Θεοδώρα Παλαιολογίνα

Radic Radivoj,, 2002, Εγκυκλοπαίδεια Περίληψη : Οι πρόγονοι της Θεοδώρας Παλαιολογίνας ανήκαν στις επιφανείς βυζαντινές οικογένειες των Δουκών, των Κομνηνών και των Αγγέλων. Η Θεοδώρα γεννήθηκε περίπου το 1240 και πέθανε το 1303. Ήταν σύζυγος του αυτοκράτορα Μιχαήλ Η, με τον οποίο απέκτησε επτά παιδιά. Σε ορισμένα γεγονότα διαδραμάτισε συγκεκριμένο πολιτικό ρόλο. Μετά το θάνατο του συζύγου της απαρνήθηκε την ενωτική του πολιτική στο θέμα των εκκλησιών. Επειδή είχε αναπτυγμένο θρησκευτικό αίσθημα, έκανε δωρεές σε μοναστήρια, ενώ πολλά από αυτά ανακαινίσθηκαν με δική της πρωτοβουλία. Άλλα Ονόματα Θεοδώρα Δούκαινα Κομνηνή, μοναχή Ευγενία Τόπος και Χρόνος Γέννησης πιθανώς περίπου το 1240 Τόπος και Χρόνος Θανάτου 25 Φεβρουαρίου 1303, Κωνσταντινούπολη Κύρια Ιδιότητα Αυτοκράτειρα 1. Βιογραφικά στοιχεία Η Θεοδώρα Παλαιολογίνα ήταν κόρη της Ευδοκίας Αγγελίνας και του Ιωάννη Δούκα, γιου του σεβαστοκράτορα Ισαακίου Δούκα (ο Ισαάκιος Δούκας ήταν αδελφός του αυτοκράτορα Ιωάννη Γ Δούκα Βατάτζη). Η Θεοδώρα θεωρείται ότι γεννήθηκε περίπου το 1240. 1 Καθώς ο πατέρας της πέθανε νωρίς, η Θεοδώρα ήταν το μοναδικό παιδί που απέκτησαν οι γονείς της. Το 1253/4 ο αυτοκράτορας Ιωάννης Γ Δούκας Βατάτζης, αδελφός του παππού της από την πλευρά του πατέρα της, «ο οποίος την αγαπούσε σαν κόρη του», 2 την πάντρεψε με τον τριαντάχρονο τότε Μιχαήλ Παλαιολόγο, ο οποίος ήταν ήδη επιφανής στρατηγός. Από το γάμο της με τον Μιχαήλ η Θεοδώρα απέκτησε επτά παιδιά: τους γιους Μανουήλ (που πέθανε σε παιδική ηλικία), Ανδρόνικο, Κωνσταντίνο και Θεόδωρο και τις κόρες Ειρήνη, Άννα και Ευδοκία. 2. Αυτοκράτειρα Μετά το θάνατο του Θεοδώρου Β Λασκάρεως (1258), ο Μιχαήλ Παλαιολόγος ανέλαβε την εξουσία στην αυτοκρατορία της Νίκαιας, στην αρχή ουσιαστικά και στη συνέχεια και τυπικά. Μετά την 1η Ιανουαρίου του 1259 3 ο Μιχαήλ και η Θεοδώρα στέφθηκαν στη Νίκαια. Τον Αύγουστο του 1261 το ζεύγος εισήλθε στην Κωνσταντινούπολη, που είχε μόλις ανακτηθεί, όπου ο Μιχαήλ στέφθηκε και πάλι στην Αγία Σοφία, πιθανότατα νωρίς το φθινόπωρο του ίδιου έτους, ίσως μαζί με τη Θεοδώρα. 4 Το ίδιο φθινόπωρο γεννήθηκε ο Κωνσταντίνος, ο οποίος έλαβε το προσωνύμιο Πορφυρογέννητος. Περίπου τον ίδιο καιρό ο γάμος του αυτοκρατορικού ζεύγους περιήλθε σε κρίση λόγω της σχέσης του αυτοκράτορα με την Άννα Κωνσταντία Χοχενστάουφεν. Μάλιστα, ο Μιχαήλ Η Παλαιολόγος σκεφτόταν να χωρίσει τη Θεοδώρα και να παντρευτεί την Άννα Χοχενστάουφεν, δήθεν για διπλωματικούς και πολιτικούς λόγους, όμως ο πατριάρχης Αρσένιος Αυτωρειανός (1254 1259, 1261 1265) τον απείλησε με αφορισμό σε περίπτωση που πραγματοποιούσε το σχέδιό Δημιουργήθηκε στις 27/1/2017 Σελίδα 1/7

Radic Radivoj,, 2002, Εγκυκλοπαίδεια του, και έτσι ο Μιχαήλ αναγκάστηκε να υποχωρήσει. Για την ανάμειξη της Θεοδώρας στα πολιτικά δρώμενα κατά τη διάρκεια της βασιλείας του Μιχαήλ (1259 1282) λίγα στοιχεία έχουμε που σχετίζονται με ορισμένα γεγονότα. Ξέρουμε ότι διαδραμάτισε ενεργό ρόλο στην προσπάθεια να παντρευτεί η κόρη της Άννα τον γιο του Σέρβου βασιλιά Uroš, τον Μιλούτιν. 5 Το 1279 ο Μιχαήλ Η ζήτησε τη συμβουλή της Θεοδώρας σχετικά με το γάμο της κόρης τους Ειρήνης με τον Βούλγαρο τσάρο Ιωάννη Γ Ασάν. Επίσης στον Παχυμέρη αναφέρονται ορισμένες περιπτώσεις στις οποίες, ύστερα από παρέμβαση της αυτοκράτειρας, μειώθηκε η ποινή κάποιων προσωπικοτήτων που είχαν πέσει στη δυσμένεια του αυτοκράτορα (π.χ. Καλοειδάς, Μιχαήλ Στρατηγόπουλος). 6 3. Ευλάβεια και μέριμνα για τις μονές Σύμφωνα με τον Γεώργιο Ακροπολίτη, η μητέρα της Θεοδώρας, η Ευδοκία Αγγελίνα, γαλούχησε την κόρη της με βαθιά θρησκευτικότητα. 7 Η Θεοδώρα παρέμεινε πιστή στα ιδανικά της νεότητάς της και ως αυτοκράτειρα. Εξέφραζε την ευλάβειά της με τη συνεχή της μέριμνα και με μεγάλες δωρεές σε μοναστήρια, ιδιαίτερα στη μονή της Παναγίας Λεμβιώτισσας κοντά στη Σμύρνη και στη μονή του Ιωάννη του Θεολόγου στην Πάτμο. Σήμερα έχουμε στη διάθεσή μας όχι μόνο μαρτυρίες για τους απολεσθέντες ορισμούς της αυτοκράτειρας Θεοδώρας, αλλά και κάποια αυθεντικά έγγραφα που έχουν διασωθεί. 8 Διαπιστώνει κανείς ότι λάμβανε τις αποφάσεις της αυτοτελώς και ότι εξέδιδε επίσημους ορισμούς τους οποίους εφάρμοζε μέσω προσωπικών της υπαλλήλων, μερικές φορές και εντελώς ανεξάρτητα από τον αυτοκράτορα σύζυγό της. Στις δραστηριότητές της αυτές επιδείκνυε ενεργητικότητα και μεγάλο δυναμισμό. Τα έγγραφα που εκδόθηκαν στο όνομά της αποτελούν δημόσια έγγραφα νομικής φύσεως που θεωρούνταν κύρους αντίστοιχου με αυτό των εγγράφων που εξέδιδαν οι συμβασιλείς. 9 Δημιουργείται επίσης η εντύπωση ότι στη διάρκεια της βασιλείας του Μιχαήλ Η ολόκληρη η Κως, ή μεγάλο τμήμα της, ήταν στην αποκλειστική κυριότητα της αυτοκράτειρας Θεοδώρας. 10 Ως προς την ενωτική πολιτική του Μιχαήλ Ηʹ, υπάρχουν έμμεσα στοιχεία ότι η Θεοδώρα, ως πιστή σύζυγος, συντάχθηκε με τη θέση του αυτοκράτορα, αλλά στην πραγματικότητα είχε κατανόηση και έτρεφε συμπάθεια για τους ανθενωτικούς. 11 Οι ορθόδοξες πεποιθήσεις της εκδηλώθηκαν μετά το θάνατο του συζύγου της. 4. Η περίοδος της χηρείας Μετά το θάνατο του Μιχαήλ Η (τον Δεκέμβριο του 1282), ο γιος και διάδοχός του Ανδρόνικος Β, μόλις ανέβηκε στο θρόνο, άλλαξε ριζικά τον προσανατολισμό στην εκκλησιαστική πολιτική του πατέρα του και αποκήρυξε την ένωση. Το γεγονός αυτό έβαλε τη μητέρα του Θεοδώρα σε δίλημμα, διότι ήταν διχασμένη μεταξύ της μνήμης του συζύγου της και της επιθυμίας να συνταχθεί με τη θέση του γιου της, την οποία και θεωρούσε ορθή. Τελικά, στη σύνοδο του 1283 στις Βλαχέρνες, η Θεοδώρα αποκήρυξε την ένωση επισήμως και τυπικά, με χρυσόβουλο. 12 Σε ανταπόδοση, το όνομά της άρχισε πάλι να μνημονεύεται στις λειτουργίες. Η στάση της αυτή προκάλεσε το σεβασμό των μεταγενέστερων ανθενωτικών συγγραφέων και μάλιστα ο Ιωάννης Ευγενικός πρόσθεσε στο όνομά της το επίθετο «αγία» και θεωρούσε ότι αυτή επηρέασε τον Ανδρόνικο Β να αλλάξει γραμμή στην εκκλησιαστική πολιτική σε σχέση με τον πατέρα του. 13 Φαίνεται πάντως ότι η Θεοδώρα συμφωνούσε και γενικότερα με την πολιτική του γιου της, αν και υπήρξαν περιπτώσεις που τα διαβήματά της στον αυτοκράτορα δεν έφερναν αποτέλεσμα, όπως για παράδειγμα στην περίπτωση του Κωνσταντίνου Πορφυρογέννητου Παλαιολόγου, τον οποίο ο Ανδρόνικος Β φοβόταν και για το λόγο αυτόν τον κρατούσε σε Δημιουργήθηκε στις 27/1/2017 Σελίδα 2/7

Radic Radivoj,, 2002, Εγκυκλοπαίδεια ένα είδος απομόνωσης. Η πρωτοβουλία και η μέριμνα της Θεοδώρας για την ανανέωση και την αναστήλωση μονών και άλλων ιδρυμάτων στην πρωτεύουσα δεν μειώθηκε κατά το διάστημα της χηρείας της. Αξίζει να σημειωθεί ότι κατά την περίοδο αυτή ανακαινίστηκε με δική της συμβολή η Μονή του Λιβός (που ιδρύθηκε το 10ο αιώνα σημ. Fenari Isa Camii) και θεμελιώθηκε εκεί ένα γυναικείο μοναστήρι αφιερωμένο στην Παναγία. Η Θεοδώρα συνέταξε μάλιστα και το νέο τυπικό, ενώ πρόσθεσε στο μοναστηριακό συγκρότημα μιαν ακόμα εκκλησία, αφιερωμένη στον Ιωάννη τον Βαπτιστή, καθώς και ένα μικρό νοσοκομείο. Η Θεοδώρα προόριζε τη μονή για τόπο ενταφιασμού της και γενικά για τάφο της οικογένειας των Παλαιολόγων. Εκτός αυτού, η Θεοδώρα συνέβαλε και στην αναστήλωση της Μονής των Αγίων Αναργύρων καθώς και της εκκλησίας της Παναγίας τα Μικρά Ρωμαίου. Η Θεοδώρα Παλαιολογίνα αρρώστησε το 1303 και πέθανε στις 25 Φεβρουαρίου του ίδιου έτους. 14 Πριν από το θάνατό της περιβλήθηκε το μοναχικό σχήμα υπό το όνομα Ευγενία. 15 Ο Ανδρόνικος Β οργάνωσε στη μητέρα του μεγαλοπρεπή κηδεία στη νέα εκκλησία του Ιωάννη του Βαπτιστή. Τη μονωδία της Θεοδώρας συνέγραψε ο Θεόδωρος Μετοχίτης. 16 1. Στο Prosopographisches Lexikon der Palaiologenzeit, IX (Wien 1989), αρ. 21380, σελ. 71, δεν αναφέρεται χρονολογία γέννησής της. Η Α.Μ. Talbot, Empress Theodora Palaiologina, Wife of Michael VIII, Dumbarton Oaks Papers 46 (1992) [=Homo Byzantinus: Papers in Honor of Alexander Kazhdan], σελ. 295, δίνει μια κατά προσέγγιση χρονολογία περί το 1240, η οποία μπορεί να γίνει αποδεκτή. 2. Grégoire, Η., Imperatoris Michaelis Palaeologi de Vita sua, Byzantion 29-30 (1959-1960), σελ. 451. 3. Wirth, P., Die Begrundung der Kaisermacht Michaels VIII. Palaiologos, Jahrbuch der österreichischen Byzantinistik 10 (1961), σελ. 87-89, 91. 4. Geanakoplos, D.J., Emperor Michael Palaeologus and the West, 1258-1282: A Study in Byzantine-Latin Relations (Cambridge, Mass., 1959 ανατ. Hamden 1973), σελ. 121. 5. Georges Pachymérès relations historiques, επιμ. Failler, A., II (Paris 1984), σελ. 453. Πρβ. Failler, A., Le projet de mariage ďanna Palailogina avec Milutin de Serbie, Rivista di Studi Bizantini e Slavi 1. Miscellanea Agostino Pertusi 1 (Bologna 1981), σελ. 239-249, και Vizantijski izvori za istoriju naroda Jugoslavije, VI (Lj. Maksimović, Beograd 1986), σελ. 22-30. 6. Βλ. Georges Pachymérès, Relations historiques ΙΙ, επιμ. Failler, A. (Paris 1984), σελ. 621 για τον Καλοειδά και σελ. 617 για τον Μιχαήλ Στρατηγόπουλο. 7. Georgii Acropolitae Opera, επιμ. Heisenberg, A., διόρθ. P. Wirth (Stuttgart 1978), σελ. 101. 8. Στο αρχείο της Μονής της Πάτμου σώζονται έγγραφα της Θεοδώρας χρονολογούμενα μεταξύ 1259 και 1269, με τα οποία η μονή του Σωτήρος Χριστού της Κω παραχωρείται στη Μονή της Πάτμου ως μετόχι βλ. Βρανούση, Ε., Βυζαντινά Έγγραφα της Μονής Πάτμου Α': Αυτοκρατορικά (Αθήνα 1980), έγγραφα αρ. 31, 36. 9. Όλα αυτά τα έγγραφα υπήρξαν αντικείμενο ξεχωριστής μελέτης βλ. Barišić, F., Povelje vizantijskih carica, Zbornik radova Vizantološkog instituta 13 (1971), σελ.146-158. 10. Μ. Νυσταζοπούλου-Πελεκίδου, Βυζαντινά Έγγραφα της Μονής Πάτμου Β': Δημοσίων λειτουργών (Αθήνα 1980), έγγραφα αρ. 70, σημ. 1. Δημιουργήθηκε στις 27/1/2017 Σελίδα 3/7

Radic Radivoj,, 2002, Εγκυκλοπαίδεια 11. Talbot, A-.M., Empress Theodora Palaiologina, Wife of Michael VIII, Dumbarton Oaks Papers 46 (1992) [=Homo Byzantinus: Papers in Honor of Alexander Kazhdan], σελ. 297. 12. Pétridès, S., Chrysobulle de ľ impératrice Théodora (1283), Echos ď Orient 14 (1911), σελ. 26. 13. Λάμπρος, Σπ., Παλαιολόγεια και Πελοποννησιακά Α' (Αθήνα 1912), σελ. 130. 14. Κάποιες αμφιβολίες ως προς τη χρονολόγηση έλυσε ο Α. Failler, Chronologie et composition dans l Histoire de Georges Pachymérès, Revue des études byzantines 48 (1990), σελ. 51, σημ. 177. 15. Gouillard, J., Le Synodicon de ľorthodoxie, Travaux et Mémoires 2 (1967), σελ. 101, 864. 16. Απ' όσα γνωρίζουμε, η μονωδία αυτή παραμένει ανέκδοτη και φυλάσσεται στη Βιέννη (gr. 95, fols. 179r-189r). Βιβλιογραφία : Miklosich F., Müller J., Acta et diplomata graeca medii aevi sacra et profana I-VI, Vienna 1860-1890 Geanakoplos D.J., Εmperor Michael Palaeologus and the West, 1258-1282. A Study in Byzantine-Latin Relations, Cambridge Mass. 1959 Γεώργιος Ακροπολίτης, Χρονική Συγγραφή, Heisenberg, A. Wirth, P. (eds), Georgii Acropolitae Οpera 1 (αναθ. P. Wirth), Stuttgart 1978 Γεώργιος Παχυμέρης, Συγγραφικαί Ιστορίαι, Failler, A. (ed.), Georges Pachymérès. Relations historiques 1-2, Corpus Fontium Historiae Byzantinae 24/1-2, Paris 1984 Papadopulos A., Versuch einer Genealogie der Palaiologen, 1259-1453, München 1938 Nicol D.M., Οι τελευταίοι αιώνες του Βυζαντίου, 1261-1453, Αθήνα 1996, Κομνηνός, Σ. (μτφρ.) Failler A., "Chronologie et composition dans l Histoire de Georges Pachymérès", Revue des études byzantines, 38, 1980, 5-103 Failler A., "Chronologie et composition dans l Histoire de Georges Pachymérès", Revue des études byzantines, 39, 1981, 145-249 Νικηφόρος Γρηγοράς, Ρωμαϊκή ιστορία, Bekker, I. Schopen, L. (eds.), Nicephori Gregorae historiae Byzantinae, I-ΙΙΙ, Corpus scriptorum historiae Byzantinae, Bonn I: 1829, II: 1830, III: 1855 Laiou A.E., Constantinople and the Latins. The Foreign Policy of Andronicus II, 1282-1328, Cambridge Mass. 1972, Harvard Historical Studies 88 Failler A., "Chronologie et composition dans l Histoire de Georges Pachymérès (livres VII-XIII)", Révue des Etudes byzantines, 48, 1990, 5-87 "Παλαιολογίνα, Θεοδώρα", E. Trapp, Prosopographisches Lexikon der Palaiologenzeit, IX, Wien 1989, no. 21380 Barišić F., "Povelje vizantijskih carica", Zbornik radova Vizantološkog instituta, 13, 1971, 143-202 Δημιουργήθηκε στις 27/1/2017 Σελίδα 4/7

Radic Radivoj,, 2002, Εγκυκλοπαίδεια Failler A., "Le projet de mariage ďanna Palailogina avec Milutin de Serbie", Rivista di Studi Bizantini e Slavi, 1 [=Miscellanea Agostino Pertusi 1], 1981, 239-249 Σύνοψις Χρονική, Σάθας, Κ.Ν. (επιμ.), Ανωνύμου Σύνοψις Χρονική, Μεσαιωνική Βιβλιοθήκη 7, Βενετία 1894 Εφραίμ (Αίνιος ή Θρακήσιος), Χρονικόν, Lampsides, O. (επιμ.), Ephraem Aenii historia chronica, Athens 1990 Grégoire H., "Imperatoris Michaelis Palaeologi de Vita sua", Byzantion, 29-30, 1959-1960, 447-476 Pétridès S., "Chrysobulle de ľimpératrice Théodora (1283)", Échos ďorient, 14, 1911, 25-28 Δικτυογραφία : Dumbarton Oaks, typica: Typikon of Theodora Palaiologina for the Convent of Sts. Kosmas and Damian (Constantinople) http://www.doaks.org/publications/doaks_online_publications/typikapdf/typ052.pdf Dumbarton Oaks, Typika: Typikon of Theodora Palaiologina for the Convent of Lips (Constantinople) http://www.doaks.org/resources/publications/doaks-online-publications/byzantine-studies/typikapdf/typ051.pdf Γλωσσάριo : ανθενωτικοί, οι Όρος που χρησιμοποιείται για να δηλώσει τη μερίδα των Νεοτούρκων που υποστήριζαν ορισμένα μέτρα αποκέντρωσης και αυτόνομων δικαιωμάτων για τις θρησκευτικές και εθνικές μειονότητες. Το 1911 συγκρότησαν το κόμμα της «Φιλελεύθερης Ένωσης», που συσπείρωσε ουσιαστικά όσους αντετίθεντο στην πολιτική του κόμματος της «Ενώσεως και Προόδου». μονωδία, η Λογοτεχνικό έργο ρητορικού χαρακτήρα που εκφωνούνταν ως επιμνημόσυνος λόγος. πρόσταγμα, το Είδος βυζαντινού αυτοκρατορικού εγγράφου, γνωστό και ως ορισμός. Ως προς το περιεχόμενό του, επρόκειτο κατά κανόνα για σύντομη διοικητική διαταγή προς κάποιον αυτοκρατορικό υπάλληλο ή άτομο εμπιστοσύνης. Συνήθως γραφόταν σε χαρτί πλατύτερου σχήματος, χωρίς την υπογραφή και τη σφραγίδα του αυτοκράτορα, αλλά στο τέλος του κειμένου ήταν γραμμένο με κόκκινο μελάνι το μηνολόγημα του αυτοκράτορα. σεβαστοκράτωρ, ο Υψηλός τιμητικός τίτλος. Στη Βυζαντινή Αυτοκρατορία αποδόθηκε πρώτη φορά από τον αυτοκράτορα Αλέξιο Α Κομνηνό (1081-1118) στον αδελφό του Ισαάκιο Κομνηνό και στη συνέχεια δινόταν σε μέλη της οικογένειας του αυτοκράτορα. Στην Αυτοκρατορία της Τραπεζούντας ο υψηλός αυτός τίτλος δήλωνε τους ανώτερους άρχοντες του κράτους. τυπικόν, το Σύνολο κανονισμών που αφορούσαν τη διοικητική οργάνωση, το λειτουργικό τυπικό και τη συμπεριφορά σε ένα κοινοβιακό μοναστήρι. Τα μοναστικά τυπικά μπορούσαν ακόμα να περιλαμβάνουν τη βιογραφία του ιδρυτή και έναν κατάλογο της κινητής ή ακίνητης περιουσίας της μονής. Αποτελούν σημαντική πηγή για τη μελέτη της μοναστικής ζωής, ενώ φωτίζουν πολλές πτυχές της βυζαντινής κοινωνίας. Στα λειτουργικά τυπικά συγκαταλέγονται οι οδηγίες για τις καθημερινές ακολουθίες και τα διάφορα λειτουργικά βιβλία με στοιχεία για το χρόνο και τον τρόπο διάφορων εορτασμών. χρυσόβουλο, το Το χρυσόβουλο ή χρυσόβουλλον είναι το πιο επίσημο έγγραφο που εκδιδόταν από τη γραμματεία των Βυζαντινών αυτοκρατόρων. Ονομάζεται έτσι γιατί φέρει τη χρυσή βούλα του αυτοκράτορα. Πηγές Vizantijski izvori za istoriju naroda Jugoslavije, VI (Beograd 1986). Lampsides, Ο. (επιμ.), Ephraem Aenii historia chronica (Athenis 1990). Δημιουργήθηκε στις 27/1/2017 Σελίδα 5/7

Radic Radivoj,, 2002, Εγκυκλοπαίδεια Failler, A. (επιμ.), Georges Pachymérès relations historiques, I IΙ (Corpus Scriptorum Historiae Byzantinae, Series Parisiensis 24.1 2, Paris 1984). Heisenberg, A. (επιμ.) Georgii Acropolitae Opera Ι, διόρθ. P. Wirth (Stuttgart 1978). Gouillard, J. (επιμ.), Le Synodicon de l orthodoxie, στο Travaux et Mémoires 2 (1967), σελ. 1 118. Grégoire, H., Imperatoris Michaelis Palaeologi de Vita sua, στο Byzantion 29 30 (1959 1960), σελ. 447 476. Miklosich F. Müller I. (επιμ.) Acta et diplomata graeca medii aevi sacra et profana, VI (Vindobonae 1890). Bekker, I. Schopen, L. (επιμ.), Nicephori Gregorae historiae Byzantinae, I. Corpus scriptorum historiae Byzantinae (Bonn 1829). Pétridès, S., Chrysobulle de ľimpératrice Théodora (1283), στο Echos ďorient 14 (1911), σελ. 25 28. Βρανούση, Ε., Βυζαντινά Έγγραφα της Μονής Πάτμου 1 (Αθήνα 1980), έγγρ. αρ. 31, 36. Νυσταζοπούλου Πελεκίδου, Μ. (επιμ.), Βυζαντινά έγγραφα της Μονής Πάτμου, 2 (Αθήνα 1980), εγγρ. αρ. 70, σημ. 1 Λάμπρος, Σπ., Του νομοφύλακος Ιωάννου διακόνου του Ευγενικού εις τον βασιλέα Κωνσταντίνον Παλαιολόγον, Παλαιολόγεια και Πελοποννησιακά Α (Αθήνα 1912), σελ. 123 134. Σάθας, Κ.Ν. Ανωνύμου Σύνοψις Χρονική. Μεσαιωνική Βιβλιοθήκη 7 (Βενετία 1894). Παραθέματα Η Θεοδώρα Παλαιολογίνα καταφεύγει στον πατριάρχη για να εμποδίσει τον Μιχαήλ Ηʹ να τη διαζευχθεί Ταῦτα δὲ τοῦ βασιλέως βουλευομένου καὶ σοφιστικῶς λέγοντος ἔπειθε γὰρ ὁ ἐκκαίων ἔρως, καὶ μάλλον παρὰ τῆς δεσποίνης Ἄννης περιφρονούμενος, ἡ βασιλὶς Θεοδώρα πυθομένη χαλεπῶς εἶχεν ἐνέγκαι, εἰ, δέσποινα ἐστεμμένη οὖσα καὶ γνησία γυνή... τοιαῦτα πάθοι ἀπολειφθεῖσα, στερηθεῖσα μὲν τοῦ ἀνδρός, στερηθεῖσα δὲ καὶ τῆς βασιλείας καὶ πάσης ἀπερριμένη τιμῆς, τὴν δ ἀντίζηλον ἐπὶ τοῦ θρόνου τῆς βασιλείας ὁρῶσα συμβασιλεύουσαν τῷ ἀνδρί. Ὅθεν καὶ πρὸς τὸν πατριάρχην πέμψασα ἱκετεύει τοιαύτην συμφορὰν ἀμῦναι ταύτῃ καὶ νόμων θείων ὑπερμαχεῖν ἀξιοῖ ὃς δὴ μαθὼν καὶ ἀγάμενος, εἰ τοιούτοις ἐπιχειροίη ὁ βασιλεὺς καὶ ἀνέδην τῶν ἀθίκτων ἅπτεται, ὡς καὶ τοὺς κειμένους νόμους ἐθέλειν καταπατεῖν, αὐτὸς τοιοῦτος μὴ νομιζόμενος πρότερον, δεινὰ ἐποίει καὶ διεμήνυε, τὸ μὲν ὀνειδίζων, τὸ δʹ ἐπισείων ἐκείνῳ καὶ τὴν ἐκ Θεοῦ ἀγανάκτησιν. Failler, A. (επιμ.), Georges Pachymérès relations historiques, Ι (Paris 1984), σελ. 247. Ο Μιχαήλ Ηʹ μειώνει την ποινή του Ιωάννη Στρατηγόπουλου ύστερα από μεσιτεία της Θεοδώρας... προθέμενος ἐκτυφλοῦν ἐκείνον, ταῖς τῆς δεσποίνης δυσωπίαις ἦν γὰρ αὐτανεψία ἐκείνου καὶ παρὰ γνώμην ἀνεχετίζετο, ἐκείνῳ μὲν καὶ ἔτι τὴν ποινὴν ἀνήρτα... Failler, A. (επιμ.), Georges Pachymérès relations historiques, ΙΙ (Paris 1984), σελ. 617. Η Θεοδώρα Παλαιολογίνα μεσιτεύει για την ελάττωση της ποινής του Καλοειδά Τεκμηριοῖ δὲ καὶ τὸ περὶ τὸν Καλοειδᾶν γεγονὸς... ὅν, ἐπεὶ μόνον ἔχων τοιοῦτον ἑάλω, οὔτε τὸ εὐλαβὲς ἔσῳζεν... τῶν ὀμμάτων στερεῖν κελεύων, μόλις τὰ τῆς κολάσεως εἰς τὸ ανεκτότερον περιίστα διὰ τὴν τῆς δεσποίνης συχνὴ ἱκετείαν. Failler, A. (επιμ.), Georges Pachymérès relations historiques, ΙΙ (Paris 1984), σελ. 621. Δημιουργήθηκε στις 27/1/2017 Σελίδα 6/7

Radic Radivoj,, 2002, Εγκυκλοπαίδεια Χρονολόγιο περίπου το 1240: Γέννηση της θεοδώρας 1253/1254: Γάμος με τον Μιχαήλ Παλαιολόγο 1259 1303: η Θεοδώρα αυτοκράτειρα 1260 1269: Παραχώρηση δωρεών στη μονή του Αγίου Ιωάννου του Θεολόγου της Πάτμου 1261: Εγκατάσταση στην ανακτημένη Κωνσταντινούπολη 1267 1269: Ενεργή συμμετοχή της Θεοδώρας στην προσπάθεια να παντρευτεί η κόρη της Άννα τον Σέρβο πρίγκιπα Μιλούτιν 1282: Θάνατος του συζύγου της Μιχαήλ Ηʹ 1283: Επίσημη αποκήρυξη της ένωσης 1303: Θάνατος της Θεοδώρας Δημιουργήθηκε στις 27/1/2017 Σελίδα 7/7