DUBAI: ΑΠΟ ΧΩΡΙΟ ΑΛΙΕΩΝ Ε ΠΑΓΚΟΜΙΑ ΠΟΛΗ, ΣΟΙΧΕΙΑ ΓΙΑ ΣΗΝ ΑΠΟΣΙΜΗΗ ΕΝΟ ΑΝΑΠΣΤΞΙΑΚΟΤ ΜΟΝΣΕΛΟΤ

ΑΡΙΣΟΣΕΛΕΙΟ ΠΑΝΕΠΙΣΗΜΙΟ ΘΕΑΛΟΝΙΚΗ ΠΟΛΤΣΕΧΝΙΚΗ ΧΟΛΗ ΣΜΗΜΑ ΜΗΧΑΝΙΚΩΝ ΧΩΡΟΣΑΞΙΑ ΚΑΙ ΑΝΑΠΣΤΞΗ ΕΡΕΤΝΗΣΙΚΗ ΕΡΓΑΙΑ DUBAI: ΑΠΟ ΧΩΡΙΟ ΑΛΙΕΩΝ Ε ΠΑΓΚΟΜΙΑ ΠΟΛΗ, ΣΟΙΧΕΙΑ ΓΙΑ ΣΗΝ ΑΠΟΣΙΜΗΗ ΕΝΟ ΑΝΑΠΣΤΞΙΑΚΟΤ ΜΟΝΣΕΛΟΤ ΓΡΗΓΟΡΙΟΤ ΕΤΑ-ΝΙΚΟΛΕΣΑ ΒΕΡΟΙΑ, ΦΕΒΡΟΤΑΡΙΟ 2010 1

ΑΡΙΣΟΣΕΛΕΙΟ ΠΑΝΕΠΙΣΗΜΙΟ ΘΕΑΛΟΝΙΚΗ ΠΟΛΤΣΕΧΝΙΚΗ ΧΟΛΗ ΣΜΗΜΑ ΜΗΧΑΝΙΚΩΝ ΧΩΡΟΣΑΞΙΑ ΚΑΙ ΑΝΑΠΣΤΞΗ ΕΡΕΤΝΗΣΙΚΗ ΕΡΓΑΙΑ DUBAI: ΑΠΟ ΧΩΡΙΟ ΑΛΙΕΩΝ Ε ΠΑΓΚΟΜΙΑ ΠΟΛΗ, ΣΟΙΧΕΙΑ ΓΙΑ ΣΗΝ ΑΠΟΣΙΜΗΗ ΕΝΟ ΑΝΑΠΣΤΞΙΑΚΟΤ ΜΟΝΣΕΛΟΤ ΕΠΙΒΛΕΠΟΤΑ ΚΑΘΗΓΗΣΡΙΑ : ΚΑΡΑΔΗΜΟΤ-ΓΕΡΟΛΤΜΠΟΤ ΑΛΕΚΑ ΕΚΠΟΝΗΗ ΕΡΓΑΙΑ : ΓΡΗΓΟΡΙΟΤ ΕΤΑ-ΝΙΚΟΛΕΣΑ ΑΡΙΘΜΟ ΜΗΣΡΩΟΤ : 11 ΒΕΡΟΙΑ, ΦΕΒΡΟΤΑΡΙΟ 2010 2

Περιεχόμενα Ευχαριςτίεσ... 5 Ειςαγωγι... 6 1. Τα Θνωμζνα Αραβικά Εμιράτα και θ πόλθ του Dubai... 7 1.1 Τα Θνωμζνα Αραβικά Εμιράτα... 7 1.2 Θ πόλθ του Dubai... 9 1.2.1 Γενικά ςτοιχεία... 9 1.2.2 Γεωγραφικά και γεωμορφολογικά ςτοιχεία... 11 1.2.3 Κλιματολογικά ςτοιχεία... 11 1.2.4 Χλωρίδα-Ρανίδα... 12 1.2.5 Ρλθκυςμιακά ςτοιχεία... 13 1.2.6 Μεταναςτευτικό ρεφμα... 15 1.2.7 Γλϊςςα-κρθςκεία... 17 1.2.8 Οικονομικά ςτοιχεία... 18 1.2.9 Δίκτυα-Υποδομζσ... 19 2. Λςτορικι εξζλιξθ τθσ πόλθσ του Dubai... 24 3. Ρολεοδομικι εξζλιξθ τθσ πόλθσ του Dubai... 33 3.1 Θ ίδρυςθ του Dubai ωσ Ραγκόςμια Ρόλθ... 33 3.2 Ρερίοδοι αςτικισ ανάπτυξθσ... 35 3.2.1 Ρερίοδοσ Λ: 1900-1955... 35 3.2.2 Ρερίοδοσ ΛΛ: 1956-1970... 36 3.2.3 Ρερίοδοσ ΛΛΛ: 1971-1980... 38 3.2.4 Ρερίοδοσ ΛV: 1980-1990... 42 3.2.5 Ρερίοδοσ V: 1990-2015... 44 3.3 Φωτογραφικι ανάλυςθ... 48 4. Οικονομικόσ ςχεδιαςμόσ κατά κλάδο δραςτθριότθτασ... 51 4.1 Βιομθχανία... 51 3

4.2 Τράπεηεσ και χρθματοπιςτωτικά ιδρφματα... 51 4.3 Τεχνολογία πλθροφοριϊν και ενθμζρωςθσ... 52 4.4 Τουριςμόσ... 52 4.5 Μεταφορζσ... 52 4.6 Real Estate... 53 5. Κεματικά πάρκα και μεγάλα projects... 54 5.1 Τα μεγάλα κεματικά πάρκα... 54 5.2 Τεχνολογία τθσ Ρλθροφορίασ και Μζςα Μαηικισ Ενθμζρωςθσ... 54 5.3 Χρθματοπιςτωτικά Κζντρα... 55 5.4 Συγκροτιματα γραφείων... 55 5.5 Τομζασ λιανικοφ εμπορίου... 55 5.6 Δράςεισ τουριςμοφ-αναψυχισ... 56 5.7 Εμβλθματικά ζργα... 57 6. Συηθτϊντασ τισ αναπτυξιακζσ επιλογζσ... 63 7. Συμπεράςματα... 70 Σφνοψθ... 76 Abstract... 78 Ραραρτιματα... 80 Ρ.Α. Ρερίλθψθ τθσ κριτικισ Mike Davis: Fear and Money in Dubai... 80 Ρ.Β. Ρερίλθψθ του Στρατθγικοφ Σχεδίου του Dubai (Dubai Strategic Plan 2015)... 83 Ρ.Γ. Υφιςτάμενοσ και μελλοντικόσ πλθκυςμόσ ςτθν αςτικι περιοχι του Dubai... 90 Ελλθνόγλωςςθ βιβλιογραφία... 93 Ξενόγλωςςθ βιβλιογραφία... 94 4

Ευχαριςτύεσ Αρχικά, κα ικελα να ευχαριςτιςω κερμά τθν επιβλζπουςα κακθγιτρια τθσ ερευνθτικισ μου εργαςίασ Κα Καραδιμου-Γερόλυμπου Αλζκα, κακθγιτρια του Τομζα Ρολεοδομίασ, Χωροταξίασ και Ρεριφερειακισ Ανάπτυξθσ του Τμιματοσ Αρχιτεκτόνων Μθχανικϊν του Αριςτοτελείου Ρανεπιςτθμίου Κεςςαλονίκθσ, για τθν κακοδιγθςι, τθ βοικειά τθσ και τθν άψογθ ςυνεργαςία μασ κακ όλθ τθ διάρκεια εκπόνθςθσ τθσ ερευνθτικισ εργαςίασ. Επίςθσ, κα ικελα να ευχαριςτιςω όλουσ αυτοφσ που βοικθςαν και ςτιριξαν τθν προςπάκεια μου μζςω ςυμβουλϊν και χριςιμων παρατθριςεων, και ιδιαίτερα τον άνκρωπο που με ενζπνευςε για τθν εκπόνθςθ του κζματοσ τθσ παροφςασ εργαςίασ. Τζλοσ, κα ικελα να ευχαριςτιςω τθν οικογζνειά μου για τθν ςτιριξθ που μου παρζχουν κακ όλθ τθ διάρκεια των ςπουδϊν μου. 5

Ειςαγωγό Θ πόλθ του Dubai τα τελευταία χρόνια αποτελεί μια από τισ ταχφτερα αναπτυςςόμενεσ πόλεισ ςε παγκόςμιο επίπεδο. Αυτό είχε ωσ αποτζλεςμα να τραβιξει τα βλζμματα μθχανικϊν, οι οποίοι προςελκφονται από τθν κοςμογονία που επικρατεί από άποψθ καταςκευϊν, πολεοδόμων που προςπακοφν να αναλφςουν τον τρόπο επζκταςθσ τθσ πόλθσ, κοινωνιολόγων που ενδιαφζρονται για τισ κοινωνικζσ ςχζςεισ που αναπτφςςονται μζςα ςε αυτιν τθν πολυπολιτιςμικι κοινωνία που επικρατεί ςε ςχζςθ με τα ηθτιματα των εργαηομζνων, οικονομολόγων οι οποίοι αναλφουν τθν εντυπωςιακι ανάπτυξθ θ οποία οδιγθςε ςτθ δθμιουργία του "φαινομζνου" του Dubai και τθν οικονομικι κατάςταςθ ςιμερα αλλά και απλϊν ανκρϊπων που ελκφονται από τισ καταςκευζσ και όλα αυτά τα ςθμαντικά γεγονότα που ςυμβαίνουν εκεί. Θ επιλογι του κζματοσ ζγινε κατόπιν επίςκεψισ μου ςτο Dubai. Μετά τθν αρχικι εντφπωςθ που μου προκάλεςε, όπωσ ςε οποιονδιποτε τθν επιςκζπτεται για πρϊτθ φορά, κζλθςα να μάκω κάποια πράγματα παραπάνω για τθν ίδια τθν πόλθ ςε ςχζςθ με τθν ιςτορικι και πολεοδομικι τθσ εξζλιξθ. Μζςα ςτα πλαίςια τθσ περιζργειασ αναηιτθςα περιςςότερεσ πλθροφορίεσ για το πϊσ δθμιουργικθκε και για τα πωσ ζφταςε να αποτελεί μια ταχζωσ αναπτυςςόμενθ πόλθ. Αναηιτθςα τουσ πόρουσ από τουσ οποίουσ δθμιουργικθκαν τα ζργα αυτά, αλλά και ποια ιταν θ διαχείριςθ των πόρων αυτϊν. Το ερευνθτικό υλικό ςτθρίηεται περιςςότερο ςε ξενόγλωςςθ βιβλιογραφία, αλλά και ςε ελλθνόγλωςςθ. Θ ξενόγλωςςθ περιλαμβάνει βιβλία που αναφζρονται ςτθν ιςτορικι και πολεοδομικι εξζλιξθ τθσ πόλθσ αλλά και τθσ ευρφτερθσ περιοχισ, βιβλία αρχιτεκτονικισ κτιρίων ορόςθμων τθσ πόλθσ όπωσ το Burj Al Arab, άρκρα κοινωνιολόγων ςε περιοδικά και οικονομολόγων ςε εφθμερίδεσ, αλλά και θ ίδια θ Κυβζρνθςθ του Dubai μζςω δικτυακισ πφλθσ κ.ά. Θ ελλθνόγλωςςθ βιβλιογραφία περιλαμβάνει κυρίωσ άρκρα ςε περιοδικά και εφθμερίδεσ αλλά και παλαιότερεσ ερευνθτικζσ εργαςίεσ φοιτθτϊν του τμιματοσ Αρχιτεκτόνων Μθχανικϊν. Θ ςυλλογι του υλικοφ αυτοφ για τθν εκπόνθςθ τθσ παραπάνω εργαςίασ ζγινε μζςω του ζντυπου αλλά και του θλεκτρονικοφ τφπου. Κατά τθ διάρκεια επεξεργαςίασ του κζματοσ, οι εξελίξεισ που ςυνζβθςαν ςε ςχζςθ με τθν οικονομικι κατάςταςθ του Εμιράτου του Dubai, ιδιαίτερα το τελευταίο διάςτθμα, ιταν κακοριςτικζσ για τθ διαμόρφωςθ του κζματοσ τθσ εργαςίασ, όμωσ αυτό μασ ςτερεί τθ δυνατότθτα μιασ ολικισ προςζγγιςθσ μιασ και το γεγονόσ αυτό βρίςκεται ςε εξζλιξθ. Γεγονόσ όμωσ είναι ότι το Dubai αποτελεί μια πόλθ μοναδικισ πρωτοτυπίασ ςε ςχζςθ με τθν πολεοδομικι τθσ εξζλιξθ ςτθν νεϊτερθ ιςτορία των πόλεων παγκοςμίωσ. 6

1. Τα Ηνωμϋνα Αραβικϊ Εμιρϊτα και η πόλη του Dubai 1.1 Τα Ηνωμϋνα Αραβικϊ Εμιρϊτα Τα Θνωμζνα Αραβικά Εμιράτα (εικόνα 1) είναι μια ομοςπονδία επτά Εμιράτων που βρίςκονται βορειοανατολικά τθσ Αραβικισ Χερςονιςου ςτθ νοτιοδυτικι Αςία, ςτον Ρερςικό Κόλπο. Συνορεφουν ανατολικά και νοτιοανατολικά με το Σουλτανάτο του Ομάν, νότια και νοτιοδυτικά με τθ Σαουδικι Αραβία, ενϊ ςτο βορρά βρζχονται από τον Αραβικό Κόλπο και τμιμα τουσ ςτα ανατολικά από τον Κόλπου του Ομάν. Θ ςυνολικι ζκταςθ των Θνωμζνων Αραβικϊν Εμιράτων είναι 83.000 Km 2. 1 Εικόνα 1: Η κζςθ των Η.Α.Ε. ςτθν Αραβικι Χερςόνθςο Ρθγι: http://www.2daydubai.com/pages/dubai-maps.php Θ ζκταςθ γθσ είναι αμμϊδθσ με αχανείσ εριμουσ και λιγοςτά βραχϊδθ βουνά ςτα ανατολικά, κοντά ςτα ςφνορα με το Ομάν. Το κλίμα είναι υποτροπικό, με υψθλζσ κερμοκραςίεσ κακ όλθ τθ διάρκεια του ζτουσ. Το ζδαφοσ είναι άνυδρο και άγονο, αφοφ οι βροχοπτϊςεισ είναι ςπάνιεσ και ςυχνότερεσ το διάςτθμα Νοεμβρίου- Μαρτίου. 2 1 Quinn David & Rowland Joseph, Dubai Discovered, (Facts & Figures), Explorer Publishing & Distribution, Dubai, May 2008, Elsheshtawy Yasser, Planning Middle Eastern Cities an Urban Kaleidoscope in a Globalizing World, Taylor & Francis Group, London, 2004 (ςελ. 169) 2 http://en.wikipedia.org/wiki/united_arab_emirates#geography 7

Ο ςυνολικόσ πλθκυςμόσ το 2005 ιταν 4.106.427 κάτοικοι. Το 20% του πλθκυςμοφ είναι γθγενείσ με τθν ςυντριπτικι πλειοψθφία του 80% είναι εκπατριςμζνοι εργάτεσ, κυρίωσ από τθν Αςία (Λνδία, Μπαγκλαντζσ, Ρακιςτάν κ.α.), άλλεσ Αραβικζσ Χϊρεσ και τθν Ευρϊπθ. 3 Επίςθμθ κρθςκεία του κράτουσ είναι το Λςλάμ και επίςθμθ γλϊςςα τα Αραβικά, αλλά τα Αγγλικά είναι επίςθσ δθμοφιλι. 4 Τα επτά Εμιράτα είναι τα εξισ: Abu Dhabi, Dubai, Sharjah, Ajman, Umm- Al Qaiwain, Ras Al- Khaimah και Fujairah (εικόνα 2). Ρρωτεφουςα είναι το Abu Dhabi. Είναι θ δεφτερθ ςε πλθκυςμό πόλθ των Εμιράτων και καταλαμβάνει το μεγαλφτερο τμιμα τθσ ςυνολικισ ζκταςθσ τθσ χϊρασ. Αποτελεί κζντρο πολιτικϊν, βιομθχανικϊν και πολιτιςτικϊν δραςτθριοτιτων. Στα Θνωμζνα Αραβικά Εμιράτα επικρατεί ςυνταγματικι μοναρχία, με πολιτικό ςφςτθμα που δθμιουργικθκε υπό τθν θγεςία του Σεΐχθ Zayed bin Sultan Al Nahyan, μετά τθν Ζνωςθ των επτά Εμιράτων ςτισ 2 Δεκεμβρίου 1971, όπου ζγιναν ομοςπονδία. 5 Εικόνα 2: Διοικθτικά όρια Η.Α.Ε. Ρθγι: http://www.2daydubai.com/maps/dubai-maps_clip_image007.jpg 3 Dubai Statistics Centre [http://www.dsc.gov.ae/en/pages/home.aspx], David Quinn & Joseph Rowland, Dubai Discovered, (Facts & Figures), Explorer Publishing & Distribution, Dubai, May 2008 4 David Quinn & Joseph Rowland, Dubai Discovered, (Facts & Figures), Explorer Publishing & Distribution, Dubai, May 2008, http://en.wikipedia.org/wiki/united_arab_emirates 5 http://en.wikipedia.org/wiki/united_arab_emirates 8

Τα Θνωμζνα Αραβικά Εμιράτα βρίςκονται ςε ςτρατθγικι γεωγραφικι κζςθ ωσ ςταυροδρόμι Ευρϊπθσ και Αςίασ, και ςε πλοφςια ςε πετρζλαιο περιοχι. Οι λόγοι αυτοί αποτζλεςαν μοχλό ανάπτυξθσ, αλλά δθμιοφργθςαν ςυνάμα ανταγωνιςμό με άλλεσ χϊρεσ για εξζλιξθ και πρόοδο. 1.2 Η πόλη του Dubai Θ λζξθ Dubai ι Dubayy, ςφμφωνα με τον Fedel Handhal, προζρχεται πικανότθτα από το τθ λζξθ Daba (παράγωγο τθσ λζξθσ Yadub) που ςθμαίνει creep (γλιςτρϊ) και ςχετίηεται με τθ ροι του ποταμοφ Dubai Creek. Κατά το 1820, τθν περίοδο τθσ Βρετανικισ αποικιοκρατίασ, αναφζρεται ωσ Al Wasl. 6 1.2.1 Γενικϊ ςτοιχεύα 7 Ο Διμοσ του Dubai (Dubai Municipality) (χάρτθσ 1) δθμιουργικθκε το 1954 από τον κυβερνιτθ Rashid bin Saeed Al Maktoum και αποκαλείται ςυχνά Dubai City, ζτςι ϊςτε να διακρίνεται από το Εμιράτο. Στισ 2 Δεκεμβρίου 1971 το Dubai, μαηί με το Abu Dhabi και τα άλλα πζντε Εμιράτα ςχθμάτιςαν τα Θ.Α.Ε.. Κφριοι ςτόχοι για τθν δθμιουργία του Διμου ιταν θ εφαρμογι του πολεοδομικοφ ςχεδιαςμοφ, θ παροχι υπθρεςιϊν προσ τουσ πολίτεσ και θ ςυντιρθςθ των τοπικϊν εγκαταςτάςεων. Μερικζσ υπθρεςίεσ του Διμου είναι τα τμιματα Οδοποιίασ, Σχεδιαςμοφ και Ζρευνασ, Ρεριβάλλοντοσ και Δθμόςιασ Υγείασ και αυτό των Δθμοςιονομικϊν κεμάτων. Από το 2001 αποτελεί δικτυακι πόλθ, παρζχοντασ περίπου 40 υπθρεςίεσ τόςο προσ ςτουσ πολίτεσ όςο και ςτουσ επιςκζπτεσ μζςω δικτυακισ πφλθσ (www.dubai.ae). Σιμερα κυβερνιτθσ του είναι ο Σεΐχθσ Mohammed bin Rashid Al Maktoum, ο οποίοσ είναι και πρωκυπουργόσ και αντιπρόεδροσ των Θνωμζνων Αραβικϊν Εμιράτων και κεωρείται θ κινθτιρια δφναμθ πίςω από τθν εντυπωςιακι ανάπτυξθ του Dubai. Μαηί με το Εμιράτο του Abu Dhabi είναι τα μόνα Εμιράτα που ζχουν το δικαίωμα αρνθςικυρίασ ςε ςχζςθ με κρίςιμα κζματα εκνικισ ςθμαςίασ ςτο Ομοςπονδιακό Εκνικό ςυμβοφλιο τθσ χϊρασ. Το Dubai ζχει νομικζσ, πολιτικζσ, ςτρατιωτικζσ και οικονομικζσ λειτουργίεσ με τα άλλα εμιράτα μζςα από ζνα ομοςπονδιακό πλαίςιο, παρόλο που κάκε εμιράτο ζχει δικαιοδοςία για οριςμζνεσ λειτουργίεσ, όπωσ για τθν πολιτικι επιβολισ νόμου και τθν παροχι και ςυντιρθςθ των τοπικϊν εγκαταςτάςεων. 6 http://en.wikipedia.org/wiki/dubai 7 http://en.wikipedia.org/wiki/dubai 9

Χάρτθσ 1: Χάρτθσ τθσ αςτικισ περιοχισ του Dubai, 2003 Ρθγι: Dubai Municipality, GIS Center [http://www.gis.gov.ae/portal/page/portal/gis_portal/gis_home_page_uc] 10

1.2.2 Γεωγραφικϊ και γεωμορφολογικϊ ςτοιχεύα Το Dubai βρίςκεται ςτο 25.2697 N 55.3095 E, δθλαδι κατά μικοσ τθσ νότιασ ακτισ του Ρερςικοφ κόλπου τθσ Αραβικισ Χερςονιςου. Συνορεφει με το Εμιράτο του Abu Dhabi νότια, με το Εμιράτο τθσ Sharjah βορειοανατολικά, και το Σουλτανάτο του Ομάν νοτιοανατολικά. Θ Hatta, μια λωρίδα γθσ που ανικει ςτο εμιράτο, βρίςκεται νοτιοανατολικά ςε απόςταςθ 115 Km από το Dubai, κοντά ςτα ςφνορα με το Ομάν. Αποτελεί δθμοφιλι τουριςτικό προοριςμό εξαιτίασ του θπιότερου κλίματοσ και τθσ παραδοςιακισ αραβικισ αρχιτεκτονικισ. Το μζγιςτο φψοσ τθσ πόλθσ από τθ Μζςθ Στάκμθ τθσ Κάλαςςασ είναι 16 μζτρα. Το Dubai βρίςκεται ςτθν Αραβικι ζρθμο. Θ τοπογραφία του διαφζρει από το νότιο τμιμα των Θ.Α.Ε., ςτο οποίο επικρατεί ζρθμοσ από χαλίκια. Θ άμμοσ αυτι προιλκε από το πολτοποιθμζνο κζλυφοσ των κοραλλιϊν καλισ ποιότθτασ, για το λόγο αυτό θ άμμοσ είναι λευκι. Ανατολικά του Εμιράτου θ άμμοσ φζρει ζνα χρϊμα κόκκινο, όπωσ το οξείδιο του ςιδιρου. Το Dubai διακζτει ζνα φυςικό ςτόμιο ειςόδου, το Dubai Creek, το οποίο είναι αρκετά βακφ, ϊςτε να το διαπεράςουν μεγάλα ςκάφθ. Διακζτει επίςθσ πολλά φαράγγια και πθγζσ. Σειςμικά βρίςκεται ςε μια πολφ αςφαλι ηϊνθ, ενϊ χάρθ ςτα ρθχά νερά του Ρερςικοφ Κόλπου, θ πικανότθτα εμφάνιςθσ tsunami είναι πολφ μικρι. Το Εμιράτο του Dubai καλφπτει ζκταςθ 3.900 km² και είναι δεφτερο ςε ζκταςθ μετά το Abu Dhabi. 8 1.2.3 Κλιματολογικϊ ςτοιχεύα Το Dubai διακζτει ηεςτό και υγρό κλίμα καταγράφοντασ κερμοκραςίεσ πάνω από 40 C για το μεγαλφτερο χρονικό διάςτθμα του ζτουσ. Οι κερμοκραςίεσ κυμαίνονται μεταξφ 7 C και 47,3 C. Θ μζςθ υγραςία είναι 60%, ενϊ θ βροχόπτωςθ είναι γενικά χαμθλι ιδιαίτερα κατά το διάςτθμα Απρίλιοσ-Νοζμβριοσ. 9 (πίνακασ 1) Πίνακασ 1: Κλιματολογικά χαρακτθριςτικά του Dubai Μινασ Ιαν Φεβ Μαρ Απρ Μάι Ιουν Ιουλ Αυγ επ Οκτ Νοε Δεκ Μζςοσ όροσ υψθλότερθ 24.0 25.4 28.2 32.9 37.6 39.5 40.8 41.3 38.9 35.4 30.5 26.2 κερμοκραςία C Μζςοσ όροσ χαμθλότερθ 14.3 15.4 17.6 20.8 24.6 27.2 29.9 30.2 27.5 23.9 19.9 16.3 κερμοκραςία C Βροχόπτωςθ mm 15.6 25.0 21.0 7.0 0.4 0.0 0.8 0.0 0.0 1.2 2.7 14.9 Ρθγι: Dubai Meteorological Office 2008 8 http://en.wikipedia.org/wiki/dubai#geography 9 http://en.wikipedia.org/wiki/dubai#climate 11

1.2.4 Χλωρύδα-Πανύδα Θ αμμϊδθσ ζρθμοσ ενιςχφει τθν αγρία βλάςτθςθ που περιβάλλει τθν πόλθ με φοίνικεσ, μαόνι, ευκαλφπτουσ, υάκινκουσ, δζντρα ακακίασ κ.ά. Θ ωτίσ, θ ριγζ φαινα, το caracal, θ αλεποφ τθσ εριμου, το γεράκι και θ αραβικι αντιλόπθ είναι κοινά ςτισ εριμουσ του Dubai. Αποτελεί μεταναςτευτικό μονοπάτι για πάνω από 320 αποδθμθτικά πτθνά, ενϊ τα νερά του φιλοξενοφν περιςςότερα από 300 είδθ ψαριϊν. Τα αραβικά άλογα εκτρζφονταν από τουσ Βεδουίνουσ, λόγω τθσ ταχφτθτάσ τουσ και τθσ αντοχισ τουσ και αποτελοφν ςφμβολα κοινωνικισ υπεροχισ και πλοφτου. Ακόμα και ςτισ μζρεσ μασ διοργανϊνονται αγϊνεσ ιππαςίασ με αραβικά άλογα και εκδθλϊςεισ. Τα falcons (γεράκια, εικόνα 3) χρθςιμοποιοφνταν από τουσ Βεδουίνουσ ςτο κυνιγι λαγϊν, αλλά ςιμερα χρθςιμοποιοφνται κυρίωσ για ςπορ και ωσ ςυνδετικόσ κρίκοσ με το παρελκόν. 10 Εικόνα 3: Επίδειξθ falcon ςτθν ζρθμο του Dubai Ρθγι: http://2.bp.blogspot.com/_clqqfgnedso/sa2gc3r7ldi/aaaaaaaaafu/jp8i4ty1hyg/s320/dubai+falcon.jpg 10 http://en.wikipedia.org/wiki/dubai#geography 12

1.2.5 Πληθυςμιακϊ ςτοιχεύα Ο ςυνολικόσ πλθκυςμόσ ςτα Θ.Α.Ε. το 1975 ιταν 557.887 και το 2005 ζφταςε ςτουσ 4.106.427 κατοίκουσ. Στο διάςτθμα αυτό εντυπωςιακι ιταν θ αφξθςθ ςτο Εμιράτο του Dubai, ο πλθκυςμόσ του οποίου άγγιξε τον πλθκυςμό αυτοφ του Abu Dhabi (πίνακασ 2). Σιμερα το Dubai είναι θ πιο πυκνοκατοικθμζνθ πόλθ των Εμιράτων. 11 Πίνακασ 2: Εξζλιξθ πλθκυςμοφ από το 1975 ζωσ το 2005 ανά Εμιράτο ΕΜΙΡΑΣΟ 1975 1980 1985 1995 2005 Abu Dhabi 211.812 451.848 566.036 942.463 1.399.484 Dubai 183.187 276.301 370.788 689.420 1.321.453 Sharjah 78.790 159.317 228.317 402.792 793.573 Ajman 16.690 36.100 54.546 121.491 206.997 Umm Al-Quwain 6.908 12.426 19.285 35.361 49.159 Ras Al-Khaimah 43.845 73.918 96.578 143.334 210.063 Fujairah 16.655 32.189 43.753 76.180 125.698 υνολικόσ Πλθκυςμόσ 557.887 1.042.099 1.379.303 2.411.041 4.106.427 Ρθγι: http://www.dsc.gov.ae/dsc/webreports/-231890734osi1-1.pdf Το 1968 πραγματοποιικθκε θ πρϊτθ επίςθμθ απογραφι ςτο Εμιράτο. Ζτςι τα πλθκυςμιακά ςτοιχεία πριν από το ζτοσ αυτό αποτελοφν εκτιμιςεισ από διάφορεσ πθγζσ. Σφμφωνα με τισ εκτιμιςεισ αυτζσ, ςτο Εμιράτο του Dubai το 1822 κατοικοφν 1.200 άτομα, ενϊ το 1975, τζςςερα χρόνια μετά τθν ζνωςθ των επτά Εμιράτων και τθ δθμιουργία τθσ χϊρασ, ο πλθκυςμόσ ςτο Εμιράτο του Dubai είναι 183.187 κάτοικοι. Από τθν περίοδο αυτι και μετζπειτα ςθμειϊνεται πρωτοφανισ αφξθςθ του πλθκυςμοφ ςτο Εμιράτο, ζτςι ϊςτε το 2008 να καταγράφονται 1.645.973 άτομα. Αξίηει να ςθμειωκεί ότι θ αφξθςθ του πλθκυςμοφ των ανδρϊν είναι δυςανάλογθ ςε ςχζςθ με εκείνθ των γυναικϊν, και αυτό οφείλεται κυρίωσ ςτον αρικμό των ανδρϊν μεταναςτϊν για λόγουσ εργαςίασ που προςελκφει το Εμιράτο (πίνακασ 3). 11 Dubai Statistics Centre [http://www.dsc.gov.ae/en/pages/home.aspx] 13

Πίνακασ 3: Εξζλιξθ πλθκυςμοφ από το 1822 ζωσ το 2008 και κατανομι ανά φφλο ςτο Dubai ΕΣΟ ΠΛΗΘΤΜΟ ΑΡΡΕΝΕ ΘΗΛΤ 1822 1 1.200 1900 1 10.000 1930 1 20.000 1940 1 38.000 1954 1 20.000 1960 1 40.000 1968 58.971 1975 183.187 128.821 54.366 1980 276.301 187.714 88.587 1985 370.788 247.179 123.609 1993 610,926 406.128 204.798 1995 689.420 478.209 211.211 2000 862.387 611.799 250.588 2005 1.321.453 989.305 332.148 2006 1.421.812 1.073.484 348.328 2007 1.529.792 1.164.576 365.216 2008 1.645.973 1.263.130 382.843 Ρθγι: http://www.dsc.gov.ae/dsc/webreports/-231890734osi1-1.pdf, Dubai Statistics Center, Censuses of 1993, 2000, 2005, Ministry of Economy (Planning Previously) the Censuses of 1975, 1980, 1985, 1995 1 Θ πόλθ του Dubai προζβθ ςε απογραφι το 1968. Πλα τα αρικμθτικά ςτοιχεία του πλθκυςμοφ ςε αυτό τον πίνακα πριν από το 1968 είναι εκτιμιςεισ που προζρχονται από διάφορεσ πθγζσ. 14

1.2.6 Μεταναςτευτικό ρεύμα Θ πόλθ αποτελείται από ζνα πλθκυςμό μεταναςτϊν που, ανάλογα με τoν γθγενι πλθκυςμό, είναι το υψθλότερο ςτον κόςμο. Για το 2004 θ κρατικι υπθρεςία του Dubai κατζγραψε 83,01% ξζνου πλθκυςμοφ και μόνο 16,99% γθγενείσ. Το 42,34% του ςυνολικοφ πλθκυςμοφ προζρχεται από τθν Λνδία, και ακολουκοφν το Ρακιςτάν, οι Αραβικζσ Χϊρεσ, το Μπαγκαλντζσ, οι Φιλιππίνεσ, θ Σρι Λάνκα, ενϊ μικρό ποςοςτό προζρχεται από τθν Ευρϊπθ και τθν Αμερικι (πίνακασ 4). Πίνακασ 4: φνκεςθ πλθκυςμοφ ανά χϊρα καταγωγισ το 2004 ςτο Dubai ΧΩΡΑ ΚΑΣΑΓΩΓΗ ΠΛΗΘΤΜΟ % ΠΟΟΣΟ ΞΕΝΟΤ ΠΛΗΘΤΜΟΤ % ΠΟΟΣΟ ΤΝΟΛΙΚΟΤ ΠΛΗΘΤΜΟΤ Ινδία 538.560 51,0 42,34 Πακιςτάν 168.960 16,0 13,28 Αραβικζσ χϊρεσ (από βορειοδυτικι Αςία και βόρεια Αφρικι) 116.160 11,0 9,13 Μπαγκλαντζσ 95.040 9,0 7,47 Φιλιππίνεσ 31.680 3,0 2,49 ρι Λάνκα 19.008 1,8 1,49 Ευρϊπθ 11.616 1,1 0,91 ΗΠΑ 3.168 0,3 0,25 Άλλεσ χϊρεσ 71.808 6,8 5,65 υνολικόσ Πλθκυςμόσ υνολικόσ Πλθκυςμόσ* Ξζνοσ 1.056.000 100,0 83,01 1.272.000 Ρθγι: ministry of Labor *2004 Estimate, UAE in Figures, www.uae.gov.ae/mop?uae_figure/uae_%2004_files/sheet001.htm Το Dubai ζχει διαχωρίςει τον πλθκυςμό ςε πολίτεσ-εμιράτεσ (citizens), ςε κατοίκουσ (residents) και ςε επιςκζπτεσ (visitors). Οι πολίτεσ απολαμβάνουν τα πλιρθ δικαιϊματα που τουσ παρζχει θ χϊρα τουσ, όπωσ υγεία, εκπαίδευςθ, δικαίωμα ιδιοκτθςίασ. Ο πλθκυςμόσ που ανικει ςτθν κατθγορία τθσ φκθνισ εργατικισ δφναμθσ αντιμετωπίηεται ωσ μθ πολίτεσ και επιπλζον κάτοικοι δεφτερθσ κατθγορίασ. Χαρακτθριςτικζσ είναι οι εικόνεσ 4, 5 και 6, που απεικονίηουν αυτζσ τισ κατθγορίεσ με άτομα ανάλογα με τθν Ιπειρο από τθν οποία προζρχονται. 15

Εικόνα 4: Εικόνα που απεικονίηει τουσ πολίτεσ ςτο Dubai Ρθγι:http://www.dubai.ae/en.portal?le_citizenresident_comm,le_Citizens,1,&_nfpb=true&_pageLabel=lifeEvent Citizens Εικόνα 5: Εικόνα που απεικονίηει τουσ κατοίκουσ ςτο Dubai Ρθγι:ttp://www.dubai.ae/en.portal?le_citizenresident_comm,le_Residents,1,&_nfpb=true&_pageLabel=lifeEven tcitizens Εικόνα 6: Εικόνα που απεικονίηει τουσ επιςκζπτεσ ςτο Dubai Ρθγι: http://www.dubai.ae/en.portal?le_visitors,le_visitors,1,&_nfpb=true&_pagelabel=lifeeventvisitors Σε αντίκεςθ με τον πλοφτο και τθν πολυτζλεια που χαρακτθρίηει κάκε είδοσ καταςκευισ ςτο Dubai, μακριά από τθν επίςθμθ εικόνα του, οι μετανάςτεσ εργάτεσ ηουν ςτοιβαγμζνοι κάτω από άκλιεσ ςυνκικεσ ςε μικρά δωμάτια παραγκουπόλεων, ςε άτυπεσ γκετοποιθμζνεσ πόλεισ, όπωσ θ Sonapur, θ Al Quoz και θ Al Ghusais (εικόνα 7), αλλά και ςτα περίχωρα τθσ πόλθσ, που ςυνικωσ παραχωροφνται από τισ εκάςτοτε καταςκευαςτικζσ εταιρείεσ, με ζντονο το αίςκθμα του φόβου και τθσ αναςφάλειασ. 12 Εικόνα 7: Εργατικζσ κατοικίεσ ςτθν περιοχι Al Ghusais ςτο Dubai Ρθγι:http://gulfnews.com/news/gulf/uae/employment/lootah-warns-against-overcrowding-in-rooms-1.65142 12 Χατηθςτεφάνου Άρθσ, Ντουμπάι, Παλάτια ςτθν άμμο, Εφθμερίδα Θ Κακθμερινι, Ζνκετο Κ, Τεφχοσ 341, Δεκζμβριοσ 2009, (ςελ. 38, 13) 16

Τα εργοτάξια δουλεφουν 24 ϊρεσ τθν θμζρα, με δφο δωδεκάωρεσ βάρδιεσ. Αναγκαςμζνοι να δουλεφουν 12 ϊρεσ τθν θμζρα, 6 μζρεσ τθ βδομάδα και ςε κερμοκραςίεσ που ςυχνά αγγίηουν τουσ 50 ο C, αποτελεί ουτοπία θ απαίτθςθ από το εργατικό δυναμικό τθσ λιψθσ μζτρων αςφαλείασ. Το φκθνό εργατικό δυναμικό από τισ χϊρεσ τθσ Αςίασ κυςιάηεται με εκατοντάδεσ νεκροφσ ανά ζτοσ για τθ δθμιουργία του αραβικοφ ονείρου. Κανζνα όμωσ από τα γεγονότα αυτά δεν αναφζρεται ςτον τοπικό τφπο, μιασ και κεωρθτικά οι εργάτεσ μετανάςτεσ είναι ελεφκεροι εργαηόμενοι πολίτεσ. Ρρακτικά όμωσ απαγορεφονται τα ςυνδικάτα και οι απεργίεσ. Τακτικι που ακολουκείται από τουσ μεγιςτάνεσ εργοδότεσ για ζλεγχο των εξεγζρςεων και τθσ εφαρμογισ δικαιωμάτων από τουσ εργάτεσ, είναι θ επιτρεπόμενθ δίχρονθ κατά μζςο όρο παραμονι των μεταναςτϊν και κατόπιν θ απζλαςι τουσ. Κάτω από το αγχωτικό κλίμα τθσ παγκόςμιασ οικονομικισ κρίςθσ του 2008 που ζπλθξε και το Dubai, οι εργάτεσ παραμζνουν όχι απλά απλιρωτοι επί μινεσ, αλλά δζςμιοι των εργοδοτϊν τουσ, οι οποίοι ζχουν ιδθ παρακρατιςει τα διαβατιριά τουσ από τθ ςτιγμι που ειςιλκαν ςτθ χϊρα. Το παραπάνω ηιτθμα χριηει περιςςότερο κοινωνιολογικισ προςζγγιςθσ, ςτο πλαίςιο τθσ μθ τιρθςθσ των ανκρωπίνων δικαιωμάτων, και είναι αξιοςθμείωτο το γεγονόσ ότι αυτοί οι οικονομικοί μετανάςτεσ δεν αποτελοφν κομμάτι τθσ πόλθσ, από χωρικι, ηωτικι και ςυμμετοχικι άποψθ. Το μοντζλο αυτό τθσ ειςροισ φκθνοφ εργατικοφ δυναμικοφ από χϊρεσ τθσ Αςίασ, είχε ιδθ διαμορφωκεί από τθν περίοδο τθσ βρετανικισ αποικιοκρατίασ ςτο Dubai. 13 Για τουσ λόγουσ αυτοφσ, το Dubai κατθγορικθκε το 2003 από τθν Επιτροπι Ανκρωπίνων Δικαιωμάτων για εξαναγκαςμζνθ εργαςία και άκλιεσ ςυνκικεσ εργαςίασ και διαβίωςθσ των εργατϊν μεταναςτϊν κακϊσ επίςθσ και για τθν πορνεία. 14 1.2.7 Γλώςςα-θρηςκεύα 15 Ραρόλο που τα Αραβικά είναι θ επίςθμθ γλϊςςα, ςτο Dubai ομιλοφνται και άλλεσ γλϊςςεσ, ενϊ τα αγγλικά είναι θ ευρζωσ ομιλοφμενθ γλϊςςα. Το Λςλάμ είναι θ επίςθμθ κρθςκεία του κράτουσ των Θ.Α.Ε.. Υπάρχουν όμωσ και άλλεσ κρθςκευτικζσ ενότθτεσ, όπωσ Χριςτιανοί, Βουδιςτζσ, Λνδουιςτζσ κ.ά. Οι μθμουςουλμανικζσ ομάδεσ μποροφν να ζχουν τουσ δικοφσ τουσ οίκουσ λατρείασ ι να αςκοφν τθν λατρεία τουσ ςε ιδιωτικζσ κατοικίεσ. Ραρόλα αυτά, ο προςθλυτιςμόσ απαγορεφεται αυςτθρά με ποινικι δίωξθ, φυλάκιςθ και απζλαςθ για προςβολι του Λςλάμ. 13 Davis Mike, Metropolitan Disorders-Fear and Money in Dubai, New Left Review, Sept-Oct 2006, (ςελ. 65-66) 14 Davis Mike, Metropolitan Disorders-Fear and Money in Dubai, New Left Review, Sept-Oct 2006, (ςελ. 65) 15 Quinn David & Rowland Joseph, Dubai Discovered, (Facts & Figures), Explorer Publishing & Distribution, Dubai, May 2008, http://en.wikipedia.org/wiki/dubai 17

1.2.8 Οικονομικϊ ςτοιχεύα Κατά το παρελκόν τα ζςοδα του Εμιράτου βαςίηονταν κυρίωσ ςτθ βιομθχανία του πετρελαίου. Πμωσ τα ζςοδα από το πετρζλαιο και το φυςικό αζριο κατά το 2005 ςυνζβαλλαν λιγότερο από το 6% των 37 δισ δολαρίων τθσ οικονομίασ. Τα αποκζματα πετρελαίου μειϊνονται ςυνεχϊσ και αναμζνεται να εξαντλθκοφν μζςα ςτα επόμενα χρόνια. Τα τελευταία χρόνια τα ζςοδα του Εμιράτου προζρχονται κυρίωσ από τθ διαχείριςθ ακινιτων, τισ χρθματοοικονομικζσ υπθρεςίεσ, τισ καταςκευζσ, το εμπόριο, τθ βιομθχανία, τισ μεταφορζσ και τον τουριςμό. Ζτςι κατά το 2008 θ διαχείριςθ ακινιτων και οι επιχειριςεισ ςυνζβαλλαν ςτο Α.Ε.Ρ. κατά 14,66%, οι καταςκευζσ 9,62%, το χονδρικό εμπόριο, το λιανικό εμπόριο και οι επιςκευαςτικζσ υπθρεςίεσ κατά 38,40%, θ βιομθχανία κατά 14,06%, οι μεταφορζσ και οι τθλεπικοινωνίεσ κατά 8,40% ενϊ, τα εςτιατόρια και τα ξενοδοχεία κατά 2,49%. Σθμαντικζσ είναι και οι ξζνεσ επενδφςεισ οι οποίεσ προζρχονται κυρίωσ από χϊρεσ όπωσ Θνωμζνο Βαςίλειο, Λαπωνία, Λνδία και Θ.Ρ.Α.. Οι επενδφςεισ αυτζσ ςτρζφονται κυρίωσ ςε τομείσ όπωσ καταςκευζσ, χονδρικό και λιανικό εμπόριο, ενδιάμεςοι χρθματοπιςτωτικοί οργανιςμοί και αςφάλειεσ. Θ ςυμβολι αυτϊν των ξζνων επενδφςεων το 2006 ξεπερνοφςε τα 11 δισ δολάρια. Οι ξζνεσ επενδφςεισ που προζρχονταν από χϊρεσ τθσ ευρωπαϊκισ ζνωςθσ ςυνειςζφεραν κατά 44,86% του ςυνόλου των ξζνων επενδφςεων. Τα δφο λιμάνια του Dubai, Rashid και Jebel Ali, ςυμβάλλουν κακοριςτικά ςτθν οικονομικι πρόοδό του, αποτελϊντασ κομβικά ςθμεία μεταφοράσ εμπορευμάτων αλλά και παροχισ υπθρεςιϊν τεχνολογίασ και πλθροφορίασ από τθν Αςία προσ τθν Ευρϊπθ. Το Dubai χαρακτθρίηεται παραδοςιακά ωσ ναυτικόσ τόποσ και αναγνωριςμζνοσ εμπορικόσ κόμβοσ ςτθν περιοχι τθσ Μζςθσ Ανατολισ, ενϊ ςτισ μζρεσ μασ ζχει αναδειχκεί ωσ εξαγωγικό κζντρο. Οι χϊρεσ ςτισ οποίεσ εξάγει προϊόντα είναι κυρίωσ το Λράν, θ Λνδία και θ Σαουδικι Αραβία. Οι χϊρεσ από τισ οποίεσ ειςάγει προϊόντα είναι θ Λαπωνία, θ Κίνα και οι Θνωμζνεσ Ρολιτείεσ. Το Dubai αποτελεί ζνα ελκυςτικό τόπο ανάπτυξθσ επιχειρθματικϊν δραςτθριοτιτων. Ζχει εδραιωκεί ωσ επιχειρθματικό κζντρο ςτον αραβικό κόλπο, αλλά και ωσ μια δυναμικι αγορά παγκοςμίωσ. Στθν περιοχι αυτι διενεργοφνται ςθμαντικζσ βιομθχανικζσ δραςτθριότθτεσ αλλά και ςυνζδρια, τουριςτικζσ δραςτθριότθτεσ, μεταφορζσ, διανομι και κζντρο logistics, τραπεηικζσ, χρθματοπιςτωτικζσ και αςφαλιςτικζσ δραςτθριότθτεσ, δραςτθριότθτεσ που ςχετίηονται με τθν υψθλι τεχνολογία κακϊσ επίςθσ υπάρχουν και περιφερειακά αρχθγεία εταιριϊν κ.ά. 16 Πλα τα παραπάνω γίνονται με ςκοπό να διαφοροποιθκεί θ οικονομία του και να μειωκεί θ εξάρτθςθ από το πετρζλαιο, τα ζςοδα του οποίου ζχουν ςυρρικνωκεί. Στόχοσ αποτελεί θ ανάδειξι του ωσ διεκνζσ επιχειρθματικό κζντρο ςτον Ρερςικό Κόλπο. Τα βαςικά πλεονεκτιματα τα οποία κα οδθγιςουν ςτθν επίτευξθ αυτοφ του ςτόχου είναι τα εξισ: 16 Dubai Statistics Centre, Themes, Economy [http://www.dsc.gov.ae/en/pages/home.aspx] 18

Θ ςτρατθγικι του κζςθ ανάμεςα ςτθν Άπω Ανατολι και τθν Ευρϊπθ, πάνω ςτον άξονα Ανατολισ-Δφςθσ αλλά και ανάμεςα ςτθν Κοινοπολιτεία Ανεξαρτιτων Κρατϊν (Commonwealth of Independent States) 17 και τθσ Αφρικισ όςων αφορά Βορρά- Νότο, δθμιουργϊντασ εμπορικζσ ςχζςεισ με τισ περιοχζσ αυτζσ αλλά και ναυτιλιακζσ και αεροπορικζσ ςυνδζςεισ. Θ πολιτικι και οικονομικι ςτακερότθτα που επικρατεί ςτθν περιοχι, παρζχοντασ τθ δυνατότθτα λειτουργίασ ξζνων επιχειριςεων και παρζχοντασ αςφάλεια ςτουσ πολίτεσ. Το οικονομικό ςφςτθμα, όπου προςελκφει ξζνεσ επενδφςεισ χάρθ ςτθν ανυπαρξία άμεςων φόρων και χαμθλϊν τελωνειακϊν δαςμϊν. Ο υψθλισ ποιότθτασ τομζασ υποδομϊν και υπθρεςιϊν, όςον αφορά ςτισ μεταφορζσ, ςτισ τθλεπικοινωνίεσ, ςτθν ενζργεια και ςτθ βιομθχανικι υποδομι. Διακζτει επτά βιομθχανικζσ περιοχζσ, ζνα επιχειρθματικό πάρκο, τρεισ ελεφκερεσ ηϊνεσ με διεκνι διάκριςθ, δφο λιμάνια παγκοςμίου επιπζδου και ζνα μεγάλο διεκνζσ αεροδρόμιο, ςφγχρονο οδικό δίκτυο και αξιόπιςτεσ τθλεπικοινωνίεσ. Αυτό ζχει ςαν αποτζλεςμα να δθμιουργείται μια πολφγλωςςθ χϊρα. Θ κοινωνία είναι φιλελεφκερθ, οι επιχειριςεισ ενκαρρφνονται και θ πρόςφατα ανεξάρτθτθ ιδιοκτθςία ζχει ανοιχκεί για τουσ εκπατριςμζνουσ. Αυτι θ ατμόςφαιρα ζχει ενκαρρφνει τισ επενδφςεισ και τον τουριςμό. Επιπλζον, πρόςκετεσ πθγζσ πλοφτου ςυνζβαλαν ςε αυτι τθν ταχεία διαδικαςία αςτικοποίθςθσ: θ επζκταςθ του παραδοςιακοφ εμπορίου και θ αυξθμζνθ περιφερειακι αντιπροςϊπευςθ των επιχειριςεων, εκτόσ από τον τουριςμό. 18 1.2.9 Δύκτυα-Υποδομϋσ Οι διαδρομζσ που ενϊνουν το Dubai με άλλεσ πόλεισ και Εμιράτα χαρακτθρίηονται ωσ Ε, ενϊ οι διαδρομζσ που ςυνδζουν περιοχζσ τθσ πόλθσ ωσ D (πίνακασ 5, εικόνα 8). Ο ανατολικόσ και ο δυτικόσ τομζασ τθσ πόλθσ ςυνδζονται με τισ γζφυρεσ Al Maktoum και Al Garhoud, τθν ςιραγγα Al Shindagha, τθν Business Bay Crossing και τθν πλωτι γζφυρα. Πίνακασ 5: Σο βαςικό οδικό δίκτυο ΔΛΑΔΟΜΕΣ Ε E 11: Sheikh Zayed Road E 44: Dubai-Hatta Highway E 66: Oud Metha Road E 77: Dubai Al-Habab Road E 311: Emirates Road E 611: Dubai Bypass Road ΔΛΑΦΟΜΕΣ D D 73: Al Dhiyafa Road D 75: Sheikh Rashid Road D 85: Baniyas Road D 89: Al Maktoum Road/Airport Road D 92: Al Khaleej/Al Wasl Road D94: Jumeirah Road Ρθγι: Google Earth 17 Οργανιςμόσ μελϊν-κρατϊν τθσ πρϊθν Σοβιετικισ 18 http://www.dubai.ae/en.portal?topic,article_000239,0,&_nfpb=true&_pagelabel=home Dubai Strategic Plan 2015 [http://egov.dubai.ae/opt/cmscontent/active/corp/en/documents/dspe.pdf] 19

Εικόνα 8: Οι διαδρομζσ E και D Ρθγι: Google Earth, ιδία επεξεργαςία Με τθν αςτικι ανάπτυξθ τθσ πόλθσ, ιταν αναμενόμενο να αυξθκεί και ο κυκλοφοριακόσ φόρτοσ εντόσ αυτισ. Ζτςι ζχει δθμιουργθκεί δίκτυο αυτοκινθτόδρομων και πλικοσ κόμβων, τα οποία όχι μόνο εξυπθρετοφν τθν κυκλοφοριακι ροι, αλλά ταυτόχρονα ςυμβάλλουν ςτθ διαμόρφωςθ του τοπίου τθσ πόλθσ, αφοφ περιβάλλονται από τεράςτιεσ φυτεμζνεσ εκτάςεισ (εικόνα 9). Εικόνα 9: Κόμβοσ όπου οι οδοί Al Quta'eyat και Zabeel ςυναντοφν το Zabeel Park (αριςτερά), τθν περιοχι Zabeel (κάτω μζροσ), Karama (πάνω αριςτερά), και Oud Metha (πάνω δεξιά). Ρθγι: http://upload.wikimedia.org/wikipedia/commons/c/c7/dubai_roads_on_1_may_2007.jpg 20

Στισ 9-9-2009 εγκαινιάςτθκε το μετρό ςτο Dubai, το οποίο αναπτφςςεται ςε δφο γραμμζσ (εικόνα 10). Θ κφρια γραμμι (κόκκινθ) ζχει τερματικοφσ ςτακμοφσ και αφετθρία τισ περιοχζσ Al Rashidiya και Jebel Ali, ενϊ θ δεφτερθ γραμμι (πράςινθ) ενϊνει τισ περιοχζσ Al Qusais 2 και Jeddaf 1. Θ κόκκινθ γραμμι ζχει μικοσ 35 Km και όταν ολοκλθρωκεί κα φτάςει τα 50 Km και είναι παράλλθλθ ςτθν ακτογραμμι. Θ πράςινθ γραμμι μικουσ 20 Km, θ λειτουργία τθσ οποίασ αναμζνεται το Μάρτιο του 2010, ζχει πεταλοειδι μορφι γφρω από το Creek. Το μετρό καταςκευάςτθκε ςε μία προςπάκεια να ενωκοφν οι τομείσ τθσ πόλθσ με ζνα δίκτυο που κα επιβαρφνει ελάχιςτα το περιβάλλον και κα διευκολφνει ςτθν αντιμετϊπιςθ του κυκλοφοριακοφ προβλιματοσ τθσ πόλθσ. Συνδζει περιοχζσ κατοικίασ, αλλά περιςςότερο βιομθχανικζσ και εμπορικζσ ηϊνεσ τθσ πόλθσ. Αξίηει να ςθμειωκεί ότι τον Σεπτζμβριο του 2009, ο οποίοσ ιταν ο πρϊτοσ μινασ λειτουργίασ του εξυπθρζτθςε 1.198.699 επιβάτεσ, τον Οκτϊβριο 1.762.816 και το Νοζμβριο 1.904.956. Ιδθ ζχει προβλεφκεί θ δθμιουργία νζων γραμμϊν και ςε άλλεσ περιοχζσ τθσ πόλθσ. 19 Εικόνα 10: Οι ιςχφουςεσ και οι προβλεπόμενεσ γραμμζσ του μετρό ςτο Dubai Ρθγι: http://www.landmark-advisory.com/image.html Το Dubai διακζτει επίςθσ ζνα δίκτυο λεωφορείων και ταξί. Τα λεωφορεία χρθςιμοποιοφνται κυρίωσ από τουσ μετανάςτεσ χαμθλοφ ειςοδιματοσ λόγω μικροφ κόςτουσ. Λειτουργοφν επίςθσ τα pink taxis (εικόνα 11), τα οποία οδθγοφν γυναίκεσ και εξυπθρετοφν μόνο το γυναικείο πλθκυςμό ι οικογζνειεσ για τθν αςφάλεια αυτϊν. 19 http://www.dubaimetro.com, http://dubaimetro.eu 21

Εικόνα 11: Pink Taxi ςτο Dubai Ρθγι: http://gulfnews.com/news/gulf/uae/traffic-transport/families-now-allowed-in-dubai-s-pink-taxis-1.160554 Το Dubai Creek διαπερνά βορειοανατολικά και νοτιοδυτικά τθν πόλθ. Καλάςςια ταξί (abras) (εικόνα 12) διζςχιηαν το Creek κατά το παρελκόν για τθ μεταφορά εμπορευμάτων και ανκρϊπων. Επειδι ςτισ μζρεσ μασ επιτρζπεται θ διζλευςθ ςτο Creek μόνο των παραδοςιακϊν abras, το Creek διατθρεί τθν παλιά παραδοςιακι του μορφι. 20 Εικόνα 12: Abra ςτον ποταμό Creek Ρθγι: προςωπικό αρχείο *22-03-2009] Το Dubai διακζτει δφο λιμάνια, και τα δφο νοτιοδυτικά του Creek. Το λιμάνι Rashid ςτθν περιοχι τθσ Deira αποτελοφςε ςθμαντικό εμπορικό δρομολόγιο για τουσ Δυτικοφσ από τθν δεκαετία του1970. Ρλζον το λιμάνι Rashid ζχει δϊςει το προβάδιςμα ςτο νζο λιμάνι Jebel Ali (εικόνα 13), το οποίο καταςκευάςτθκε ςτα τζλθ τθσ δεκαετίασ του 1970 και αποτελεί το μεγαλφτερο λιμάνι του κόςμου που καταςκευάςτθκε από τον άνκρωπο. Εκτόσ από χϊροσ φφλαξθσ εμπορευματοκιβωτίων, αναπτφςςεται και ωσ κόμβοσ παροχισ υπθρεςιϊν τεχνολογίασ και πλθροφορίασ. Γφρω από το λιμάνι ζχει δθμιουργθκεί μία 20 http://en.wikipedia.org/wiki/dubai#transportation 22

ελεφκερθ ηϊνθ εμπορίου, μία βιομθχανικι περιοχι και το Jebel Ali Village, ςτο οποίο κατοικοφν οι εργάτεσ που δουλεφουν ςτουσ τομείσ αυτοφσ. Εικόνα 13: Σο λιμάνι Jebel Ali Ρθγι: Urbanization and the changing character of the Arab city, Economic and Social Commission for Western Asia, United Nations, New York, 19 April 2005 Νότια τθσ Deira βρίςκεται το διεκνζσ αεροδρόμιο του Dubai (εικόνα 14). Αποτελείται από τρεισ τερματικοφσ ςτακμοφσ, εκ των οποίων ο ζνασ χρθςιμοποιείται αποκλειςτικά από τθν αεροπορικι εταιρεία Emirates και δθμιουργικθκε τα τελευταία χρόνια. Το αεροδρόμιο εξυπθρετεί πτιςεισ από όλο τον κόςμο, μιασ και ςυνδζει τθν Αςία με τθν Ευρϊπθ. Νότια τθσ ελεφκερθσ ηϊνθσ ςτθν περιοχι Jebel Ali ζχει δεςμευκεί μία μεγάλθ ζκταςθ (Dubai World Central-International Airport Jebel Ali) για τθν καταςκευι νζου διεκνοφσ αεροδρομίου Al Maktoum. 21 Εικόνα 14: Άποψθ από τον εςωτερικό χϊρο του διεκνοφσ αεροδρομίου του Dubai (Dubai International Airport) Ρθγι: http://www.flickr.com/photos/80638492@n00/3789296 21 Ramos J. Stephen, Doctoral Candidate, Graduate School of Design, Harvard University, Sinews of Growth: Generative Infrastructural Urbanism in Dubai, Dubai School of Government, Policy Brief No. 4, May 2008 23

2. Ιςτορικό εξϋλιξη τησ πόλησ του Dubai 22 Απομεινάρια ενόσ μαγγρόβια βάλτου (παράκτιοσ υγρότοποσ με αλοφυτικά δζντρα και κάμνουσ, που ςυναντάται ςε τροπικζσ και υποτροπικζσ περιοχζσ), χρονολογείται 7000 ετϊν, ανακαλφφκθκαν κατά τθ διάρκεια τθσ επζκταςθσ τθσ οδοφ Sheikh Zayed (εικόνα 15). Θ περιοχι αυτι είχε καλυφκεί από άμμο 5000 χρόνια πριν, κακϊσ θ ακτογραμμι οπιςκοχϊρθςε ςτθν ενδοχϊρα, διαμορφϊνοντασ τθν υπάρχουςα ακτογραμμι. Θ πρϊτθ ανκρϊπινθ εγκατάςταςθ ςτθν ιςτορία του Dubai χρονολογείται ςτα 3000 π.χ., όταν ςτθν περιοχι εγκαταςτάκθκαν νομάδεσ βεδουίνων. Σε ιςτορικά ζγγραφα τθσ Μεςοποταμίασ που χρονολογοφνται ιδθ από το 2000 π.χ. χαρακτθρίηεται ωσ ζνα ςθμαντικό εμπορικό κζντρο, αναφζροντασ εμπορικζσ δραςτθριότθτεσ ςτο "Magan", όπωσ ιταν τότε γνωςτι θ περιοχι. Τον 3 ο αιϊνα μ.χ. θ περιοχι βριςκόταν υπό τθν κυριαρχία τθσ περςικισ αυτοκρατορίασ Sassanian, θ οποία παρζμεινε εκεί μζχρι τον 7 ο αιϊνα, όταν το χαλιφάτο των Umayyad πιρε τον ζλεγχο και ζκανε γνωςτό το Λςλάμ ςτθν περιοχι. Ρριν το Λςλάμ, οι άνκρωποι τθσ περιοχισ λάτρευαν μια κεότθτα το Bajir (ι Bajar). Οι Umayyad αναηωογόνθςαν το χϊρο, ανοίγοντασ εμπορικοφσ δρόμουσ με τθν Κίνα, υποςτθρίηοντασ τθν αλιεία και τισ καταδφςεισ για τθν εξεφρεςθ μαργαριταριϊν. Εικόνα 15: Η οδόσ Sheikh Zayed ςτισ αρχζσ του 1990 Ρθγι: http://fusions.files.wordpress.com/2007/04/gallery35.jpg Αποτελοφςε ςταυροδρόμι διζλευςθσ κατοίκων και ταξιδιωτϊν από τα πρϊτα χρόνια τθσ ίδρυςισ του. Θ παλαιότερθ γραπτι αναφορά για το Dubai γίνεται το 1095, ςτο "Book of Geography" από τον ανδαλουςιανό-άραβα γεωγράφο Abu Abdullah al-bakri. Θ βιομθχανία μαργαριταριϊν ςτθν περιοχι του Dubai ζγινε γνωςτι το 1580 από το Βενετό ζμπορο μαργαριταριϊν Gaspero Balbi, αναφζροντάσ το ωσ Dibei. Θ περιοχι του 22 Elsheshtawy Yasser, Planning Middle Eastern Cities an Urban Kaleidoscope in a Globalizing World, Taylor & Francis Group, London, 2004 (ςελ. 169-177), Urbanization and the changing character of the Arab city, Economic and Social Commission for Western Asia, United Nations, New York, 19 April 2005 (ςελ.26), The Middle East and North Africa 2003, Regional Surveys of the World, Europa, Publications Taylor & Francis Group, 2003, 49th Edition (ςελ. 1162-1166), http://en.wikipedia.org/wiki/dubai#history 24

Κόλπου αποτζλεςε ςθμείο διαμάχθσ από τον 15 ο αιϊνα, όταν οι Ρορτογάλοι, ακολουκοφμενοι από τουσ Βρετανοφσ, προςπάκθςαν να αποκτιςουν τον ζλεγχο ςε μζρθ που ιταν γνωςτά ωσ "Trucial Ομάν" (πριν το 1971 τα Θνωμζνα Αραβικά Εμιράτα αναφζρονται ωσ Trucial States ι Trucial Ομάν, εξαιτίασ μιασ ανακωχισ/εκεχειρίασ (truce) μεταξφ του Θνωμζνου Βαςιλείου και Σεΐχθδων τθσ περιοχισ). Το κίνθτρο ιταν κυρίωσ να ελζγξουν το ηωτικισ ςθμαςίασ εμπόριο ςτθν περιοχι τθν εποχι εκείνθ που ςχετιηόταν με τθν ςυντιρθςθ των τροφίμων. Τα Θνωμζνα Αραβικά Εμιράτα, όπωσ είναι ςιμερα γνωςτά αποτελοφςαν τμιμα του "Trucial Ομάν" και χαρακτθρίηονταν ωσ ςθμαντικό εμπορικό κζντρο ακόμα και κατά τθν αρχαιότθτα ςε ζγγραφα τθσ Μεςοποταμίασ. Οι Ρορτογάλοι ιταν οι πρϊτοι Ευρωπαίοι που κατάφεραν να αποικίςουν τον Κόλπο για ζνα χρονικό διάςτθμα από το 1500 ωσ το 1750. Οριςμζνοι ιςχυρίςτθκαν ότι θ πτϊςθ τθσ Γρενάδα το 1492 και θ εκδίωξθ των μουςουλμάνων από τθν Λςπανία, ακολουκοφμενθ από τθν Ρορτογαλικι ειςβολι ςτον Ρερςικό Κόλπο, μπορεί να χαρακτθριςτεί ωσ θ ςυνζχεια του πολζμου εναντίον του Λςλάμ, που διενεργικθκε ςε μουςουλμανικά εδάφθ. Ζνασ άλλοσ λόγοσ ίςωσ είναι ότι αποτελοφςε ελκυςτικι περιοχι ωσ κζντρο εμπορίου, ςε κομβικό ςθμείο μεταξφ ευρωπαϊκϊν αγορϊν και εκείνων ςτθν Αφρικι και τθν Αςία. Εν τω μεταξφ, οι Ρορτογάλοι ςυνζχιςαν τθν επζκταςι τουσ με μια ςειρά μαχϊν με αποκορφφωμα τθν κατάλθψθ του Ορμοφη ςτθν Ρερςία το 1507 και τθν μετζπειτα κυριαρχία τουσ ςτο ςφνολο του Αραβικοφ Κόλπου. Ενϊ οι Ρορτογάλοι αναδφκθκαν ωσ μεγάλθ δφναμθ ςτθν περιοχι, άλλεσ εξελίξεισ που ζλαβαν χϊρα επθρζαςαν τθν περιοχι, όπωσ θ πτϊςθ τθσ Κωνςταντινοφπολθσ το 1453 και θ εμφάνιςθ των Οκωμανϊν ωσ ζνασ νζοσ θγεμόνασ. Σφμφωνα με αναςκαφζσ και ζγγραφα ςτοιχεία που ανακαλφφκθκαν, θ φπαρξθ τθσ πόλθσ Dubai χρονολογείται από το 1799. Ζνα τοπικόσ πλθκυςμόσ προχπιρχε ςτθν περιοχι, όμωσ μια ςειρά φυλετικϊν μεταναςτεφςεων που ςυνζβθ εκείνθ τθ χρονικι ςτιγμι, αποτζλεςε τον πυρινα τθσ διαμόρφωςθσ του ςθμερινοφ πλθκυςμοφ. Κατά το 1700 φυλζσ ξεκίνθςαν να αναδφονται από τθν ζρθμο και να μεταναςτεφουν ςτο Trucial Ομάν ελκυόμενοι από τθν υπόςχεςθ τθσ ευθμερίασ, λόγω του εμπορίου. Μεγάλθσ ςθμαςίασ είναι οι Qawasim που καταγόταν από τθν Ρερςία και θ φυλι Bani Yas που προζρχονταν από τθν περιοχι Najd, όπωσ λεγόταν τότε θ Σαουδικι Αραβία. Τθν εποχι εκείνθ οι Βρετανοί ζδειξαν ενδιαφζρον για τθν περιοχι και οι Qawasim κεωρικθκαν ωσ μια ςοβαρι απειλι για τισ εδαφικζσ τουσ φιλοδοξίεσ. Θ επιρροι τθσ φυλισ επεκτάκθκε από τθ Sharjah ςτο Ajman, Um Al Quwain και Ras Al Khaimah. Είχαν επίςθσ ζνα ςθμαντικό καλάςςιο ςτόλο ο οποίοσ ανζρχονταν ςε 500 πλοία. Οι Qawasim ςχθμάτιςαν μια ςυμμαχία με το νεοςυςτακζν κίνθμα των Wahabi/Muwah'hidin ςτθν κεντρικι Αραβία κατά το 1795-1799. Οι Οκωμανοί και οι Βρετανοί είδαν τθν επζκταςθ των Wahabi ωσ απειλι για τθν κυριαρχία τουσ. Ωσ απάντθςθ ςε αυτι τθ ςυμμαχία, και τθν προςπάκεια των Qawasim να χρεϊνουν τουσ Βρετανοφσ για τα δικαιϊματα ναυςιπλοΐασ ςτον Κόλπο, αποφαςίςτθκε να ξεκινιςει μια επίκεςθ ςτθν Ras Al Khaimah το 1805. Οι Qawasim νικικθκαν τελικά το 1819, ζχοντασ ωσ αποτζλεςμα τθν κζςπιςθ τθσ Βρετανικισ αποικιοκρατίασ ςτο Trucial Ομάν θ οποία διιρκεςε μζχρι το 1971. 25

Εικόνα 16:Σο παλιό λιμάνι και θ περιοχι των Bani Yas Ρθγι: Urbanization and the changing character of the Arab city, Economic and Social Commission for Western Asia, United Nations, New York, 19 April 2005 Ρροσ το τζλοσ του 18 ου αιϊνα, ο πλθκυςμόσ ςτθν περιοχι αυτι υπολογίηεται ότι ανερχόταν ςε 3.000 κατοίκουσ. Θ ςθμαντικότθτα του Dubai κατά τα τζλθ του 18 ου αιϊνα και ςτισ αρχζσ του 19 ου αιϊνα οφειλόταν κυρίωσ ςτουσ Βρετανοφσ, οι οποίοι ειςιγαγαν τα προϊόντα τουσ μζςω ατμόπλοιων και κυριάρχθςαν ςτθν εξαγωγι μαργαριταριϊν ςτο Trucial Ομάν, μετά από τισ εξελίξεισ που ζγιναν ςτο γειτονικό Λράν. Θ φυλι των Bani Yas ιταν ανταγωνιςτικοί με τουσ Qawasim, ςε μια επικράτεια που εκτείνεται από το Dubai ωσ το Κατάρ, κατά μικοσ τθσ ακτισ, και προσ τθν ενδοχϊρα Bureimi Oasis. Αντιτικζμενοι ςτθν ζναρξθ εχκροπραξιϊν με όλα τα αποτελζςματα που αυτό ςυνεπάγεται, οι Βρετανοί επζλεξαν τθ ςφναψθ μιασ ςειράσ ςυνκθκϊν με οριςμζνουσ Σεΐχθδεσ-θγζτεσ τθσ περιοχισ. Αυτό φυςικά βοθκικθκε από τθν ζλλειψθ δομθμζνου κράτουσ ι ενοποιθμζνθσ οντότθτασ τθσ αςτικισ κοινωνίασ, το οποίο κα απαιτοφςε τθ κζςπιςθ ριηικϊν μζτρων, και κανόνων, όπωσ αντίκετα ςυνζβαινε με άλλεσ πόλεισ. Ραρόλα αυτά οι ςυνκικεσ αυτζσ αποτζλεςαν ςθμαντικό παράγοντα ςτον ςχθματιςμό των Θ.Α.Ε. και ςτθν εμφάνιςθ Εμιράτων όπωσ του Abu Dhabi και του Dubai. Από τισ πιο ςθμαντικζσ είναι θ ςυνκικθ που υπογράφθκε το 1820, ςυνκικθ που επεκτάκθκε επίςθσ και ςτουσ απογόνουσ των Σεΐχθδων. Στισ 8 Λανουαρίου 1820 οι Σεΐχθδεσ Tahnoon bin Shakhbout του Abu Dhabi και Hazaa bin Za'al του Dubai (τότε 11 ετϊν) υπζγραψαν τθ «Γενικι Ναυτιλιακι Συνκικθ Ειρινθσ» με τθ βρετανικι κυβζρνθςθ αποςκοπϊντασ ςτθν κατάργθςθ τθσ πειρατείασ και τθσ δουλείασ, δθμιουργϊντασ ςυνεπϊσ τα Εμιράτα του Abu Dhabi και του Dubai και ανακθρφςςοντασ επιςιμωσ τουσ Βρετανοφσ ωσ κυβερνιτεσ του Trucial Ομάν. Μια ςθμαντικι εξζλιξθ ενίςχυςε τθν ανεξαρτθςία του Dubai το 1833, όταν λόγω μιασ πολιτικισ αναταραχισ ςτο Abu Dhabi, οι Al-Bufalasah μζλθ των Bani Yas μετανάςτευςαν ςτο Dubai και εγκαταςτάκθκαν εκεί. Οι Al-Bufalasah που ζφταςαν ςτο Dubai ανζρχονταν περίπου ςε 800 άτομα, πράγμα που διπλαςίαςε αποτελεςματικά τον πλθκυςμό ςτο χωριό αλιείασ τθν δεδομζνθ χρονικι ςτιγμι. Οι ςθμερινοί κυβερνιτεσ του Dubai αποτελοφν μζροσ αυτοφ του μεταναςτευτικοφ κφματοσ, που αποφάςιςε να διαχωριςτεί από το Abu Dhabi. Το 1841 μια επιδθμία ανεμοβλογιάσ ξζςπαςε ςτθν περιοχι Bur Dubai, αναγκάηοντασ τουσ κατοίκουσ να μετεγκαταςτακοφν ανατολικά ςτθν Deira. Το 1853 ςε μια προςπάκεια να καταπολεμιςουν τθν πειρατεία, οι Βρετανοί υπζγραψαν ανακωχι, 26

ςυμφωνϊντασ να μείνουν ζξω από τθ διαχείριςθ τθσ περιοχισ με αντάλλαγμα τθ μείωςθ τθσ πειρατείασ. Στα μζςα του 19 ου αιϊνα το Dubai ζγινε μάρτυρασ μεγάλθσ οικονομικισ ευθμερίασ οδθγϊντασ ςε ακόμθ μεγαλφτερθ αςτικοποίθςθ. Το μεγαλφτερο μζροσ των εςόδων προζρχονταν από το ψάρεμα και τα μαργαριτάρια, αλλά και τισ τοπικζσ αγορζσ (souqs) όπου διακινοφνταν εμπορεφματα, εν μζρει ωσ αποτζλεςμα τθσ προςταςίασ που προςζφεραν οι τοπικοί άρχοντεσ. Κατά το 1870 θ πολιτικι αςτάκεια ςτο Λράν ζδωςε λιμάνια ςτισ ακτζσ του Ομάν, μεταξφ των οποίων και του Dubai, δίνοντάσ του τθν ευκαιρία να γίνει το μεγαλφτερο εμπορικό κζντρο τθσ περιοχισ. Το Dubai τζκθκε υπό τθν κυριαρχία του Θνωμζνου Βαςιλείου με τθν "Αποκλειςτικι ςυμφωνία" του 1892, θ οποία αφοροφςε τθν προςταςία του Dubai από κάκε επίκεςθ τθσ Οκωμανικισ Αυτοκρατορίασ. Το 1894 μια πυρκαγιά ςάρωςε τθν Deira πυρπολϊντασ τα περιςςότερα ςπίτια. Ωςτόςο, θ γεωγραφικι κζςθ τθσ πόλθσ ςυνζχιςε να προςελκφει τουσ εμπόρουσ από τθ γφρω περιοχι. Ο Εμίρθσ του Dubai είχε τθ δυνατότθτα να προςελκφει ξζνουσ εμπόρουσ μειϊνοντασ τουσ φόρουσ ι και να χορθγεί πλιρθσ φορολογικι απαλλαγι, πράγμα που δελζαςε εμπόρουσ από τισ γφρω περιοχζσ. Θ επιρροι τθσ Βρετανίασ ιταν μεγάλθ, λόγω του ενδιαφζροντοσ για τθ διατιρθςθ λιμζνων ςτισ χϊρεσ του Κόλπου για δφο λόγουσ: αφενόσ ωσ εναλλακτικι χερςαία και καλάςςια ςφνδεςθ μεταξφ τθσ Λνδίασ και τθσ Βρετανίασ και αφετζρου ωσ ενίςχυςθ τθσ βρετανικι παρουςίασ για τθν πρόλθψθ τθσ ωςικισ επιρροισ ςτθν Ρερςία. Κατά το 1904 βρετανικά ατμόπλοια ζφκαναν ςτο Dubai ςε εβδομαδιαία βάςθ και με τθν κατάργθςθ του 5% των δαςμϊν χαρακτθρίςτθκε ωσ ελεφκερο λιμάνι. Θ πόλθ ζγινε επίςθσ ζνα κζντρο διανομισ αγακϊν ςε μια ςειρά πόλεων κατά μικοσ του Κόλπου, κακϊσ και το εςωτερικό τθσ χϊρασ και το Σουλτανάτο του Ομάν. Θ ίδια θ πόλθ χωρίηεται από το Creek ςε δφο μζρθ: τθ Deira και το Bur Dubai (εικόνα 17). Θ Deira, προσ τα βόρεια, κεωρικθκε εμπορικι περιοχι, το Bur Dubai προσ το νότο ιταν κυβερνθτικό κζντρο περιλαμβάνοντασ κατοικίεσ, όπωσ αυτι του Σεΐχθ. Ρλοιάρια ςυνζδεαν τα δφο τμιματα. Επιπλζον, λόγω φορολογικϊν αυξιςεων ςτθν Ρερςία το 1902, Άραβεσ Σουνίτεσ ζμποροι μετανάςτευςαν μαηικά ςτο Dubai, όπου ίδρυςαν μια εμπορικι βάςθ. Μζχρι το 1925 οι περςικοί φόροι είχαν γίνει ακόμθ πιο επαχκείσ και μόνιμοι, ζχοντασ ωσ αποτζλεςμα οι ζμποροι που ιταν υπό το κακεςτϊσ τθσ προςωρινισ διαμονισ να αποδεχκοφν τθν προςφορά του θγεμόνα του Dubai και να εγκαταςτακοφν εκεί φζρνοντασ και τισ οικογζνειζσ τουσ. Στουσ εμπόρουσ αυτοφσ εδόκθ ζκταςθ γθσ ανατολικά του φρουρίου Al Fahidi για τθν οικοδόμθςθ των ςπιτιϊν τουσ. Θ περιοχι ζγινε γνωςτι ωσ Bastakiyýa επειδι πολλοί από τουσ εποίκουσ κατάγονταν από το Bastak. Το 1922 υπεγράφθ άλλθ μια ενδιαφζρουςα ςυνκικθ διευκρινίηοντασ ότι ςτθν περίπτωςθ ανακάλυψθσ πετρελαίου, παραχωριςεισ δεν κα επεκτακοφν ςε μθ βρετανικό φορζα. Αυτό οφειλόταν κυρίωσ ςτθν ανακάλυψθ πετρελαίου ςτο Abadan, ςτο Λράν το 1908 και ςτο Trucial Ομάν κατά τον Α Ραγκόςμιο Ρόλεμο. Κατά τθ διάρκεια τθσ βρετανικισ κυριαρχίασ ςτθν περιοχι υπιρχε μια αντίςταςθ που οδιγθςε ςε ανεξαρτθςία, αλλά ιταν 27

βραχφβια και δεν ζλαβε μορφι ζνοπλθσ οργανωμζνθσ αντίςταςθσ, όπωσ ςυνζβθ ςε άλλεσ περιοχζσ του αραβικοφ κόςμου. Εικόνα 17: Οι περιοχζσ Deira και Bur Dubai γφρω από τον ποταμό Dubai Creek Ρθγι: http://www.vision-x.ae/$common/image/content/map_dubai.jpg Μια ςειρά από ςθμαντικζσ ςυνζπειεσ προζκυψαν από αυτζσ τισ ςυνκικεσ. Ρρϊτον, το Trucial Ομάν χωρίςτθκε ςε δφο μζρθ: Musqat & Ομάν και Trucial Ομάν. Το Trucial Ομάν χωρίςτθκε ςε Σεϊχάτα, δίνοντασ μια ταυτότθτα ςτο κακζνα, πράγμα που οδιγθςε τθν πορεία προσ τθν πολιτιςτικι, πολιτικι και οικονομικι κατάτμθςθ. Επίςθσ, δθμιουργικθκε μια κοινωνικι ιεραρχία, μζςω αυτϊν των υπογεγραμμζνων ςυνκθκϊν, ςφμφωνα με τθν οποία ορίηονται οι απόγονοι των Σεΐχθδων ωσ οι de facto θγεμόνεσ, με όλθ τθ δφναμθ και το κφροσ που αυτό ςυνεπάγεται. Μζςω αυτισ τθσ οξφνουσ πολιτικισ εξουςίασ που απζκτθςαν οι οικογζνειεσ που ςχετίηονταν με το εμπόριο και υπζγραψαν τισ ςυνκικεσ αυτζσ, δθμιουργικθκαν ιεραρχικζσ ςχζςεισ, οι οποίεσ ζκεςαν ζτςι τισ βάςεισ για τθ ςθμερινι δφναμθ των Shuyookh (γερόντων, θγεμόνων). Επίςθσ, το πιο ςθμαντικό είναι ότι αυτζσ οι ςυνκικεσ διαχϊριςαν τθν περιοχι από τον υπόλοιπο Αραβικό/μουςουλμανικό κόςμο. Ραρόλα αυτά, ςυνζβθςαν προςπάκειεσ για μεταρρφκμιςθ και απομάκρυνςθ των αποικιακϊν δυνάμεων. Το πρϊτο ςτάδιο αυτοφ του αγϊνα ιταν φυςικά θ βραχφβια μεταρρφκμιςθ του κινιματοσ κατά τθ δεκαετία του 1930, το οποίο δεν ιταν ρθτά κατά τθσ αποικιοκρατίασ, αλλά επικεντρωνόταν κυρίωσ ςε κυβερνθτικζσ μεταρρυκμίςεισ. Κατά το δεφτερο ςτάδιο ωςτόςο, θ απόςυρςθ των Βρετανϊν ζγινε ζνα βαςικό αίτθμα που απζρρεε από τον αιγφπτιο Nasser. Ζνα τρίτο ςτάδιο, μια ζνοπλθ φάςθ, που ςυνζβθ ςτο Ομάν και Aden, δε ςυνζβθ και ςτα Θ.Α.Ε. κυρίωσ λόγω των πετρελαϊκϊν εςόδων, οδθγϊντασ ζτςι ςε μαηικι ανάπτυξθ ζργων, με αποτζλεςμα τθν ευθμερία και τθν ζναρξθ του καταναλωτιςμοφ. 28

Επιπλζον, θ ζλλειψθ γνϊςεων τθσ ντόπιασ εργατικισ τάξθσ οδιγθςε ςτθν ειςροι βρετανϊν μθχανικϊν και εργατϊν από χϊρεσ τθσ Αςίασ, που διζκεταν τθν απαιτοφμενθ τεχνογνωςία. Πμωσ, το 1930 ςθμειϊκθκαν ζνοπλεσ ςυγκροφςεισ μεταξφ του Σεΐχθ Saeed Maktoum και των Majlis, μια ομάδα εμπόρων και ςυμβοφλων του Σεΐχθ και κακοδθγοφνταν από τον ζμπορο Σεΐχθ Maani, γεγονόσ που οδιγθςε ςε βρετανικι επζμβαςθ για τθν εγκακίδρυςθ ενόσ νζου Majlis, ςτζλνοντασ τον Σεΐχθ Maani ςτθν εξορία. "Μεταρρυκμιςτικό Κίνθμα" ονομάςτθκε θ αντίδραςθ των εμπόρων μαργαριταριοφ ςτθν μείωςθ των εςόδων τουσ, όμωσ άλλεσ εμπορικζσ ομάδεσ αρνικθκαν να ςυμμετάςχουν. Το γεγονόσ αυτό ϊκθςε οριςμζνουσ να δθλϊςουν ότι πίςω από τον Σεΐχθ Saeed βριςκόταν θ βρετανικι αποικιακι δφναμθ. Θ προζλευςθ των κινθμάτων αυτϊν μπορεί να εντοπιςτεί ςε μια ποικιλία παραγόντων, όπωσ το άνοιγμα τθσ Διϊρυγασ του Σουζη, τθν ανάπτυξθ του ατμόπλοιου και του ταχυδρομικοφ ςυςτιματοσ, το οποίο οδιγθςε ςτθ διάδοςθ των ιδεϊν μζςω των μζςων μαηικισ ενθμζρωςθσ που κυριαρχοφςαν εκείνθ τθν περίοδο, όπωσ οι εφθμερίδεσ που υποςτιριηαν τα εκνικιςτικά κινιματα και τθσ δθμιουργίασ μιασ "Αραβικισ" ταυτότθτασ ςε ςχζςθ με τισ αποικιοκρατικζσ δυνάμεισ. Ζνα άλλο ςθμαντικό γεγονόσ είναι θ καταςκευι του αεροδρομίου. Οι Βρετανοί, ςυναντϊντασ αντίςταςθ ςτο Ras Al Khaimah, εγκαταςτάκθκαν ςτο Dubai ςτα τζλθ του 1931. Ρολλοί ςυγγενείσ του Σεΐχθ κακϊσ και ζμποροι ικελαν να αποτρζψουν το Dubai από το να γίνει το απόλυτο κζντρο των Βρετανϊν θγεμόνων ςτον Κόλπο. Ωςτόςο καταςκευάςτθκε το 1937 ζνα μικρό αεροδρόμιο το οποίο εξυπθρετοφςε πτιςεισ μεταξφ Αλεξάνδρειασ και Λνδίασ κακιερϊνοντασ τθν βρετανικι παρουςία ςτθν πόλθ. Από τθν ίδρυςι του το Dubai προςζλκυςε ποικιλία μεταναςτϊν, όπωσ Ρζρςεσ από τθν περιοχι Bastak, αλλά και άλλεσ ομάδεσ Ρερςϊν και Shi. Δφτεσ μαργαριταριϊν από το Μπαχρζιν είχαν τθν δικι τουσ περιοχι, Firj al-bahrainah. Οι μετανάςτεσ από το Λράκ εργάηονταν ωσ λογιςτζσ και γραμματείσ για τουσ εμπόρουσ του Dubai. Άλλο ζνα κφμα μεταναςτϊν ιταν οι Baluchis, οι οποίοι κατζφκαςαν κατά το 1930 από τθν ινδικι υποιπειρο, οι οποίοι εργάηονταν ωσ αχκοφόροι και ςε άλλεσ δουλειζσ χαμθλοφ επιπζδου. Κα μποροφςε κανείσ να ιςχυριςτεί ότι το Dubai ςτισ αρχζσ του περαςμζνου αιϊνα περιείχε αρκετζσ τάξεισ και εκνικζσ ομάδεσ, οι οποίεσ χωρίηονταν κατά εκνικότθτα και φφλο. Το λιμάνι του Dubai ιταν ςθμαντικό για τουσ ξζνουσ ζμπορουσ, ειδικά για τουσ Λνδοφσ, χάρθ ςτθν εγγφτθτά του με τθν πατρίδα τουσ, ελκφοντάσ τουσ να εγκαταςτακοφν ςτθν πόλθ, αλλά και γνωςτό για τισ εξαγωγζσ μαργαριταριϊν. Θ βιομθχανία αυτι όμωσ καταςτράφθκε ανεπανόρκωτα από τα γεγονότα του Α Ραγκοςμίου Ρολζμου και αργότερα από τθν Ραγκόςμια Οικονομικι Φφεςθ ςτα τζλθ τθσ δεκαετίασ του 1920. Κατά ςυνζπεια, θ πόλθ ζγινε μάρτυρασ μετανάςτευςθσ ανκρϊπων ςε άλλεσ περιοχζσ του Ρερςικοφ Κόλπου. Κατά τθ διάρκεια τθσ περιόδου 1947-1971, μετά τον Β Ραγκόςμιο Ρόλεμο και υπό τθν κυριαρχία του ςεΐχθ Rashed μια ςειρά αναπτυξιακϊν ςχεδίων εκπονικθκαν (βλ. ςτθ ςυνζχεια), ςυμβάλλοντασ ςε μεγάλο βακμό ςτθν ενίςχυςθ τθσ κζςθσ τθσ πόλθσ ωσ κζντρου εμπορίου. Ωςτόςο, παρζμενε βρετανικό προτεκτοράτο, μιασ και τα ςχζδια για υλοποίθςθ των ζργων πραγματοποιοφνταν κατόπιν πολιτικϊν μζτρων και βοικειασ των Βρετανϊν. Ρολλζσ ςυμβάςεισ παρατάκθκαν αποκλειςτικά από βρετανικζσ επιχειριςεισ. Το 1947 ιδρφκθκε θ βρετανικι τράπεηα τθσ Μζςθσ Ανατολισ, ςυμπλθρωματικά με τθν καταςκευι του νοςοκομείου Al-Maktoum, ζνα κοινό ςχζδιο με τουσ βρετανοφσ κατά το 1953. Τότε το 29

Dubai αντικατζςτθςε τθ Sharjah ωσ ζδρα των Βρετανϊν πολιτικϊν παραγόντων. Στα ςχζδια αυτά περιλαμβάνονται ακόμα θ θλεκτροδότθςθ του Dubai το 1961, θ εκβάκυνςθ του Creek το 1961, ζργο για το οποίο δανείςτθκαν μεγάλα κεφάλαια από το Κουβζιτ για τθν πλθρωμι τθσ βρετανικισ εταιρείασ Halcrow & Partners. Κατά τθ διάρκεια αυτοφ του ζργου το λιμάνι εκβακφνκθκε μζςω βυκοκόρθςθσ και καταςκευισ λιμενοβραχίονα. Θ χρθματοδότθςθ πολλϊν από αυτά τα ζργα προιλκε από πετρελαϊκά ζςοδα. Ρετρζλαιο για εμπορικι χριςθ ανακαλφφκθκε το 1966. Οι Βρετανικζσ εταιρείεσ, τα ςυμβόλαια των οποίων επεκτάκθκαν, χρειάηονταν φκθνό εργατικό δυναμικό, το οποίο ιταν διακζςιμο από τθν Λνδία και το Ρακιςτάν. Ρολλοί προζρχονταν και από άλλεσ περιοχζσ, όπωσ το Λράν, τθν Ευρϊπθ και τισ αραβικζσ χϊρεσ. Το 1968 το μεταναςτευτικό εργατικό δυναμικό αποτελοφςε το 50% του πλθκυςμοφ του Dubai. Οι εργαηόμενοι αυτοί είχαν ςθμαντικι πολιτιςτικι επίδραςθ, αλλά δεν είχαν καμία πολιτικι δφναμθ ςτθν κοινωνία του Dubai, όπωσ για παράδειγμα δεν είχαν το δικαίωμα να ςχθματίςουν ςυνδικάτα. Θ ςυρροι αυτϊν των "ξζνων" ενίςχυςε τθν ταυτότθτα των κατοίκων ςε ςχζςθ με τουσ μετανάςτεσ. Οι "Dubayyans" (οι πολίτεσ του Dubai) χαρακτθρίηονταν ωσ "ανϊτεροι" ςε ςχζςθ με τουσ υπόλοιπουσ λόγω των οικονομικϊν προνομίων, παρά το γεγονόσ ότι ςτεροφνταν ουςιαςτικϊν ποςοτιτων πετρελαίου. Εικόνα 18: Η περιοχι Dubai Creek πριν από τθν εκβάκυνςθ του 1961, διακρίνεται ότι τα νερά είναι ρθχά Ρθγι: http://www.alamuae.com/al-maktoum/showtopics-184.html Ραρά τθν παρουςία διαφορετικϊν πολιτιςμϊν, θ πόλθ απολάμβανε μια ςχετικι ςτακερότθτα, ζνα γεγονόσ παράδοξα ενιςχυμζνο από τον χωρικό κατακερματιςμό των διαφόρων φυλετικϊν, εκνικϊν και κοινωνικϊν ομάδων. Κάκε τμιμα τθσ κοινωνίασ ιταν αυτόνομο και ςε κζςθ να ενωκεί με τουσ άλλουσ και με τθ ςειρά του να προκαλζςει το status quo. Επιπλζον, οι φυλετικζσ διακρίςεισ ιταν λιγότερο ςθμαντικζσ ςτο Dubai ςε ςχζςθ με το Abu Dhabi για παράδειγμα, απ όπου προιλκαν οι περιςςότερεσ από τισ φυλετικζσ ομάδεσ. Τθν ίδια περίοδο ςθμειϊκθκε μια ςθμαντικι αποδυνάμωςθ τθσ Βρετανικισ θγεμονίασ και αναδειχτικαν οι Θνωμζνεσ Ρολιτείεσ Αμερικισ ωσ αντικαταςτάτθσ. Αυτό ςυνδεόταν φυςικά με το αυξανόμενο παγκόςμιο αντιαποικιακό κίνθμα κατά τθν περίοδο μεταξφ 1945 και 1965 το οποίο οδιγθςε ςε αναγκαςτικι απόςυρςθ αποικιοκρατϊν από πολλζσ αραβικζσ χϊρεσ. Αυτό ιταν ςε αντίκεςθ με ότι ςυνζβαινε ςτισ χϊρεσ του Κόλπου. 30