ΥΠΟΥΡΓΕΙΟ ΠΟΛΙΤΙΣΜΟΥ ΚΑΙ ΑΘΛΗΤΙΣΜΟΥ

ΥΠΟΥΡΓΕΙΟ ΠΟΛΙΤΙΣΜΟΥ ΚΑΙ ΑΘΛΗΤΙΣΜΟΥ ΓΕΝΙΚΗ ΔΙΕΥΘΥΝΣΗ του ΑΡΧΑΙΟΤΗΤΩΝ Αλεξίπονου! ΚΑΙ ΠΟΛΙΤΙΣΤΙΚΗΣ ΚΛΗΡΟΝΟΜΙΑΣ ΔΙΕΥΘΥΝΣΗ ΜΟΥΣΕΙΩΝ ΤΜΗΜΑ ΕΚΠΑΙΔΕΥΤΙΚΩΝ ΠΡΟΓΡΑΜΜΑΤΩΝ ΚΑΙ ΕΠΙΚΟΙΝΩΝΙΑΣ Τα βότανα

Η φύση κρύβει πλούσια θεραπευτική δύναμη μέσα της. Πολυάριθμα βότανα με θεραπευτικές ιδιότητες λειτουργούσαν ως φάρμακα ήδη από την αρχαιότητα. Βοήθησε ένα γιατρό της αρχαιότητας, τον Αλεξίπονο, να βρει το κατάλληλο βότανο για να θεραπεύσει τους ασθενείς του. Διάβασε τα προβλήματα υγείας που τους βασανίζουν και στη συνέχεια κόψε και κόλλησε δίπλα στο κάθε πρόσωπο το κατάλληλο βότανο! Χαίρε! Καλώς ήρθες στο ιατρείο μου. Με λένε Αλεξίπονο και όπως δείχνει και το όνομά μου γνωρίζω καλά πώς να διώχνω μακριά τον πόνο! Απ όταν ήμουν μικρός μου άρεσε να ερευνώ τον κόσμο των φυτών. Πρόσεχα το σχήμα τους, παρατηρούσα το χρώμα τους, μύριζα τη μυρωδιά τους, δοκίμαζα τη γεύση τους Μετά από πολλές δοκιμές και πειραματισμούς έμαθα καλά τα μυστικά των βοτάνων. Έτσι, γνωρίζω καλά τις θεραπευτικές δυνάμεις που κρύβει μέσα του κάθε ένα από αυτά. Κοντά μου θα μάθεις πώς μπορείς να θεραπεύεσαι με σύμμαχό σου τη φύση 2

1. Δαείρα η φακιδομύτη Αχ, αυτές οι φακίδες στο πρόσωπό μου δε μου αρέσουν καθόλου! Θα ήθελα να μου δώσεις κάποιο βότανο που θα με βοηθούσε να απαλλαχτώ επιτέλους από αυτές! 2. Άδμητος ο βαρυστομαχιασμένος Από προχτές το βράδυ με βασανίζει ένας φοβερός στομαχόπονος. Τι θα μπορούσε να καταπραΰνει τον πόνο μου; 3. Μελίτη η πιασμένη Πόσο πολύ πονάει όλο μου το σώμα Αυτές τις μέρες χρειάστηκε να κάνω αρκετές δουλειές στον οίκο μου. Βλέπεις δεν υπάρχει η οικονομική δυνατότητα να μας βοηθάει κάποιος δούλος... Τι έχεις για μένα, Αλεξίπονε; 3 4. Ερατοσθένης ο πονοκεφαλιασμένος Τι θα με ανακουφίσει από τον ενοχλητικό πονοκέφαλο που με βασανίζει από το πρωί;

5. Αρπίνα η δύσοσμη Χμ Πώς να το πω; Ντρέπομαι λιγάκι! Τελευταία νοιώθω πολύ άσχημα με τη μυρωδιά του στόματός μου. Πώς μπορώ να έχω πιο ευχάριστη αναπνοή; 6. Ιφιγένεια η οδονταλγούσα Σε παρακαλώ κάνε κάτι, βοήθησέ με! Δυο μέρες τώρα έχω έναν αβάσταχτο πονόδοντο που με τυραννάει. Πίστευα πως θα περάσει σύντομα, αλλά ο πόνος επιμένει. Τι να κάνω; 7. Η Δημοφίλη με τις μυρμηγκιές της Αχ, τι έπαθα στα καλά καθούμενα Δεν ξέρω πώς και γιατί έβγαλα αυτές τις απαίσιες μυρμηγκιές στα πόδια μου. Πώς ακριβώς είναι; Σαν μικρές κρεατοελιές, που όμως είναι ενοχλητικές και με πονάνε. 4 8. Βερενίκη η ανήσυχη Πολλές φορές, ειδικά τη νύχτα, είμαι ανήσυχη. Ποιο βότανο θα με βοηθούσε να ηρεμώ;

9. Ευάνθης ο τσιμπημένος Εκεί που ασχολιόμουν με τα φυτά του κήπου μου, μια μέλισσα ήρθε και με τσίμπησε. Αχ, πόσο πολύ πονάω Ποιο βότανο θα με ανακουφίσει; 10. Αγησίλαος ο βασανισμένος Πονάω πολύ στο σώμα μου και νοιώθω ατονία. Τι αφέψημα να φτιάξω για να καταπραΰνω τον πόνο μου; 11. Δημαρέτη η ρινορραγούσα Χρειάζομαι επειγόντως βοήθεια! Τρέχει συνεχώς αίμα από τη μύτη μου. Δοκίμασα να πιέσω τη μύτη μου μήπως σταματήσει το αίμα, αλλά δεν είχε αποτέλεσμα. 5 12. Αριστόβουλος ο γκρεμοτσακισμένος Ποπό πώς πονάω! Αχ, τι το θελα να τριγυρνάω μες τη μαύρη νύχτα στο δρόμο χωρίς να έχω μαζί μου το φανάρι μου; Ιδού τα αποτελέσματα, έπεσα και τσακίστηκα. Τι να κάνω τώρα;

13. Αερόπη η κρυωμένη Έχω έναν βήχα που δε λέει να σταματήσει και πολλές βλέννες στο λαιμό. Ο λαιμός μου είναι τραχύς και με πονάει πολύ! Δεν μπορώ ούτε μια μπουκιά φαγητό να φάω. Τι θα με βοηθήσει; 14. Καλλιόπη η άφωνη Η φωνή μου έχει κλείσει τελείως! Πασχίζω να μιλήσω λίγο πιο δυνατά, αλλά τίποτα. Χρειάζομαι ένα βότανο που θα επαναφέρει την ωραία μου φωνούλα! 15. Μυρτώ η άυπνη Τα βράδια δυσκολεύομαι πολύ να κοιμηθώ! Αισθάνομαι μια νευρικότητα και βασανίζομαι μέχρι τελικά να με πάρει ο ύπνος 16. Ελένη η ξεχασιάρα Κάτι έχει συμβεί με τη μνήμη μου Συνεχώς ξεχνάω πράγματα και δυσκολεύομαι να θυμηθώ ακόμα και τα βασικά. Ποιο βότανο θα δυναμώσει τη μνήμη μου; 6

17. Ευδοξία η βραχνιασμένη Χρειάζομαι ένα βότανο που θα μαλακώσει τον ερεθισμένο μου λαιμό και θα με ανακουφίσει.τι θα με βοηθήσει; 18. Επαμεινώνδας ο μελαγχολικός Τελευταία έχει πέσει πολύ η διάθεσή μου και έχω χάσει το κέφι μου. Ό,τι και αν κάνω δεν με ευχαριστεί και δε μου δίνει χαρά. Χρειάζομαι κάτι που θα με κάνει λίγο πιο αισιόδοξο και θετικό. 19. Ξανθίππη με την ακμή Δεν αντέχω άλλο τα σπυράκια που έχω στο πρόσωπό μου. Θέλω τόσο πολύ να θεραπευτεί η ακμή που έχω και να καθαρίσει η επιδερμίδα μου! 20. Ορέστης ο βήχων Αχ, τι έχω πάθει! Δεν ξέρω τι να πω πια Έχω κρυώσει για τα καλά! Βήχω όλη την ώρα και οι πνεύμονές μου νοιώθω πως έχουν φλέγματα. Πώς μπορώ να νοιώσω καλύτερα; 7

Βότανα Α. Νάρθηκας Περιγραφή & Δράση: Φυτό που δεν καιγόταν γρήγορα και έτσι ήταν ιδανικό για τη μεταφορά της φωτιάς. Ο Προμηθέας τον χρησιμοποίησε για να μεταφέρει το δώρο της φωτιάς στους ανθρώπους. Όμως η κύρια χρήση του ήταν για τη σταθεροποίηση καταγμάτων. Μέχρι σήμερα χρησιμοποιούμε τη λέξη με αυτήν τη σημασία για το προστατευτικό που ακινητοποιεί το μέλος που έχει υποστεί κάταγμα. Β. Δεντρολίβανο (Λιβανωτίς) Περιγραφή & Δράση: Ενισχύει και ενεργοποιεί την μνήμη. Στην αρχαία Ελλάδα οι μαθητές έβαζαν στεφανάκια με άνθη δενδρολίβανου στα μαλλιά τους όταν μελετούσαν για εξετάσεις, ενώ οι πενθούντες έριχναν δενδρολίβανο στον τάφο ως ένδειξη αιώνιας μνήμης Γ. Βαλεριάνα Περιγραφή & Δράση: Η βαλεριάνα είναι ιδανική για προβλήματα άγχους και αϋπνίας. Μπορεί η γεύση της να μην είναι καλή, όμως η ρίζα της ως αφέψημα είναι εξαιρετική και συμβάλλει στην χαλάρωση του οργανισμού. Δ. Γλυκόριζα Περιγραφή & Δράση: Η γλυκόριζα είναι ένα θεραπευτικό φυτό γνωστό από την αρχαιότητα. Μάλιστα, είναι 60 φορές πιο γλυκιά από τη ζάχαρη! Από το χυμό της ρίζας της παρασκευάζεται η «γιάμπολη», που είναι το βασικό συστατικό στις καραμέλες λαιμού. Το αφέψημα γλυκόριζας ανακουφίζει το λαιμό και θεραπεύει το βήχα. 8

Ε. Δίκταμνος ή Έρωντας Περιγραφή & Δράση: Ένα θαυματουργό βότανο που φυτρώνει στα άγρια βουνά της Κρήτης. Ο Αριστοτέλης έγραφε ότι, όταν τα αγριοκάτσικα του Ψηλορείτη δέχονταν βέλη από κυνηγούς, έτρωγαν δίκταμνο μέχρι να πέσει το βέλος και να επουλωθούν οι πληγές. Μάλιστα, ο δίκταμνος ήταν αφιερωμένος στη θεά Άρτεμη γιατί διευκόλυνε τον τοκετό και γι αυτό σε πολλά αγάλματα η θεά αναπαρίσταται στεφανωμένη με κλαδιά δίκταμου. Βοηθάει στον πόνο, στην ατονία και στη θεραπεία των πληγών. ΣΤ. Δάφνη Περιγραφή & Δράση: Η δάφνη ήταν το ιερό δέντρο του Απόλλωνα που έδιναν ως έπαθλο στα Πύθια και γι αυτό έγινε σύμβολο της νίκης. Ο Διοσκουρίδης, πατέρας της φαρμακογνωσίας, αναφέρει πολλές από τις φαρμακευτικές ιδιότητες του φυτού. Η σκόνη ξερών δαφνόφυλλων που τοποθετείται στη μύτη σταματά την αιμορραγία της. Κι αν κάποιος θέλει να έχει συγκέντρωση όταν διαβάζει, ας βάλει λίγες σταγόνες αιθέριου ελαίου δάφνης σε έναν αρωματιστή στο δωμάτιο όπου μελετά! Ζ. Μέντα (Μίνθη) Περιγραφή & Δράση: Οι αρχαίοι Έλληνες έτριβαν το τραπέζι με μέντα πριν από το γεύμα και αρωμάτιζαν μ αυτήν και άλλα βότανα το νερό του μπάνιου. Στην αρχαία Αθήνα συνήθιζαν να αρωματίζουν κάθε σημείο του σώματος με διαφορετικό άρωμα. Το άρωμα της μέντας αντιστοιχούσε στα χέρια. Όμως πολύ σημαντική ήταν η μέντα και στην Ιατρική. Ο Ιπποκράτης και ο Γαληνός χρησιμοποιούσαν την μέντα κατά της δυσπεψίας, κατά των νευρικών διαταραχών, κατά των ιλίγγων, της αϋπνίας, της γαστρίτιδας, του βήχα, του κρυολογήματος και του πονόλαιμου. Η. Αβρωνία ή Αβρουνιά Περιγραφή & Δράση: Είναι ένα από τα βότανα που χρησιμοποιούσε ο κένταυρος Χείρωνας. Θεραπεύει προβλήματα του δέρματος όπως οι μώλωπες και τα εγκαύματα. Ο Διοσκουρίδης την ονομάζει και «αγριόκλημα» και συνιστά τους καρπούς της για τις φακίδες. 9

Θ. Μαντζουράνα Περιγραφή & Δράση: Ένα φυτό αγαπητό από την αρχαιότητα καθώς το θεωρούσαν σύμβολο ευτυχίας. Οι κοπέλες έβαζαν τη νύχτα στο κρεβάτι τους λίγα φύλλα μαντζουράνας γιατί πίστευαν πως η Αφροδίτη θα τους αποκάλυπτε σε όνειρο τον άντρα που θα παντρεύονταν. Και όταν πια τον έβρισκαν, στο γάμο τους θα στεφανώνονταν με αυτήν. Οι εύπορες Αθηναίες φόραγαν ένα άρωμα παρασκευασμένο από τη μαντζουράνα, το οποίο ήταν τόσο έντονο που προκαλούσε πονοκέφαλο σε όποιον το μύριζε! Το αφέψημα μαντζουράνας ανακουφίζει άμεσα από τον πονόδοντο. Ι. Δίψακος Περιγραφή & Δράση: Ο δίψακος ή αλλιώς νερόχορτο είναι ένα φυτό το οποίο στα παλιότερα χρόνια ξεδιψούσε τον περιπλανώμενο ταξιδιώτη. Τα μυτερά φύλλα του φυτού έχουν τέτοιο σχήμα ώστε να συγκρατούν το νερό. Ο Διοσκουρίδης το αποκαλούσε «λουτρό της Αφροδίτης» καθώς πίστευε πως όσες κοπέλες έπιναν νερό από τα φύλλα του ομόρφαιναν. Το αφέψημα των λουλουδιών του θεραπεύει τις ενοχλητικές μυρμηγκιές. Κ. Άνηθος Περιγραφή & Δράση: Το αφέψημα των σπόρων του άνηθου ανακουφίζει από τις στομαχικές διαταραχές. Με τα άνθη του αρωμάτιζαν το κρασί και το χρησιμοποιούσαν για να φτιάχνουν μύρο. Λ. Λεβάντα Περιγραφή & Δράση: Ένα αρωματικό φυτό με εξαιρετική μυρωδιά. Λόγω του εξαιρετικού αρώματός της οι Ρωμαίοι την έβαζαν και στο νερό του μπάνιου. Από την αρχαιότητα η λεβάντα ήταν ιδανική για εντριβές στο σώμα ώστε να ανακουφιστεί κάποιος από μυϊκούς πόνους. Ακόμη, λίγο απόσταγμα λεβάντας βοηθάει στην υποχώρηση του πρηξίματος. 10

Μ. Αλόη Τα βότανα Περιγραφή & Δράση: Η αλόη είναι φυτό με γνωστές θεραπευτικές ιδιότητες εδώ και 5.000 χρόνια! Στην αρχαία Ελλάδα τη χρησιμοποιούσαν για τα προβλήματα της επιδερμίδας από τσιμπήματα, κοψίματα, εγκαύματα, εξανθήματα κ.ά. Ο μεγάλος θαλασσοπόρος Χριστόφορος Κολόμβος την είχε μαζί σε όλα του τα ταξίδια του αποκαλώντας την «γιατρό σε γλάστρα»! Ν. Ρίγανη Περιγραφή & Δράση: Η ρίγανη στην αρχαιότητα ήταν σύμβολο της χαράς καθώς την τοποθετούσαν στα στεφανάκια που φορούσαν στο κεφάλι τους οι νιόπαντροι. Έχει πολλές θεραπευτικές ιδιότητες και ενισχύει το ανοσοποιητικό σύστημα. Σε περίπτωση πονοκέφαλου ανακάτεψε ρίγανη με λάδι και κάνε μαλάξεις στο μέτωπό σου. Ξ. Μαστίχα Περιγραφή & Δράση: Είναι ρητίνη (ρετσίνη) του μαστιχόδεντρου. Αφότου βγει από τον κορμό του δέντρου, σταθεροποιείται μέσα σε λίγες ώρες και μπορεί να συλλεχθεί για να χρησιμοποιηθεί. Έχει πλούσιες θεραπευτικές ιδιότητες και το μάσημα της μαστίχας εκτός από στοματική υγιεινή χαρίζει καθαρή και ευχάριστη αναπνοή. Π. Χαμομήλι Περιγραφή & Δράση: Τα άνθη χαμομηλιού είναι γνωστά για τις ηρεμιστικές και αντισηπτικές τους ιδιότητες. Βοηθούν στις αϋπνίες και στην καταπολέμηση της νευρικότητας, καθώς και στον καθαρισμό διάφορων περιοχών. Το έγχυμα χαμομηλιού στο νερό του μπάνιου ξεκουράζει και χαλαρώνει τον οργανισμό. 11

Ρ. Βάλσαμο ή Σπαθόχορτο Περιγραφή & Δράση: Είναι το πιο γνωστό φάρμακο για την επούλωση των πληγών. Στην αρχαιότητα οι Σπαρτιάτες το χρησιμοποιούσαν για να γιατρεύουν τις πληγές από τα χτυπήματα στις μάχες, γι αυτό ονομαζόταν και σπαθόχορτο. Μάλιστα, και στα νεώτερα χρόνια, όταν οι μάνες έστελναν τα παιδιά τους στον πόλεμο, τους έδιναν βάλσαμο. Το βάλσαμο είναι ένα βότανο που βελτιώνει τη διάθεση και χαρίζει αισιοδοξία και κέφι. Ένας φυσικός τρόπος αντιμετώπισης της άσχημης διάθεσης. Σ. Γεράνι Περιγραφή & Δράση: Το γεράνι θεωρείται από πολύ παλιά θεραπευτικό βότανο που όταν πίνεται ως αφέψημα βοηθάει στην περιποίηση της ακμής του δέρματος. Ακόμα, συμβάλλει στον καθαρισμό του δέρματος και την απομάκρυνση των μαύρων στιγμάτων. Τ. Φασκόμηλο Περιγραφή & Δράση: Ένα αληθινό πολυφάρμακο! Βοηθάει πολύ στην ίαση του κρυολογήματος. Όλοι οι λαοί εκτιμούσαν από αρχαιοτάτων χρόνων τις θεραπευτικές ιδιότητες του φασκόμηλου. Μάλιστα, οι Άραβες αναρωτιούνταν πώς είναι δυνατόν κάποιος να πεθάνει όταν έχει στον κήπο του φασκόμηλο. Όταν συνδυάζεται με ξίδι βοηθάει να επανέλθει η βραχνιασμένη φωνή. Υ. Ίνουλα ή Ελένιο Περιγραφή & Δράση: Το βότανο, που όπως λέει ο μύθος, φύτρωσε από τα δάκρυα της Ωραίας Ελένης. Πιστεύεται, μάλιστα, πως η ίνουλα είναι το χειρώνιον, το βότανο που χρησιμοποιούσε κατεξοχήν ο Χείρωνας. Οι αντιμικροβιακές ιδιότητες της ίνουλας την κάνουν ιδανική για αναπνευστικά προβλήματα. Καθαρίζει τους πνεύμονες από τα φλέγματα και σταματά τον βήχα. 12

ΛΥΣΕΙΣ 1. Η 2. Κ 3.Λ 4.Ν 5. Ξ 6.Θ 7. Ι 8. Π 9. Μ 10. Ε 11. ΣΤ 12. Α 13. Ζ 14. Τ 15. Γ 16. Β 17. Δ 18. Ρ 19. Σ 20. Y ΥΠΟΥΡΓΕΙΟ ΠΟΛΙΤΙΣΜΟΥ ΚΑΙ ΑΘΛΗΤΙΣΜΟΥ ΓΕΝΙΚΗ ΔΙΕΥΘΥΝΣΗ ΑΡΧΑΙΟΤΗΤΩΝ ΚΑΙ ΠΟΛΙΤΙΣΤΙΚΗΣ ΚΛΗΡΟΝΟΜΙΑΣ ΔΙΕΥΘΥΝΣΗ ΜΟΥΣΕΙΩΝ ΤΜΗΜΑ ΕΚΠΑΙΔΕΥΤΙΚΩΝ ΠΡΟΓΡΑΜΜΑΤΩΝ ΚΑΙ ΕΠΙΚΟΙΝΩΝΙΑΣ Αθήνα, 2015 Γενικός συντονισμός έργου: Μαρία Λαγογιάννη, Δρ Αρχαιολόγος Σουζάνα Χούλια - Καπελώνη, αρχαιολόγος Γενική επιμέλεια: Τόνια Κουτσουράκη, αρχαιολόγος Αλεξάνδρα Σέλελη, αρχαιολόγος - μουσειολόγος Κείμενα: Ελένη Φραγκάκη, αρχαιολόγος - σύμβουλος διαχείρισης πολιτιστικής κληρονομιάς Γραφιστική/καλλιτεχνική επιμέλεια: Σπήλιος Πίστας, γραφίστας Εικονογράφηση: Μανόλης Τσαμπουράκης, ζωγράφος Διορθώσεις κειμένων: Βιολέττα Ζεύκη, αρχαιολόγος - μεταφράστρια Copyright 2015, ΥΠ.ΠΟ.Α. ΙSBN ηλεκτρονικής έκδοσης: 978-960-386-211-6 Το έντυπο «Τα βότανα του Αλεξίπονου» της θεματικής ενότητας «Υγεία και θεραπεία στην αρχαία Ελλάδα» ψηφιοποιήθηκε το 2015 γιατην Πράξη με κωδικό MIS 339815 «Επικαιροποίηση και ψηφιοποίηση πολιτιστικού εκπαιδευτικού υλικού για την ενίσχυση της εκπαιδευτικής διαδικασίας», που υλοποιείται στο πλαίσιο του Επιχειρησιακού Προγράμματος «Εκπαίδευση και Διά Βίου Μάθηση» και συγχρηματοδοτείται από την Ευρωπαϊκή Ένωση (Ευρωπαϊκό Κοινωνικό Ταμείο) και από εθνικούς πόρους.