Το αναλυτικό πρόγραμμα και το μάθημα των Θρησκευτικών στην Ευρωπαϊκή Ένωση και στην Κύπρο σήμερα Μαίρη Κουτσελίνη Πανεπιστήμιο Κύπρου
Δομή της εισήγησης Η επίσημη πολιτική της ΕΕ στο θέμα των Θρησκευτικών Ερωτήματα σε σχέση με την επίσημη πολιτική Τα Θρησκευτικά στο ΑΠ της Κύπρου
1. Η επίσημη πολιτική της ΕΕ στο θέμα των Θρησκευτικών 2005-Έκθεση «Εκπαίδευση και Θρησκεία της Επιτροπής για τον Πολιτισμό, την Επιστήμη και την Εκπαίδευση» του Ευρωπαϊκού Κοινοβουλίου (Doc. 10673) : «Η θρησκεία του κάθε προσώπου, περιλαμβανομένης και της επιλογής να μην έχει θρησκεία, είναι αυστηρά προσωπικό θέμα. Όμως, πολλές καταστάσεις κρίσης έχουν βαθιές ρίζες σε πολιτιστικές και θρησκευτικές εντάσεις. Η γνώση των θρησκειών είναι εγγενές μέρος της γνώσης της ιστορίας της ανθρωπότητας και των πολιτισμών. Είναι σε κάθε περίπτωση απόλυτα διακριτή από την πίστη σε συγκεκριμένη θρησκεία και τα δόγματά της.»
Η Ε.Ε συνιστά επαρκή γνώση των θρησκειών, για να γίνει η βάση της ανεκτικότητας στην κοινωνία και της άσκηση της δημοκρατικής εκπαίδευσης. «Συγκριτική μελέτη των θρησκειών» στα εκπαιδευτικά συστήματα των κρατών μελών Η έκθεση της Επιτροπής εισηγείται την ίδρυση Ευρωπαϊκού Ινστιτούτου Επιμόρφωσης των Εκπαιδευτικών.
«Σύσταση 7: Το σχολείο [ ] Συνιστά το θεμέλιο της ανεκτικής συμπεριφοράς. Με το να διδάσκουμε στα παιδιά την ιστορία και φιλοσοφία των κύριων θρησκειών με περιορισμούς και αντικειμενικότητα και με σεβασμό στις αξίες της Ευρωπαϊκής Σύμβασης των Ανθρωπίνων Δικαιωμάτων, θα αντιμετωπιστεί με αποτελεσματικότητα ο φανατισμός. Η κατανόηση της ιστορίας των πολιτικών συγκρούσεων στο όνομα των θρησκειών είναι ουσιαστικό ζητούμενο.»
«Σύσταση 14: Το Κοινοβούλιο συστήνει οι Υπουργοί να ενθαρρύνουν τις κυβερνήσεις των κρατών μελών να εξασφαλίσουν ότι οι «Σπουδές στη Θρησκεία» διδάσκονται στην πρωτοβάθμια και δευτεροβάθμια εκπαίδευση στη βάση των πιο κάτω κριτηρίων: 14.1 Ο σκοπός της εκπαίδευσης πρέπει να είναι να κάνει τους μαθητές ικανούς να ανακαλύψουν τις θρησκείες που ασκούνται στη χώρα τους και στις γειτονικές χώρες, να τους κάνουν να αντιληφθούν ότι ο καθένας έχει το ίδιο δικαίωμα να πιστεύει ότι η θρησκεία του είναι «η αληθινή πίστη» και ότι οι άλλοι δεν κάνουν κάτι διαφορετικό ως ανθρώπινα όντα με το να έχουν διαφορετική θρησκεία ή να μην έχουν καθόλου θρησκεία.»
Στην ίδια έκθεση το θέμα της θρησκείας εξετάζεται στη σχέση του με το φανατισμό, τη μισαλλοδοξία και το ρατσισμό και σχολιάζεται ότι «χρειάζεται μεγάλη προσοχή στον τρόπο με τον οποίο κάποια θρησκευτικά εξτρεμιστικά στοιχεία χρησιμοποιούν τη θρησκεία για να ενισχύσουν την τρομοκρατία». Σε όλα σχεδόν τα επίσημα έγγραφα της ΕΕ τονίζεται η ανάγκη για ανταπόκριση στη θρησκευτική απόκλιση, ούτως ώστε να μάθουμε να ζούμε μαζί.
Ποικιλομορφία στα αναλυτικά προγράμματα Στις χώρες μέλη της ΕΕ κατά κανόνα ο ομολογιακός χαρακτήρας του μαθήματος διατηρείται, με δικαίωμα απόσυρσης από το μάθημα σε κάποιες χώρες, όπως στην Αγγλία, και με παράλληλη διδασκαλία του θέματος «Σπουδές στη Θρησκεία». Υπάρχουν επίσης χώρες οι οποίες πρωτίστως για ιστορικο-κοινωνικούς λόγους κατήργησαν το μάθημα των Θρησκευτικών, όπως η Γαλλία και Αλβανία Καθώς και χώρες οι οποίες για διαφορετικούς ιστορικοκοινωνικούς λόγους το επανέφεραν, όπως η Εσθονία μετά το 1991και άλλες μάλιστα και με ομολογιακό χαρακτήρα μετά από μακρόχρονη κατάργησή του, όπως η Σλοβακία και η Γεωργία.
2. Ερωτήματα σε σχέση με την επίσημη πολιτική Είναι το μάθημα των Θρησκευτικών θέμα κοινωνικό- ιστορικό που πρέπει να εξετάζεται μέσα στα πλαίσια του μαθήματος της Ιστορίας και του Πολιτισμού; «Η κατανόηση της ιστορίας των πολιτικών συγκρούσεων στο όνομα των θρησκειών είναι ουσιαστικό ζητούμενο»
Το θέμα των θρησκειών σίγουρα αποτελεί σημαντικό μέρος της γνώσης μας για την Ιστορία της Ανθρωπότητας. Όταν προτείνουμε να το εξετάζουμε ως ιστορικο-πολιτικό-πολιτιστικό θέμα μέσα στα πλαίσια του μαθήματος της Ιστορίας και των Κοινωνικών Σπουδών εξυπηρετούμε την κατανόηση του ιστορικο-κοινωνικού τους ρόλου και τη σχέση τους με τα άλλα ιστορικά και κοινωνικά γεγονότα. Αυτό που ήδη γίνεται σε κάποιο βαθμό στα πλαίσια της διδασκαλίας της Ιστορίας. Είναι αυτός ο σκοπός του μαθήματος;
Ως πολιτιστική έκφραση στα μαθήματα γενικά Ιστορίας και Πολιτισμού, μπαίνει, αναλογικά βέβαια, στην ίδια μοίρα με το χορό, τη μουσική, την ποίηση, τη Φιλοσοφία, για να μη μείνω μόνο στην Τέχνη
Πρέπει να αντικατασταθούν τα Θρησκευτικά με το μάθημα «Συγκριτικές Σπουδές στη Θρησκεία»; Με την κατάργηση του μαθήματος των Θρησκευτικών και την αντικατάστασή του με τις Σπουδές στη Θρησκεία υιοθετούμε τη θέση ότι τη θρησκεία είναι ιστορικο-κοινωνική κατασκευή. Παρατηρούμε έτσι το παράδοξο, ενώ επιχειρούμε να αφαιρέσουμε από το Μάθημα των Θρησκευτικών τον οποιοδήποτε ομολογιακό χαρακτήρα ή ένδειξη προτίμησης σε θρησκεία, ήδη υιοθετούμεπροτιμούμε τη θέση μεταξύ άλλων υπαρκτών- ότι η θρησκεία είναι κοινωνική κατασκευή. Υιοθετούμε αυτή τη θέση;
Εξασφαλίζει η Συγκριτική προσέγγιση των θρησκειών την απάλειψη ρατσιστικών τάσεων και μισαλλοδοξίας; Για τη μισαλλοδοξία και τις ρατσιστικές τάσεις φταίει ο ομολογιακός χαρακτήρας του μαθήματος; Και αν διδάσκεται ομολογιακά έξω από το σχολείο, ο συγκριτικός χαρακτήρας μέσα στο σχολείο θα αντισταθμίσει τις στάσεις που δήθεν δημιουργεί ο ομολογιακός χαρακτήρας; Είναι οι θρησκείες γενικά φανατικά μισαλλόδοξες για τον Άλλο ;
Η γνωριμία και η αποδοχή του δικαιώματος της διαφορετικής θρησκείας ή στάσης προς τη θρησκεία πρέπει να είναι βασικός στόχος της εκπαίδευσης. Όμως, ας μην επενδύουμε υπέρμετρες φιλοδοξίες για απάλειψη του ρατσισμού, της μισαλλοδοξίας, της τρομοκρατίας σε ένα μάθημα- και μάλιστα ολιγόωρο. Είναι φανερό ότι μέσα από τις δικαιολογητικές εκθέσεις της ΕΕ και τις αυξημένες προσδοκίες από τις Σπουδές στη Θρησκεία χρησιμοποιείται ο ψυχολογικός μηχανισμός του «τάξε μου για να δώσω».
Ικανοποιούνται οι διαπολιτισμικές προσεγγίσεις με τις ομοιόμορφες συγκριτικές προσεγγίσεις νέας γενιάς θρησκειολόγων που θα βγαίνουν από το Ευρωπαϊκό Ινστιτούτο Συγκριτικών Σπουδών στη Θρησκεία;
Η διατήρηση της ιδιοπροσωπίας σε καμιά περίπτωση δεν πρέπει να σημαίνει αποκλεισμό του άλλου ή περιχαράκωση και άμυνα αλλά αντίθετα ανάπτυξη επικοινωνιακού λόγου και συνείδησης που θα επιτρέπει τη συνεργασία για την επίτευξη κοινών στόχων και από κοινού δημιουργία. Η από-θρησκειοποίηση των προγραμμάτων σε μια θρησκεύουσα κοινωνία δεν εξυπηρετεί την έννοια της διαπολιτισμικότητας
3. Τα Θρησκευτικά στο ΑΠ της Κύπρου Α) Η αρχή της συγκειμενικοποίησης (contextualization), η συνάρτηση δηλαδή των επιλογών μας με το ιδιαίτερο τοπικό, πολιτιστικό, πολιτικό και κοινωνικό υπόβαθρο μιας κοινωνίας. Αυτή ακριβώς η συγκειμενικοποίηση είναι και η βάση της πολιτιστικής και θρησκευτικής ποικιλομορφίας που υπάρχει στις χώρες της ΕΕ: η επιλογή μαθημάτων, οι ώρες διδασκαλίας τους και οι ειδικοί σκοποί και στόχοι καθορίζονται από την κάθε χώρα
Η διδασκαλία του μαθήματος των Θρησκευτικών στο σύγχρονο συγκείμενο της κυπριακής πολιτείας: Κράτος μέλος της ΕΕ με τη συντριπτική πλειοψηφία των πολιτών να είναι Χριστιανοί Ορθόδοξοι Γεωγραφικά όμοροι με λαούς που θρησκεύονται έντονα Πολιτικά και κοινωνικά συνυπάρχοντες με τους Τουρκοκύπριους οι οποίοι θρησκεύονται και διδάσκονται τη θρησκεία με προγράμματα που εκπορεύονται από την Τουρκία με το μάθημα των Θρησκευτικών σε ομολογιακό χαρακτήρα.
B) Η αρχή της διαπολιτισμικότητας σε μια πολυπολιτισμική κοινωνία, ευρωπαϊκή και παγκόσμια. Με βάση την αρχή αυτή δεν είμαστε εμείς και οι άλλοι αλλά πολίτες διαφορετικών πεποιθήσεων και θρησκειών, χρώματος και πολιτισμού που συμβιούμε και εξυπηρετούμε από κοινού αποδεκτούς σκοπούς σε συγκεκριμένο συγκείμενο. Αυτό σημαίνει ότι η γνωριμία άλλων θρησκειών και η μελέτη τους φέρνει τους ανθρώπους πιο κοντά, χωρίς εμπάθεια και μισαλλοδοξία. Γι αυτό, ναι θα πρέπει να υπάρχουν και οι σπουδές στις θρησκείες ως μέρος του μαθήματος των Θρησκευτικών ή ως ιδιαίτερο θέμα που θα διαχέεται σε ποικίλα μαθήματα.
Η ετερότητα, όμως, δεν αντιπαρατίθεται στην ταυτότητα και από την άλλη η θέληση για διατήρηση της ταυτότητας δεν είναι εθνικισμός, ρατσισμός, μισαλλοδοξία. Η ταυτότητα ως αναφορά και αυτόαναφορά δεν είναι στατική αλλά συνεχώς εξελισσόμενη, όμως, αυτό δεν αναιρεί το ότι η ορθοδοξία είναι στοιχείο της ταυτότητας της κοινωνίας της Κύπρου
Γ) Η αρχή της άντλησης από την ιδιαίτερη κουλτούρα και τον πολιτισμό κάθε χώρας. Η βασική πηγή από την οποία αντλεί ένα αναλυτικό πρόγραμμα για να καθορίσει το περιεχόμενό του είναι η κουλτούρα της χώρας μέσα στην οποία αναπτύσσεται. Με βάση την αρχή αυτή διαφορετικό ωρολόγιο και αναλυτικό πρόγραμμα θα έχει για παράδειγμα η Κύπρος σε θέματα Μουσικής και Τέχνης από ότι θα έχει η Ολλανδία, η Ιταλία και η Γερμανία. Η Ορθοδοξία στην Κύπρο, όπως και σε άλλες χώρες, είναι αναπόσπαστο στοιχείο αυτής της παράδοσης, από την οποία αντλούν τα ΑΠ.
Θέση: Το αναλυτικό πρόγραμμα της Κύπρου και τα Θρησκευτικά Το μάθημα των Θρησκευτικών με τη διδασκαλία της Ορθοδοξίας, όχι απλώς ως κοινωνικοιστορικού γεγονότος, αλλά ως γνώσης της θρησκείας και του χαρακτήρα της θα πρέπει να διατηρηθεί Αναλογικά, όπως διατηρείται και το μάθημα της Ελληνικής Γλώσσας και κυριαρχεί, έστω και αν κάποιοι θα προτιμούσαν να αντιστρέψουν τις ώρες διδασκαλίας Αγγλικών και Ελληνικών ή να τις περιορίσουν χάριν των Τουρκικών.
Ναι, χρειάζεται η σπουδή και των άλλων θρησκειών χωρίς συγκρίσεις και ρατσιστικές στάσεις των διδασκόντων. Οι αλλόγλωσσοι πολίτες που επιλέγουν να φοιτούν στα δημόσια σχολεία της Κύπρου μπορούν να επιλέγουν, αν θα παρακολουθήσουν το μάθημα των Θρησκευτικών.
Επιλογικά Η εκπαίδευση είναι το όχημα των αλλαγών στην κοινωνία. Η παιδεία σήμερα πρέπει να αναλάβει αναδομητικό ρόλο: να αλλάξει νοοτροπίες βαθιά ενσωματωμένες και πολιτικές αποκλεισμικές και διαχωριστικές. Χρειάζονται, ταυτόχρονα με το διαπολιτισμικό διάλογο και πολιτικές που θα εγγυώνται το σεβασμό της ιδιοπροσωπίας του κάθε πολιτισμού, της κουλτούρας και της παράδοσής του. Γιατί στο όνομα της αφομοίωσης πολιτισμών έγιναν οι μεγαλύτερες γενοκτονίες στην Ιστορία. Και στο όνομα του μωσαϊκού πολιτισμών που συμβιούν έγιναν οι μεγαλύτερες κοινωνικές διακρίσεις και εξεγέρσεις.