Εισαγωγή στην Πληροφορική

Εισαγωγή στην Πληροφορική Μεταδεδομένα ΤΕΙ Ιονίων Νήσων Τμήμα Τεχνολόγων Περιβάλλοντος Κατεύθυνση Συντήρησης Πολιτισμικής Κληρονομιάς

Τι είναι τα Μεταδεδομένα; Ο όρος Μεταδεδομένα αποτελεί μετάφραση του όρου metadata, ο οποίος σχηματίζεται από την ελληνική λέξη μετά και τη λατινική λέξη data (=δεδομένα). Ο συνηθέστερος ορισμός που δίνεται είναι: Τα μεταδεδομένα είναι δεδομένα που αφορούν δεδομένα. Στο βιβλιοθηκονομικό περιβάλλον, ένας πιο ακριβής και τεχνικός ορισμός είναι ο ακόλουθος: Τα μεταδεδομένα είναι δομημένα και κωδικοποιημένα δεδομένα τα οποία περιγράφουν χαρακτηριστικά πληροφοριακών οντοτήτων, αποσκοπώντας στην ταύτιση, αναγνώριση, ανακάλυψη, αξιολόγηση και διαχείρισή τους.

Αρχεία Μεταδεδομένων Ένα αρχείο μεταδεδομένων αποτελείται από ένα σύνολο ιδιοτήτων ή στοιχείων απαραίτητων για να περιγράψουν έναν πόρο. Για παράδειγμα, ένα σύστημα μεταδεδομένων κοινό σε βιβλιοθήκες - ο κατάλογος της βιβλιοθήκης - περιέχει ένα σύνολο αρχείων μεταδεδομένων με στοιχεία που περιγράφουν ένα βιβλίο ή κάποιο άλλο αντικείμενο σε μια βιβλιοθήκη: συγγραφέας, τίτλος, ημερομηνία δημιουργίας ή δημοσίευσης, κάλυψη θέματος και ο αριθμός εισαγωγής που προσδιορίζει τη θέση του αντικειμένου στο ράφι.

Σύγχυση Δεδομένων και Μεταδεδομένων Συνήθως δε μπορεί κάποιος να διαχωρίσει εύκολα τα απλά δεδομένα από τα μεταδεδομένα διότι: Κάποια δεδομένα μπορούν να είναι ταυτόχρονα και απλά δεδομένα και μεταδεδομένα. Η επικεφαλίδα σε κάποιο κείμενο είναι τόσο μέρος του κειμένου, δηλ. δεδομένο, όσο και τίτλος του κειμένου, δηλ. μεταδεδομένο. Τα δεδομένα και τα μεταδεδομένα μπορούν να αλλάξουν ρόλους. Ένα ποίημα, αυτό καθ' αυτό, είναι δεδομένα, αλλά αν το ποίημα αποτελεί τους στίχους σε ένα τραγούδι, ολόκληρο το ποίημα θα μπορούσε να επισυναφθεί σε ένα ηχητικό αρχείο ως μεταδεδομένα. Έτσι, η ερμηνεία εξαρτάται από ποια άποψη το βλέπει κανείς. Είναι δυνατό να δημιουργηθούν μετα-μετα-...-μεταδεδομένα...

Χρήση Μεταδεδομένων Η βασική χρησιμότητα των μεταδεδομένων είναι να επιταχύνουν και να εμπλουτίζουν την αναζήτηση πηγών. Η αναζήτηση με τη χρήση μεταδεδομένων γλιτώνει το χρήστη από περίπλοκες και χρονοβόρες χειροκίνητες διαδικασίες φιλτραρίσματος πληροφοριών.

Είδη Μεταδεδομένων Τα μεταδεδομένα διακρίνονται σε κατηγορίες ανάλογα με: το περιεχόμενό τους. Μπορούν να περιγράφουν είτε την ίδια την πηγή, π.χ. όνομα και μέγεθος του αρχείου, ή το περιεχόμενο της πηγής, π.χ. Το βίντεο δείχνει ένα αγόρι να παίζει ποδόσφαιρο. τη μεταβλητότητά τους. Σε σχέση με την πηγή, τα μεταδεδομένα μπορούν να είναι είτε αμετάβλητα, π.χ. ο τίτλος ενός αρχείου δεν αλλάζει, ανεξάρτητα από το ποιο μέρος του αρχείου λαμβάνεται υπ' όψη, είτε μεταβλητά, π.χ. οι περιγραφές των σκηνών σε ένα βίντεο ποικίλλουν.

Είδη Μεταδεδομένων τη λογική συνάρτησή τους. Υπάρχουν τρία επίπεδα λογικής συνάρτησης, το ένα πάνω από το άλλο: κάτω βρίσκεται το υπο-συμβολικό επίπεδο που περιέχει τα ίδια τα απλά δεδομένα, στη μέση υπάρχει το συμβολικό επίπεδο όπου υπάρχουν μεταδεδομένα τα οποία περιγράφουν το περιεχόμενο των απλών δεδομένων, και πάνω το λογικό επίπεδο που περιέχει μεταδεδομένα τα οποία επιτρέπουν λογικούς συλλογισμούς βάσει του συμβολικού επιπέδου.

Μεταδεδομένα σε Ψηφιακές Βιβλιοθήκες Για την περιγραφή αρχείων σε μια ψηφιακή βιβλιοθήκη χρησιμοποιούνται συχνά τρεις κατηγορίες μεταδεδομένων: Περιγραφικά (περιγραφή και προσδιορισμός πληροφοριών): Πληροφορίες που περιγράφουν το περιεχόμενο του αρχείου. Χρησιμοποιούνται για βιβλιογραφικούς σκοπούς και για αναζήτηση-ανάκτηση. Δομικά (πλοήγηση και παρουσίαση): Πληροφορίες που συνδέουν ένα αρχείο με άλλα αρχεία ώστε να αποτελούν λογικές μονάδες Π.χ. πληροφορίες που συνδέουν την κάθε εικόνα που υπάρχει σε ένα βιβλίο με τις υπόλοιπες εικόνες του. Διαχειριστικά (διαχείριση και επεξεργασία).

Περιγραφικά Μεταδεδομένα Περιγραφή και προσδιορισμός του πρωτοτύπου: Στο τοπικό σύστημα επιτρέπει την αναζήτηση και ανάκτηση (π.χ. αναζήτηση φωτογραφιών με συγκεκριμένο θέμα). Σε επίπεδο δικτύου επιτρέπει την ανακάλυψη ψηφιακών αντικειμένων (π.χ. ψηφιοποιημένων ποιητικών συλλογών). Ενδεικτικά πεδία: Μοναδικά αναγνωριστικά. Φυσικές ιδιότητες του πρωτοτύπου (διαστάσεις κλπ). Βιβλιογραφικές πληροφορίες (τίτλος, δημιουργός, γλώσσα, λέξεις-κλειδιά κλπ).

Δομικά Μεταδεδομένα Απεικόνιση της δομής (λογικών και φυσικών σχέσεων) και βελτιωμένη παρουσίαση των ψηφιακών αντικειμένων: Πληροφορίες σχετικά με την εσωτερική δομή του αντικειμένου π.χ. σελίδα, ενότητα, αριθμός κεφαλαίου. Σχέσεις ανάμεσα σε διαφορετικά ψηφιακά αντικείμενα (για παράδειγμα η φωτογραφία Β περιέχεται στο κείμενο Α). Σχέσεις ανάμεσα σε διαφορετικά αρχεία του ίδιου αντικειμένου (π.χ. το αρχείο εικόνας Β τύπου JPEG έχει δημιουργηθεί από το αρχείο εικόνας Α τύπου TIFF). Ενδεικτικά Πεδία: Σελίδα, Κεφάλαιο κτλ. Πίνακας περιεχομένων. Σχέσεις ανάμεσα σε ψηφιακά αντικείμενα κλπ.

Διαχειριστικά Μεταδεδομένα Επιτρέπουν τη βραχυπρόθεσμη αλλά και μακροπρόθεσμη διαχείριση και επεξεργασία ψηφιακών συλλογών: Τεχνικά χαρακτηριστικά από την ψηφιακή αποτύπωση και τον έλεγχο ποιότητας (τεχνικά μεταδεδομένα). Πληροφορίες σχετικές με τη διαχείριση των πνευματικών δικαιωμάτων και τον έλεγχο πρόσβασης. Πληροφορίες σχετικά με τη διατήρηση. Πληροφορίες σχετικά με το ιστορικό αλλαγών στο ψηφιακό αντικείμενο από τη στιγμή της δημιουργίας του. Ενδεικτικά Πεδία: Τεχνικά χαρακτηριστικά όπως τύπος και μοντέλο σαρωτή, ανάλυση, χρωματικό βάθος, τύπος αρχείου, φωτισμός, συμπίεση, κάτοχος πνευματικών δικαιωμάτων, περιορισμοί στην αναπαραγωγή και τη διανομή, ενέργειες διατήρησης κλπ.

Πρότυπα Μεταδεδομένων Χρειάζονται για να έχουμε κοινή αντίληψη των δεδομένων που περιγράφονται με αυτά. Μας προσφέρουν μεγαλύτερη δομή: Μας περιορίζουν στην ευελιξία. Επεξεργάζονται ευκολότερα μηχανικά. Είναι περισσότερο αναγκαία σε ψηφιακά αντικείμενα: Αφού στα συμβατικά συνήθως έχουμε καλύτερη αισθητήρια αντίληψη για αναγνώριση, θέση, θέμα...

Πρότυπα Μεταδεδομένων Δεν υπάρχει ένα μοναδικό διεθνές πρότυπο μεταδεδομένων, γιατί: Χρειαζόμαστε διαφορετικά επίπεδα πολυπλοκότητας, από πλούσιες μέχρι απλές περιγραφές. Υπάρχουν πολλά σχήματα μεταδεδομένων, για διαφορετικά επίπεδα και απαιτήσεις. Επεκτείνουμε συνεχώς τα υπάρχοντα πρότυπα.

Πρότυπα Μεταδεδομένων Text Encoding and Interchange (TEI) Machine Readable Cataloging (MARC) Encoded Archive Description (EAD) Metadata Encoding and Transmission Standard (METS) Open Archives Initiative - OAI Dublin Core - DC Europeana Semantic Elements Europeana Data Model CIDOC CRM...

Το Πρότυπο Dublin Core Πρωτοβουλία για να βελτιώσει την ανακάλυψη πόρων στο Διαδίκτυο. Κοινός παρονομαστής επικοινωνίας και διαλειτουργικότητας. Έναυσμα για σύγκλιση των προτύπων. Επεκτάσιμο για να καλύψει τις επιπρόσθετες ανάγκες ανακάλυψης πόρων των διαφορετικών εφαρμογών / περιοχών. Προτυποποίηση: ISO 15836-2003 US: NISO Z39.85-2001 Ευρώπη: αναγνώριση από το CEN/ISSS Workshop Agreement 13874-2000

Στόχοι του Dublin Core Απλότητα δημιουργίας και διατήρησης: Μη ειδικοί να μπορούν να δημιουργούν περιγραφικές εγγραφές για αποτελεσματική ανάκτηση σε δικτυωμένο περιβάλλον. Κοινά κατανοητή (διαθεματική) σημασία: Σύγκλιση κοινών, περισσότερο γενικών στοιχείων. Αυξημένη ορατότητα και προσβασιμότητα. Κατάλληλο και για το μη ειδικό της αναζητητής: Τον «ψηφιακό τουρίστα». Διεθνές πεδίο εφαρμογής.

Χρήση του Dublin Core Είναι βασικός πυρήνας στοιχείων. Γενικού σκοπού. εν είναι υποκατάστατο σε πλουσιότερα περιγραφικά πρότυπα. Περιλαμβάνει δύο επίπεδα: Απλό (Simple). Περιλαμβάνει 15 στοιχεία. Εξειδικευτικό (Qualified). Επεκτείνεται με εξειδικεύσεις στοιχείων.

Dublin Core Simple Τίτλος / Title Θέμα / Subject Περιγραφή / Description Πηγή / Source Γλώσσα / Language Σχέση / Relation Κάλυψη / Coverage Δημιουργός / Creator Εκδότης / Publisher Συντελεστής / Contributor Δικαιώματα / Rights Ημερομηνία / Date Τύπος / Type Μορφότυπο / Format Αναγνωριστικό / Identifier

Dublin Core Qualified Δομημένο αλλά μη περιορισμένο σύνολο: Κάθε στοιχείο μπορεί να έχει άτυπες εξειδικεύσεις. Έσχατη λύση οι νέοι προσδιορισμοί / επίπεδα: π.χ. Degree = τύπος πτυχίου. Κανόνας «ακρωτηριασμού» (γενίκευσης), π.χ.: TITLE TITLE.ALTERNATIVE TITLE.TRANSLATED TITLE.ALTERNATIVE.TRANSLATED TITLE.FULL

Dublin Core Qualified

CIDOC CRM Είναι μια τυπική οντολογία κατάλληλη για την τεκμηρίωση πολιτισμικών δεδομένων. Πρότυπο ISO από το 2006 για την ενοποίηση πολιτισμικών δεδομένων (αριθμός ISO 21127). Είναι χρήσιμο για την τεκμηρίωση και ενοποίηση πολιτισμικών πληροφοριών. Έχει ενδιαφέρον διότι έχει πολύ ευρύ πεδίο εφαρμογής και είναι πλέον διεθνές πρότυπο.

Κίνητρο του CIDOC CRM Πρόβλημα: Πολιτισμικές πληροφορίες εκτείνονται σε πολλά πεδία και τομείς: αρχαιολογία, τέχνη, φυσική ιστορία, παρουσίαση (ετοιμασία εκθέσεων και εκπαιδευτικού υλικού). Κάθε σκοπιά ή πεδίο έχει τις δικές του μεθόδους, τρόπους επικοινωνίας και μορφότυπους. Γενικά υπάρχει μεγάλος βαθμός διαφοροποίησης. Ανάγκη για: Ενιαίο τρόπο τεκμηρίωσης. Διασύνδεση της πληροφορίας.

Παράδειγμα Στη συνέχεια θα δούμε παραδείγματα πληροφοριών που μπορεί να έχουμε σχετικά με ένα συγκεκριμένο ιστορικό γεγονός, τη συνδιάσκεψη της Γιάλτας μεταξύ Αγγλίας, Η.Π.Α. και της ΕΣΣΔ για την διαρρύθμιση της μεταπολεμικής Ευρώπης που έγινε το Φεβρουάριο (4-11) του 1945.

Έγγραφα από Ιστορικά Αρχεία

Φωτογραφικό Υλικό

Σχετιζόμενες Τοποθεσίες & Αντικείμενα

Πρόβλημα 1: Ταυτότητα Ποια η ταυτότητα των: Δραστών, Ρόλων και Προσώπων: The Premier of the Union of Soviet Socialist Republics, Allied leader, Allied power, Joseph Stalin. Τοποθεσιών: Γιάλτα, Jalta, Yalta, Κριμαία, Krym, Crimea. Γεγονότων: Crimea Conference, Allied Leaders at Yalta, Allied powers conference, Postwar division. Αντικειμένων και Εγγράφων: Η φωτογραφία, το έγγραφο της συμφωνίας.

Πρόβλημα 1: Ταυτότητα Τρόποι αντιμετώπισης: Ελεγχόμενα λεξιλόγια (θησαυροί όρων). Καθολικά Αναγνωριστικά: π.χ. TGN id 7012124. Σύνδεση τοπικών αναγνωριστικών με καθολικά. Ανάγκη ύπαρξης: πολλών συνωνύμων. γνωρισμάτων ταυτότητας (π.χ. γεωγραφικές συντεταγμένες). Μόνιμα αναγνωριστικά συλλογών: ιστορικό αναγνωριστικών.

Πρόβλημα 2: Κρυμμένες Οντότητες Συνήθως οι τίτλοι: Δράστες: Allied leader, Allied power. Τοποθεσίες: Yalta, Crimea. Γεγονότα: Λύση: Crimea Conference, Allied Leaders at Yalta, Allied powers conference, Postwar division. Αλλαγή της δομής των μεταδεδομένων. Ποια όμως θα ήταν τα κατάλληλα στοιχεία μιας τέτοιας δομής;

Η Προσέγγιση του CIDOC CRM 80 έννοιες και 132 συσχετίσεις (συνεχώς όμως επεκτείνεται). Ο τρόπος χρήσης της κάθε έννοιας ή συσχέτισης περιγράφεται με κείμενο (scope note). Ένα απλό όνομα δε θα επαρκούσε αφού θα δημιουργούσε αμφιβολίες για τη σημασία της λέξης και ενδεχομένως να οδηγούσε σε λανθασμένη χρήση. Για το λόγο αυτό κάθε κλάση/συσχέτιση έχει ως ταυτότητα ένα γράμμα (Ε για Entities, P για Properties) ακολουθούμενο από έναν αριθμό. Αυτό αποτελεί της ταυτότητα της κλάσης ή της συσχέτισης. Για λόγους ευκολίας ακολουθεί ένα σύντομο ενδεικτικό όνομα (π.χ. Ε4_Period, E5_Period, PX). Στην ουσία όμως το Ε4 είναι η ταυτότητα ( αυτό σημαίνει ότι το όνομα θα μπορούσε να αλλάξει χωρίς αυτό να δημιουργήσει προβλήματα π.χ. E4_Περίοδος).

Η Προσέγγιση του CIDOC CRM

Καλές Πρακτικές Χρήση προτύπων και καθιερωμένων κανόνων. Η χρήση των κατάλληλων μεταδεδομένων είναι πολύ σημαντική ως προς τη διευκόλυνση των υπηρεσιών αναζήτησης και ανάκτησης αντικειμένων από μια ψηφιακή συλλογή: Αυτό είναι εμφανές, ιδιαίτερα όταν γίνεται αναζήτηση σε πολλές συλλογές, οι οποίες φιλοξενούνται σε διαφορετικές τοποθεσίες (π.χ. εικονική διασύνδεση μουσείων κλπ). Όχι αυτοσχεδιασμοί στην περιγραφή των δεδομένων: Έστω και αν φαινομενικά επαρκούν στην εφαρμογή. Δε φτάνει να δουλεύει μια εφαρμογή. Πρέπει να μπορεί να δια-λειτουργεί στο μέλλον.

Σημείωμα Αδειοδότησης Το παρόν υλικό διατίθεται με τους όρους της άδειας χρήσης Creative Commons Αναφορά, Μη Εμπορική Χρήση Παρόμοια Διανομή 4.0 [1] ή μεταγενέστερη, Διεθνής Έκδοση. Εξαιρούνται τα αυτοτελή έργα τρίτων π.χ. φωτογραφίες, διαγράμματα κ.λ.π., τα οποία εμπεριέχονται σε αυτό. Οι όροι χρήσης των έργων τρίτων επεξηγούνται στη διαφάνεια «Επεξήγηση όρων χρήσης έργων τρίτων». Τα έργα για τα οποία έχει ζητηθεί άδεια αναφέρονται στο «Σημείωμα Χρήσης Έργων Τρίτων». [1] http://creativecommons.org/licenses/από-nc-sa/4.0/ Ως Μη Εμπορική ορίζεται η χρήση: που δεν περιλαμβάνει άμεσο ή έμμεσο οικονομικό όφελος από την χρήση του έργου, για το διανομέα του έργου και αδειοδόχο που δεν περιλαμβάνει οικονομική συναλλαγή ως προϋπόθεση για τη χρήση ή πρόσβαση στο έργο που δεν προσπορίζει στο διανομέα του έργου και αδειοδόχο έμμεσο οικονομικό όφελος (π.χ. διαφημίσεις) από την προβολή του έργου σε διαδικτυακό τόπο Ο δικαιούχος μπορεί να παρέχει στον αδειοδόχο ξεχωριστή άδεια να χρησιμοποιεί το έργο για εμπορική χρήση, εφόσον αυτό του ζητηθεί.

Επεξήγηση όρων χρήσης έργων τρίτων διαθέσιμο με άδεια CC-BY διαθέσιμο με άδεια CC-BY-SA διαθέσιμο με άδεια CC-BY-ND διαθέσιμο με άδεια CC-BY-NC διαθέσιμο με άδεια CC-BY-NC-SA διαθέσιμο με άδεια CC-BY-NC-ND διαθέσιμο με άδεια CC0 Public Domain διαθέσιμο ως κοινό κτήμα χωρίς σήμανση Δεν επιτρέπεται η επαναχρησιμοποίηση του έργου, παρά μόνο εάν ζητηθεί εκ νέου άδεια από το δημιουργό. Επιτρέπεται η επαναχρησιμοποίηση του έργου και η δημιουργία παραγώγων αυτού με απλή αναφορά του δημιουργού. Επιτρέπεται η επαναχρησιμοποίηση του έργου με αναφορά του δημιουργού, και διάθεση του έργου ή του παράγωγου αυτού με την ίδια άδεια. Επιτρέπεται η επαναχρησιμοποίηση του έργου με αναφορά του δημιουργού. Δεν επιτρέπεται η δημιουργία παραγώγων του έργου. Επιτρέπεται η επαναχρησιμοποίηση του έργου με αναφορά του δημιουργού. Δεν επιτρέπεται η εμπορική χρήση του έργου. Επιτρέπεται η επαναχρησιμοποίηση του έργου με αναφορά του δημιουργού και διάθεση του έργου ή του παράγωγου αυτού με την ίδια άδεια. Δεν επιτρέπεται η εμπορική χρήση του έργου. Επιτρέπεται η επαναχρησιμοποίηση του έργου με αναφορά του δημιουργού. Δεν επιτρέπεται η εμπορική χρήση του έργου και η δημιουργία παραγώγων του. Επιτρέπεται η επαναχρησιμοποίηση του έργου, η δημιουργία παραγώγων αυτού και η εμπορική του χρήση, χωρίς αναφορά του δημιουργού. Επιτρέπεται η επαναχρησιμοποίηση του έργου, η δημιουργία παραγώγων αυτού και η εμπορική του χρήση, χωρίς αναφορά του δημιουργού. Συνήθως δεν επιτρέπεται η επαναχρησιμοποίηση του έργου.

Διατήρηση Σημειωμάτων Οποιαδήποτε αναπαραγωγή ή διασκευή του υλικού θα πρέπει να συμπεριλαμβάνει: το Σημείωμα Αναφοράς το Σημείωμα Αδειοδότησης τη δήλωση Διατήρησης Σημειωμάτων το Σημείωμα Χρήσης Έργων Τρίτων (εφόσον υπάρχει) μαζί με τους συνοδευόμενους υπερσυνδέσμους.

Χρηματοδότηση Το παρόν εκπαιδευτικό υλικό έχει αναπτυχθεί στα πλαίσια του εκπαιδευτικού έργου του διδάσκοντα. Το έργο «Ανοικτά Ακαδημαϊκά Μαθήματα στο ΤΕΙ Ιονίων Νήσων» έχει χρηματοδοτήσει μόνο την αναδιαμόρφωση του εκπαιδευτικού υλικού. Το έργο υλοποιείται στο πλαίσιο του Επιχειρησιακού Προγράμματος «Εκπαίδευση και Δια Βίου Μάθηση» και συγχρηματοδοτείται από την Ευρωπαϊκή Ένωση (Ευρωπαϊκό Κοινωνικό Ταμείο) και από εθνικούς πόρους.