Θεωρίες Μάθησης και ιδακτικές Στρατηγικές Εισαγωγή γή στις βασικές έννοιες 11/4/2011
Σκοπός του 3 ου μαθήματος Η συνοπτική παρουσίαση των βασικών αρχών των θεωριών μάθησης και των πιο γνωστών τους διδακτικών μοντέλων. Η έμφαση δίνεται στο πώς οι θεωρίες επιδρούν στο σχεδιασμό και την ανάπτυξη σύγχρονων διδακτικών στρατηγικών και κατάλληλων διδακτικών καταστάσεων με την αξιοποίηση του Η/Υ. 2
Έννοιες - κλειδιά Θεωρίες μάθησης Συμπεριφορισμός Γνωστική Επιστήμη Εποικοδομισμός Κοινωνικοπολιτισμικές θεωρίες ιδακτικές στρατηγικές 3
Συμπεριφορισμός Συμπεριφορά: ρ αντιδράσεις σε ερεθίσματα Μάθηση: τροποποίηση της εξωτερικά παρατηρούμενης συμπεριφοράς Στόχος της διδασκαλίας: η επίτευξη της επιθυμητής συμπεριφοράς Βασικοί εκπρόσωποι Pavlov Watson Skinner 4
Συμπεριφορισμός ρ μ Διδακτικό μοντέλο: η γνώση μεταδίδεται Μαθησιακό Μοντέλο: πρόσκτηση πληροφοριών Ορισμός: Προσθήκη πληροφοριών στη μνήμη του μαθητή Περιεχόμενο: Πληροφορία Μαθητής: παθητικός δέκτης πληροφορίας Δάσκαλος: πάροχος πληροφορίας ρ Τεχνολογία (π.χ. Η/Υ): πάροχος πληροφορίας (το τεχνολογικό μέσο δρα ως όχημα μεταφοράς) 5
Συμπεριφοριστική μέθοδος διδασκαλίας (μετωπική διδασκαλία) Εισαγωγική ενότητα με παρουσίαση του σκοπού και των στόχων του μαθήματος καθώς και πιθανή σύνδεση με τα προηγούμενα μαθήματα Παρουσίαση μίας πληροφορίας, ενός γεγονότος ή μιας έννοιας (που αφορά σε συγκεκριμένο περιεχόμενο με σαφείς διδακτικούς στόχους) δομημένων κάτω από το πρίσμα συγκεκριμένων αρχών Ερώτηση ή ερωτήσεις πάνω στις παρεχόμενες πληροφορίες, γεγονότα ή έννοιες. Απαίτηση για απάντηση (στην τιθέμενη ερώτηση) από το μαθητή και υποχρέωσή του να χρησιμοποιήσει τις πληροφορίες που έχουν δοθεί στο μάθημα όταν απαντά σε ανάλογες ερωτήσεις. Εκτίμηση και αξιολόγηση (της απάντησης του μαθητή με βάση τους διδακτικούς στόχους) και λήψη αποφάσεων αναφορικά με την ποιότητα των παρεχόμενων απαντήσεων. Κλείσιμο της ενότητας. 6
Γνωστική Επιστήμη Η έννοια της μάθησης (γνωστική επιστήμη) Ο νους είναι ένα σύστημα που οικοδομεί και χειρίζεται σύμβολα (αναπαραστάσεις). Το γνωστικό γωστκόσύστημασύστημα αποτελείται ε τα από έννοιες, οι οποίες είναι οργανωμένες σε ευρύτερες εννοιολογικές δομές Μάθηση: τροποποίηση των γνώσεων Συνεπώς η μάθηση εξαρτάται άμεσα από τις προϋπάρχουσες γνώσεις Η μάθηση είναι ενεργή ατομική διαδικασία οικοδόμησης νοήματος μέσω εμπειριών 7
Γνωστική Επιστήμη (ΓΕ) Μυαλό = Υπολογιστής ; Βασικό μοντέλο της ΓΕ: Θεωρία επεξεργασίας της πληροφορίας (Information processing) Μοντέλο ανθρώπινης σκέψης Αισθήσεις Βραχυπρόθεσμη μνήμη Μοντέλο υπολογιστή Μονάδες εισόδου Κεντρική μονάδα επεξεργασίας Μακροπρόθεσμη ρ μνήμη Σκληρός δίσκος 8
Το γνωστικό σύστημα ως σύστημα επεξεργασίας της πληροφορίας Το γνωστικό σύστημα δημιουργεί αναπαραστάσεις της πληροφοριακής ροής και κάνει τηνεπεξεργασία ξργ της. Οι γνωστικές διεργασίες συνιστούν επεξεργασίες ξργ τωνοποίωντα αποτελέσματα αποτελούν εισόδους για άλλες επεξεργασίες. 9
ύο κατηγορίες γνώσεων (επεξεργασία της πληροφορίας) Δηλωτικές γνώσεις: αφορούν το περιεχόμενο Συνίστανται από γεγονότα και ορισμούς που ξέρουμε ή επεξηγήσεις που δίνουμε (το τι). Διαδικασιακές γνώσεις: χαρακτηρίζουν τις νοητικές ή πραξιακές τεχνικές που ξέρουμε να εφαρμόζουμε (το πώς) 10
Μέθοδος διδασκαλίας στο πλαίσιο της Γνωστικής Επιστήμης Διαδικασίες επίλυσης προβλημάτων Διάκριση ανάμεσα σε αρχάριους και ειδικούς Χειρισμός δηλωτικών και διαδικαστικών γνώσεων,, καθώς και μεταγνώσεων Μεταγνώση: η γνώση πάνω στη γνώση Αναζήτηση ευρετικών στρατηγικών Εννοιολογική αλλαγή: ποιοτική αλλαγή του συστήματος των αναπαραστάσεων, των σχημάτων και των νοητικών μοντέλων αυτών που μαθαίνουν. 11
Εποικοδομισμός (1) (constructivism) ) Μάθηση: η τροποποίηση των προϋπαρχουσών γνώσεων Στόχος της διδασκαλίας: η δημιουργία κατάλληλου λ και πλούσιου περιβάλλοντος με το οποίο αλληλεπιδρά ο μαθητής Βασικοί εκπρόσωποι Piaget Bruner Papert 12
Εποικοδομισμός (2) Η μάθηση είναι ατομική διαδικασία οικοδόμησης γνώσεων Το νόημα αποκτάται μέσω εμπειριών Το παιδί καταλαβαίνει τον κόσμο που το περιβάλλει μέσα από την αλληλεπίδρασή του με αυτόν Η μάθηση δεν είναι αποστήθιση εννοιών ή γεγονότων 13
Μέθοδοι διδασκαλίας στον εποικοδομισμό Βασική προϋπόθεση: η αλληλεπίδραση με το περιβάλλον (ενεργή ήσυμμετοχή) Η μάθηση λαμβάνει χώρα μέσα από δραστηριότητες: διερεύνησης, ανακάλυψης, έρευνας και πειραματισμού, διαθεματικής προσέγγισης επίλυσης προβλήματος 14
Μάθηση βασισμένη σε δραστηριότητες Επιλογή ενός ρεαλιστικού πλαισίου, με νόημα (meaningful) Ανάπτυξη κινήτρου μάθησης Ενεργητική συμμετοχή του μαθητή Εποικοδόμηση εννοιών Εννοιολογική μάθηση Κριτική σκέψη, Δημιουργική ικανότητα Εφαρμογή γνώσεων για την επίλυση αυθεντικών προβλημάτων και όχι παθητική χρήση Ανάπτυξη δεξιοτήτων Η αξιολόγηση ενσωματωμένη στη μαθησιακή πορεία 15
ιερεύνηση (διερευνητική μάθηση) H διερευνητική μάθηση (exploratory learning) μια διδακτική στρατηγική ενθαρρύνει το μαθητή να εξερευνά και να πειραματίζεται, με στόχο να ανακαλύπτει σχέσεις ανάμεσα σε έννοιες και γεγονότα. Προσέγγιση μάθησης που σχετίζεται περισσότερο με γενικού τύπου μηχανισμούς σκέψης και υψηλού επιπέδου γνωστικές δεξιότητες, που αφορούν στην επίλυση προβλήματος και στη λήψη αποφάσεων. 16
ιερεύνηση (διερευνητική μάθηση) ) (2) Αυθεντικά προβλήματα Ανάπτυξη στρατηγικών και αξιοποίηση δεξιοτήτων υψηλού επιπέδου (ανάλυση, σύνθεση και αξιολόγηση πληροφοριών, εμβάθυνση και εφαρμογή γνώσεων) Οικοδόμηση γνώσεων και νοηματοδοτούμενη μάθηση μέσω διαθεματικών προσεγγίσεων Συνεργατική και αλληλεπιδραστική μάθηση διαμοίραση ιδεών ανταλλαγή απόψεων και επιχειρημάτων Ο εκπαιδευτικός καθοδηγητής της εργασίας των μαθητών 17
ιερεύνηση (διερευνητική μάθηση) ) (3) Υπόθεση Πρόβλεψη Συνεργασία Έλεγχος Ερμηνεία Αναδιατύπωση Επικοινωνία Ανάδραση 18
Ανακάλυψη (ανακαλυπτική μάθηση) ) (1) Η ανακαλυπτική μάθηση (discovery learning) ψυχολογική προσέγγιση και διδακτική στρατηγική δίνει έμφαση στη διευκόλυνση της μάθησης μέσω της κατανόησης των δομών και των επιστημονικών αρχών ενός γνωστικού αντικειμένου, καθώς και στην υιοθέτηση της ανακαλυπτικής μεθόδου ή της καθοδηγούμενης ανακάλυψης με την ανάπτυξη εσωτερικών κινήτρων μάθησης από το μαθητή. 19
Ανακάλυψη (ανακαλυπτική μάθηση) ) (2) Αντιτίθεται στη μάθηση μέσω μετάδοσης των γνώσεων Στην ανακαλυπτική μάθηση ο μαθητής εργάζεται με στόχο να ανακαλύψει το αντικείμενο προς μάθηση. Σε αντίθεση με τις τυπικές σχολικές γνώσεις που κατά κανόνα αποκτούνται μέσω μετάδοσης, μεγάλο μέρος των γνώσεων που αποκτούμε στην καθημερινή μας ζωή είναι απόρροια της ανακαλυπτικής μάθησης. Η ανακαλυπτική μάθηση συνδέεται άμεσα με τις εμπειρίες ςμας, προκύπτει και επηρεάζεται από το πλαίσιο μέσα στο οποίο λαμβάνει χώρα, απορρέει από τον πειραματισμό και την πρακτική. 20
Έρευνα - Πειραματισμός Η πειραματική διαδικασία αποτελεί μια διδακτική στρατηγική στο πλαίσιο του εποικοδομισμού Η έρευνα και ο πειραματισμός μ αποτελούν βασικά συστατικά της επιστημονικής μεθόδου Επιστημονική μέθοδος Παρατήρηση Υπόθεση Πειραματισμός 21
Επίλυση προβλήματος Ανώτερου επιπέδου γνωστική διεργασία εμπερικλείει το συντονισμό ενός συνόλου από απαιτητικές και αλληλοσυνδεόμενες δεξιότητες Πότε απαιτείται να λύσω ένα πρόβλημα; Όταν δεν γνωρίζω εκ των προτέρων το πώς από μια αρχική κατάσταση θα οδηγηθώ σε μια τελική κατάσταση 22
Επίλυση προβλήματος Βασική διδακτική στρατηγική στην Πληροφορική Βήματα για την επίλυση προβλήματος Κατανόηση και αναπαράσταση του προβλήματος (συμπεριλαμβανομένου μ ρ μβ μ και του προσδιορισμού ρ των ειδών της πληροφορίας που απαιτείται για τη λύση του) Συλλογή και οργάνωση της κατάλληλης και ουσιώδους πληροφορίας Κατασκευή και διαχείριση ενός σχεδίου δράσης ή μιας στρατηγικής Χρήση διαφόρων εργαλείων επίλυσης προβλήματος Συλλογισμός, έλεγχος υποθέσεων και λήψη απόφασης. 23
Μάθηση μέσω επίλυσης προβλήματος Επίλυση προβλήματος: διδακτική δδ στρατηγική εποικοδομιστικού τύπου Η μάθηση λαμβάνει χώρα στο πλαίσιο ουσιαστικών και ανοικτού τύπου προβλημάτων Το πρόβλημα οδηγεί τη μάθηση: οι νέες γνώσεις αποκτούνται μέσα από την επίλυση του προβλήματος Οι μαθητές δουλεύουν σε μικρές ομάδες Οι δάσκαλοι έχουν το ρόλο του «διευκολυντή» της μάθησης 24
ιαθεματική προσέγγιση Διαθεματικότητα: η προσέγγιση ενός θέματος από διαφορετικές απόψεις με ολιστικό τρόπο. Ηδιαθεματικότητα έχει βασικά χαρακτηριστικά: την ενιαιοποίηση της γνώσης, με την κατάργηση των χωριστών μαθημάτων και την στροφή προς τον παιδοκεντρισμό, τοποθετεί το μαθητή στο κέντρο της εκπαιδευτικής προσπάθειας και σε αμφίδρομη επικοινωνία και καθιστώντας τον υπεύθυνο της προσωπικής του πορείας και εξέλιξης ξης 25
Κοινωνικοπολιτισμικές Θεωρίες Κοινωνική φύση της μάθησης Η μάθηση λαμβάνει χώρα μέσα στο κοινωνικό σύνολο Η γνώση οικοδομείται σε συνεργατικά πλαίσια Η σημασία της κοινωνικής αλληλεπίδρασης Ο ρόλος του εκπαιδευτικού και του σχολείου 1. Κοινωνικός εποικοδομισμός 2. Κοινωνικοπολιτισμική προσέγγιση 26
Κοινωνικός εποικοδομισμός Από το ατομικό στο κοινωνικό Η οικοδόμηση των γνώσεων λαμβάνει χώρα σε κοινωνικό επίπεδο Η γνώση (και ειδικά η επιστημονική γνώση) οικοδομείται αφενός διαμέσου συζητήσεων ανάμεσα σε άτομα ή ομάδες που εμπερικλείουν τη δημιουργία και κατανόηση της επικοινωνίας και αφετέρου την από κοινού υλοποίηση δραστηριοτήτων 27
Θεωρία του Vygotsky (1) Από το κοινωνικό στο ατομικό Μάθηση: εσωτερίκευση εννοιών και γνώσεων που υπάρχουν στην κοινωνία Όταν ένα άτομο συμμετέχει σε ένα κοινωνικό σύστημα, η κουλτούρα αυτού του συστήματος και τα εργαλεία που χρησιμοποιούνται για επικοινωνία (κυρίως η γλώσσα) διαμορφώνουν τη γνωστικότητά του και συνιστούν πηγή της μάθησης ης και της εξέλιξής ξής του Ζώνη της εγγύτερης ανάπτυξης Αυτό που το παιδί δεν μπορεί να κάνει μόνο του αλλά το πετυχαίνει με τη βοήθεια του άλλου Σημασία της μεσολάβησης του ενήλικα και ειδικότερα του εκπαιδευτικού 28
ιδακτικές στρατηγικές Συνεργατική Μάθηση Μαθησιακή υποστήριξη (scaffolding) Εργασία σε ομάδες και από κοινού επίλυση προβλημάτων Κοινότητες Μάθησης Κοινότητες Πρακτικής Συνεργατικά περιβάλλοντα μάθησης με υπολογιστές 29
Μαθησιακή υποστήριξη (scaffolding) Καθοδήγηση η Περίγραμμα μαθημάτων Ανάθεση δραστηριοτήτων εργασιών Ερμηνεία εξήγηση δύσκολων εννοιών και αποριών Οδηγίες χρήσης του εκπαιδευτικού υλικού Οδηγίες εργασίας (π.χ. trial and error) Διαμεσολάβηση Υποδείξεις, υπενθύμιση γνωστών Καθοδήγηση εργασίας, αυτορρύθμισης και συνεργασίας Ενίσχυση, ενθάρρυνση Υποχώρηση (Fading) 30
ραστηριότητες με σχέδια εργασίας (projects) Στόχος: η εμπλοκή των μαθητών στο σχεδιασμό και την ανάπτυξη προϊόντων και δημιουργημάτων αντλώντας ερεθίσματα από την πραγματική ζωή Ολοκληρωμένη μάθηση Ανάπτυξη γνώσης με τρόπους που βασίζονται στη σύνδεση πληροφοριών με το περιεχόμενο Αυθεντικά προβλήματα Πρωτότυπα, ρεαλιστικά και σχετικά με τα ενδιαφέροντα των μαθητών Κατευθύνονται από το παραδοτέο προϊόν εργασίας και τη διαδικασία Ομαδοσυνεργατικές δραστηριότητες 31