. Εναλλακτικά Σενάρια: 1. Ο χρήστης περνάει τον pointer του mouse πάνω από ένα σύμπτωμα και εμφανίζεται tip με πληροφορίες για το σύμπτωμα ή / και links που οδηγούν σε τοποθεσίες σχετικές με το σύμπτωμα. 2. Ο χρήστης επιλέγει ένα σύμπτωμα για να το προσθέσει στη λίστα συμπτωμάτων. 85

Εικόνα (6), λειτουργία αναζήτησης Κεφάλαιο 8 Περιορισμοί-Επίλογος Το δείγμα που μας απάντησε στα ερωτηματολόγια είναι σχετικά μικρό για να βγει μια πλήρη εικόνα σε ότι αφορά τη χρήση των λογισμικών. Αν λάβουμε υπόψη μας όμως την έγκυρη καταγραφή των ελλήνων ομοιοπαθητικών στην ηλεκτρονική σελίδα της Ελληνικής Ομοιοπαθητικής Εταιρίας έως τώρα που ανέρχονται στους 264, το δείγμα μας των 10 ιατρών στην μέθοδο της παρατήρησης αποτελεί το 3,78%, των τριών ιατρών στη μέθοδο των συνεντεύξεων αποτελεί το 1,13% και των 38 ερωτηθέντων ιατρών στην μέθοδο των ερωτηματολογίων αποτελεί το 14,39% αυτών. Επίσης ο χρόνος των ομοιοπαθητικών ήταν αρκετά περιορισμένος ώστε να μας απαντήσουν περισσότεροι. Για όλα τα συμπεράσματα που βγάλαμε παραπάνω 86

βασικός περιορισμός είναι η άποψη των ομοιοπαθητικών με βάση την εμπειρία και τις γνώσεις τους. Άλλες απαιτήσεις έχουν οι νεότεροι ομοιοπαθητικοί και άλλες οι παλαιότεροι. Επίσης και τα λογισμικά ομοιοπαθητικά προγράμματα που κυκλοφορούν είναι κατά βάση στην αγγλική γλώσσα οπότε και εδώ παίζει ρόλο το επίπεδο γλώσσας που κατέχει ο κάθε χρήστης για την αξιολόγησή τους. Δηλαδή οι χρήστες δεν κατέχουν όλοι την ίδια εμπειρία, τις ίδιες γνώσεις και ικανότητες στην ομοιοπαθητική, στην χρήση ηλεκτρονικών υπολογιστών και στην αγγλική γλώσσα. Ως προς τη φιλικότητα δεν μπορεί να είναι καθαρά αντικειμενικό το αποτέλεσμα για ένα λογισμικό. Πάντα παίζει ρόλο η εμπειρία του χρήστη γενικά πάνω σε υπολογιστές, η γλώσσα στην οποία το χρησιμοποιεί και η προσωπική κλίση του καθενός στην χρήση και την κατανόηση των υπολογιστών. Οι απόψεις που συλλέξαμε για την χρήση των ομοιοπαθητικών λογισμικών ήτανε από διαφορετική εμπειρία του κάθε ιατρού. Κάποιος που το δουλεύει 20 χρόνια λογικό είναι να του φαίνεται πια πολύ εύκολο και φιλικό. Απ την άλλη αυτή η πολύχρονη χρήση μας δείχνει πόσο απαραίτητο είναι ένα τέτοιο εργαλείο. Επίσης πολλοί χρήστες χρησιμοποιούν διαφορετικές εκδόσεις του ίδιου ομοιοπαθητικού λογισμικού οι οποίες έχουν αρκετές αλλαγές σε κάποια χαρακτηριστικά τους. Επίσης οι δυνατότητες που προσφέρει ένα τέτοιου τύπου λογισμικό είναι πάρα πολλές και δεν μπορούν να μελετηθούν όλες αναλυτικά. Εμείς μελετήσαμε περισσότερο την αναζήτηση ρουμπρικών. Υπάρχει χώρος μελέτης και για την αποτελεσματικότητα των λογισμικών ή τέτοιων λειτουργιών και συγκρίσεων των λογισμικών μεταξύ τους για τη μέγιστη δυνατή βελτίωσή τους. Περιοριστικό επίσης είναι το γεγονός ότι οι άνθρωποι δεν σκέφτονται με τον ίδιο τρόπο και δεν χρησιμοποιούν την ίδια διαδικασία για την επίλυση προβλημάτων. Φυσικά η διαδικασία επιλογής της σωστής θεραπείας επηρεάζεται από πάρα πολλούς παράγοντες στην διάρκεια του ιστορικού. Οπότε και η χρήση των προγραμμάτων δεν είναι αντικειμενική εξαρχής λόγο του παράγοντα ανθρώπου και της πολυπλοκότητάς του. Πολλές έννοιες στον τομέα της υγείας δεν μπορούν εύκολα κα αποδοθούν λεκτικά. Οπότε είναι δύσκολο 87

να αναπαρασταθούν σε ρουμπρίκα και να επιλεγούν από το πρόγραμμα έτσι ώστε να πάρουμε το κατάλληλο αποτέλεσμα. Ένα τέτοιο παράδειγμα είναι το φάρμακο Staphysagria όπου πολλοί ομοιοπαθητικοί τη συνταγογραφούν με επιτυχία από το essence της όταν δεν έχουν άλλα στοιχεία του φαρμάκου. Αυτή τη γνώση πρέπει να την έχει ο ομοιοπαθητικός, να την έχει διδαχθεί ή αποκτήσει εμπειρικά και δύσκολα θα μπορέσει οποιοδήποτε λογισμικό να την αντικαταστήσει (Γ.Βυθούλκας,2006). Οι προγραμματιστές του προγράμματος και οι χρήστες του προγράμματος πρέπει να μοιραστούν ένα τυποποιημένο λεξιλόγιο για να μπορέσει να δοθεί ένα σωστό αποτέλεσμα από τη στιγμή που μιλάμε για μία βάση δεδομένων που αυτή θα χρησιμοποιήσει ο χρήστης. Οι περιορισμοί εξ αρχής που υπάρχουν από την κατασκευή του προγράμματος είναι ότι η χρήση του υπολογιστεί μπορεί να περιορίσει την έννοια ορισμένων όρων. Οπότε οι χρήστες μπορεί να χρειάζεται να μαντεύουν κάποιες έννοιες τη φορά. Όσον αφορά τη μέθοδο της παρατήρησης περιοριστικό είναι η ίδια η φύση της μεθόδου όπου ο παρατηρητής ερμηνεύει με υποκειμενικό τρόπο τα γεγονότα και επίσης δεν υπήρχε οπτικοακουστικός τρόπος καταγραφής των συνεδριών ώστε να γίνει μετέπειτα ανάλυση. Επίσης στην ανάλυση όλων των μεθόδων και στην διεξαγωγή της εργασίας πρέπει να ληφθεί υπόψη ο παράγοντας της υποκειμενικότητας του ίδιου του ερευνητή (Berger & Luckmann, 1966, Clifford & Marcus, 1986). Επίλογος Τονίζεται ξανά ότι ο ρόλος αυτών των προγραμμάτων είναι καθαρά συμβουλευτικός. Η επίλυση των ανθρωπίνων προβλημάτων δεν είναι εύκολο να αναπαραχθεί μέσα σε ένα υπολογιστή. Τα συστήματα υποστήριξης αποφάσεων είναι αντικείμενα μηχανικής και όχι μετάφραση της ανθρώπινης εμπειρίας. 88

Αναφορές: Παράρτημα: ΕΡΩΤΗΜΑΤΟΛΟΓΙΑ: Ερωτηματολόγιο 1 Το παρακάτω ερωτηματολόγιο γίνεται στα πλαίσια της πτυχιακής εργασίας φοιτήτριας του Πανεπιστημίου Αιγαίου του τμήματος Ολιστικά Εναλλακτικά Θεραπευτικά Συστήματα-Κλασσική Ομοιοπαθητική, με θέμα Σύγχρονα ομοιοπαθητικά λογισμικά και η ανάγκη ενός νέου ηλεκτρονικού εργαλείου. Η συμβολή σας θα είναι πολύτιμη, Ευχαριστώ. 1. Ποιο είναι το επάγγελμά σας; α.φοιτητής ιατρικής β. Ιατρός ειδικευόμενος γ. Ιατρός ειδικότητας δ. Άλλο 2. Πόσο καιρό ασκείτε ομοιοπαθητική; α. Λιγότερο από 5 χρόνια β. 5-10 χρόνια γ. Πάνω από 10 χρόνια 3. Πόσο διαρκεί για εσάς κατά μέσο όρο το πρώτο ιστορικό ενός ασθενή; α. λιγότερο από 30 λεπτά β. 30λεπτά έως 1 ώρα γ. 1 έως 2 ώρες δ. πάνω από 2 ώρες 4. Πόσους ασθενείς βλέπετε κατά μέσω όρο σε μία μέρα; α. Λιγότερο από 5 β. 5 έως 10 89

γ. πάνω από 10 5. Με ποιο τρόπο λαμβάνετε το ιστορικό του ασθενούς α. χειρόγραφα β. χειρόγραφα με βάση κάποιο πρότυπο/φόρμα Word γ. ηλεκτρονικά με χρήση κάποιου επεξεργαστή κειμένου πχ. Microsoft δ. ηλεκτρονικά με χρήση κάποιου λογισμικού 6. Ποιου συγγραφέα τη materia medica χρησιμοποιείτε κατά κύριο λόγο; α. Allen Corson Cowperthwaite β. Boericke γ. Clarke John H. δ. George Vithoulkas ε. Hahnemann Samuel στ. Hering Constantine ζ. James Tyler Kent η. Morrison θ. Phatak S. R. ι. Άλλο 7. Ποια από τα παρακάτω ρεπέρτορυ χρησιμοποιείτε κατά κύριο λόγο; α. Boenninghausen β. H. Barthel and W. Klunker γ. Jahr δ. Kent ε. Oscar E. BOERICKE, στ. Phatak ζ. Robin Murphy 90

η. Roger Van Zandvoort θ. Άλλο 8. Γνωρίζετε κάποιο από τα παρακάτω λογισμικά ομοιοπαθητικής; α. Radar β. Hompath Classic γ. Mac Repertory δ. OpenRep Professional ε. Complete Dynamics στ. Mercurius ζ. ISIS Vision η. Homeopathy Pro θ. VithoulkasCompass ι. Άλλο 9. Χρησιμοποιείτε κάποιο από τα παρακάτω λογισμικά ομοιοπαθητικής; α. Radar β. Hompath Classic γ. Mac Repertory δ. OpenRep Professional ε. Complete Dynamics στ. Mercurius ζ. ISIS Vision η. Homeopathy Pro θ. Άλλο 10. Πόσο καιρό χρησιμοποιείτε ένα τέτοιο ηλεκτρονικό λογισμικό; α. Λιγότερο από 6 μήνες 91

β. 6-18 μήνες γ. Πάνω από 18 μήνες 11. Το χρησιμοποιείτε: α. καθημερινά β. συχνά γ. σπάνια δ. Καθόλου 12. Το χρησιμοποιείτε: α. Για όλα τα cases β. Πιο συχνά για δύσκολες επιπεπλεγμένες περιπτώσεις γ. Μόνο για δύσκολες - επιπεπλεγμένες περιπτώσεις 13. Κάθε πότε το ενημερώνετε/αναβαθμίζετε; α. μόλις ο κατασκευαστής βγάλει καινούρια έκδοση β. όχι πολύ συχνά γ. ποτέ, είμαι ικανοποιημένος από την έκδοση που έχω 14.Οσον αφορά στη χρήση και τη χρησιμότητα του βαθμολογήστε από το 1 μεχρι το πέντε ΚΑΘΟΛΟΥ 1 2 3 4 5 ΠΟΛΥ ΣΗΜΑΝΤΙΚΟ α. Με βοηθάει να είμαι πιο αποτελεσματικός-ή στη δουλειά μου... β. Με κάνει πιο παραγωγικό-ή... γ. Μου είναι χρήσιμο... δ. Μου εξοικονομεί χρόνο... ε. Ειμαι ικανοποιημένος-η... στ. Κάνει αυτό που περίμενα... ζ. Έμαθα να το χρησιμοποιώ γρήγορα... 92

η. Μου ήταν εύκολο να θυμηθώ πώς να το χρησιμοποιώ... θ. Είναι εύκολο στη χρήση... ι. Είναι απλό στη χρήση... κ. Μπόρεσα να το χρησιμοποιήσω χωρίς πολλές οδηγίες. λ. Απαιτεί τα λιγότερα δυνατά βήματα για να πετύχω αυτό που θέλω να κάνω... μ. Μπορεί να ανακάμψει από τα λάθη γρήγορα και εύκολα... ν. Μπορώ να το χρησιμοποιώ με επιτυχία κάθε φορά... 15. Με τί συχνότητα χρησιμοποιείται τις παρακάτω λειτουργείες: ΚΑΘΟΛΟΥ 1 2 3 4 5 ΠΟΛΥ ΣΥΧΝΑ... α.ομαδοποίηση (merge) ρουμπρικών για την χρήση τους στην ανάλυση β. Ελεγχος σε ποιες ρούμπρικες βασίστηκε το αποτέλεσμα... γ. Δημιουργία προσωπικού ρεπέρτορυ... δ. Χρήση του ηλεκτρονικού ρεπέρτορυ αντικαθιστώντας το βιβλίο... ε. Χρήση της ηλεκτρονικής materia medica αντικαθιστώντας το βιβλίο... στ. Αρχείο επισκέψεων ασθενών... ζ. Αποτέλεσμα ανάλυσης... η. Επεξήγηση του νοήματος των ρουμπρικών... θ. Συνώνυμα, παρόμοιες ρούμπρικες... 16. Πόσο σημαντικό κριτήριο αγοράς είναι το κάθε ένα από τα παρακάτω για σας; Βαθμολογήστε από το 1 μέχρι το 5 ΚΑΘΟΛΟΥ 1 2 3 4 5 ΠΟΛΥ ΣΗΜΑΝΤΙΚΟ 1. με πολλαπλά χαρακτηριστικά... 2. με μεγάλο ποσοστό επιτυχίας στη συνταγογράφηση... 3. χρήση ρεπέρτορυ... 93

4. οργάνωσης στοιχείων ασθενών... 5. για χρήση εγκυκλοπαιδική /εκπαιδευτική... 6. φιλικότητα προς τον χρήστη... 7. προσβασιμότητα... 8. ιντερνέτ εφαρμογή... 9. τιμή... Όσον αφορά σε ένα νέο πρόγραμμα internet-based βαθμολογήστε τις προτεινόμενες λειτουργίες σε σημαντικότητα από το1 έως το 5: ΚΑΘΟΛΟΥ 1 2 3 4 5 ΠΟΛΥ ΣΗΜΑΝΤΙΚΟ 1. Επιλογή χρήσης του προγράμματος στην μητρική σας γλώσσα... 2. Παροχή ομοιοπαθητικών βιβλίων σε ηλεκτρονική μορφή(ρεπερτορυ, materia medica, όργανον, levels of health κλπ)... 3. Παροχή βιβλίων κλασσικής ιατρικής σε ηλεκτρονική μορφή (παθολογία, φυσιολογία κλπ)... 4. Πληροφορίες για κάθε συνδιασμό ρούμπρικα-φάρμακο ξεχωριστά: όπως authors, clinical tests, provings, materia medica... 5. Δυνατότητα επεξήγησης φαρμάκων μέσω διαλέξεων-video... 6. Δυνατότητα καταγραφής και αρχειοθέτησης προσωπικών δεδομένων του ασθενή... 7. Δυνατότητα καταγραφής επισκέψεων προηγούμενων συνταγογραφήσεων... 8. Στατιστικές αναλύσεις-γραφήματα των αποτελεσμάτων και της εξέλιξης της πορείας του ασθενή... 9. Χρήση πολυμέσων (multimedia) για την εισαγωγή εξαγωγή δεδομένων, π.χ. φωτογραφίες-βίντεο συμπτωμάτων, εργαστηριακές εξετάσεις κλπ... 10. Χρήση της εφαρμογή από κινητό η άλλη φορητή συσκευή... 11. Συμβατό με τα περισσότερα λειτουργικά συστήματα (WINDOWS XP, WINDOWS VISTA, WINDOWS 7, MACINTOSH)... 12. Δυνατότητα επικοινωνίας και ανταλλαγής δεδομένων μεταξύ 94

άλλων χρηστών... 13. Δυνατότητα αποστολής του ιστορικού με e-mail... 14. Δυνατότητα εκτύπωσης ιστορικού... 15. Δυνατότητα συλλογής δεδομένων σε παγκόσμιο επίπεδο, με σκοπό την έρευνα και την παραπέρα ανάπτυξη και εδραίωση της ομοιοπαθητικής... 16.Πρόσβαση σε μια παγκόσμια βάση δεδομένων όπου θα υπάρχουν cases πιστοποιημένα με σωστή συνταγογράφηση από πιστοποιημένους ομοιοπαθητικούς για εκπαιδευτική χρήση... 17. Επιλογή χρήσης του ρεπέρτορυ στην μητρική σας γλώσσα... 18. Αλλαγή\εξέλιξη των ρουμπρικών... 19. Αλλαγή της σύνταξης των ρουμπρικών έτσι ώστε να μπορούν να είναι στη σωστή συντακτική σειρά οι λέξεις και να μην παρερμηνεύεται το νόημά τους... 20. Αλλαγή-διόρθωση των όρων που είναι λάθος ή που δεν χρησιμοποιούνται πια... 21. Χρήση περισσοτέρων ιατρικών-επιστημονικών όρων... 22. Προσθήκη νέων ρουμπρικών... 23. Χρήση των materia medica στην μητρική σας γλώσσα... 24. Χρήση συνοπτικής materia medica... 25. Αναζήτηση των ρουμπρικών με απευθείας χρήση λέξεων κλειδιών ή συνωνύμων... 26. Ορθογραφική αναγνώριση των λέξεων που χρησιμοποιείτε για την εύρεση ρουμπρικών... 27. Ομαδοποίηση ρουμπρικών που να ανήκουν σε αντίστοιχη κλασική παθολογία με σκοπό την ευκολότερη εύρεσή τους... 28. Επιλογή καταγραφής χωριστά παλαιών και νέων συμπτωμάτων με πιθανή χρήση τους στην ανάλυση... 29. Δυνατότητα διαφορικής διαγνωσης με προτεινόμενες ερωτήσεις ρουμπρικών κατά την ανάλυση ιστορικού... 95

Ερωτηματολόγιο 2 Α. Essay1 Homeopathic Software (generals) Αρχή φόρμας 1. What is your current work situation? Medical student Doing intership Medical Specialist or Other (please specify) 2. How long have you been practising homeopathy for? less than 5 years 5-10 years more than 10 years 3. How long does the first consultation (homeopathic history) last? less than 30 min 30-60 min 1-2 hours more than 2 hours 4. How many patients do you see per day? less than 5 5-10 more than 10 5. In which way do you keep the homeopathic history? by writing in free text by writing based in a special form of history 96

by using a special word processor e.g. Microsoft Word by using a special software 6. Which author s materia medica do you use? Allen Corson Cowperthwaite s Boericke s Clarke John H. George Vithoulkas Hahnemann Samuel s Hering Constantine s James Tyler Kent s Morrison s S. R.Phatak s Other (please specify) 7. Which of the repertories below do you use? Boenninghausen H. Barthel and W. Klunker Jahr Kent Oscar E. BOERICKE, Phatak Robin Murphy Roger Van Zandvoort Synthesis Other (please specify) 8. Are you familiar with any of the following software regarding homeopathy? Radar 97

Hompath Classic Mac Repertory OpenRep Professional Complete Dynamics Homeopathy Pro Raduga(Радуга) Other (please specify) Β. Essay2 Homeopathic software(current softwares) 1. Which of the following software regarding homeopathy do you use? Radar Hompath Classic Mac Repertory OpenRep Professional Complete Dynamics Raduga Other (please specify) 2. How often do you update? as soon as there is a new edition in the market not very often Never, I m satisfied with my current edition Other (please specify) 3. How long have you been using this type of software for? less than 6 months 6-18 months more than 18 months 98

4. How often have you been using this type of software for? daily often rarely Not at all 9. Do you use the software for all your cases mostly for difficult - particular cases only for difficult particular cases 9. How often do you update your software? as long as a new version is available not very often never, I am satisfied with the version I already use 4. As long as how useful you find it and how easy to use it please mark the following from 1 to 5 It helps me be more effective in my work It makes me more productive I find it useful it saves me time I am satisfied it does what I expected I learned to use it quickly was easy to remember how to use it It is easy to use 99

I was able to use it without much guidance lt requires the fewest possible steps to accomplish what I want to do It can recover from errors quickly and easily I can use it successfully every time 7. With what frequency do you use the following operations Never 1 2 3 4 5 VERY OFTEN merge rubric for use in analysis check which rubrics the result were based on Use of electronic repertory replacing the book Use of electronic materia medica replacing the book as a filing system(keep a cases list) Result analysis Explanation of the meaning of the rubric Synonyms or similar rubrics 1. Grade the following features according to importance for a new homeopathic software (1 for the least important, 5 for the one you consider the most important) 1. with multiple features... 2. with a high success rate in prescribing... 3. using repertory... 4. organization of patient information... 5. for use encyclopedic / educational... 6. user friendly... 7. Accessibility... 8. internet application... 9. price... As for a new program of internet-based Rate proposed functions in importance from to1 to 5: NO 1 2 3 4 5 VERY IMPORTANT 1. Select to use the program in your native language... 2. Providing homeopathic books in electronic form (repertory, materia medica, Organon, levels of health, etc.)... 3. Providing classical medical books in electronic form (pathology, physiology, 100

etc.)... 4. Information on any combination of rubric-drug basis: as authors, clinical tests, provings, materia medica... 5. Ability to explain medicines through lecture-video... 6. Possibility of recording and archiving of patient privacy... 7. Ability to record previous visits prescriptions... 8. Statistical analysis, graphs of results and progress of the patient... 9. Multimedia (multimedia) for the import - export data, eg photos, video signs, laboratory tests etc.... 10. Using the application by phone or other handheld device... 11. Compatible with most operating systems (WINDOWS XP, WINDOWS VISTA, WINDOWS 7, MACINTOSH)... 12. Ability to communicate and exchange data between other users... 13. Sending the history of e-mail... 14. Ability to print historical... 15. Ability to collect data globally for research and further development and consolidation of homeopathy... 16.Prosvasi a global database where there are cases certified with proper prescription from certified homeopaths for educational use... 17. Choice of repertoire use in your native language... 18. Change \ evolution of rubric... 19. Change the syntax of the rubric so that they can be in the correct syntax line the words and not misinterpreted their meaning... 20. Change-correction terms are wrong or not used anymore... 21. Using several medical and scientific terms... 22. Add new rubric... 23. Use of the materia medica in your native language... 24. Using summary materia medica... 25. Search the rubric directly using key words or synonyms... 26. Orthographic recognition of words used to find rubric... 27. Grouping rubric that belong to the corresponding classical pathology to facilitate finding them... 28. Select recording separate old and new symptoms with possible use in the analysis... 29. Possibility of differential diagnosis with suggested questions rubric when analyzing historical...'' ΑΠΑΝΤΗΣΕΙΣ 1 Η πρώτη στήλη είναι οι απαντήσεις από το ηλεκτρονικό ταχυδρομείο και 101

η δεύτερη στήλη είναι οι απαντήσεις των τυπωμένων ερωτηματολογίων σε χαρτί στο ελληνικό ερωτηματολόγιο και η Τρίτη στήλη είναι οι απαντήσεις του αγγλικού ερωτηματολογίου μέσω ιντερνετ. Summary See complete responses Ποιο είναι το επάγγελμά σας; (65) Φοιτητής ιατρικής 0 2 4 9,2% Ιατρός ειδικευόμενος 0 1 6 10,7% Ιατρός ειδικότητας 9 21 6 55,3% Other 2 3 11 24.6% People may select more than one checkbox, so percentages may add up to more than 100%. Πόσο καιρό ασκείτε ομοιοπαθητική;(65) Λιγότερο από 5 χρόνια 3 13 18 52,3% 5-10 χρόνια 3 8 7 27,6% Πάνω από 10 χρόνια 5 2 6 20% People may select more than one checkbox, so percentages may add up to more than 100%. Πόσο διαρκεί για εσάς κατά μέσο όρο το πρώτο ιστορικό ενός ασθενή;(65) Λιγότερο από 30 λεπτά 1 0 2 4,6% 30 λεπτά έως 1 ώρα 6 5 10 32,3% 1 έως 2 ώρες 3 18 19 61,5% πάνω από 2 ώρες 1 0 0 15,3% People may select more than one checkbox, so percentages may add up to more than 100%. Πόσους ασθενείς βλέπετε κατά μέσω όρο σε μία μέρα;(65) Λιγότερο από 5 4 16 16 55,3% 102

5 έως 10 6 6 11 35,3% πάνω από 5 1 1 4 9,2% People may select more than one checkbox, so percentages may add up to more than 100%. Με ποιο τρόπο λαμβάνετε το ιστορικό του ασθενούς;(65) χειρόγραφα 4 15 10 44,6% χειρόγραφα με βάση κάποιο πρότυπο/φόρμα 2 4 7 20% ηλεκτρονικά με χρήση κάποιου επεξεργαστή κειμένου Word 2 4 3 13,8% ηλεκτρονικά με χρήση κάποιου λογισμικού 4 0 10 21,5% People may select more than one checkbox, so percentages may add up to more than 100%. Ποιου συγγραφέα τη materia medica χρησιμοποιείτε κατά κύριο λόγο; Allen Corson Cowperthwaite 1 3 4 12,3% Boericke 8 10 18 55,3% Clarke John H. 0 3 9 18,4% George Vithoulkas 8 18 20 70,7% Hahnemann Samuel 0 2 11 20% Hering Constantine 0 2 6 12,3% James Tyler Kent 4 7 18 60% Morrison 4 12 19 53,8% Phatak S. R. 0 2 7 13,8% Other 0 0 4 6,1% People may select more than one checkbox, so percentages may add up to more than 100%. 103

Ποια από τα παρακάτω ρεπέρτορυ χρησιμοποιείτε κατά κύριο λόγο; Boenninghausen 0 0 2 3% H. Barthel and W. Klunker 0 0 2 3% Jahr 0 0 0 0% Kent 8 17 23 73,8% Oscar E. BOERICKE 1 3 5 13,8% Phatak 0 1 4 7,6% Robin Murphy 1 0 2 4.6% Roger Van Zandvoort 0 0 2 3% Other 1 SYNTHESIS 8 synthesis 20, ves(other 44,6%, από αυτά το 96,5% σημείωσε το synthesis) 43%synthesis People may select more than one checkbox, so percentages may add up to more than 100%. Γνωρίζετε κάποιο από τα παρακάτω λογισμικά ομοιοπαθητικής; Radar 11 23 27 93,8% Hompath Classic 3 0 5 12,3% Mac Repertory 6 2 10 27.6% OpenRep Professional 4 3 3 15,3% Complete Dynamics 2 0 3 7,6% Mercurius 1 1 3 7,6% ISIS Vision 1 0 3 6,1% Homeopathy Pro 3 0 2 7,6% VithoulkasCompass 7 17 3 41,5% Other 0 0 raduga 2 = 3% People may select more than one checkbox, so percentages may add up to more than 100%. Χρησιμοποιείτε κάποιο από τα παρακάτω λογισμικά ομοιοπαθητικής; 104

Radar 10 18 20 73,8% Hompath Classic 1 0 0 1,5% Mac Repertory 1 0 4 7,6% OpenRep Professional 0 2 1 4,6% Complete Dynamics 0 0 1 1,5% Mercurius 0 1 0 1,5% ISIS Vision 0 0 1 1,5% Homeopathy Pro 0 0 0 0% Other 0 0 raduga 1=1,5% People may select more than one checkbox, so percentages may add up to more than 100%. Πόσο καιρό χρησιμοποιείτε ένα τέτοιο ηλεκτρονικό λογισμικό; Λιγότερο από 6 μήνες 0 3 1 6,1% 6-18 μήνες 1 1 6 12,3% Πάνω από 18 μήνες 9 15 15 60% People may select more than one checkbox, so percentages may add up to more than 100%. Το χρησιμοποιείτε: καθημερινά 7 3 10 30,7% συχνά 2 8 9 29,2% σπάνια 1 7 1 13,8% καθόλου 1 0 0 1,5% People may select more than one checkbox, so percentages may add up to more than 100%. Το χρησιμοποιείτε: Για όλες τις περιπτώσεις 6 6 10 33,8% 105

Πιο συχνά για δύσκολες επιλεγμένες περιπτώσεις 3 5 11 29,2% Μόνο για δύσκολες - επιλεγμένες περιπτώσεις 1 7 1 13,8% People may select more than one checkbox, so percentages may add up to more than 100%. Κάθε πότε το ενημερώνετε/αναβαθμίζετε; μόλις ο κατασκευαστής βγάλει καινούρια έκδοση 3 1 3 10,7% όχι πολύ συχνά 4 4 8 24,6% ποτέ, είμαι ικανοποιημένος από την έκδοση που έχω 3 10 9 33,8% People may select more than one checkbox, so percentages may add up to more than 100%. Οσον αφορά στη χρήση και τη χρησιμότητα του Bαθμολογήστε από το 1 μεχρι το πέντε Με βοηθάει να είμαι πιο αποτελεσματικός-ή στη δουλειά μου ΚΑΘΟΛΟΥ ΠΟΛΥ ΣΗΜΑΝΤΙΚΟ 1 - ΚΑΘΟΛΟΥ 0 3 1 6,1% 2 1 2 0 4,6% 3 0 3 6 13,8% 4 7 8 11 40% 5 - ΠΟΛΥ ΣΗΜΑΝΤΙΚΟ 2 2 4 12,3% Με κάνει πιο παραγωγικό-ή 106

ΚΑΘΟΛΟΥ ΠΟΛΥ ΣΗΜΑΝΤΙΚΟ 1 - ΚΑΘΟΛΟΥ 0 3 1 6,1% 2 1 1 0 3% 3 2 9 7 27,6% 4 4 5 10 29,2% 5 - ΠΟΛΥ ΣΗΜΑΝΤΙΚΟ 3 0 4 10,7% Μου είναι χρήσιμο ΚΑΘΟΛΟΥ ΠΟΛΥ ΣΗΜΑΝΤΙΚΟ 1 - ΚΑΘΟΛΟΥ 0 1 0 1,5% 2 0 1 1 3% 3 2 5 7 21,5% 4 2 6 10 27,6% 5 - ΠΟΛΥ ΣΗΜΑΝΤΙΚΟ 6 4 4 21,5% Μου εξοικονομεί χρόνο ΚΑΘΟΛΟΥ ΠΟΛΥ ΣΗΜΑΝΤΙΚΟ 1 - ΚΑΘΟΛΟΥ 0 3 3 9,2% 2 1 2 1 6,1% 3 2 3 5 15,3% 4 0 6 11 26,1% 5 - ΠΟΛΥ ΣΗΜΑΝΤΙΚΟ 6 4 2 18,4% 107

Είμαι ικανοποιημένος-η ΚΑΘΟΛΟΥ ΠΟΛΥ ΣΗΜΑΝΤΙΚΟ 1 - ΚΑΘΟΛΟΥ 0 1 4 7,6% 2 1 2 6 13,8% 3 5 9 1 23% 4 3 4 11 27,6% 5 - ΠΟΛΥ ΣΗΜΑΝΤΙΚΟ 1 2 0 4,6% Κάνει αυτό που περίμενα ΚΑΘΟΛΟΥ ΠΟΛΥ ΣΗΜΑΝΤΙΚΟ 1 - ΚΑΘΟΛΟΥ 0 4 4 12,3% 2 2 2 6 15,3% 3 6 7 11 36,9% 4 2 4 1 10,7% 5 - ΠΟΛΥ ΣΗΜΑΝΤΙΚΟ 0 0 0 0% Έμαθα να το χρησιμοποιώ γρήγορα ΚΑΘΟΛΟΥ ΠΟΛΥ ΣΗΜΑΝΤΙΚΟ 1 - ΚΑΘΟΛΟΥ 0 7 4 16,9% 2 2 4 5 16,9% 108

3 3 5 9 26,1% 4 3 1 2 9,2% 5 - ΠΟΛΥ ΣΗΜΑΝΤΙΚΟ 2 1 2 7,6% Μου ήταν εύκολο να θυμηθώ πώς να το χρησιμοποιώ ΚΑΘΟΛΟΥ ΠΟΛΥ ΣΗΜΑΝΤΙΚΟ 1 - ΚΑΘΟΛΟΥ 0 6 4 15,3% 2 2 5 2 13,8 3 2 2 8 4 4 4 8 5 - ΠΟΛΥ ΣΗΜΑΝΤΙΚΟ 2 1 0 Είναι εύκολο στη χρήση ΚΑΘΟΛΟΥ ΠΟΛΥ ΣΗΜΑΝΤΙΚΟ 1 - ΚΑΘΟΛΟΥ 0 5 1 2 1 2 0 3 5 3 6 4 4 6 11 5 - ΠΟΛΥ ΣΗΜΑΝΤΙΚΟ 0 2 4 Είναι απλό στη χρήση 109

ΚΑΘΟΛΟΥ ΠΟΛΥ ΣΗΜΑΝΤΙΚΟ 1 - ΚΑΘΟΛΟΥ 0 4 1 2 3 5 0 3 4 2 6 4 2 5 11 5 - ΠΟΛΥ ΣΗΜΑΝΤΙΚΟ 0 1 4 Μπόρεσα να το χρησιμοποιήσω χωρίς πολλές οδηγίες ΚΑΘΟΛΟΥ ΠΟΛΥ ΣΗΜΑΝΤΙΚΟ 1 - ΚΑΘΟΛΟΥ 1 6 8 2 1 4 6 3 4 2 6 4 3 5 1 5 - ΠΟΛΥ ΣΗΜΑΝΤΙΚΟ 0 0 0 Απαιτεί τα λιγότερα δυνατά βήματα για να πετύχω αυτό που θέλω να κάνω ΚΑΘΟΛΟΥ ΠΟΛΥ ΣΗΜΑΝΤΙΚΟ 1 - ΚΑΘΟΛΟΥ 0 3 4 2 1 4 4 3 6 6 4 4 3 4 8 5 - ΠΟΛΥ ΣΗΜΑΝΤΙΚΟ 0 1 2 110

Μπορεί να ανακάμψει από τα λάθη γρήγορα και εύκολα ΚΑΘΟΛΟΥ ΠΟΛΥ ΣΗΜΑΝΤΙΚΟ 1 - ΚΑΘΟΛΟΥ 0 4 4 2 4 4 8 3 3 6 4 4 2 3 5 5 - ΠΟΛΥ ΣΗΜΑΝΤΙΚΟ 1 1 1 Μπορώ να το χρησιμοποιώ με επιτυχία κάθε φορά ΚΑΘΟΛΟΥ ΠΟΛΥ ΣΗΜΑΝΤΙΚΟ 1 - ΚΑΘΟΛΟΥ 0 2 0 2 0 3 3 3 7 4 3 4 2 3 5 5 - ΠΟΛΥ ΣΗΜΑΝΤΙΚΟ 1 6 11 Με τί συχνότητα χρησιμοποιείται τις παρακάτω λειτουργίες: Ομαδοποίηση (merge) ρουμπρικών για την χρήση τους στην ανάλυση ΚΑΘΟΛΟΥ ΠΟΛΥ ΣΥΧΝΑ 1 - ΚΑΘΟΛΟΥ 4 8 5 111

2 2 6 10 3 3 3 5 4 1 0 3 5 - ΠΟΛΥ ΣΥΧΝΑ 0 1 0 Έλεγχος σε ποιες ρούμπρικες βασίστηκε το αποτέλεσμα ΚΑΘΟΛΟΥ ΠΟΛΥ ΣΥΧΝΑ 1 - ΚΑΘΟΛΟΥ 1 3 1 2 1 3 0 3 1 3 3 4 3 6 9 5 - ΠΟΛΥ ΣΥΧΝΑ 4 3 9 Δημιουργία προσωπικού ρεπέρτορυ ΚΑΘΟΛΟΥ ΠΟΛΥ ΣΥΧΝΑ 1 - ΚΑΘΟΛΟΥ 6 14 14 2 3 2 0 3 0 0 4 4 1 1 4 5 - ΠΟΛΥ ΣΥΧΝΑ 0 1 0 Χρήση του ηλεκτρονικού ρεπέρτορυ αντικαθιστώντας το βιβλίο 112

ΚΑΘΟΛΟΥ ΠΟΛΥ ΣΥΧΝΑ 1 - ΚΑΘΟΛΟΥ 0 1 0 2 0 3 0 3 0 1 2 4 1 1 5 5 - ΠΟΛΥ ΣΥΧΝΑ 9 12 15 Χρήση της ηλεκτρονικής materia medica αντικαθιστώντας το βιβλίο ΚΑΘΟΛΟΥ ΠΟΛΥ ΣΥΧΝΑ 1 - ΚΑΘΟΛΟΥ 0 1 1 2 0 1 1 3 1 6 10 4 3 7 7 5 - ΠΟΛΥ ΣΥΧΝΑ 6 3 3 Αρχείο επισκέψεων ασθενών ΚΑΘΟΛΟΥ ΠΟΛΥ ΣΥΧΝΑ 1 - ΚΑΘΟΛΟΥ 3 9 0 2 3 2 10 3 1 1 0 4 2 1 9 113

5 - ΠΟΛΥ ΣΥΧΝΑ 1 5 3 Αποτέλεσμα ανάλυσης ΚΑΘΟΛΟΥ ΠΟΛΥ ΣΥΧΝΑ 1 - ΚΑΘΟΛΟΥ 1 2 1 2 0 2 1 3 2 5 3 4 2 2 5 5 - ΠΟΛΥ ΣΥΧΝΑ 5 7 12 Επεξήγηση του νοήματος των ρουμπρικών ΚΑΘΟΛΟΥ ΠΟΛΥ ΣΥΧΝΑ 1 - ΚΑΘΟΛΟΥ 1 7 7 2 2 3 1 3 4 6 7 4 1 2 5 5 - ΠΟΛΥ ΣΥΧΝΑ 2 0 2 Συνώνυμα, παρόμοιες ρούμπρικες ΚΑΘΟΛΟΥ ΠΟΛΥ ΣΥΧΝΑ 1 - ΚΑΘΟΛΟΥ 1 2 2 114

2 0 6 1 3 4 5 5 4 4 5 8 5 - ΠΟΛΥ ΣΥΧΝΑ 1 0 6 Σημαντικό κριτήριο αγοράς είναι το κάθε ένα από τα παρακάτω για σας; Βαθμολογήστε από το 1 μέχρι το 5 με πολλαπλά χαρακτηριστικά ΚΑΘΟΛΟΥ ΠΟΛΥ ΣΗΜΑΝΤΙΚΟ 1 - ΚΑΘΟΛΟΥ 0 1 2 2 2 2 2 3 4 8 8 4 3 5 4 5 - ΠΟΛΥ ΣΗΜΑΝΤΙΚΟ 1 6 3 με μεγάλο ποσοστό επιτυχίας στη συνταγογράφηση ΚΑΘΟΛΟΥ ΠΟΛΥ ΣΗΜΑΝΤΙΚΟ 1 - ΚΑΘΟΛΟΥ 0 0 0 2 0 0 1 3 1 3 3 4 1 3 3 5 - ΠΟΛΥ ΣΗΜΑΝΤΙΚΟ 8 18 12 115

χρήση ρεπέρτορυ ΚΑΘΟΛΟΥ ΠΟΛΥ ΣΗΜΑΝΤΙΚΟ 1 - ΚΑΘΟΛΟΥ 0 0 0 2 0 0 0 3 0 1 2 4 1 5 1 5 - ΠΟΛΥ ΣΗΜΑΝΤΙΚΟ 9 16 16 οργάνωσης στοιχείων ασθενών ΚΑΘΟΛΟΥ ΠΟΛΥ ΣΗΜΑΝΤΙΚΟ 1 - ΚΑΘΟΛΟΥ 0 3 0 2 3 1 4 3 2 5 7 4 2 5 5 5 - ΠΟΛΥ ΣΗΜΑΝΤΙΚΟ 3 9 3 για χρήση εγκυκλοπαιδική /εκπαιδευτική ΚΑΘΟΛΟΥ ΠΟΛΥ ΣΗΜΑΝΤΙΚΟ 1 - ΚΑΘΟΛΟΥ 1 1 1 2 2 3 1 116

3 0 6 3 4 4 5 9 5 - ΠΟΛΥ ΣΗΜΑΝΤΙΚΟ 3 8 5 φιλικότητα προς τον χρήστη ΚΑΘΟΛΟΥ ΠΟΛΥ ΣΗΜΑΝΤΙΚΟ 1 - ΚΑΘΟΛΟΥ 0 0 0 2 0 0 0 3 1 1 1 4 3 5 7 5 - ΠΟΛΥ ΣΗΜΑΝΤΙΚΟ 6 18 11 προσβασιμότητα ΚΑΘΟΛΟΥ ΠΟΛΥ ΣΗΜΑΝΤΙΚΟ 1 - ΚΑΘΟΛΟΥ 0 1 0 2 0 0 0 3 2 3 3 4 3 4 5 5 - ΠΟΛΥ ΣΗΜΑΝΤΙΚΟ 5 15 8 ίντερνετ εφαρμογή 117

ΚΑΘΟΛΟΥ ΠΟΛΥ ΣΗΜΑΝΤΙΚΟ 1 - ΚΑΘΟΛΟΥ 1 3 2 2 0 1 2 3 2 2 10 4 5 9 1 5 - ΠΟΛΥ ΣΗΜΑΝΤΙΚΟ 2 8 4 τιμή ΚΑΘΟΛΟΥ ΠΟΛΥ ΣΗΜΑΝΤΙΚΟ 1 - ΚΑΘΟΛΟΥ 1 1 0 2 0 0 1 3 1 1 6 4 2 5 1 5 - ΠΟΛΥ ΣΗΜΑΝΤΙΚΟ 6 18 11 Όσον αφορά σε ένα νέο πρόγραμμα internet-based Βαθμολογίστε τις προτεινόμενες λειτουργίες σε σημαντικότητα από το 1 έως το 5 Επιλογή χρήσης του προγράμματος στην μητρική σας γλώσσα ΚΑΘΟΛΟΥ ΠΟΛΥ ΣΗΜΑΝΤΙΚΟ 1 - ΚΑΘΟΛΟΥ 1 1 0 2 2 1 0 3 1 4 7 118

4 1 3 1 5 - ΠΟΛΥ ΣΗΜΑΝΤΙΚΟ 6 16 12 Παροχή ομοιοπαθητικών βιβλίων σε ηλεκτρονική μορφή ΚΑΘΟΛΟΥ ΠΟΛΥ ΣΗΜΑΝΤΙΚΟ 1 - ΚΑΘΟΛΟΥ 0 1 0 2 0 1 0 3 0 3 2 4 3 4 0 5 - ΠΟΛΥ ΣΗΜΑΝΤΙΚΟ 8 15 18 Παροχή βιβλίων κλασσικής ιατρικής σε ηλεκτρονική μορφή ΚΑΘΟΛΟΥ ΠΟΛΥ ΣΗΜΑΝΤΙΚΟ 1 - ΚΑΘΟΛΟΥ 2 2 6 2 1 2 2 3 1 2 2 4 3 7 8 5 - ΠΟΛΥ ΣΗΜΑΝΤΙΚΟ 4 11 4 Πληροφορίες για κάθε συνδιασμό ρούμπρικα-φάρμακο ξεχωριστά: ΚΑΘΟΛΟΥ ΠΟΛΥ ΣΗΜΑΝΤΙΚΟ 119

1 - ΚΑΘΟΛΟΥ 0 0 3 2 1 3 2 3 2 6 0 4 6 3 0 5 - ΠΟΛΥ ΣΗΜΑΝΤΙΚΟ 2 11 15 Δυνατότητα επεξήγησης φαρμάκων μέσω διαλέξεων-video ΚΑΘΟΛΟΥ ΠΟΛΥ ΣΗΜΑΝΤΙΚΟ 1 - ΚΑΘΟΛΟΥ 0 1 0 2 1 1 0 3 0 4 2 4 5 5 10 5 - ΠΟΛΥ ΣΗΜΑΝΤΙΚΟ 5 13 10 Δυνατότητα καταγραφής και αρχειοθέτησης προσωπικών δεδομένων του ασθενή ΚΑΘΟΛΟΥ ΠΟΛΥ ΣΗΜΑΝΤΙΚΟ 1 - ΚΑΘΟΛΟΥ 0 3 0 2 1 1 0 3 4 4 0 4 2 4 1 5 - ΠΟΛΥ ΣΗΜΑΝΤΙΚΟ 4 12 19 120

Δυνατότητα καταγραφής επισκέψεων προηγούμενων συνταγογραφήσεων ΚΑΘΟΛΟΥ ΠΟΛΥ ΣΗΜΑΝΤΙΚΟ 1 - ΚΑΘΟΛΟΥ 0 3 0 2 1 0 1 3 3 4 1 4 2 2 1 5 - ΠΟΛΥ ΣΗΜΑΝΤΙΚΟ 5 15 17 Στατιστικές αναλύσεις-γραφήματα των αποτελεσμάτων και της εξέλιξης της πορείας του ασθενή ΚΑΘΟΛΟΥ ΠΟΛΥ ΣΗΜΑΝΤΙΚΟ 1 - ΚΑΘΟΛΟΥ 1 4 2 2 0 4 2 3 2 5 2 4 3 3 10 5 - ΠΟΛΥ ΣΗΜΑΝΤΙΚΟ 3 8 4 Χρήση πολυμέσων (multimedia) για την εισαγωγή εξαγωγή δεδομένων ΚΑΘΟΛΟΥ ΠΟΛΥ ΣΗΜΑΝΤΙΚΟ 1 - ΚΑΘΟΛΟΥ 0 4 0 121

2 4 0 1 3 1 9 1 4 2 1 8 5 - ΠΟΛΥ ΣΗΜΑΝΤΙΚΟ 4 10 10 Χρησή της εφαρμογή από κινητό η άλλη φορητή συσκευή ΚΑΘΟΛΟΥ ΠΟΛΥ ΣΗΜΑΝΤΙΚΟ 1 - ΚΑΘΟΛΟΥ 2 5 3 2 0 4 0 3 4 3 4 4 2 4 0 5 - ΠΟΛΥ ΣΗΜΑΝΤΙΚΟ 3 9 13 Συμβατό με τα περισσοτερα λειτουργικά συστήματα ΚΑΘΟΛΟΥ ΠΟΛΥ ΣΗΜΑΝΤΙΚΟ 1 - ΚΑΘΟΛΟΥ 0 0 0 2 1 0 0 3 0 3 2 4 1 3 2 5 - ΠΟΛΥ ΣΗΜΑΝΤΙΚΟ 9 18 17 Δυνατότητα επικοινωνίας και ανταλλαγής δεδομένων μεταξύ άλλων 122

χρηστών ΚΑΘΟΛΟΥ ΠΟΛΥ ΣΗΜΑΝΤΙΚΟ 1 - ΚΑΘΟΛΟΥ 1 0 0 2 0 1 0 3 3 7 3 4 4 3 2 5 - ΠΟΛΥ ΣΗΜΑΝΤΙΚΟ 3 12 14 Δυνατότητα αποστολής του ιστορικού με e-mail ΚΑΘΟΛΟΥ ΠΟΛΥ ΣΗΜΑΝΤΙΚΟ 1 - ΚΑΘΟΛΟΥ 0 1 1 2 2 1 1 3 1 4 2 4 4 2 4 5 - ΠΟΛΥ ΣΗΜΑΝΤΙΚΟ 4 16 12 Δυνατότητα εκτύπωσης ιστορικού ΚΑΘΟΛΟΥ ΠΟΛΥ ΣΗΜΑΝΤΙΚΟ 1 - ΚΑΘΟΛΟΥ 0 0 0 2 1 3 0 3 0 3 0 123

4 4 3 2 5 - ΠΟΛΥ ΣΗΜΑΝΤΙΚΟ 6 15 18 Δυνατότητα συλλογής δεδομένων σε παγκόσμιο επίπεδο, με σκοπό την έρευνα και την παραπέρα ανάπτυξη και εδραίωση της ομοιοπαθητικής ΚΑΘΟΛΟΥ ΠΟΛΥ ΣΗΜΑΝΤΙΚΟ 1 - ΚΑΘΟΛΟΥ 0 1 0 2 1 3 1 3 1 3 1 4 1 4 1 5 - ΠΟΛΥ ΣΗΜΑΝΤΙΚΟ 8 13 17 Πρόσβαση σε μια παγκόσμια βάση δεδομένων όπου θα υπάρχουν cases πιστοποιημένα με σωστή συνταγογράφηση από πιστοποιημένους ομοιοπαθητικούς για εκπαιδευτική χρήση ΚΑΘΟΛΟΥ ΠΟΛΥ ΣΗΜΑΝΤΙΚΟ 1 - ΚΑΘΟΛΟΥ 0 0 0 2 0 3 0 3 1 3 2 4 2 4 2 5 - ΠΟΛΥ ΣΗΜΑΝΤΙΚΟ 8 13 16 Επιλογή χρήσης του ρεπέρτορυ στην μητρική σας γλώσσα 124

ΚΑΘΟΛΟΥ ΠΟΛΥ ΣΗΜΑΝΤΙΚΟ 1 - ΚΑΘΟΛΟΥ 2 2 1 2 1 1 2 3 2 1 3 4 2 6 1 5 - ΠΟΛΥ ΣΗΜΑΝΤΙΚΟ 4 15 14 Αλλαγή\εξέλιξη των ρουμπρικών ΚΑΘΟΛΟΥ ΠΟΛΥ ΣΗΜΑΝΤΙΚΟ 1 - ΚΑΘΟΛΟΥ 0 0 0 2 1 1 0 3 2 3 0 4 7 7 1 5 - ΠΟΛΥ ΣΗΜΑΝΤΙΚΟ 1 12 20 Αλλαγή της σύνταξης των ρουμπρικών έτσι ώστε να μπορούν να είναι στη σωστή συντακτική σειρά οι λέξεις και να μην παρερμηνεύεται το νόημά τους ΚΑΘΟΛΟΥ ΠΟΛΥ ΣΗΜΑΝΤΙΚΟ 1 - ΚΑΘΟΛΟΥ 1 0 1 2 0 1 0 3 1 2 0 125

4 4 5 2 5 - ΠΟΛΥ ΣΗΜΑΝΤΙΚΟ 5 16 18 Αλλαγή-διόρθωση των όρων που είναι λάθος ή που δεν χρησιμοποιούνται πια ΚΑΘΟΛΟΥ ΠΟΛΥ ΣΗΜΑΝΤΙΚΟ 1 - ΚΑΘΟΛΟΥ 1 0 3 2 0 1 1 3 3 4 0 4 4 3 1 5 - ΠΟΛΥ ΣΗΜΑΝΤΙΚΟ 3 15 15 Χρήση περισσοτέρων ιατρικών-επιστημονικών όρων ΚΑΘΟΛΟΥ ΠΟΛΥ ΣΗΜΑΝΤΙΚΟ 1 - ΚΑΘΟΛΟΥ 1 1 6 2 1 4 2 3 2 4 3 4 4 3 0 5 - ΠΟΛΥ ΣΗΜΑΝΤΙΚΟ 3 11 10 Προσθήκη νέων ρουμπρικών 126

ΚΑΘΟΛΟΥ ΠΟΛΥ ΣΗΜΑΝΤΙΚΟ 1 - ΚΑΘΟΛΟΥ 1 2 2 2 1 3 3 3 2 2 0 4 5 5 1 5 - ΠΟΛΥ ΣΗΜΑΝΤΙΚΟ 2 11 15 Χρήση των material medica στην μητρική σας γλώσσα ΚΑΘΟΛΟΥ ΠΟΛΥ ΣΗΜΑΝΤΙΚΟ 1 - ΚΑΘΟΛΟΥ 1 0 3 2 2 0 0 3 1 2 6 4 3 4 1 5 - ΠΟΛΥ ΣΗΜΑΝΤΙΚΟ 4 19 12 Χρήση συνοπτικής materia medica ΚΑΘΟΛΟΥ ΠΟΛΥ ΣΗΜΑΝΤΙΚΟ 1 - ΚΑΘΟΛΟΥ 0 0 0 2 0 1 5 3 0 0 2 4 7 6 2 5 - ΠΟΛΥ ΣΗΜΑΝΤΙΚΟ 3 18 13 127

Αναζήτηση των ρουμπρικών με απευθείας χρήση λέξεων κλειδιών ή συνωνύμων ΚΑΘΟΛΟΥ ΠΟΛΥ ΣΗΜΑΝΤΙΚΟ 1 - ΚΑΘΟΛΟΥ 0 0 0 2 0 0 0 3 1 2 0 4 3 7 1 5 - ΠΟΛΥ ΣΗΜΑΝΤΙΚΟ 7 15 20 Ορθογραφική αναγνώριση των λέξεων που χρησιμοποιείτε για την εύρεση ρουμπρικών ΚΑΘΟΛΟΥ ΠΟΛΥ ΣΗΜΑΝΤΙΚΟ 1 - ΚΑΘΟΛΟΥ 0 0 2 2 0 2 1 3 2 4 2 4 3 7 2 5 - ΠΟΛΥ ΣΗΜΑΝΤΙΚΟ 5 11 14 Ομαδοποίηση ρουμπρικών που να ανήκουν σε αντίστοιχη κλασική παθολογία με σκοπό την ευκολότερη εύρεσή τους ΚΑΘΟΛΟΥ ΠΟΛΥ ΣΗΜΑΝΤΙΚΟ 128

1 - ΚΑΘΟΛΟΥ 0 2 6 2 2 2 2 3 1 2 3 4 4 3 1 5 - ΠΟΛΥ ΣΗΜΑΝΤΙΚΟ 4 19 10 Επιλογή καταγραφής χωριστά παλαιών και νέων συμπτωμάτων με πιθανή χρήση τους στην ανάλυση ΚΑΘΟΛΟΥ ΠΟΛΥ ΣΗΜΑΝΤΙΚΟ 1 - ΚΑΘΟΛΟΥ 0 1 1 2 1 2 0 3 4 2 4 4 3 7 0 5 - ΠΟΛΥ ΣΗΜΑΝΤΙΚΟ 2 12 17 Δυνατότητα διαφορικής διάγνωσης με προτεινόμενες ερωτήσεις ρουμπρικών κατά την ανάλυση ιστορικού ΚΑΘΟΛΟΥ ΠΟΛΥ ΣΗΜΑΝΤΙΚΟ 1 - ΚΑΘΟΛΟΥ 0 0 0 2 0 1 0 3 0 2 1 4 2 2 2 5 - ΠΟΛΥ ΣΗΜΑΝΤΙΚΟ 9 20 19 129

ΑΠΑΝΤΗΣΕΙΣ 2 Essey1 1. What is your current work situation? answered question 9 skipped question 20 Response, Percent Medical studen 44.4% 4 Doing intership 55.6% 5 Medical Specialist or Other (please specify): Responses 21: 1) Dentist 9/28/2011 2:01 PM 2) Homeopath 9/20/2011 12:51 AM 3) natural health professional 9/19/2011 8:24 PM 4) Practitioner (Germany) 9/19/2011 1:44 PM 5) Medical Specialist 9/17/2011 9:45 PM 6) specialst internal medicine/hematology 9/17/2011 7:38 PM 7) Family Practice 9/16/2011 7:38 PM 8) Other 9/16/2011 12:48 AM 9) MEDICINA CINESE, AGOPUNTURA 9/16/2011 12:11 AM 10) German Health Practicioner (Heilpraktiker) 9/16/2011 11:31 AM 11) Psychologist 9/16/2011 10:41 AM 12) Physician 9/15/2011 11:37 PM 13) IT Specialist 9/15/2011 9:22 PM 14) non-medical homeopath 9/15/2011 8:21 PM 15) Homeopath 9/15/2011 6:55 PM 16) Classical Homeopath 9/15/2011 6:46 PM 17) general practitioner 9/15/2011 12:01 AM 130

18) waiting for intership 9/15/2011 9:32 AM 19) practicing homeopathy in my clinic 9/15/2011 8:49 AM 20) Homeopath 9/14/2011 3:58 PM 21) medical doctor 9/13/2011 10:56 PM 2. How long have you been practising homeopathy for? answered question 29 skipped question 0 Response, Percent less than 5 years 58.6% 17 5-10 years 24.1% 7 more than 10 years 17.2% 5 3. Name the university/institution you received your training at homeopathy answered question 27 skipped question 2 Responses 27 1) International Academy of Classical Homeopathy 9/28/2011 9:31 PM 2) International Academy of Classical Homeopathy 9/28/2011 2:01 PM 131

3) International Academy of Classical Homeopathy 9/20/2011 5:33 PM 4) N/A 9/20/2011 5:31 PM 5) College of Homeopathy London + IACH 9/20/2011 12:51 AM 6) Vituolkas, 9/19/2011 8:24 PM 7) International Academy of Classical Homeopathy in Alonnisos 9/19/2011 1:44 PM 8) International Academy of Classical Homeopathy 9/17/2011 9:45 PM 9) I.R.M.S.O /Rome 9/17/2011 7:38 PM 10) Hahnemann Institute (Bogotá) - IACH, Alonnissos 9/16/2011 7:38 PM 11) School of Homeopathy 9/16/2011 12:48 AM 12) scuola di Medicina Omeopatica di VERONA 9/16/2011 12:11 AM 13) George Vithoulkas Foundation 4-year-course 9/16/2011 11:31 AM 14) International Academy of Classical Homeopathy 9/16/2011 10:41 AM 15) Alone 9/16/2011 10:38 AM 16) SIH (Studenteninitiative Homöopathie - students for homeopathy in vienna), Hahnemanngesellschaft in Augsburg, Vithoulkas Stiftung Stockdorf, International academy for classical homeopathy 9/15/2011 11:37 PM 17) International Academy of Classical Homeopathy Alonissos 9/15/2011 9:22 PM 18) Institut homeopatic de Catalunya + Aeneas video course (G. Vithoulkas) 9/15/2011 8:21 PM 19) international academy for classical homeopathy 9/15/2011 6:55 PM 20) International Academy of Classical Homeopathy 9/15/2011 6:46 PM 21) g. vithoulkas video course (london) 9/15/2011 2:37 PM 22) International Academy of Classical Homeopathy 9/15/2011 12:01 AM 23) International Academy of Classical Homeopathy 9/15/2011 9:32 AM 24) International school for classical homeopathy Hechtel, IACH 9/15/2011 8:49 AM 25) Westminster University, UK 9/14/2011 3:58 PM 26) International Academy of Classical Homeopathy 9/14/2011 11:52 AM 27) International Academy of Classical Homeopathy 9/13/2011 10:56 PM 4. How long did your training in homeopathy last? 132

answered question 29 skipped question 0 Response,Percent,Response,Count less than 12 months 6.9% 2 12-24 months 24.1% 7 24-36 months 24.1% 7 more than 36 months 44.8% 13 5. You practise homeopathy answered question 28 skipped question 1 Response,Percent, exclusively 39.3% 11 together with traditional medicine 32.1% 9 together with alternative medicine 21.4% 6 occasionally 17.9% 5 6. Which author s materia medica do you use? 133

answered question 29 skipped question 0 Response, Percent, Allen Corson Cowperthwaite s 13.8% 4 Boericke s 55.2% 16 Clarke John H 31.0% 9 George Vithoulkas 65.5% 19 Hahnemann Samuel s 37.9% 11 Hering Constantine s 20.7% 6 James Tyler Kent s 55.2% 16 Morrison s 58.6% 17 S. R.Phatak s 24.1% 7 Other (please specify)show Responses 3 1) Nash 9/15/2011 8:21 PM 2) T.F. allen encyclopedia 9/15/2011 6:55 PM 3) Mezger, Borland, Tyler 9/15/2011 6:46 PM 7. Which of the repertories below do you use? answered question 28 skipped question 1 Response, Percent, Boenninghausen 7.1% 2 134

H. Barthel and W. Klunker 7.1% 2 Jahr 0.0% 0 Kent 78.6% 22 Oscar E. BOERICKE, 17.9% 5 Phatak 14.3% 4 Robin Murphy 7.1% 2 Roger Van Zandvoort 7.1% 2 Synthesis 64.3% 18 Other (please specify)show Responses 1 (1) VES9/16/2011 7:38 PM 8. How well can you use a computer? answered question 29 skipped question 0 Response,Percent perfectly 13.8% 4 very well 55.2% 16 fair 24.1% 7 a little 6.9% 2 not at all 0.0% 0 9. What is your mastery of the English language? answered question 29 135

skipped question 0 Response,Percent perfect 24.1% 7 very good 41.4% 12 average 27.6% 8 a little 6.9% 2 not at all 0.0% 0 10. Are you familiar with any of the following software regarding homeopathy? answered question 26 Radar 96.2% 25 Hompath Classic 15.4% 4 Mac Repertory 34.6% 9 OpenRep Professional 11.5% 3 Complete Dynamics 11.5% 3 Homeopathy Pro 11.5% 3 Raduga(Радуга) 7.7% 2 Other (please specify) Responses 3 2) none 9/28/2011 9:31 PM 3) No 9/17/2011 7:38 PM 4) Synthesis 9/15/2011 8:21 PM Essay2 1. Which of the following software regarding homeopathy do you use? answered question 21 136

skipped question 0 Response, Percent Radar 90.5% 19 Hompath Classic 0.0% 0 Mac Repertory 19.0% 4 OpenRep Professional 4.8% 1 Complete Dynamics 4.8% 1 Raduga 9.5% 2 Other (please specify) Replies 1 1) isis vision 9/16/2011 10:35 AM 2. How often do you update? answered question 19 skipped question 2 Response, Percent as soon as there is a new edition in the market 15.8% 3 not very often 42.1% 8 Never, I m satisfied with my current edition 42.1% 8 Other (please specify)replies 2 (1) as i see fit 9/20/2011 12:53 AM (2) When the program`s owner blocks your old software 9/16/2011 10:10 PM 3. How long have you been using this type of software for? 137

answered question 21 skipped question 0 Response, Percent, less than 6 months 4.8% 1 6-18 months 28.6% 6 more than 18 months 66.7% 14 4. Did you have any trouble using it? answered question 21 skipped question 0 Response, Percent, A lot 14.3% 3 Some 52.4% 11 Little 19.0% 4 Not at all 14.3% 3 5. How easy is it to find rubrics? answered question 21 138

skipped question 0 Response, Percent very easy 19.0% 4 quite easy 52.4% 11 not so easy 23.8% 5 difficult 0.0% 0 very difficult 4.8% 1 6. How often do you use the teaming up of rubrics option (merge)? answered question 21 skipped question 0 Response, Percent very often 14.3% 3 often 23.8% 5 seldom 42.9% 9 I m not familiar with its use 23.8% 5 7. Do you use the creation of your personal repertory option by adding your own rubrics? answered question 21 skipped question 0 139

Response, Percent often 19.0% 4 seldom 19.0% 4 never 52.4% 11 I m not familiar with it 9.5% 2 8. Do you check which rubrics the result were based on? answered question 21 skipped question 0 Response, Percent, always 42.9% 9 often 42.9% 9 seldom 9.5% 2 never 4.8% 1 9. Do you use the software answered question 21 skipped question 0 Response, Percent for all your cases 47.6% 10 mostly for difficult - particular cases 47.6% 10 only for difficult particular cases 4.8% 1 140

10. d.6 Do you use it mostly answered question 21 skipped question 0 to find a remedy 57.1% 12 as an electronic repertory, replacing the book 66.7% 14 as an electronic material media, replacing the book 9.5% 2 as a filing system(keep a cases list) 14.3% 3 Essay3 1. Would you like to be able to use the software in your mother tongue? answered question 19 skipped question 0 Response, Percent, Yes 57.9% 11 No 5.3% 1 Of no importance 36.8% 7 141

2. Would you like the software to contain homeopathy e-books (repertory, materia medica, organon, levels of health, ect)? answered question 19 skipped question 0 Response: Percent, Yes 89.5% 17 No 0.0% 0 Of no importance 10.5% 2 3. Would you like separate information (documentation) for every rubricremedy combination: like authors, provings, materia medica? answered question 19 skipped question 0 Response: Percent, Yes 73.7% 14 No 15.8% 3 Of no importance 10.5% 2 142

4. Would you be interested in using multimedia for inport/export several informations (e.g. photographs of symptoms, video, Rx ect ) answered question 19 skipped question 0 Response: Percent, Yes 89.5% 17 No 10.5% 2 Of no importance 0.0% 0 5. Would you be interested in statistical analysis and graphs of the result? answered question 19 skipped question 0 Response: Percent, Yes 68.4% 13 No 10.5% 2 Of no importance 21.1% 4 6. Would you be interested in graphs of the statistical progress of your patients course? answered question 18 143

skipped question1 Response: Percent, Yes 61.1% 11 No 11.1% 2 Of no importance 27.8% 5 7. Would you like to be able to record and file personal data about your patients? answered question 19 skipped question 0 Response: Percent, Yes 100.0% 19 No 0.0% 0 Of no importance 0.0% 0 8. Would you like to be able to record older visits and previous prescriptions? answered question 19 skipped question 0 Response, Percent, 144

Yes 94.7% 18 No 0.0% 0 Of no importance 5.3% 1 9. Grade the following features according to importance for a new homeopathic software (1 for the least important, 5 for the one you consider the most important) answered question 18 skipped question 1 Multiple features 11.1% (2) 11.1% (2) 44.4% (8) 16.7% (3) 16.7% (3)18 Success rate of remedy suggested 0.0% (0) 5.6% (1) 11.1% (2) 16.7% (3) 66.7% (12)18 Use of repertory 0.0% (0) 0.0% (0) 5.6% (1) 5.6% (1) 88.9% (16)18 Filing of patients data 0.0% (0) 22.2% (4) 38.9% (7) 27.8% (5) 11.1% (2)18 Trainee/ student friendly 5.6% (1) 5.6% (1) 16.7% (3) 44.4% (8) 27.8% (5)18 User friendly 145

0.0% (0) 0.0% (0) 5.6% (1) 38.9% (7) 55.6% (10)18 Accessibility 0.0% (0) 16.7% (3) 16.7% (3) 27.8% (5) 38.9% (7)18 Internet based 11.1% (2) 11.1% (2) 50.0% (9) 5.6% (1) 22.2% (4)18 Price 0.0% (0) 5.6% (1) 33.3% (6) 5.6% (1) 55.6% (10)18 Essay4 1. Which operating system would you rather use? answered question 19 skipped question 0 Response,Percent WINDOWS XP 52.6% 10 WINDOWS VISTA 21.1% 4 WINDOWS 7 31.6% 6 MACINTOSH 10.5% 2 Other (please specify) 0 146

2. Would you like to be able to use a mobile application? answered question 19 skipped question 0 Response,Percent Yes 63.2% 12 No 15.8% 3 Of no importance 21.1% 4 3. Would you like to be able to contact and exchange data with different users? answered question 19 skipped question 0 Response, Percent Yes 78.9% 15 No 5.3% 1 Of no importance 15.8% 3 4. Would you like to be able to e-mail patient s medical history? answered question 19 147

skipped question 0 Response, Percent Yes 78.9% 15 No 15.8% 3 Of no importance 5.3% 1 5. Would you like to be able to print the medical history of your patients? answered question 19 skipped question 0 Response, Percent Yes 100.0% 19 No 0.0% 0 Of no importance 0.0% 0 6. Do you think that the world-wide collection of data in order to further research, evolve and secure homeopathy is a good idea? answered question 19 148

skipped question 0 Response, Percent Yes 94.7% 18 No 0.0% 0 Of no importance 5.3% 1 7. Would you be interested in a secure, reliable, universal, case and drug database, which could be accessed for educational reasons? answered question 19 skipped question 0 Yes 89.5% 17 No 5.3% 1 Of no importance 5.3% 1 Essay 5 1. Would you like to be able to use the repertory in your mother tongue? answered question 20 skipped question 0 Response: Percent, 149

Yes 70.0% 14 No 15.0% 3 Of no importance 15.0% 3 2. Would you like to be able to use more than one repertories? answered question 20 skipped question 0 Response: Percent, Yes 60.0% 12 No 25.0% 5 Of no importance 15.0% 3 3. Do you find the development of rubrics important? answered question 20 skipped question 0 Response: Percent, Yes 100.0% 20 No 0.0% 0 Of no importance 0.0% 0 150

4. Do you think that it would be useful to rephrase rubrics so that the structure of the sentences is clear and the meaning is not misinterpreted? answered question 20 skipped question 0 Response, Percent, Yes 95.0% 19 No 5.0% 1 Of no importance 0.0% 0 5. Would you be interested in further explanation of the rubrics answered question 20 skipped question 0 Response: Percent,, Yes 85.0% 17 No 5.0% 1 Of no importance 10.0% 2 151

6. Do you think that incorrect or no longer in use terms should be changed? answered question 19 skipped question 1 Response: Percent, Yes 84.2% 16 No 15.8% 3 Of no importance 0.0% 0 7. Would you be interested in rephrase of rubrics by using more medical scientific terms? answered question 20 skipped question 0 Response: Percent, Yes 45.0% 9 No 30.0% 6 Of no importance 25.0% 5 8. Would you be interested in the addition of new rubrics? 152

answered question 20 skipped question 0 Respons: Percent, Yes 80.0% 16 No 10.0% 2 Of no importance 10.0% 2 9. Would you like to be able to search for rubrics with the simple use of a single key- word or synonym? answered question 20 skipped question 0 Response: Percent, Yes 100.0% 20 No 0.0% 0 Of no importance 0.0% 0 10. Would you be interested in the spelling check by autosuggesting of the words used to find rubrics? answered question 20 153

skipped question 0 Yes 65.0% 13 No 10.0% 2 Of no importance 25.0% 5 Essay 6 1.Would you like to be able to use materia medica in your own language? answered question 21 skipped question 0 Response: Percent Yes 57.1% 12 No 14.3% 3 Of no importance 28.6% 6 2.Would you rather use the abridged or the complete materia medica? answered question 21 154

skipped question 0 Response: Percent: abridged 4.8% 1 complete 33.3% 7 both 61.9% 13 3. Would you like to be able to use more than one materia medica? answered question 21 skipped question 0 Response: Percent, Yes 85.7% 18 No 14.3% 3 Of no importance 0.0% 0 4. Would you like to be able to use a combination of materia medica while looking into a patient s medical history? answered question 21 skipped question 0 155

Response: Percent: Yes 90.5% 19 No 0.0% 0 Of no importance 9.5% 2 5. Would you like to be able to record separately old symptoms, new symptoms and possibly their use while getting the result? answered question 21 skipped question 0 Response: Percent: Yes 76.2% 16 No 4.8% 1 Of no importance 19.0% 4 6. Would you like to be able to use a combination of repertories while making the analysis in a patient s medical history? answered question 21 skipped question 0 Response: Percent: 156

Yes 61.9% 13 No 28.6% 6 Of no importance 19.0% 4 7. Would you like the result to be based on answered question 20 skipped question 1 Response: Percent, The grand total of the symptoms (totality) 15.0% 3 The use of an expert system 15.0% 3 both 75.0% 15 8. While doing the analysis in a case, would you like to have the possibility of multiple diagnosis(propossed remedies), together with suggested rubric queries? answered question 21 skipped question 0 Response: Percent, Yes 85.7% 18 No 0.0% 0 Of no importance 14.3% 3 157

9. Would you like to be able to select a remedy and turn to the system for questions that will either confirm or reject this choice of yours? answered question 21 skipped question 0 Response: Percent, Yes 90.5% 19 No 0.0% 0 Of no importance 9.5% 2 10. Please write your comments, additions or ideas about a new, internet based, homeopathic software. answered question 6 ΣΥΝΕΝΤΕΥΞΕΙΣ 1 η συνέντευξη -Το χρησιμοποιώ από τότε που βγήκε, περίπου το 1986(00:36) 158

-το έχω κάνει update αρκετές φορές, σε κάθε καινούρια έκδοση(2:20), λόγο και μιας συνεργασίας μου στέλνουν κάθε φορά την νέα έκδοση που κυκλοφορούν -ναι βέβαια, πιο αποτελεσματικό γιατί παλιά ψάχναμε στο ρεπέρτορυ με τις ώρες,τώρα τα βάζεις μέσα και σου δίνει μια ιδέα(2:54) -ναι, ναι, ναι πολύ πιο γρήγορο και αυτό που είναι πιο η ευχρηστία, παλιά τα γράφαμε τα συμπτώματα, τα ψάχναμε, σημειώναμε τους βαθμούς, βάζαμε σελιδοδείκτες για να συγκρίνουμε. Αυτή η σύγκριση τώρα γίνεται αυτόματα και σου βγάζει κάποιες προτάσεις πολύ πιο γρήγορα, βέβαια γλυτώνεις πολύ χρόνο. (3:06-3:30) -όχι σε όλα τα περιστατικά, στα δύσκολα ναι. Όταν δεν βγάζω εύκολα φάρμακο, αν από την αρχή εντοπίσω κάποιο φάρμακο, δεν το πολυχρησιμοποιώ, το χρησιμοποιώ με λίγα συμπτώματα για να το επιβεβαιώσω. (3:33) -σαν ρεπέρτορυ ναι, το βλέπω και το αποτέλεσμα καμιά φορά (3:51) -συνήθως είναι κοντά στα πέντε πρώτα φάρμακα το αποτέλεσμα (4:02) -εύκολα το έμαθα αρκετά (4:08) -έχω και μια έφεση στα ηλεκτρονικά. Κάποιος που δεν μπορεί να γράψει ούτε στο word ας πούμε θα δυσκολευτεί. (4:18) -αν έχεις σχέση και με άλλα προγράμματα είναι πολύ εύκολο. (4:29) -εύκολο μου φάνηκε από την αρχή. Μπήκα εύκολα στη φιλοσοφία του. (5:08) -πρέπει να βάλεις πραγματικές περιπτώσεις, να το δουλέψεις μαζί με τον άρρωστο για να δεις αν πράγματι είναι πιο εύκολο η λιγότερο εύκολο. (5:13) 159

-το merge το έχω χρησιμοποιήσει, το eliminate το ξέρω. Αυτά εντάξει, δεν τα πολυχρησιμοποιώ, κάποιες combination σε ρούμπρικες τις κάνω όταν είναι άσχετες ας πούμε μεταξύ τους και θέλω να τις συνδέσω. (5:52) -αυτό που κοιτώ πιο πολύ είναι το αποτέλεσμα του expert system VES άλλα και το flat repertorisation σου δίνει κάποιες ιδέες. (6:16) -η materia medica είναι εύχρηστη για κάποια φαρμακεία μικρά που δεν τα καλοθυμάσαι, κοιτάς να δεις κάποια συμπτώματα για να ρωτήσεις. (6:31) -τα κρατώ για repertorisation. (7:31) -το Vithoulkas view είναι αυτό που βλέπω πιο συχνά. (9:12) -αυτό που με βοηθά είναι το help στο F1. (11:11) -για καταγραφή στοιχείων χρησιμοποιώ κάτι άλλο. (11:30) -το radar έχει δικό του. Το win Chip δεν το έχω χρησιμοποιήσει, δεν το έχω κάνει καν register. (12:24) -αυτά που κρατώ μετά την ανάλυση, πάω στο save case που λέει και γράφω το όνομα του ασθενούς. Δεν κρατώ άλλα στοιχεία, δηλαδή αν θέλω να ανατρέξω συνήθως κάνω μια εκτύπωση και τη βάζω στο φάκελο και κάθε φορά σε κάθε επίσκεψη βάζω ασθενή με νούμερο 1,2,3 ανάλογα με τις επισκέψεις που έχει έρθει ο συγκεκριμένος. (12:54) -το προσθέτω έτσι με το ίδιο όνομα και αριθμό επισκέψεων αλλά τους ασθενείς τους κρατώ σε πρόγραμμα σε άλλη μορφή και τα ραντεβού τα κρατώ στο Google. (13:54) 160

-το ιστορικό το καταγράφω σε χαρτί γιατί προϋποθέτει να ξέρεις τυφλό για να το περάσεις στον υπολογιστή και όσες φορές προσπάθησα να μάθω τυφλό, είδα ότι θέλει πολύ εξάσκηση. (15:23) - έχω φτιάξει μια φόρμα που χρησιμοποιώ για να φτιάχνω το ιστορικό και είναι για τα γενικά στοιχεία. Είναι κλασσική φόρμα τροποποιημένη, την έχω προσαρμόσει πιο πολύ στα δικά μου. Παλιότερα είχαμε φτιάξει σφραγίδα με αυτά που χολιαζόντουσαν ενώ τώρα είναι πιο εύκολο να το εκτυπώσεις. (16:42) -παίρνω το ιστορικό με δικό μου τρόπο που είναι τα κεφάλαια. Ας πούμε γράφω πρώτα τα σχετικά με το mind, τα σχετικά με τον ύπνο, κλπ και στο καθένα τους τροποποιητικούς παράγοντες. (17:09) -όπως το λέει το ιστορικό ο ασθενής μπορεί να μου πει κάτι για τον ύπνο και δεν το γράφω με τη σειρά που μου το λέει αλλά ξαναπηγαίνω εκεί που έχω γράψει sleep και το γράφω. (17:16) -τη φόρμα την έχω στο μυαλό και ακλουθώ τα κεφάλαια όπως είναι στο ρεπέρτορυ. (17:30) -δεν θα τα δεις διάσπαρτα επιθυμίες-απέχθειες μαζί, τον ύπνο μαζί, τα ψυχολογικά μαζί, είναι ανάλογα πως θα τα πει ο ασθενής. Δεν είναι ότι αρχίζω πάντα με ένα κεφάλαιο και μετά πάω στο άλλο, στο άλλο. (17:40) -ξεκινώ με το πρόβλημα του και μετά αν μπει στο θέμα ο ύπνος θα το συμπληρώσω στο κεφάλαιο ύπνος. Το καθένα αυτόνομο, δεν χάνεσαι μέσα στο ιστορικό. Είναι όλα μαζεμένα. (18:00) -από ρεπέρτορυ χρησιμοποιώ το synthesis και από materia medica διάφορες. (18:20) 161

-δεν κοιτώ τους συγγραφείς, με ζαλίζει να βάλω το view που φαίνονται. Είναι λίγο ζαλιστικό. (19:00) -βασίζομαι σίγουρα και στο ρεπέρτορυ αλλά δεν είναι μόνο αυτό. Βλέπω και το αποτέλεσμα. Ας πούμε πολλές φορές μπορεί να μου δίνει ένα φάρμακο και εγώ να δω κάτι άλλο το οποίο να έρχεται δεύτερο η τρίτο και εγώ να δώσω αυτό. (19:30) -αυτό εξαρτάται και απτά συμπτώματα που θα του βάλεις μέσα. Αν κάποια συμπτώματα είναι από το essence και δεν μπορείς να τα βάλεις μέσα, τα λαμβάνεις υπόψη σου και δίνεις ανάλογα φάρμακα. (19:45) -χρησιμοποιώ το ψαλτήρι (search) και μπορείς να κανείς συνδυασμό συμπτωμάτων για να βρεις τις γνώστες ρουμπρίκες. (20:47) -είναι πολύ εύκολο στη χρήση. Με το που γράφεις το πρώτο γράμμα σου φέρνει τη λέξη. Το foot δεν το βρίσκει γιατί είναι feet. Πρέπει να ξέρεις τα συνώνυμα και τις λέξεις πως χρησιμοποιούνται στο ρεπέρτορυ. (22:02) -(προτείνει) εδώ να πηγαίνεις να γράφεις και να βάζεις γράμματα να σου φέρνει τα φάρμακα και διπλά να επιλεγείς τη δυναμοποίηση, να διαλέγεις πόσες κάψουλες θα δώσεις, και τη δυνατότητα να τυπώσεις τη συνταγή. Τρόπος χορήγησης πχ μια κάθε πρωί προ φαγητού. Πάντα σημειώνω και πιθανότητα αλλού φάρμακου η πιο θα ακολουθητέε μετά. (36:36) -το επίπεδο υγείας δεν το γράφω, το υπολογίζω αλλά δεν το καταγράφω. Είναι από την εμπειρία. Ίσως θα έπρεπε να το γράφω, για διδακτικούς λόγους πιο πολύ. Καμιά φορά σημειώνω τον τελευταίο πυρετό. (38:33) -(ψάχνει να βρει μια λειτουργιά) Κάπου το είχα βρει αλλά δεν μπόρεσα να το ξαναβρώ. Έχει επίσης και ρουμπρίκες ανάλογα με την παθολογία αλλά δεν το χρησιμοποιώ. (39:34) 162

-(επεξηγεί λειτουργιά) Δεν το έχω χρησιμοποιήσει ούτε αυτό πολύ. Μπαίνεις από εδώ από το windows, το access του synthesis. Συνήθως τα ανοίγει μαζί αλλά από πίσω είναι το παράθυρο από το γενικό ρεπέρτορυ, αν το κατεβάσεις δηλαδή, γιατί αν το κλείσεις, αν το μετακινήσεις δηλαδή είναι κάπου εκεί πίσω. (40:25) -δεν έχω καθίσει να ασχοληθώ πολύ. (42:34) -έχει διαφορά που δεν τα χρησιμοποιώ. (44:47) -έχει ίσως κάποια που χρησιμοποιώ καμιά φορά, να σου δείξω. (δυσκολεύεται να τα βρει) Έχει κάποια σαν αυτό εδώ και που παίρνει όλα τα συμπτώματα με βάση τις υπογραμμίσεις, με βάση τα συμπτώματα και τις υπογραμμίσεις, με βάση τις μικρές ρουμπρίκες, τα μικρά φάρμακα, και τα προέχοντα. Κάνει μια ανάλυση και σου λέει. Βγαίνει από το option analysis αλλά δεν ξέρω ακριβώς με ποιο τρόπο. Ξέρω το εικονίδιο και το βγάζω από εδώ. (44:50-45:52) (χρησιμοποιεί πιο πολύ το πληκτρολόγιο απτό ποντίκι) -έχει διάφορες εδώ αναλύσεις τις οποίες δεν τις χρησιμοποιώ. (46:35) -πολύ εύκολο είναι να αλλάξεις τον βαθμό. Πατάς 1, βάζει 1, το 2 βάζει 2. Έχει μέχρι 10 υπογραμμίσεις. Φαίνεται βασικά μέχρι 4, αν θες όμως πας εδώ και σου λέει να διαλέξεις υπογραμμίσεις. (48:25) - αυτά είναι πράγματα που δεν τα πολυχρησιμοποιώ. Υπάρχει δυνατότητα να βάλεις 10 υπογραμμίσεις και έχει εδώ και άλλες δυνατότητες που δεν τις έχω χρησιμοποιήσει. (49:00) -υπάρχει και το hasten module, δεν έχω ασχοληθεί όμως αυτά. Μόνο με το VES και το flat. (49:55) -έχει πράγματα ας πούμε που δεν τα έχω δει. (50:01) 163

-ωραίο είναι να κανείς extract δηλαδή να διαλέξεις ένα φάρμακο όπως το Arsenic σε 2-3 υπογραμμίσεις σε ρουμπρίκες που έχουν μέχρι 50 φάρμακα και να δεις και ένα δεύτερο φάρμακο, την belladonna φερειπειν σε 3-4 υπογραμμίσεις σε ρουμπρίκες 50 φαρμάκων και να ζητήσεις να πάρεις τα κοινά. (50:11) -αυτό μόνο για να κανείς μαθήματα. Διαφοροδιάγνωση δυο φαρμάκων και γενικά να ετοιμάσεις ένα μάθημα. (51:08) -είναι εργαλείο χρήσιμο για εκπαιδευτικούς λόγους. (53:00) -επίσης έχει διαφορά πρόχειρα. Μπορείς να πάρεις αυτά τα συμπτώματα και να τα πας σε άλλο φύλο να κανείς δυο διαφορετικές αναλύσεις. (54:00) -η βάζεις εκ των πρότερων τα συμπτώματα και τα συνδυάζεις για να τα χρησιμοποιείς οπότε θες και να μην τα ψάχνεις. (54:33) -μπορείς να φορτώσεις κάποια συμπτώματα από το clipboard 1 στο clipboard2 και μπορείς να έχεις τις πιο συνηθισμένες επιθυμίες η απέχθειες. (55:45) -το merge είναι ένα ωραίο εργαλείο που έχει. Δεν έχω κάνει ποτέ το δικό μου ρεπέρτορυ αλλά επειδή έχει κάποιες ελλείψεις θα μπορούσα να το κάνω. (60:01) -εδώ μπορείς να προσθέσεις συμπτώματα, φάρμακα σε ρουμπρίκες κτλ. Να προσθέσεις κάποιο φάρμακο και να φτιάξεις το δικό σου ρεπέρτορυ. (61:00) -ας πούμε στο general-heat η μάλλον extremities-heat-foot-uncover-soles ας πούμε το medorrhinum το έχει με μικρά. Αυτό μπορείς να το αλλάξεις σε πιο μεγάλη ένταση γιατί το έχεις συναντήσει πολλές φορές ότι έχει ξεσκεπάσει τα ποδιά και στο σκέτο uncover foot έχει το sulphur, θα μπορούσε να έχει και το medorrhinum. (62:52) - αλλά εν πάση περιπτώσει το ρεπέρτορυ είναι ένα πολύ κάλο βοηθητικό εργαλείο. (63:04) 164

-παλιά το χρησιμοποιούσα χώρια από το ιστορικό, τώρα κατά τη διάρκεια του ιστορικού δεν τα περνά όλα τα συμπτώματα αλλά περνά πέντε συμπτώματα που είναι ενδιαφέροντα και με κατευθύνει. (63:25) -παλιά έπαιρνα το ιστορικό και μετά περνούσα τα συμπτώματα αφού έφευγε ο ασθενής. (63:39( -το WinChip είναι αρκετά δυνατό πρόγραμμα αλλά το βρίσκω μπερδεμένο και χρησιμοποιώ άλλο που έχω φτιάξει μόνος μου. (64:36). 2 η συνέντευξη -είναι ένα πρόγραμμα που χρησιμοποιώ καθημερινά στην δουλειά μου κυρίως λόγω του ότι έχει πολύ καλά ταξινομημένο το ρεπερτορυ(0:17) -δηλαδή αντί να χρησιμοποιώ το βιβλίο ανοίγω το κομπιούτερ. Μπορώ πολύ εύκολα να βρω ένα σύμπτωμα, έχω μάθει να το χρησιμοποιώ πολύ καλά και βρίσκω ένα σύμπτωμα που θέλω γρήγορα(00:21) -Κι αυτή είναι η κύρια του χρησιμότητα(0:34) -Να μου πει δηλαδή ο ασθενής ένα σύμπτωμα και να το βρω πολύ γρήγορα(0:46) -Σίγουρα υπάρχουν τρόποι βελτίωσης του search δεν είναι πολύ καλό θα έλεγα search δηλαδή άμα κάποιος ξέρει περίπου ικανοποιητικά το ρεπέρτορυ μπορεί να το χρησιμοποιήσει πολύ καλά, αν κάποιος είναι αρχάριος ίσως, σίγουρα δυσκολεύεται πιο πολύ.(1:10) -δεν θυμάμαι να είχα ιδιαίτερες δυσκολίες όταν μάθαινα να το χρησιμοποιώ(1:28) -ενώ στην αρχή το χρησιμοποιούσα και για να βλέπω τις λύσεις που προσφέρει τελευταία δεν το κοιτάω πολύ αυτό. Δηλαδή το αποτέλεσμα, τα αποτελέσματα του 165

δεν είναι τόσο ικανοποιητικά. Οπότε κυρίως είναι ένα εργαλείο που αντικαθιστά το ρεπέρτορυ παρά που βοηθά στην επίλυση.(1:33-1:55) -επίσης όσον αφορά το ρεπέρτορυ ενώ είναι ένα πρόγραμμα που είναι πάρα πολλά χρόνια που εξελίσσεται βλέπω ότι και το λένε και άλλοι δηλαδή οι πιο έμπειροι από εμένα οι εκδόσεις του οι τελευταίες δεν είναι καλύτερες. μπορώ να πω ότι είναι και χειρότερες από τις προηγούμενες(2:08) -δηλαδή το synthesis το παλιό από το πρόγραμμα που χρησιμοποιούσα ήταν καλύτερο από το τωρινό. Επειδή μπήκαν πολλές προσθήκες(2:40) -δεν το αναβαθμίζω έχω πάρει ένα κι από τότε κρατάω αυτό (3:00) -όταν χρειάστηκε να αλλάξω κομπιούτερ πήρα από το ιντερνέτ μια αναβάθμιση αλλά δεν βλέπω να είναι καλύτερα, δεν είδα κάποια διαφορά στο αποτέλεσμα απλά μπήκαν πιο πολλοί συγγραφείς στο ρεπέρτορυ οι όποιοι δεν βοήθησαν στην αποτελεσματικότητα.(3:09-3:33) -τα υπέρ του είναι ότι μπορεί κάποιος να βρίσκει εύκολα το σύμπτωμα δηλαδή άμα ξέρει κάποιος το ρεπέρτορυ βρίσκει εύκολα το σύμπτωμα. Μπορεί να το χρησιμοποιεί και την ώρα της συνέντευξης και είναι δηλαδή άμα το συγκρίνεις με ένα βιβλίο η διαφορά πολύ μεγάλη (3:42) -Στην χρήση είναι πιο γρήγορα μέσα σε ένα λεπτό βρίσκεις σύμπτωμα ενώ από το βιβλίο μπορεί να κάνεις 1 λεπτό ίσως και παραπάνω(4:11) -σχεδόν πάντα το χρησιμοποιώ για το ρεπέρτορυ οπότε Σχεδόν για όλα τα cases, μπορεί κάποιες φορές να μην το χρησιμοποιήσω αλλά είναι σπάνιες.(4:33) -Τα χω χρησιμοποιήσει κάποια χαρακτηριστικά (π.χ. merge) αλλά δεν τα χρησιμοποιώ συχνά γιατί δεν χρησιμοποιώ την λύση πλέον.(5:05) 166

-Αυτό που χρησιμοποιώ πιο πολύ είναι το λεγόμενο flat repertorisation δηλαδή ένα matrix που μου έχει από την μια μεριά τα συμπτώματα και από την άλλη τα φάρμακα και βλέπω ποια από τα συμπτώματα που έχω βάλει καλύπτονται από το κάθε φάρμακο Και μπορεί να με βοηθήσει στην επιλογή του φαρμάκου. (5:33-5:54) -Βήχας που καλυτερεύει στον ανοιχτό αέρα: διάλεξα μια ρούμπρικα που ξέρω ότι υπάρχει στο ρεπέρτορυ, αλλά δεν είμαι σίγουρος ακριβώς πως είναι. Πατώ το ερωτηματικό cough open air amel. Το βρήκε αμέσως. Είναι open air αυτό δεν ήμουν σίγουρος πως είναι αλλά μου το βγάλε αμέσως και τη βρήκα. δηλ πολύ γρήγορα πήγα εκεί που θέλω. (6:37) -Αν πάω σε μια που ξέρω ακριβώς πως είναι π.χ. Mind timidity πληκτρολογώντας τα δύο πρώτα γράμματα m I enter, t I m μου έβγαλε time, timidity, επιλέγω πατάω enter και μου το έβγαλε.(07:07) -έχω μάθει να το χρησιμοποιώ πολύ γρήγορα. Ποτέ δεν έχω χρησιμοποιήσει πάνω από 4 υπογραμμίσεις. Γνωρίζω πολλά features τα έχω χρησιμοποιήσει αλλά όχι πολύ. Κυρίως πειραματικά(07:45) -Κυρίως για μένα είναι να δω ποια συμπτώματα καλύπτονται από ποια φάρμακα και όχι να μου υπολογίσει ο υπολογιστείς κάτι για να μου το βγάλει. (9:28). -Αρνητικό του είναι ότι δεν είναι ένα εργαλείο επίλυσης στο οποίο μπορείς να στηριχτείς. Δεν είναι. (9:52) -Δηλαδή αν είναι κάποιος ομοιοπαθητικός μέτριος που θέλει να βάλει τα συμπτώματα να του βγάλει το πρόγραμμα φάρμακο πολλές φορές θα απογοητευθεί, θα πέσει έξω (10:02) -Νομίζω ότι κάποια συμπτώματα κλειδιά από κάποια φάρμακα δεν υπογραμμίζονται όπως θα έπρεπε(10:21) 167

-Το μεγάλο πρόβλημα είναι ότι χάλασε το ρεπέρτορυ, έχουν μπει πολλές προσθήκες- αναξιόπιστες. Βλέπω το συγγραφέα για να δω ποια φάρμακα είναι valid της ρούμπρικας ποια είναι έγκυρα και ποια μη έγκυρα ανάλογα τον συγκραφέα.(10:32) -Αν όμως κήπους βάζει συμπτώματα μέσα για ένα case που θα του βγάλει ένα αποτέλεσμα που δεν είναι αξιόπιστο επειδή έχουν μπει πολλές προσθήκες. (10:56) -και πιστεύω πως η μηχανή που επεξεργάζεται το αποτέλεσμα θα έπρεπε να υπολογίζει κάποια συμπτώματα πιο έντονα. Τα συμπτώματα κλειδιά για κάθε φάρμακο. (11:16) -σίγουρα η μεγάλη δυσκολία στο πρόγραμμα είναι να βάλεις τα σωστά συμπτώματα. Άμα βάλεις τα σωστά έχεις μεγάλες πιθανότητες να βρεις το φάρμακο αλλά πιστεύω ότι κάποιος που τα βάζει σωστά, που ξέρει πολύ καλή ομοιοπαθητική, είναι σε θέση να βρει το φάρμακο και χωρίς την βοήθεια του προγράμματος. (11:41) -πολλές φορές δεν βρίσκω αυτό που θέλω επειδή μπορεί να το ψάξω με μια παρόμοιε η συνώνυμη λέξη. Να μην ξέρω κάποιος να είναι ντροπαλός καίγω να ψάχνω shy μπορεί να μη το βρω. Άλλες φορές ψάχνω μια λέξη και είναι παραπλήσια και μπορεί να μη τη βρω. (12:50) -η το diarrhea να μη το γράψω ακριβώς. Δεν ξέρω πως το γραφεί ακριβώς με e ή one. Υπάρχουν νομίζω το δίφθογγο επειδή το πήραν από τα ελληνικά. Αυτό είναι ένα παράδειγμα που μπορεί να μη το βρεις. Θα δυσκολευτείς πολύ να το βρεις. Μια εξέλιξη θα μπορούσε να προβλέπει ας πούμε τι μπορεί να ψάχνει κάποιος. Τι μπορεί να γράψει κάποιος ψάχνοντας το diarrhea η κάποια άλλη λέξη. (14:30) 168

-θεωρώ ότι πρέπει να έρθει ένα καινούργιο εργαλείο. Να είναι απλό στη χρήση και να μπορεί να χρησιμοποιείται και για τα αποτελέσματα του, όχι μόνο για το ρεπέρτορυ. (15:21) -ένα ρεπέρτορυ αποτελεί ανάγκη στην ομοιοπαθητική κοινότητα άρα ένα καινούργιο εργαλείο που θα έχει ένα αξιόπιστο ρεπέρτορυ και ένα κάλο expert system, brain, όπως και ένα δυνατό search. (15:52) -το χρησιμοποιώ πολλά χρονιά. Έχει πολλά κουμπιά που δεν τα ξέρω, η μπορεί να ξέρω τι είναι αλλά δεν τα έχω χρησιμοποιήσει ποτέ. Π.χ. αυτή η λάμπα δεν ξέρω τι είναι. Δεν πρέπει να έχει πολλά χαρακτηριστικά για να είναι πιο εντυπωσιακό αλλά να είναι απλό. (16:35) 3 η συνέντευξη Έχει πολύ μεγάλη ύλη μέσα ομοιοπαθητικής, έχει πολλά ρεπέρτορυ, είναι εύκολο στη χρήση (1:37) -γιατί είναι το πρόγραμμα που μαθαίνεις γιατί το χρησιμοποιούν και οι άλλοι και το συνηθίζεις (1:46) -η ευρητηριολόγηση γίνεται πολύ γρήγορη, βγαίνουν τα αποτελέσματα(2:17) -εντάξει, έχει και πάρα πολλά βιβλία και ότι θες το βρίσκεις αμέσως. (2:18) -έχει search που μόνο μια λέξη σου βγάζει τις ρουμπρίκες που υπάρχουν, ότι υπάρχει τελεσάντων. Γενικά κάλο είναι αλλά ίσως μπορεί να γίνει λίγο πιο εύκολο στη χρήση του. Αλλά είναι αποτελεσματικό. (2:51) 169

-γενικά πριν δουλέψω με το πρόγραμμα είχα μια εξοικείωση με το βιβλίο του synthesis γητευτές τις ρουμπρίκες τις οποίες ήθελα να βρω ήξερα που είναι και πήγαινα αμέσως η και να μην τις ήξερα η και να μην πήγαινα αμέσως με έβγαζε το search η χρησιμοποιούσα τις παραπομπες.(3:26) -εύκολο το θεωρώ απλά όλες τις δυνατότητες του ακόμα δεν τις χρησιμοποιώ. Δηλαδή χρησιμοποιώ κάποια στάνταρ πράγματα και θέλω ακόμα να το μελετήσω. Εκεί που λέει eliminated η merge το merge εντάξει το κάνω. (3:50) -Θεωρώ ότι δεν έχει πολύ κάλο manual και καλές οδηγίες. (4:10) -το αποτέλεσμα το λαμβάνω υπόψη μου αλλά όχι ότι είναι και ευαγγέλιο. Δηλαδή αυτό που μου κάνει πιο εύκολη τη δουλειά είναι ότι κάνω πρώτα μια ευρητηριολογηση. (4:26) -βλέπω τα φάρμακα που μου προτείνει αλλά τα φάρμακα αυτά αν δεν είναι, δεν μου πάνε ας πούμε, δεν ταιριάζουν με τον ασθενή θα ψάξω αλλά, θα βγάλω ρουμπρίκες η θα βάλω άλλες. (4:47) -αυτό γίνεται πολύ εύκολα, να σβήσεις και να προσθέσεις κάτι άλλο. Γίνεται σε δευτερόλεπτα. (4:53) -είναι όμως δίκοπο μαχαίρι ψάχνοντας το πρόγραμμα χάνεις πολύ χρόνο. Με όλα τα προγράμματα γίνεται αυτό όταν ψάχνεις μέχρι να μάθεις. (5:14) -ψάχνεις ας πούμε για την λύση αντί να εμβαθύνεις στα ουσιώδη. Αυτή είναι η ευκολία της τεχνολογίας που μπορεί να γυρίσει μπούμερανκ. (5:15) -πρέπει δηλαδή από πριν να ξέρεις τι ψάχνεις και τι έχεις εντοπίσει ως κεντρικό σημείο στον ασθενή και γενικά τα κεντρικά σημεία της περίπτωσης και τα χαρακτηριστικά και μετά απλά να συμβουλευτείς και το πρόγραμμα να σε βοηθήσει. (5:30) 170

-αλλιώς επειδή έχεις την ευκολία να βάλεις και να βγάλεις ρουμπρίκες χωρίς να αξιολογήσεις από πριν την βαρύτητα τελικά χάνεις πολύ χρόνο χωρίς κάλο αποτέλεσμα. (5:41) -με κατευθύνει να βρω το φάρμακο όχι μόνο σαν ρεπέρτορυ αλλά σαν συνδυασμός. (6:04) -επειδή υπάρχει αυτό το πρόβλημα ειδικά με ποιο ρεπέρτορυ να διαλέξεις, και το synthesis ακόμα και σε πιο παλιές εκδόσεις, υπάρχει το θέμα ότι υπάρχουν πάρα πολλά φάρμακα, χιλιάδες, πολύ μικρά που δεν τα χρησιμοποιείς και αυτά που αντιπροσωπεύονται πολύ είναι τα πολύχρηστα π.χ. sulphur, lycopodium. (6:27) -τα γνωστά φάρμακα επειδή υπάρχουν σε πολλές ρουμπρίκες, αν κανείς μια ευρητηριολογηση με κάποια συμπτώματα γενικά και όχι ξεχωριστά, πάντα στις πρώτες θέσεις θα έρθει sulphur, θα έρθουν τα μεγάλα πολύχρηστα. (6:55) -και πάλι αυτό δεν λέει κάτι. Πρέπει να ξέρεις να ψάξεις γιατί που κάνει την διαφορά στην περίπτωση. (7:15) -όχι εντελώς έγκυρο το ρεπέρτορυ, υπάρχουν φάρμακα τα όποια αντιπροσωπεύονται πολύ και αλλά λίγο και επίσης φάρμακα που έχουν εισήχθη στις τελευταίες εκδόσεις από συγγραφείς αγνώστους και χωρίς να είναι αποδεδειγμένα. (7:35) -αυτό δημιουργεί ένα μπέρδεμα, αλλά σαν μέσο βοηθητικό είναι και το Vithoulkas view και τα αλλά τα Kent revised που έχει κάποιες έτσι όψεις του synthesis.(7:57) -αλλά και πάλι δεν σημαίνει ότι επειδή θα μου βγάλει μια σειρά φαρμάκων, θα είναι σίγουρα αυτά. Μπορεί να κοιτάζω και ποιος συγγραφέας το έχει βάλει αυτό το φάρμακο ιδίως αν είναι κάποιο περίεργο. (8:24) 171

-Hahnemann, Allen, Kent, herring, Boger, Beninghausen, αυτούς θεωρώ ότι είναι οι πιο αξιόπιστοι. (8:56) -και αλλά δυο λογισμικά έχω χρησιμοποιήσει αλλά δεν έχω καθίσει να τα μάθω. Έχω συνηθίσει αυτό το ένα και αυτό χρησιμοποιώ. (9:15) -έχω καθίσει αρκετά, αρκετά για να το μάθω και υπάρχουν κάποιες δυνατότητες που δεν τις χρησιμοποιώ αλλά δεν μου έχουν χρειαστεί κιόλας. (9:20) -το search παίρνει βελτίωση. Να πατάς λιγότερα μπρος-πίσω, λιγότερα κουμπιά. (10:14) -με διευκολύνει το λογισμικό στο να βρίσκω ρουμπρίκες γιατί μπορεί να βάλω μια λέξη κλειδί και να μου βγάλει που υπάρχει αυτή η λέξη η να διαλέξω το κεφάλαιο οπότε μπορώ αμέσως να κατευθυνθώ κάπου αν δεν έχω ιδέα για το τι μπορεί να χρειάζεται. (10:56) -είναι κάλο λήγω ταχύτητας και κάτι να μην βρίσκεις, να μην βάλεις σωστά, μπορείς να το βρεις γρήγορα. (11:13) -αν δεν υπάρχει, η είναι με άλλο τρόπο θα ψάξει τα συνώνυμα η κάπως αλλιώς θα το βάλεις. Το ορθογραφικό παίζει ρόλο και αυτό δημιουργεί δυσκολίες καμιά φορά. (11:43) -το βασικό είναι η ευκολία χρήσης, να μην χάνεις χρόνο. Η εύκολη αναζήτηση, να έχει αξιόπιστες πληροφορίες, αυτά τα θεωρώ δεδομένα για ένα λογισμικό. (12:10) -στις αναλύσεις είναι πολύ βασικό τι δυνατότητες σου δίνει να σε βοηθήσει. (13:07)\ -έχει κάποια modules όπως το expert system, τώρα τελευταία έχουν μπει και κάποιοι άλλοι ομοιοπαθητικοί που κάνουν την δίκη τους μέθοδο, το δικό τους σκεπτικό και αυτό βοηθά. (13:14) 172

-βέβαια για να παίρνεις τα καινούργια πρέπει να κανείς upgrade που είναι πανάκριβα. (13:31) -αυτό βέβαια είναι ένα θέμα, το κόστος, ειδικά για έναν καινούργιο ομοιοπαθητικό που ξεκάνει. (13:39) -αυτό που χρησιμοποιώ θεωρείται το τοπ γιατί είναι και το πιο ακριβό. Υπάρχουν και πιο οικονομικές λύσεις που μπορεί να μην έχουν όλα τα ρεπέρτορυ μέσα η τα βιβλία αλλά την κανείς τη δουλειά σου. (13:45-13:57) -το βασικό για μένα είναι ειδικά στην αρχή να κάτσεις να τριφτείς με το ρεπέρτορυ και να εξασκηθείς να μάθεις τη γλωσσά δηλαδή του ρεπέρτορυ που είναι παράξενη. (14:05) GET FILE='C:\Users\asus\Desktop\ευσαΐα2.sav'. DATASET NAME DataSet1 WINDOW=FRONT. FILTER OFF. USE 1 thru 38. EXECUTE. FREQUENCIES VARIABLES=επάγγελμα εμπειρία διάρκειαιστορικού αριθμόςασθενών καταγραφή allen boericke clarke GV Hahnemann herring kent morrison phatak allo BOENINGHAUSEN BARTHELKLUNKER JAHR KENTr ObOERICKE PHATAKr MURPHY ZANDVOORT SYNTHESIS Radar hompath 173

mac openrep completedynamic mercurius isis homepro vithcompass allon RADAR1 HOMPATH1 MAC1 OPEN1 COMPLDYN1 MERCURIU1 ISIS1 HOMEPRO1 ALLONNN πόσοκαιρό καθεπότε γιαποιαcases αναβάθμιση αποτελεσματικός παραγωγικός χρησιμο χρόνοεκοικονόμηση ικανοποιημένος αυτοπερίμενα εμαθαγρήγορα εύκολαθυμηθω εύκολο απλό οδηγίες λιγότεραβήματα ανακαμψη επιτυχίακαθεφορά merge rubricbased personalrepertory onlyrepertory onlymm archive analysis explain synonyme features@ prescriptionsuccess@ repertoryuse@ archive@ study@ frendly@ accesibility@ internet@ price@ γλωσσαλογισμικού ομοιοπαθητικάβιβλία κλασσικήςβιβλία πληροφορίεςρουμπρικαφάρμακο βιντεοδιαλεξεις αρχειοασθενών παλιεςεπισκέψεις στατιστικαγραφήματα multimedia κινητοφορητο windowsxpvista ανταλλαγηδεδομενων email εκτύπωση παγκόσμιασυλλογήερευνα παγκόσμιαπρόσβαση γλωσσαρεπερτορυ αλλαγηρουμπρικών σύνταξηρουμπρικών λαθοςρουμπρικες επιστημονικότεροιοροι προσθηκηρουμπρικών mmγλωσσα συνοπτικηmm αναζήτησησυνωνυμα ορθογραφια ρουμπρικαπαθολογια παλαιανεα δδ /BARCHART PERCENT /ORDER=ANALYSIS. 174

Frequencies Notes Output Created 15-Ιαν-2012 14:00:26 Comments Input Data C:\Users\asus\Desktop\ευσαΐα2.sav Active Dataset Filter Weight Split File DataSet1 <none> <none> <none> N of Rows in Working Data File 38 Missing Value Handling Definition of Missing User-defined missing values are treated as missing. Cases Used Statistics are based on all cases with valid data. 175

Syntax FREQUENCIES VARIABLES=επάγγελμα εμπειρία διάρκειαιστορικού αριθμόςασθενών καταγραφή allen boericke clarke GV Hahnemann herring kent morrison phatak allo BOENINGHAUSEN BARTHELKLUNKER JAHR KENTr ObOERICKE PHATAKr MURPHY ZANDVOORT SYNTHESIS Radar hompath mac openrep completedynamic mercurius isis homepro vithcompass allon RADAR1 HOMPATH1 MAC1 OPEN1 COMPLDYN1 MERCURIU1 ISIS1 HOMEPRO1 ALLONNN πόσοκαιρό καθεπότε γιαποιαcases αναβάθμιση αποτελεσματικός παραγωγικός χρησιμο χρόνοεκοικονόμηση ικανοποιημένος αυτοπερίμενα εμαθαγρήγορα εύκολαθυμηθω εύκολο απλό οδηγίες λιγότεραβήματα ανακαμψη επιτυχίακαθεφορά merge rubricbased personalrepertory onlyrepertory onlymm archive analysis explain synonyme features@ prescriptionsuccess@ repertoryuse@ archive@ study@ frendly@ accesibility@ internet@ price@ γλωσσαλογισμικού ομοιοπαθητικάβιβλία κλασσικήςβιβλία 176 πληροφορίεςρουμπρικαφάρμακο βιντεοδιαλεξεις αρχειοασθενών παλιεςεπισκέψεις στατιστικαγραφήματα multimedia κινητοφορητο windowsxpvista ανταλλαγηδεδομενων email εκτύπωση παγκόσμιασυλλογήερευνα

Resources Processor Time 00:02:03,880 Elapsed Time 00:02:04,957 [DataSet1] C:\Users\asus\Desktop\ευσαΐα2.sav Statistics διάρκεια αριθμός καταγραφή επάγγελμα εμπειρία ιστορικού ασθενών ιστορικού allen N Valid 38 38 38 38 38 38 Missing 0 0 0 0 0 0 Statistics boericke clarke GV Hahnemann herring kent morrison N Valid 38 38 38 38 38 38 38 Missing 0 0 0 0 0 0 0 Statistics BOENINGHAU BARTHELKLUN phatak allo SEN KER JAHR KENTr 177

N Valid 38 38 36 36 36 36 Missing 0 0 2 2 2 2 Statistics ObOERICKE PHATAKr MURPHY ZANDVOORT SYNTHESIS λογισμικό γνωρίζετε N Valid 36 36 36 36 36 38 Missing 2 2 2 2 2 0 Statistics hompath mac openrep completedynami c mercurius isis homepro N Valid 38 38 38 38 38 38 38 Missing 0 0 0 0 0 0 0 Statistics vithcompass allon RADAR1 HOMPATH1 MAC1 OPEN1 N Valid 38 38 38 38 38 38 Missing 0 0 0 0 0 0 Statistics COMPLDYN1 MERCURIU1 ISIS1 HOMEPRO1 ALLONNN πόσοκαιρό 178

N Valid 38 38 38 38 38 38 Missing 0 0 0 0 0 0 Statistics καθεπότε για ποια cases αναβάθμιση αποτελεσματικό ς παραγωγικός χρησιμο N Valid 37 38 35 37 38 38 Missing 1 0 3 1 0 0 Statistics χρόνοεκοικονόμ ηση ικανοποιημένος αυτοπερίμενα εμαθαγρήγορα εύκολαθυμηθω N Valid 36 37 36 36 38 Missing 2 1 2 2 0 Statistics εύκολο απλό οδηγίες λιγότεραβήματα ανακαμψη επιτυχίακαθεφο ρά N Valid 38 36 31 38 37 37 Missing 0 2 7 0 1 1 Statistics 179

merge rubricbased personalrepertor y onlyrepertory onlymm archive N Valid 38 38 38 38 37 38 Missing 0 0 0 0 1 0 Statistics analysis explain synonyme features@ prescriptionsucc ess@ repertoryuse@ N Valid 38 38 38 34 36 36 Missing 0 0 0 4 2 2 Statistics archive@ study@ frendly@ accesibility@ internet@ price@ N Valid 35 35 35 34 35 36 Missing 3 3 3 4 3 2 Statistics πληροφορίεςρο γλωσσαλογισμικ ομοιοπαθητικάβι υμπρικαφάρμακ ού βλία κλασσικήςβιβλία ο βιντεοδιαλεξεις N Valid 37 37 37 36 37 Missing 1 1 1 2 1 180

Statistics αρχειοασθενών παλιεςεπισκέψει ς στατιστικαγραφή ματα multimedia κινητοφορητο N Valid 37 37 35 37 37 Missing 1 1 3 1 1 Statistics windowsxpvista ανταλλαγηδεδο μενων email εκτύπωση παγκόσμιασυλλ ογήερευνα N Valid 37 36 37 37 37 Missing 1 2 1 1 1 Statistics παγκόσμιαπρόσ γλωσσαρεπερτο αλλαγηρουμπρι σύνταξηρουμπρι λαθοςρουμπρικ βαση ρυ κών κών ες N Valid 36 37 36 37 36 Missing 2 1 2 1 2 Statistics επιστημονικότερ οιοροι προσθηκηρουμ πρικών mmγλωσσα συνοπτικηmm αναζήτησησυνω νυμα N Valid 36 36 37 36 37 Missing 2 2 1 2 1 181

Statistics ορθογραφια ρουμπρικαπαθο λογια παλαιανεα δδ N Valid 36 36 36 37 Missing 2 2 2 1 Frequency Table επάγγελμα Frequency Percent Valid Percent Cumulative Percent Valid Φοιτητής ιατρικής 2 5,3 5,3 5,3 Ιατρός ειδικευόμενος 4 10,5 10,5 15,8 Ιατρός ειδικότητας 32 84,2 84,2 100,0 Total 38 100,0 100,0 εμπειρία 182

Frequency Percent Valid Percent Cumulative Percent Valid Λιγότερο από 5 χρόνια 18 47,4 47,4 47,4 5-10 χρόνια 10 26,3 26,3 73,7 Πάνω από 10 χρόνια 8 21,1 21,1 94,7 ΔΑ 2 5,3 5,3 100,0 Total 38 100,0 100,0 διάρκεια ιστορικού Frequency Percent Valid Percent Cumulative Percent Valid 30λεπτά έως 1 ώρα 11 28,9 28,9 28,9 1 έως 2 ώρες 22 57,9 57,9 86,8 πάνω από 2 ώρες 2 5,3 5,3 92,1 ΔΑ 3 7,9 7,9 100,0 Total 38 100,0 100,0 αριθμός ασθενών Frequency Percent Valid Percent Cumulative Percent 183

Valid Λιγότερο από 5 20 52,6 52,6 52,6 5 έως 10 11 28,9 28,9 81,6 πάνω από 10 3 7,9 7,9 89,5 ΔΑ 4 10,5 10,5 100,0 Total 38 100,0 100,0 καταγραφή ιστορικού Frequency Percent Valid Percent Cumulative Percent Valid χειρόγραφα 21 55,3 55,3 55,3 χειρόγραφα με βάση κάποιο πρότυπο/φόρμα 5 13,2 13,2 68,4 ηλεκτρονικά με χρήση κάποιου επεξεργαστή κειμένου πχ. Microsoft Word 6 15,8 15,8 84,2 ηλεκτρονικά με χρήση κάποιου λογισμικού 3 7,9 7,9 92,1 ΔΑ 3 7,9 7,9 100,0 Total 38 100,0 100,0 allen 184

Frequency Percent Valid Percent Cumulative Percent Valid ναι 4 10,5 10,5 10,5 οχι 31 81,6 81,6 92,1 ΔΑ 3 7,9 7,9 100,0 Total 38 100,0 100,0 boericke Frequency Percent Valid Percent Cumulative Percent Valid ναι 16 42,1 42,1 42,1 οχι 19 50,0 50,0 92,1 ΔΑ 3 7,9 7,9 100,0 Total 38 100,0 100,0 clarke Frequency Percent Valid Percent Cumulative Percent Valid ναι 4 10,5 10,5 10,5 οχι 31 81,6 81,6 92,1 185

ΔΑ 3 7,9 7,9 100,0 Total 38 100,0 100,0 GV Frequency Percent Valid Percent Cumulative Percent Valid ναι 24 63,2 63,2 63,2 οχι 11 28,9 28,9 92,1 ΔΑ 3 7,9 7,9 100,0 Total 38 100,0 100,0 Hahnemann Frequency Percent Valid Percent Cumulative Percent Valid ναι 1 2,6 2,6 2,6 οχι 34 89,5 89,5 92,1 ΔΑ 3 7,9 7,9 100,0 Total 38 100,0 100,0 186

herring Frequency Percent Valid Percent Cumulative Percent Valid ναι 1 2,6 2,6 2,6 οχι 34 89,5 89,5 92,1 ΔΑ 3 7,9 7,9 100,0 Total 38 100,0 100,0 kent Frequency Percent Valid Percent Cumulative Percent Valid ναι 10 26,3 26,3 26,3 οχι 25 65,8 65,8 92,1 ΔΑ 3 7,9 7,9 100,0 Total 38 100,0 100,0 morrison Frequency Percent Valid Percent Cumulative Percent Valid ναι 17 44,7 44,7 44,7 187

οχι 18 47,4 47,4 92,1 ΔΑ 3 7,9 7,9 100,0 Total 38 100,0 100,0 phatak Frequency Percent Valid Percent Cumulative Percent Valid ναι 1 2,6 2,6 2,6 οχι 34 89,5 89,5 92,1 ΔΑ 3 7,9 7,9 100,0 Total 38 100,0 100,0 allo Frequency Percent Valid Percent Cumulative Percent Valid ναι 1 2,6 2,6 2,6 οχι 34 89,5 89,5 92,1 ΔΑ 3 7,9 7,9 100,0 Total 38 100,0 100,0 188

BOENINGHAUSEN Frequency Percent Valid Percent Cumulative Percent Valid οχι 33 86,8 91,7 91,7 ΔΑ 3 7,9 8,3 100,0 Total 36 94,7 100,0 Missing System 2 5,3 Total 38 100,0 BARTHELKLUNKER Frequency Percent Valid Percent Cumulative Percent Valid οχι 33 86,8 91,7 91,7 ΔΑ 3 7,9 8,3 100,0 Total 36 94,7 100,0 Missing System 2 5,3 Total 38 100,0 189

JAHR Frequency Percent Valid Percent Cumulative Percent Valid οχι 33 86,8 91,7 91,7 ΔΑ 3 7,9 8,3 100,0 Total 36 94,7 100,0 Missing System 2 5,3 Total 38 100,0 KENTr Frequency Percent Valid Percent Cumulative Percent Valid ναι 26 68,4 72,2 72,2 οχι 7 18,4 19,4 91,7 ΔΑ 3 7,9 8,3 100,0 Total 36 94,7 100,0 Missing System 2 5,3 Total 38 100,0 190

ObOERICKE Frequency Percent Valid Percent Cumulative Percent Valid ναι 5 13,2 13,9 13,9 οχι 28 73,7 77,8 91,7 ΔΑ 3 7,9 8,3 100,0 Total 36 94,7 100,0 Missing System 2 5,3 Total 38 100,0 PHATAKr Frequency Percent Valid Percent Cumulative Percent Valid ναι 1 2,6 2,8 2,8 οχι 32 84,2 88,9 91,7 ΔΑ 3 7,9 8,3 100,0 Total 36 94,7 100,0 Missing System 2 5,3 Total 38 100,0 191

MURPHY Frequency Percent Valid Percent Cumulative Percent Valid ναι 1 2,6 2,8 2,8 οχι 32 84,2 88,9 91,7 ΔΑ 3 7,9 8,3 100,0 Total 36 94,7 100,0 Missing System 2 5,3 Total 38 100,0 ZANDVOORT Frequency Percent Valid Percent Cumulative Percent Valid οχι 33 86,8 91,7 91,7 ΔΑ 3 7,9 8,3 100,0 Total 36 94,7 100,0 Missing System 2 5,3 Total 38 100,0 192

SYNTHESIS Frequency Percent Valid Percent Cumulative Percent Valid ναι 7 18,4 19,4 19,4 οχι 26 68,4 72,2 91,7 ΔΑ 3 7,9 8,3 100,0 Total 36 94,7 100,0 Missing System 2 5,3 Total 38 100,0 λογισμικό γνωρίζετε Frequency Percent Valid Percent Cumulative Percent Valid ναι 35 92,1 92,1 92,1 οχι 3 7,9 7,9 100,0 Total 38 100,0 100,0 hompath Frequency Percent Valid Percent Cumulative Percent 193

Valid ναι 3 7,9 7,9 7,9 οχι 35 92,1 92,1 100,0 Total 38 100,0 100,0 mac Frequency Percent Valid Percent Cumulative Percent Valid ναι 8 21,1 21,1 21,1 οχι 30 78,9 78,9 100,0 Total 38 100,0 100,0 openrep Frequency Percent Valid Percent Cumulative Percent Valid ναι 6 15,8 15,8 15,8 οχι 32 84,2 84,2 100,0 Total 38 100,0 100,0 194

completedynamic Frequency Percent Valid Percent Cumulative Percent Valid ναι 3 7,9 7,9 7,9 οχι 35 92,1 92,1 100,0 Total 38 100,0 100,0 mercurius Frequency Percent Valid Percent Cumulative Percent Valid ναι 2 5,3 5,3 5,3 οχι 36 94,7 94,7 100,0 Total 38 100,0 100,0 isis Frequency Percent Valid Percent Cumulative Percent Valid ναι 1 2,6 2,6 2,6 οχι 37 97,4 97,4 100,0 Total 38 100,0 100,0 195

homepro Frequency Percent Valid Percent Cumulative Percent Valid ναι 3 7,9 7,9 7,9 οχι 35 92,1 92,1 100,0 Total 38 100,0 100,0 vithcompass Frequency Percent Valid Percent Cumulative Percent Valid ναι 23 60,5 60,5 60,5 οχι 15 39,5 39,5 100,0 Total 38 100,0 100,0 allon Frequency Percent Valid Percent Cumulative Percent Valid οχι 38 100,0 100,0 100,0 196

RADAR1 Frequency Percent Valid Percent Cumulative Percent Valid ναι 28 73,7 73,7 73,7 οχι 10 26,3 26,3 100,0 Total 38 100,0 100,0 HOMPATH1 Frequency Percent Valid Percent Cumulative Percent Valid ναι 1 2,6 2,6 2,6 οχι 37 97,4 97,4 100,0 Total 38 100,0 100,0 MAC1 Frequency Percent Valid Percent Cumulative Percent Valid ναι 1 2,6 2,6 2,6 197

οχι 37 97,4 97,4 100,0 Total 38 100,0 100,0 OPEN1 Frequency Percent Valid Percent Cumulative Percent Valid ναι 1 2,6 2,6 2,6 οχι 37 97,4 97,4 100,0 Total 38 100,0 100,0 COMPLDYN1 Frequency Percent Valid Percent Cumulative Percent Valid οχι 38 100,0 100,0 100,0 MERCURIU1 Frequency Percent Valid Percent Cumulative Percent Valid ναι 1 2,6 2,6 2,6 198

οχι 37 97,4 97,4 100,0 Total 38 100,0 100,0 ISIS1 Frequency Percent Valid Percent Cumulative Percent Valid οχι 38 100,0 100,0 100,0 HOMEPRO1 Frequency Percent Valid Percent Cumulative Percent Valid οχι 38 100,0 100,0 100,0 ALLONNN Frequency Percent Valid Percent Cumulative Percent Valid οχι 38 100,0 100,0 100,0 199

πόσοκαιρό Frequency Percent Valid Percent Cumulative Percent Valid Λιγότερο από 6 μήνες 3 7,9 7,9 7,9 6-18 μήνες 2 5,3 5,3 13,2 Πάνω από 18 μήνες 24 63,2 63,2 76,3 ΔΑ 9 23,7 23,7 100,0 Total 38 100,0 100,0 καθεπότε Frequency Percent Valid Percent Cumulative Percent Valid καθημερινά 9 23,7 24,3 24,3 συχνά 12 31,6 32,4 56,8 σπάνια 7 18,4 18,9 75,7 ΔΑ 9 23,7 24,3 100,0 Total 37 97,4 100,0 Missing System 1 2,6 Total 38 100,0 200

για ποια cases Frequency Percent Valid Percent Cumulative Percent Valid Για όλα τα cases 11 28,9 28,9 28,9 Πιο συχνά για δύσκολες επιπεπλεγμένες περιπτώσεις 11 28,9 28,9 57,9 Μόνο για δύσκολες - επιπεπλεγμένες περιπτώσεις 7 18,4 18,4 76,3 ΔΑ 9 23,7 23,7 100,0 Total 38 100,0 100,0 αναβάθμιση Frequency Percent Valid Percent Cumulative Percent Valid μόλις 1 2,6 2,9 2,9 όχι πολύ συχνά 8 21,1 22,9 25,7 ποτέ 17 44,7 48,6 74,3 ΔΑ 9 23,7 25,7 100,0 Total 35 92,1 100,0 Missing System 3 7,9 201

αναβάθμιση Frequency Percent Valid Percent Cumulative Percent Valid μόλις 1 2,6 2,9 2,9 όχι πολύ συχνά 8 21,1 22,9 25,7 ποτέ 17 44,7 48,6 74,3 ΔΑ 9 23,7 25,7 100,0 Total 35 92,1 100,0 Missing System 3 7,9 Total 38 100,0 αποτελεσματικός Frequency Percent Valid Percent Cumulative Percent Valid καθόλου 2 5,3 5,4 5,4 λίγο 3 7,9 8,1 13,5 ουτε ουτε 4 10,5 10,8 24,3 σημαντικό 14 36,8 37,8 62,2 πολυ 5 13,2 13,5 75,7 ΔΑ 9 23,7 24,3 100,0 Total 37 97,4 100,0 202

Missing System 1 2,6 Total 38 100,0 παραγωγικός Frequency Percent Valid Percent Cumulative Percent Valid καθόλου 2 5,3 5,3 5,3 λίγο 2 5,3 5,3 10,5 ουτε ουτε 12 31,6 31,6 42,1 σημαντικό 9 23,7 23,7 65,8 πολυ 4 10,5 10,5 76,3 ΔΑ 9 23,7 23,7 100,0 Total 38 100,0 100,0 χρησιμο Frequency Percent Valid Percent Cumulative Percent Valid λίγο 2 5,3 5,3 5,3 ουτε ουτε 9 23,7 23,7 28,9 σημαντικό 8 21,1 21,1 50,0 203

πολυ 10 26,3 26,3 76,3 ΔΑ 9 23,7 23,7 100,0 Total 38 100,0 100,0 χρόνοεκοικονόμηση Frequency Percent Valid Percent Cumulative Percent Valid καθόλου 2 5,3 5,6 5,6 λίγο 3 7,9 8,3 13,9 ουτε ουτε 6 15,8 16,7 30,6 σημαντικό 6 15,8 16,7 47,2 πολυ 10 26,3 27,8 75,0 ΔΑ 9 23,7 25,0 100,0 Total 36 94,7 100,0 Missing System 2 5,3 Total 38 100,0 ικανοποιημένος 204

Frequency Percent Valid Percent Cumulative Percent Valid καθόλου 1 2,6 2,7 2,7 λίγο 2 5,3 5,4 8,1 ουτε ουτε 16 42,1 43,2 51,4 σημαντικό 6 15,8 16,2 67,6 πολυ 3 7,9 8,1 75,7 ΔΑ 9 23,7 24,3 100,0 Total 37 97,4 100,0 Missing System 1 2,6 Total 38 100,0 αυτοπερίμενα Frequency Percent Valid Percent Cumulative Percent Valid καθόλου 3 7,9 8,3 8,3 λίγο 3 7,9 8,3 16,7 ουτε ουτε 16 42,1 44,4 61,1 σημαντικό 5 13,2 13,9 75,0 ΔΑ 9 23,7 25,0 100,0 Total 36 94,7 100,0 205

Missing System 2 5,3 Total 38 100,0 εμαθαγρήγορα Frequency Percent Valid Percent Cumulative Percent Valid καθόλου 5 13,2 13,9 13,9 λίγο 8 21,1 22,2 36,1 ουτε ουτε 8 21,1 22,2 58,3 σημαντικό 3 7,9 8,3 66,7 πολυ 3 7,9 8,3 75,0 ΔΑ 9 23,7 25,0 100,0 Total 36 94,7 100,0 Missing System 2 5,3 Total 38 100,0 εύκολαθυμηθω Frequency Percent Valid Percent Cumulative Percent 206

Valid καθόλου 4 10,5 10,5 10,5 λίγο 9 23,7 23,7 34,2 ουτε ουτε 6 15,8 15,8 50,0 σημαντικό 7 18,4 18,4 68,4 πολυ 3 7,9 7,9 76,3 ΔΑ 9 23,7 23,7 100,0 Total 38 100,0 100,0 εύκολο Frequency Percent Valid Percent Cumulative Percent Valid καθόλου 4 10,5 10,5 10,5 λίγο 4 10,5 10,5 21,1 ουτε ουτε 10 26,3 26,3 47,4 σημαντικό 9 23,7 23,7 71,1 πολυ 2 5,3 5,3 76,3 ΔΑ 9 23,7 23,7 100,0 Total 38 100,0 100,0 207

απλό Frequency Percent Valid Percent Cumulative Percent Valid καθόλου 3 7,9 8,3 8,3 λίγο 9 23,7 25,0 33,3 ουτε ουτε 8 21,1 22,2 55,6 σημαντικό 6 15,8 16,7 72,2 πολυ 1 2,6 2,8 75,0 ΔΑ 9 23,7 25,0 100,0 Total 36 94,7 100,0 Missing System 2 5,3 Total 38 100,0 οδηγίες Frequency Percent Valid Percent Cumulative Percent Valid καθόλου 5 13,2 16,1 16,1 λίγο 5 13,2 16,1 32,3 ουτε ουτε 5 13,2 16,1 48,4 σημαντικό 6 15,8 19,4 67,7 πολυ 1 2,6 3,2 71,0 208

ΔΑ 9 23,7 29,0 100,0 Total 31 81,6 100,0 Missing System 7 18,4 Total 38 100,0 λιγότεραβήματα Frequency Percent Valid Percent Cumulative Percent Valid καθόλου 2 5,3 5,3 5,3 λίγο 6 15,8 15,8 21,1 ουτε ουτε 13 34,2 34,2 55,3 σημαντικό 6 15,8 15,8 71,1 πολυ 2 5,3 5,3 76,3 ΔΑ 9 23,7 23,7 100,0 Total 38 100,0 100,0 ανακαμψη Frequency Percent Valid Percent Cumulative Percent 209

Valid καθόλου 3 7,9 8,1 8,1 λίγο 8 21,1 21,6 29,7 ουτε ουτε 10 26,3 27,0 56,8 σημαντικό 4 10,5 10,8 67,6 πολυ 3 7,9 8,1 75,7 ΔΑ 9 23,7 24,3 100,0 Total 37 97,4 100,0 Missing System 1 2,6 Total 38 100,0 επιτυχίακαθεφορά Frequency Percent Valid Percent Cumulative Percent Valid καθόλου 2 5,3 5,4 5,4 λίγο 3 7,9 8,1 13,5 ουτε ουτε 11 28,9 29,7 43,2 σημαντικό 4 10,5 10,8 54,1 πολυ 8 21,1 21,6 75,7 ΔΑ 9 23,7 24,3 100,0 Total 37 97,4 100,0 210

Missing System 1 2,6 Total 38 100,0 merge Frequency Percent Valid Percent Cumulative Percent Valid καθόλου 11 28,9 28,9 28,9 λίγο 7 18,4 18,4 47,4 ουτε ουτε 8 21,1 21,1 68,4 σημαντικό 2 5,3 5,3 73,7 πολυ 1 2,6 2,6 76,3 ΔΑ 9 23,7 23,7 100,0 Total 38 100,0 100,0 rubricbased Frequency Percent Valid Percent Cumulative Percent Valid καθόλου 4 10,5 10,5 10,5 λίγο 4 10,5 10,5 21,1 ουτε ουτε 6 15,8 15,8 36,8 211

σημαντικό 7 18,4 18,4 55,3 πολυ 8 21,1 21,1 76,3 ΔΑ 9 23,7 23,7 100,0 Total 38 100,0 100,0 personalrepertory Frequency Percent Valid Percent Cumulative Percent Valid καθόλου 19 50,0 50,0 50,0 λίγο 5 13,2 13,2 63,2 ουτε ουτε 2 5,3 5,3 68,4 σημαντικό 2 5,3 5,3 73,7 πολυ 1 2,6 2,6 76,3 ΔΑ 9 23,7 23,7 100,0 Total 38 100,0 100,0 onlyrepertory Frequency Percent Valid Percent Cumulative Percent Valid καθόλου 1 2,6 2,6 2,6 212

λίγο 3 7,9 7,9 10,5 ουτε ουτε 4 10,5 10,5 21,1 σημαντικό 2 5,3 5,3 26,3 πολυ 19 50,0 50,0 76,3 ΔΑ 9 23,7 23,7 100,0 Total 38 100,0 100,0 onlymm Frequency Percent Valid Percent Cumulative Percent Valid καθόλου 1 2,6 2,7 2,7 λίγο 1 2,6 2,7 5,4 ουτε ουτε 9 23,7 24,3 29,7 σημαντικό 8 21,1 21,6 51,4 πολυ 9 23,7 24,3 75,7 ΔΑ 9 23,7 24,3 100,0 Total 37 97,4 100,0 Missing System 1 2,6 Total 38 100,0 213

archive Frequency Percent Valid Percent Cumulative Percent Valid καθόλου 12 31,6 31,6 31,6 λίγο 5 13,2 13,2 44,7 ουτε ουτε 4 10,5 10,5 55,3 σημαντικό 3 7,9 7,9 63,2 πολυ 5 13,2 13,2 76,3 ΔΑ 9 23,7 23,7 100,0 Total 38 100,0 100,0 analysis Frequency Percent Valid Percent Cumulative Percent Valid καθόλου 2 5,3 5,3 5,3 λίγο 2 5,3 5,3 10,5 ουτε ουτε 8 21,1 21,1 31,6 σημαντικό 4 10,5 10,5 42,1 πολυ 13 34,2 34,2 76,3 ΔΑ 9 23,7 23,7 100,0 214

analysis Frequency Percent Valid Percent Cumulative Percent Valid καθόλου 2 5,3 5,3 5,3 λίγο 2 5,3 5,3 10,5 ουτε ουτε 8 21,1 21,1 31,6 σημαντικό 4 10,5 10,5 42,1 πολυ 13 34,2 34,2 76,3 ΔΑ 9 23,7 23,7 100,0 Total 38 100,0 100,0 explain Frequency Percent Valid Percent Cumulative Percent Valid καθόλου 7 18,4 18,4 18,4 λίγο 5 13,2 13,2 31,6 ουτε ουτε 10 26,3 26,3 57,9 σημαντικό 5 13,2 13,2 71,1 πολυ 2 5,3 5,3 76,3 ΔΑ 9 23,7 23,7 100,0 Total 38 100,0 100,0 215

synonyme Frequency Percent Valid Percent Cumulative Percent Valid καθόλου 3 7,9 7,9 7,9 λίγο 6 15,8 15,8 23,7 ουτε ουτε 9 23,7 23,7 47,4 σημαντικό 10 26,3 26,3 73,7 πολυ 1 2,6 2,6 76,3 ΔΑ 9 23,7 23,7 100,0 Total 38 100,0 100,0 features@ Frequency Percent Valid Percent Cumulative Percent Valid λίγο 5 13,2 14,7 14,7 ουτε ουτε 13 34,2 38,2 52,9 σημαντικό 7 18,4 20,6 73,5 πολυ 9 23,7 26,5 100,0 Total 34 89,5 100,0 216

Missing System 4 10,5 Total 38 100,0 prescriptionsuccess@ Frequency Percent Valid Percent Cumulative Percent Valid ουτε ουτε 4 10,5 11,1 11,1 σημαντικό 4 10,5 11,1 22,2 πολυ 28 73,7 77,8 100,0 Total 36 94,7 100,0 Missing System 2 5,3 Total 38 100,0 repertoryuse@ Frequency Percent Valid Percent Cumulative Percent Valid ουτε ουτε 2 5,3 5,6 5,6 σημαντικό 7 18,4 19,4 25,0 πολυ 27 71,1 75,0 100,0 217

Total 36 94,7 100,0 Missing System 2 5,3 Total 38 100,0 archive@ Frequency Percent Valid Percent Cumulative Percent Valid καθόλου 2 5,3 5,7 5,7 λίγο 5 13,2 14,3 20,0 ουτε ουτε 10 26,3 28,6 48,6 σημαντικό 6 15,8 17,1 65,7 πολυ 12 31,6 34,3 100,0 Total 35 92,1 100,0 Missing System 3 7,9 Total 38 100,0 study@ Frequency Percent Valid Percent Cumulative Percent 218

Valid καθόλου 1 2,6 2,9 2,9 λίγο 5 13,2 14,3 17,1 ουτε ουτε 6 15,8 17,1 34,3 σημαντικό 9 23,7 25,7 60,0 πολυ 14 36,8 40,0 100,0 Total 35 92,1 100,0 Missing System 3 7,9 Total 38 100,0 frendly@ Frequency Percent Valid Percent Cumulative Percent Valid ουτε ουτε 3 7,9 8,6 8,6 σημαντικό 9 23,7 25,7 34,3 πολυ 23 60,5 65,7 100,0 Total 35 92,1 100,0 Missing System 3 7,9 Total 38 100,0 219

accesibility@ Frequency Percent Valid Percent Cumulative Percent Valid ουτε ουτε 6 15,8 17,6 17,6 σημαντικό 6 15,8 17,6 35,3 πολυ 22 57,9 64,7 100,0 Total 34 89,5 100,0 Missing System 4 10,5 Total 38 100,0 internet@ Frequency Percent Valid Percent Cumulative Percent Valid καθόλου 3 7,9 8,6 8,6 λίγο 1 2,6 2,9 11,4 ουτε ουτε 5 13,2 14,3 25,7 σημαντικό 14 36,8 40,0 65,7 πολυ 12 31,6 34,3 100,0 Total 35 92,1 100,0 Missing System 3 7,9 220

internet@ Frequency Percent Valid Percent Cumulative Percent Valid καθόλου 3 7,9 8,6 8,6 λίγο 1 2,6 2,9 11,4 ουτε ουτε 5 13,2 14,3 25,7 σημαντικό 14 36,8 40,0 65,7 πολυ 12 31,6 34,3 100,0 Total 35 92,1 100,0 Missing System 3 7,9 Total 38 100,0 price@ Frequency Percent Valid Percent Cumulative Percent Valid καθόλου 1 2,6 2,8 2,8 ουτε ουτε 4 10,5 11,1 13,9 σημαντικό 9 23,7 25,0 38,9 πολυ 22 57,9 61,1 100,0 Total 36 94,7 100,0 Missing System 2 5,3 221

price@ Frequency Percent Valid Percent Cumulative Percent Valid καθόλου 1 2,6 2,8 2,8 ουτε ουτε 4 10,5 11,1 13,9 σημαντικό 9 23,7 25,0 38,9 πολυ 22 57,9 61,1 100,0 Total 36 94,7 100,0 Missing System 2 5,3 Total 38 100,0 γλωσσαλογισμικού Frequency Percent Valid Percent Cumulative Percent Valid καθόλου 2 5,3 5,4 5,4 λίγο 4 10,5 10,8 16,2 ουτε ουτε 6 15,8 16,2 32,4 σημαντικό 5 13,2 13,5 45,9 πολυ 20 52,6 54,1 100,0 Total 37 97,4 100,0 Missing System 1 2,6 222

γλωσσαλογισμικού Frequency Percent Valid Percent Cumulative Percent Valid καθόλου 2 5,3 5,4 5,4 λίγο 4 10,5 10,8 16,2 ουτε ουτε 6 15,8 16,2 32,4 σημαντικό 5 13,2 13,5 45,9 πολυ 20 52,6 54,1 100,0 Total 37 97,4 100,0 Missing System 1 2,6 Total 38 100,0 ομοιοπαθητικάβιβλία Frequency Percent Valid Percent Cumulative Percent Valid καθόλου 1 2,6 2,7 2,7 λίγο 1 2,6 2,7 5,4 ουτε ουτε 4 10,5 10,8 16,2 σημαντικό 6 15,8 16,2 32,4 πολυ 25 65,8 67,6 100,0 Total 37 97,4 100,0 223

Missing System 1 2,6 Total 38 100,0 κλασσικήςβιβλία Frequency Percent Valid Percent Cumulative Percent Valid καθόλου 4 10,5 10,8 10,8 λίγο 3 7,9 8,1 18,9 ουτε ουτε 5 13,2 13,5 32,4 σημαντικό 9 23,7 24,3 56,8 πολυ 16 42,1 43,2 100,0 Total 37 97,4 100,0 Missing System 1 2,6 Total 38 100,0 πληροφορίεςρουμπρικαφάρμακο Frequency Percent Valid Percent Cumulative Percent Valid λίγο 4 10,5 11,1 11,1 224

ουτε ουτε 9 23,7 25,0 36,1 σημαντικό 8 21,1 22,2 58,3 πολυ 15 39,5 41,7 100,0 Total 36 94,7 100,0 Missing System 2 5,3 Total 38 100,0 βιντεοδιαλεξεις Frequency Percent Valid Percent Cumulative Percent Valid καθόλου 1 2,6 2,7 2,7 λίγο 3 7,9 8,1 10,8 ουτε ουτε 4 10,5 10,8 21,6 σημαντικό 10 26,3 27,0 48,6 πολυ 19 50,0 51,4 100,0 Total 37 97,4 100,0 Missing System 1 2,6 Total 38 100,0 225

αρχειοασθενών Frequency Percent Valid Percent Cumulative Percent Valid καθόλου 1 2,6 2,7 2,7 λίγο 3 7,9 8,1 10,8 ουτε ουτε 10 26,3 27,0 37,8 σημαντικό 8 21,1 21,6 59,5 πολυ 15 39,5 40,5 100,0 Total 37 97,4 100,0 Missing System 1 2,6 Total 38 100,0 παλιεςεπισκέψεις Frequency Percent Valid Percent Cumulative Percent Valid καθόλου 2 5,3 5,4 5,4 λίγο 2 5,3 5,4 10,8 ουτε ουτε 8 21,1 21,6 32,4 σημαντικό 4 10,5 10,8 43,2 πολυ 21 55,3 56,8 100,0 Total 37 97,4 100,0 226

Missing System 1 2,6 Total 38 100,0 στατιστικαγραφήματα Frequency Percent Valid Percent Cumulative Percent Valid καθόλου 4 10,5 11,4 11,4 λίγο 4 10,5 11,4 22,9 ουτε ουτε 8 21,1 22,9 45,7 σημαντικό 8 21,1 22,9 68,6 πολυ 11 28,9 31,4 100,0 Total 35 92,1 100,0 Missing System 3 7,9 Total 38 100,0 multimedia Frequency Percent Valid Percent Cumulative Percent Valid καθόλου 4 10,5 10,8 10,8 227

λίγο 4 10,5 10,8 21,6 ουτε ουτε 10 26,3 27,0 48,6 σημαντικό 4 10,5 10,8 59,5 πολυ 15 39,5 40,5 100,0 Total 37 97,4 100,0 Missing System 1 2,6 Total 38 100,0 κινητοφορητο Frequency Percent Valid Percent Cumulative Percent Valid καθόλου 7 18,4 18,9 18,9 λίγο 3 7,9 8,1 27,0 ουτε ουτε 7 18,4 18,9 45,9 σημαντικό 8 21,1 21,6 67,6 πολυ 12 31,6 32,4 100,0 Total 37 97,4 100,0 Missing System 1 2,6 Total 38 100,0 228

windowsxpvista Frequency Percent Valid Percent Cumulative Percent Valid λίγο 1 2,6 2,7 2,7 ουτε ουτε 4 10,5 10,8 13,5 σημαντικό 5 13,2 13,5 27,0 πολυ 27 71,1 73,0 100,0 Total 37 97,4 100,0 Missing System 1 2,6 Total 38 100,0 ανταλλαγηδεδομενων Frequency Percent Valid Percent Cumulative Percent Valid καθόλου 2 5,3 5,6 5,6 λίγο 1 2,6 2,8 8,3 ουτε ουτε 9 23,7 25,0 33,3 σημαντικό 8 21,1 22,2 55,6 πολυ 16 42,1 44,4 100,0 Total 36 94,7 100,0 229

Missing System 2 5,3 Total 38 100,0 email Frequency Percent Valid Percent Cumulative Percent Valid καθόλου 1 2,6 2,7 2,7 λίγο 3 7,9 8,1 10,8 ουτε ουτε 6 15,8 16,2 27,0 σημαντικό 6 15,8 16,2 43,2 πολυ 21 55,3 56,8 100,0 Total 37 97,4 100,0 Missing System 1 2,6 Total 38 100,0 εκτύπωση Frequency Percent Valid Percent Cumulative Percent Valid λίγο 4 10,5 10,8 10,8 230

ουτε ουτε 3 7,9 8,1 18,9 σημαντικό 9 23,7 24,3 43,2 πολυ 21 55,3 56,8 100,0 Total 37 97,4 100,0 Missing System 1 2,6 Total 38 100,0 παγκόσμιασυλλογήερευνα Frequency Percent Valid Percent Cumulative Percent Valid καθόλου 1 2,6 2,7 2,7 λίγο 4 10,5 10,8 13,5 ουτε ουτε 4 10,5 10,8 24,3 σημαντικό 5 13,2 13,5 37,8 πολυ 23 60,5 62,2 100,0 Total 37 97,4 100,0 Missing System 1 2,6 Total 38 100,0 231

παγκόσμιαπρόσβαση Frequency Percent Valid Percent Cumulative Percent Valid λίγο 3 7,9 8,3 8,3 ουτε ουτε 3 7,9 8,3 16,7 σημαντικό 7 18,4 19,4 36,1 πολυ 23 60,5 63,9 100,0 Total 36 94,7 100,0 Missing System 2 5,3 Total 38 100,0 γλωσσαρεπερτορυ Frequency Percent Valid Percent Cumulative Percent Valid καθόλου 3 7,9 8,1 8,1 λίγο 3 7,9 8,1 16,2 ουτε ουτε 3 7,9 8,1 24,3 σημαντικό 9 23,7 24,3 48,6 πολυ 19 50,0 51,4 100,0 Total 37 97,4 100,0 Missing System 1 2,6 232

γλωσσαρεπερτορυ Frequency Percent Valid Percent Cumulative Percent Valid καθόλου 3 7,9 8,1 8,1 λίγο 3 7,9 8,1 16,2 ουτε ουτε 3 7,9 8,1 24,3 σημαντικό 9 23,7 24,3 48,6 πολυ 19 50,0 51,4 100,0 Total 37 97,4 100,0 Missing System 1 2,6 Total 38 100,0 αλλαγηρουμπρικών Frequency Percent Valid Percent Cumulative Percent Valid λίγο 2 5,3 5,6 5,6 ουτε ουτε 5 13,2 13,9 19,4 σημαντικό 14 36,8 38,9 58,3 πολυ 15 39,5 41,7 100,0 Total 36 94,7 100,0 Missing System 2 5,3 233

αλλαγηρουμπρικών Frequency Percent Valid Percent Cumulative Percent Valid λίγο 2 5,3 5,6 5,6 ουτε ουτε 5 13,2 13,9 19,4 σημαντικό 14 36,8 38,9 58,3 πολυ 15 39,5 41,7 100,0 Total 36 94,7 100,0 Missing System 2 5,3 Total 38 100,0 σύνταξηρουμπρικών Frequency Percent Valid Percent Cumulative Percent Valid καθόλου 1 2,6 2,7 2,7 λίγο 1 2,6 2,7 5,4 ουτε ουτε 4 10,5 10,8 16,2 σημαντικό 10 26,3 27,0 43,2 πολυ 21 55,3 56,8 100,0 Total 37 97,4 100,0 Missing System 1 2,6 234

σύνταξηρουμπρικών Frequency Percent Valid Percent Cumulative Percent Valid καθόλου 1 2,6 2,7 2,7 λίγο 1 2,6 2,7 5,4 ουτε ουτε 4 10,5 10,8 16,2 σημαντικό 10 26,3 27,0 43,2 πολυ 21 55,3 56,8 100,0 Total 37 97,4 100,0 Missing System 1 2,6 Total 38 100,0 λαθοςρουμπρικες Frequency Percent Valid Percent Cumulative Percent Valid καθόλου 1 2,6 2,8 2,8 λίγο 2 5,3 5,6 8,3 ουτε ουτε 7 18,4 19,4 27,8 σημαντικό 7 18,4 19,4 47,2 πολυ 19 50,0 52,8 100,0 Total 36 94,7 100,0 235

Missing System 2 5,3 Total 38 100,0 επιστημονικότεροιοροι Frequency Percent Valid Percent Cumulative Percent Valid καθόλου 1 2,6 2,8 2,8 λίγο 6 15,8 16,7 19,4 ουτε ουτε 7 18,4 19,4 38,9 σημαντικό 8 21,1 22,2 61,1 πολυ 14 36,8 38,9 100,0 Total 36 94,7 100,0 Missing System 2 5,3 Total 38 100,0 προσθηκηρουμπρικών Frequency Percent Valid Percent Cumulative Percent Valid καθόλου 2 5,3 5,6 5,6 236

λίγο 4 10,5 11,1 16,7 ουτε ουτε 6 15,8 16,7 33,3 σημαντικό 11 28,9 30,6 63,9 πολυ 13 34,2 36,1 100,0 Total 36 94,7 100,0 Missing System 2 5,3 Total 38 100,0 mmγλωσσα Frequency Percent Valid Percent Cumulative Percent Valid καθόλου 1 2,6 2,7 2,7 λίγο 4 10,5 10,8 13,5 ουτε ουτε 3 7,9 8,1 21,6 σημαντικό 7 18,4 18,9 40,5 πολυ 22 57,9 59,5 100,0 Total 37 97,4 100,0 Missing System 1 2,6 Total 38 100,0 237

συνοπτικηmm Frequency Percent Valid Percent Cumulative Percent Valid λίγο 1 2,6 2,8 2,8 σημαντικό 15 39,5 41,7 44,4 πολυ 20 52,6 55,6 100,0 Total 36 94,7 100,0 Missing System 2 5,3 Total 38 100,0 αναζήτησησυνωνυμα Frequency Percent Valid Percent Cumulative Percent Valid ουτε ουτε 4 10,5 10,8 10,8 σημαντικό 10 26,3 27,0 37,8 πολυ 23 60,5 62,2 100,0 Total 37 97,4 100,0 Missing System 1 2,6 Total 38 100,0 238

ορθογραφια Frequency Percent Valid Percent Cumulative Percent Valid λίγο 2 5,3 5,6 5,6 ουτε ουτε 7 18,4 19,4 25,0 σημαντικό 11 28,9 30,6 55,6 πολυ 16 42,1 44,4 100,0 Total 36 94,7 100,0 Missing System 2 5,3 Total 38 100,0 ρουμπρικαπαθολογια Frequency Percent Valid Percent Cumulative Percent Valid καθόλου 1 2,6 2,8 2,8 λίγο 4 10,5 11,1 13,9 ουτε ουτε 4 10,5 11,1 25,0 σημαντικό 9 23,7 25,0 50,0 πολυ 18 47,4 50,0 100,0 Total 36 94,7 100,0 239

Missing System 2 5,3 Total 38 100,0 παλαιανεα Frequency Percent Valid Percent Cumulative Percent Valid καθόλου 1 2,6 2,8 2,8 λίγο 2 5,3 5,6 8,3 ουτε ουτε 8 21,1 22,2 30,6 σημαντικό 10 26,3 27,8 58,3 πολυ 15 39,5 41,7 100,0 Total 36 94,7 100,0 Missing System 2 5,3 Total 38 100,0 δδ Frequency Percent Valid Percent Cumulative Percent Valid λίγο 1 2,6 2,7 2,7 240

ουτε ουτε 4 10,5 10,8 13,5 σημαντικό 3 7,9 8,1 21,6 πολυ 29 76,3 78,4 100,0 Total 37 97,4 100,0 Missing System 1 2,6 Total 38 100,0 Bar Chart 241

242

243

244

245

246

247

248

249

250

251

252

253

254

255

256

257

258

259

260

261

262

263

264

265

266

267

268

269

270

271

272

273

274

275

276

277

278

279

280

281

282

283

284

285

286

287

288

289

290

291

292

293

294

295

296

297

298

299

300

301

302

303

304

305

306

307

308

309

310

311

312

313

314

315

316

317

318

319

320

321

322