8ο Πανελλήνιο Συνέδριο Καθηγητών Πληροφορικής Ο ρόλος της online διδασκαλίας στη δια βίου μάθηση

8ο Πανελλήνιο Συνέδριο Καθηγητών Πληροφορικής Ο ρόλος της online διδασκαλίας στη δια βίου μάθηση Καμπακάκη Ευαγγελία ekampakaki@sch.gr Καθηγήτρια Πληροφορικής ΠΕ19 2 ου ΓΕΛ Αγ. Αθανασίου, Μεταπτυχιακή φοιτήτρια Πανεπιστημίου Μακεδονίας, τμήματος Εκπαιδευτικής και Κοινωνικής Πολιτικής, Κατεύθυνσης Συνεχιζόμενης Εκπαίδευσης Περίληψη Η παρούσα εργασία έχει σκοπό τη βιβλιογραφική διερεύνηση της online διδασκαλίας στα πλαίσια της εκπαίδευσης και της δια βίου μάθησης έχοντας ως βασική μέριμνα να διαπιστώσει το βαθμό στον οποίο διαφέρει ουσιαστικά από την παραδοσιακή διδασκαλία. Παρουσιάζονται προβληματισμοί για το ρόλο της τεχνολογίας και της online διδασκαλίας στην εκπαίδευση, εξετάζεται ο σχεδιασμός μιας online διδασκαλίας, διατυπώνονται οι παράγοντες αποτελεσματικότητάς της και ερευνάται η ανάγκη μιας θεωρίας για την online διδασκαλία. Επίσης παρουσιάζονται οι ομοιότητες και οι διαφορές της με την παραδοσιακή διδασκαλία και περιγράφεται ο ρόλος του online εκπαιδευτή. Τέλος, στα συμπεράσματα διερευνάται η ανταπόκρισή της στους σκοπούς και στις προσδοκίες της δια βίου μάθησης. Λέξεις κλειδιά: online διδασκαλία, δια βίου μάθηση Εισαγωγή τα πάντα ρει, δις εις τον αυτόν ποταμόν ουκ αν εμβαίης, αεί γίγνεσθαι και μεταβάλλεσθαι και μηδέποτε το αυτό μένειν". Ηράκλειτος (Cratylus 402a = DK22A6) Όλα αλλάζουν. Η αλλαγή είναι μια φυσική διαδικασία. Και οι τεχνολογίες αλλάζουν. Αλλάζουν αυτά που κάνουν οι άνθρωποι, αυτά που μπορούν να κάνουν κι αυτά που θα κάνουν στο μέλλον. Και φυσικά και οι άνθρωποι αλλάζουν απόψεις, στάσεις, προτιμήσεις και συνήθειες. Η μάθηση θεμελιωδώς συνδέεται με την αλλαγή. Συμβαίνει όταν αποδεδειγμένα οι γνώσεις, η κατανόηση, οι στάσεις, οι ικανότητες ή η συμπεριφορά του ατόμου αλλάζουν. Με τον ίδιο τρόπο για να μπορέσουμε να αξιολογήσουμε την επίδραση της τεχνολογίας και της online διδασκαλίας στην εκπαίδευση, θα πρέπει να αναλογιστούμε τι ζητάμε από αυτήν και ποιες αλλαγές μπορεί να επιφέρει, ώστε να μπορούμε να διαπιστώσουμε με βεβαιότητα την αποτελεσματικότητα της αλλά και να δικαιολογήσουμε την παρουσία της. Η αξία της τεχνολογίας στην εκπαίδευση αποδεικνύεται με βάση την ικανότητά της να ανταποκριθεί στις αυξανόμενες ανάγκες της κοινωνίας της γνώσης, στη συνεισφορά της στη βελτίωση της ποιότητας της εκπαίδευσης, στη δυνατότητά της να παρέχει ευκαιρίες πρόσβασης και να αφουγκράζεται τις ανάγκες των ανθρώπων. Όμως θα πρέπει να αναρωτηθούμε αν ο στόχος μας είναι να χρησιμοποιήσουμε την τεχνολογία για να αναπαράγουμε παραδοσιακές μεθόδους διδασκαλίας ή για να τις αλλάξουμε και να βελτιώσουμε την ποιότητά της (Bates, 2005), λαμβάνοντας υπόψη τον τρόπο που οι άνθρωποι μαθαίνουν αλλά και τις δυνατότητες και τους περιορισμούς των μέσων που διαθέτουμε. Πρακτικά Εργασιών 8 ου Πανελλήνιου Συνεδρίου Καθηγητών Πληροφορικής, Βόλος, 28-30 Μαρτίου 2014

2 8 ο Πανελλήνιο Συνέδριο Καθηγητών Πληροφορικής Στα σύγχρονα μαθησιακά περιβάλλοντα ο χώρος και ο χρόνος δεν αποτελούν περιοριστικούς παράγοντες κι έτσι η πρόσβαση και η ευελιξία δίνουν τη δυνατότητα συμμετοχής σε προγράμματα που διαφορετικά θα ήταν αδύνατο να παρακολουθήσει κάποιος. Οι εκπαιδευόμενοι επιλέγουν το επίπεδο δέσμευσης, αφοσίωσης, συμμετοχής και αλληλεπίδρασης καθώς το προσαρμόζουν στις ανάγκες και τις επιθυμίες τους, στον τρόπο ζωής, στο χρόνο και τον προσωπικό τους ρυθμό, παράλληλα με την εργασία και τις υπόλοιπες δραστηριότητες τους, ώστε η ζωή κάθε ατόμου να συνδυάζει την εκπαίδευση, την εργασία και τον ελεύθερο χρόνο. Το τεράστιο αποθετήριο πληροφοριών και πηγών, τις οποίες το άτομο ανανεώνει ταχύτατα στα σύγχρονα online περιβάλλοντα μάθησης και στα οποία έχει πρόσβαση, του παρέχουν ευκαιρίες που διαφορετικά θα ήταν τουλάχιστον δύσκολο ακόμη και αδύνατο να αποκτήσει. Η συμμετοχή σε εκπαιδευτικά περιβάλλοντα που δημιουργούνται από online κοινότητες ανθρώπων από διαφορετικές χώρες, πολιτισμούς και κουλτούρες από όλα τα μήκη και τα πλάτη της γης, του παρέχουν εμπειρίες συνεχιζόμενης εκπαίδευσης τις οποίες διαφορετικά δεν θα είχε τη δυνατότητα να αξιοποιήσει και την επικοινωνία με προσωπικότητες, που σε παραδοσιακές μορφές διδασκαλίας, δεν θα μπορούσε να γνωρίσει ποτέ. Η ένταξή μας σε τέτοια περιβάλλοντα μάθησης, όπου ο χώρος και ο χρόνος είναι ξεπερασμένα εμπόδια, οι επιπτώσεις στις σχέσεις ανθρώπων και γνώσης, με συνέπειες στη μάθηση και η αποδοχή ότι η γνώση είναι εύκολα προσπελάσιμη και προσβάσιμη, γεννά δυνατότητες αυτοκατευθυνόμενης μάθησης και ανεξαρτησίας των εκπαιδευομένων. Παράλληλα όμως δημιουργεί και προκλήσεις επαναπροσδιορισμού των σχέσεων και της επικοινωνίας, μιας επικοινωνίας, που δεν απαιτεί τη σωματική μας παρουσία στον ίδιο γεωγραφικό χώρο για να νιώθουμε μέλη μιας κοινότητας και δημιουργεί ερωτήματα για την ουσία, το νόημα, το βάθος και τη ζωτικότητα των επαφών μας. Η συμμετοχή σε δίκτυα, online κοινότητες και οι νέοι τρόποι επικοινωνίας είναι γεγονός, μόνο όμως όσοι κατέχουν τις απαραίτητες δεξιότητες και μπορούν να εφαρμόζουν ανάλογες πρακτικές, θα είναι ικανοί να αξιοποιήσουν τα οφέλη των νέων τεχνολογιών στη μάθηση (Usher & Edwards, 2007). Επιπλέον δημιουργεί προβληματισμό για την ανάπτυξη δεξιοτήτων αξιολόγησης και χρήσης της πληροφορίας, ώστε να αξιοποιείται και να μεταμορφώνεται σε γνώση. Η online πρόσβαση σε εκπαιδευτικές ευκαιρίες έχει επιφέρει αλλαγές στον τρόπο που αντιλαμβανόμαστε τη γνώση, τον τρόπο που αυτή παράγεται, οργανώνεται, παρουσιάζεται, μεταδίδεται και αξιολογείται. Είναι ένας διαφορετικός τρόπος ενατένισης της πραγματικότητας, μια μετάβαση σε ανεμπόδιστα πεδία δια βίου μάθησης, που οφείλουμε να μην αποδεχτούμε αν δεν τα αξιολογήσουμε προηγουμένως. Θα πρέπει να θυμόμαστε πάντα πως, οι online μαθησιακές ευκαιρίες, όσο κι αν απελευθερώνουν τον εκπαιδευόμενο, απαιτούν από αυτόν αυξημένη προσωπική υπευθυνότητα για τη διαχείριση της μάθησής του, για να μην αντιμετωπίζεται ως θεατής αλλά δημιουργός της γνώσης και διαμορφωτής των μαθησιακών του εμπειριών. Online διδασκαλία: Σχεδιασμός, αποτελεσματικότητα και θεωρητικό υπόβαθρο Μια online διδασκαλία δεν μπορεί να είναι μια απλή μεταφορά μιας παραδοσιακής διδασκαλίας σε ψηφιακή μορφή χωρίς αναπροσαρμογή. Μια διδασκαλία δεν αφορά απλώς ένα περιεχόμενο προς μετάδοση αλλά είναι αποτέλεσμα ενός διδακτικού σχεδιασμού με συγκεκριμένα χαρακτηριστικά, δομή και προσδοκίες. Προσδιορίζονται οι επιθυμητοί στόχοι και τα αποτελέσματα, επιλέγεται το κατάλληλο υλικό, οι στρατηγικές, οι μέθοδοι και οι δραστηριότητες και αξιολογούνται τα αποτελέσματα και η επίτευξη των στόχων. Σύμφωνα με τον Spector (2008) όμως, αν και πολλές φορές απουσιάζει από το σχεδιασμό της διδασκαλίας, είναι ουσιαστικό να προσδιορίζεται η αρχική κατάσταση του εκπαιδευομένου γιατί σύμφωνα με αυτήν, μπορούν να αξιολογούνται τα αποτελέσματα, καθώς μόνο έτσι μπορεί να διαπιστωθεί η αλλαγή και συνεπώς και η μάθηση. Ο σχεδιασμός μιας online διδασκαλίας δεν μπορεί να εξαντλείται στη διατύπωση στρατηγικών για την ολοκλήρωση δραστηριοτήτων, αλλά θα πρέπει να λαμβάνει υπόψη παράγοντες που έχουν ιδιαίτερη σημασία στα online εκπαιδευτικά περιβάλλοντα λόγω της ιδιαίτερης φύσης τους. Η

Η Πληροφορική στην Πρωτοβάθμια και Δευτεροβάθμια Εκπαίδευση - Διδασκαλία και Διδακτική 3 αλληλεπίδραση, η αυτονομία κι ο έλεγχος από τον εκπαιδευόμενο ακόμη και το κόστος επηρεάζουν σε μεγάλο βαθμό την ποιότητα της διδασκαλίας και άρα της μάθησης που συντελείται. Αυτό που έχει σημασία είναι πως κάθε τεχνολογία πρέπει να χρησιμοποιείται για να γεφυρώσει την απόσταση εκπαιδευτή-εκπαιδευομένου και να προσφέρει στον τελευταίο μια πιο πλούσια μαθησιακή εμπειρία, μια αίσθηση άμεσης σύνδεσης με το μαθησιακό περιβάλλον. Μια αναστοχαστική ματιά στο παρελθόν σχετικά με το πώς χρησιμοποιήθηκε η τεχνολογία στην υπηρεσία της εκπαίδευσης, πάντα μας βοηθά να εξετάσουμε τις ευκαιρίες πρόσβασης, αυτονομίας κι αλληλεπίδρασης καθώς και άλλους παράγοντες που επηρεάζουν τη διδασκαλία και τον τρόπο που σχεδιάζεται ώστε να προσφερθούν τα μέγιστα δυνατά οφέλη στους εκπαιδευόμενους. Καθώς οι εκπαιδευόμενοι συχνά βιώνουν ένα αίσθημα απομόνωσης στην εξ αποστάσεως εκπαίδευση, θα πρέπει να συμπεριφέρονται περισσότερο αυτόνομα για να πετύχουν τους μαθησιακούς τους στόχους. Στην επιτυχή ολοκλήρωση του προγράμματος, κρίσιμος παράγοντας είναι ο έλεγχος που επιτρέπει στον εκπαιδευόμενο την αυτοδιαχείριση του ρυθμού και του χρόνου συμμετοχής και ενασχόλησης. Ο έλεγχος είναι μια δυναμική ισορροπία μεταξύ ανεξαρτησίας και υποστήριξης που λαμβάνει υπόψη τη συναισθηματική ωριμότητα, τις στάσεις και την υποκίνηση του εκπαιδευόμενου. Η αλληλεπίδραση του εκπαιδευόμενου με το μαθησιακό περιβάλλον στην εξ αποστάσεως εκπαίδευση είναι καθοριστική για το βαθμό απομόνωσης που μπορεί να βιώσει ο εκπαιδευόμενος, καθώς η απόσταση γίνεται αντιληπτή περισσότερο ως ψυχολογικός διαχωρισμός των συμμετεχόντων παρά ως γεωγραφικός. Η αλληλεπίδραση συνήθως εξετάζεται ως παράγοντας ανάμεσα στον εκπαιδευόμενο και το περιεχόμενο, τον εκπαιδευόμενο και τον εκπαιδευτή και μεταξύ των εκπαιδευομένων. Η πρώτη αναφέρεται στον τρόπο που το περιεχόμενο παρουσιάζεται στον εκπαιδευόμενο και πώς αυτός το χρησιμοποιεί και το διαχειρίζεται. Η αλληλεπίδραση ανάμεσα στον εκπαιδευτή και τους εκπαιδευόμενους και μεταξύ εκπαιδευομένων αναφέρεται στη συνεργασία των συμμετεχόντων, στην παρουσία και στη συχνότητα συμμετοχής τους με σκοπό την ενεργητική τους συνεισφορά στη μαθησιακή διαδικασία και την αποφυγή της παθητικής παρατήρησης. Η πρόσβαση καθορίζει τη διαθεσιμότητα των μαθησιακών ευκαιριών και σχετίζεται με το φύλο, την κουλτούρα, γλωσσικούς, οικονομικούς, γεωγραφικούς παράγοντες, όρους προσφοράς και ζήτησης, ειδικές ανάγκες, την ετοιμότητα και την υποκίνηση. Το να αντιλαμβανόμαστε την πρόσβαση ως ζήτημα γεωγραφικών περιορισμών ή ως πρόσβαση σε τεχνολογικά μέσα, περιορίζει την οπτική μας, γιατί όταν σχεδιάζουμε ένα online πρόγραμμα χωρίς να λαμβάνουμε υπόψη τους λόγους αδυναμίας πρόσβασης των εκπαιδευομένων, μπορεί να οδηγήσει στον αποκλεισμό τους. Το κόστος μιας online διδασκαλίας αφορά τόσο την ανάπτυξη όσο και τη διάθεσή τους στους εκπαιδευόμενους και λαμβάνεται υπόψη ώστε να σχεδιάζονται προγράμματα με μεγάλη διάρκεια ζωής που να απευθύνονται σε μεγάλο αριθμό εκπαιδευομένων. Κάθε φορά που χρησιμοποιούμε μια συγκεκριμένη τεχνολογία, θα πρέπει να είμαστε ξεκάθαροι για τους λόγους και για το σκοπό που τη χρησιμοποιούμε. Μια προσεκτική εκτίμηση του τρόπου που θα επηρεάσει την αυτονομία, την πρόσβαση, την αλληλεπίδραση και το κόστος του προγράμματος, θα μας επιτρέψει να βοηθήσουμε τους εκπαιδευόμενους να πραγματοποιήσουν τους μαθησιακούς τους στόχους (Shearer, 2003). Ο στόχος της διδασκαλίας είναι η μάθηση. Συνεπώς η αποτελεσματικότητά της είναι το πρωτεύον στοιχείο που πρέπει να εκτιμάται όταν αξιολογούμε την online διδασκαλία. Όταν δεν επιτυγχάνεται μάθηση, τότε η διδασκαλία είναι ύποπτη και άλλα κρίσιμα ζητήματα όπως η πρόσβαση, η ικανοποίηση εκπαιδευόμενων και διδακτικού προσωπικού ακόμη και το κόστος είναι πρακτικά μη αξιοποιήσιμοι παράγοντες. Ο Spector (2008) υποστηρίζει πως αποτελεσματική είναι η διδασκαλία που διατηρεί το ενδιαφέρον και προάγει την κατανόηση, που οδηγεί στη μάθηση, όχι μόνο με όρους επίδοσης, καθώς η μάθηση είναι μια διαρκής διαδικασία, που απαιτεί αφοσίωση και επιμονή. Για να επιθυμεί ο εκπαιδευόμενος να μαθαίνει διαρκώς, πρέπει να είναι ισχυρά υποκινημένος. Η αρχική του περιέργεια δεν είναι αρκετή, πρέπει να διατηρηθεί και να ενισχυθεί από τη διδασκαλία, με τέτοιο τρόπο ώστε η μαθησιακή εμπειρία να του επιτρέπει να πετυχαίνει τους στόχους του και να ανταποκρίνεται στις προσδοκίες του (Keller, 2008).

4 8 ο Πανελλήνιο Συνέδριο Καθηγητών Πληροφορικής Οι εκπαιδευόμενοι που νιώθουν ότι εκπληρώνουν τους στόχους τους, ότι αυτό που κάνουν είναι αποτελεσματικό κι ότι έχει αξία, σχετική με τα ενδιαφέροντά τους, κατανοούν βαθύτερα έννοιες σχετικές με τη ζωή τους και νιώθουν ότι προοδεύουν. Όταν αξιολογούν τις ικανότητές τους σε αυθεντικές καταστάσεις, αποκτούν σιγουριά κι αυτοπεποίθηση, σ ένα περιβάλλον υποστηρικτικό και ασφαλές, που ευνοεί τη συμμετοχή σε νέες εμπειρίες, το στοχασμό, το διάλογο, την ελευθερία να ανταλλάσουν και να συνεργάζονται, τότε νιώθουν ότι πετυχαίνουν και άρα αξίζει να προσπαθούν (Wlodkowski, 2008). Η εξ αποστάσεως διδασκαλία μέσω των ποικίλων εργαλείων που διαθέτει μπορεί να προσφέρει δυνατότητες μετάδοσης και οργάνωσης πληροφοριών, προσομοίωσης διαδικασιών και ευκαιρίες επικοινωνίας που φέρνουν επανάσταση στη μαθησιακή διεργασία και γεφυρώνουν τις αποστάσεις με τρόπο που η αποτελεσματικότητά της κρίνεται με όρους όμοιους με αυτούς της παραδοσιακής. Όσο κι αν προσπαθούμε να αξιολογήσουμε την online διδασκαλία κρίνοντας την αυστηρά σε όρους μηχανικής απόκτησης πληροφοριών, όπως συμβαίνει συχνά στα παραδοσιακά εκπαιδευτικά προγράμματα, καλό είναι να θυμόμαστε πως «το να ανάβεις τη φωτιά της μάθησης στις καρδιές των ανθρώπων, να τους παρέχεις ήρωες-στόχους και να χτίζεις δεσμούς δασκάλου-μαθητή είναι οι πιο κρίσιμοι παράγοντες για επιτυχή μάθηση. [ ] Όσο κι αν προσπαθούμε να διαπιστώσουμε την επιτυχία μιας online διδασκαλίας, θα πρέπει να μην ξεχνάμε ότι η αφοσίωση και η ικανότητα του εκπαιδευτή θα εξακολουθήσει να είναι το σημαντικότερο εκπαιδευτικό εργαλείο» (Δερτούζος, 1998). Άλλωστε μια επιμελώς σχεδιασμένη διδασκαλία θα είναι πάντα μια επιμελώς σχεδιασμένη διδασκαλία ανεξάρτητα από το μέσο με το οποίο παρέχεται στους εκπαιδευόμενους. Αυτό που έχει τελικά σημασία για τον εκπαιδευτή είναι η πρόοδος των εκπαιδευομένων και η δημιουργία μιας διδασκαλίας που θα είναι ικανή να οδηγήσει σε αποτελεσματικότερη μάθηση όχι μόνο σε όρους επίδοσης αλλά κυρίως σε έμπνευση και υποκίνηση των εκπαιδευομένων, διάθεση να συνεχίζουν και να επιμένουν προκειμένου να γίνονται ενσυνείδητοι στη μάθησή τους. Η διαμόρφωση μιας θεωρίας για την εξ αποστάσεως εκπαίδευση έχει αξία όταν χρησιμοποιείται για να βελτιώσει τη διδασκαλία και τη μάθηση. Η θεωρία θα πρέπει να εξετασθεί για το πόσο επιδρά στην αποτελεσματικότητα της εκπαίδευσης, αν και είναι απαραίτητη, καθώς η διδασκαλία δεν είναι ένα γεγονός που συμβαίνει τυχαία. Ο εμπνευσμένος εκπαιδευτής είναι αυτός που θα εφαρμόσει με ευστοχία τον κατάλληλο συνδυασμό θεωρίας και πράξης για να κάνει τη διδασκαλία αποτελεσματικότερη. Η θεωρητική προσέγγιση εμπνέει τις δραστηριότητες μας και κατευθύνει την πρακτική μας. Μας βοηθά να κατανοήσουμε το γιατί και το πώς χρησιμοποιούμε την online διδασκαλία αλλά και τις συνέπειες των επιλογών μας. Αν αντιληφθούμε την τεχνολογία ως εργαλείο που επεκτείνει τις φυσικές μας ικανότητες, που διευκολύνει τη συνεργασία συμμετεχόντων και τοποθετεί στο κέντρο της μαθησιακής διεργασίας τον εκπαιδευόμενο παρέχοντάς του ευκαιρίες αυτοκατευθυνόμενης μάθησης με υποστηρικτή και διευκολυντή τον εκπαιδευτή του, τότε μπορούμε να υποστηρίξουμε την online διδασκαλία στην υπηρεσία μιας προοδευτικής εκπαίδευσης που στοχεύει στην προσωπική ανάπτυξη και στην προώθηση μιας καλύτερης κοινωνίας. Ο εκπαιδευτής που επιλέγει την online διδασκαλία συνειδητά και τη στηρίζει σε συγκεκριμένη φιλοσοφία αποδεικνύει έμπρακτα τι πιστεύει πως θα πετύχει μέσα από αυτήν και δεν την ακολουθεί απλώς ως μόδα της εποχής. Παράλληλα επιβάλλεται να εξετάσουμε αν και πόσο η online διδασκαλία πραγματοποιεί τις υποσχέσεις της, ανταποκρινόμενη στον επιταχυνόμενο παγκόσμιο ανταγωνισμό, αυξάνοντας την ποιότητα των μαθησιακών εμπειριών, απομακρύνοντας εμπόδια και παρέχοντας πλήθος πλεονεκτημάτων αλλά και να αναλογιστούμε τις ανησυχίες για τη συμβολή της στην εμπορευματοποίηση και την ομοιομορφία της εκπαίδευσης. Είναι χρήσιμο να κάνουμε ένα βήμα πίσω, να αποστασιοποιηθούμε από τον αρχικό μας ενθουσιασμό, να αναστοχαστούμε και να εξετάσουμε πώς αντιλαμβανόμαστε και πώς χειριζόμαστε τις διδακτικές μας μεθόδους και συνεπώς και την online διδασκαλία. Ο εκπαιδευτής έχει την ελευθερία αλλά και την ευθύνη να επιλέξει τα μέσα με τα οποία θα πραγματοποιήσει τους διδακτικούς του στόχους (Kanuka, 2008).

Η Πληροφορική στην Πρωτοβάθμια και Δευτεροβάθμια Εκπαίδευση - Διδασκαλία και Διδακτική 5 Ομοιότητες και διαφορές της online διδασκαλίας με την παραδοσιακή Η διατύπωση των ιδιαίτερων χαρακτηριστικών της εξ αποστάσεως εκπαίδευσης πολύ συχνά δίνει έμφαση στο φυσικό διαχωρισμό εκπαιδευτή-εκπαιδευομένων, λησμονώντας το γεγονός ότι η εξ αποστάσεως εκπαίδευση είναι εκπαίδευση και έτσι πρέπει να αντιμετωπίζεται. Φυσικά και έχει μορφολογικούς περιορισμούς, οι οποίοι προκύπτουν από τη γεωγραφική απόσταση και ως εκ τούτου επηρεάζουν τις μεθόδους και τα μέσα που χρησιμοποιούνται. Η ποιότητα όμως μιας εκπαιδευτικής εμπειρίας εξαρτάται κυρίως από την ενίσχυση των εκπαιδευομένων να αναλύουν κριτικά διαφορετικές προοπτικές, να κατασκευάζουν προσωπικά νοήματα, να επικυρώνουν την κατανόηση, ενεργώντας πάνω σε αυτά μέσα από επικοινωνιακές πρακτικές. Η πρόκληση για τους εκπαιδευτές είναι να σχεδιάζουν και να διαθέτουν εκπαιδευτικά προγράμματα, προσβάσιμα, χωρίς να είναι προϊόντα έτοιμα προς κατανάλωση. Μια τέτοια είδους πρόκληση εγγενώς απαιτεί την εξέταση και την εξισορρόπηση των ζητημάτων τόσο πρόσβασης όσο και ποιότητας. Είναι δύσκολο να αιτιολογείται πως η εξ αποστάσεως εκπαίδευση είναι απαραίτητα διαφορετική και ίσως δεν θα πρέπει να εστιάζουμε την προσοχή μας σε αυτό το ζήτημα. Βέβαια ο φυσικός διαχωρισμός εκπαιδευτή-εκπαιδευόμενου έχει και παιδαγωγικές διαστάσεις, που απορρέουν από τη φύση των σχέσεων και των συνδιαλλαγών μεταξύ των συμμετεχόντων. Η δομή ενός προγράμματος, η αλληλεπίδραση καθώς και η φύση και ο βαθμός της αυτοκατεύθυνσης του εκπαιδευόμενου είναι βασικά στοιχεία μιας τέτοιας διαδικασίας. Η απόσταση επηρεάζει τη διδασκαλία και τη μάθηση και δημιουργεί κενό σε επικοινωνιακό και ψυχολογικό επίπεδο, αλλά σε κάθε είδους διδασκαλία ακόμη και στη συμβατική, επηρεάζοντας τις συμπεριφορές σε όρους διαλόγου, δομής του προγράμματος και αυτονομίας των εκπαιδευομένων. Ο διάλογος σε μια εκπαιδευτική σχέση στοχεύει στη βαθύτερη κατανόηση από την πλευρά του εκπαιδευομένου, εξαρτάται από το σχεδιασμό του προγράμματος, την προσωπικότητα των συμμετεχόντων, το θέμα, το μέσο και άλλους εξωτερικούς παράγοντες. Αυτό που έχει σημασία είναι να δίνεται η απαραίτητη προσοχή στο σχεδιασμό του προγράμματος, στην επιλογή του υλικού, στην προετοιμασία του εκπαιδευτή και στις ανάγκες των εκπαιδευομένων και όχι τόσο στα μέσα που θα χρησιμοποιηθούν. Η σύγχρονη τεχνολογία έχει περιορίσει το κενό μεταξύ των δύο ειδών εκπαίδευσης γι αυτό και θα ήταν προτιμότερο να ορίζουμε την εξ αποστάσεως εκπαίδευση σε όρους εκπαίδευσης παρά σε όρους απόστασης. Αυτό που θα πρέπει κυρίως να μας απασχολεί είναι να εξετάζουμε την αυτονομία του εκπαιδευόμενου, ένα θέμα εξίσου σοβαρό όμως σε κάθε μορφή εκπαίδευσης. Όσο μάλιστα τα διαθέσιμα μέσα εξελίσσονται προσομοιώνοντας την πραγματικότητα με όλο και πιο ρεαλιστικό τρόπο και όσο πιο εξοικειωμένοι είναι οι συμμετέχοντες, τόσο λιγότερο θα πρέπει να εστιάζουμε στις διαφορές με την παραδοσιακή, ώστε να δώσουμε την απαραίτητη προσοχή στην ουσία της εκπαίδευσης, στην καρδιά της μάθησης. Σε μια κοινωνία και οικονομία η οποία βασίζεται στη γνώση και την επικοινωνία, η χρήση της τεχνολογίας στην εκπαίδευση είναι αυτονόητη καθώς οι χρήστες είναι πιο εξοικειωμένοι και άρα η χρήση τους ευκολότερη, τα μέσα είναι προσβάσιμα με μικρότερο κόστος, οι εκπαιδευτικοί φορείς και τα πανεπιστήμια ενσωματώνουν τις νέες τεχνολογίες στα προγράμματα που παρέχουν, ανταποκρινόμενοι στις σύγχρονες εξελίξεις και αποκτούν έτσι παιδαγωγική αξία και εφαρμογή. Το ερώτημα που προκύπτει δεν είναι πλέον αν και ποιοι χρησιμοποιούν εξ αποστάσεως τρόπους εκπαίδευσης, αλλά με ποιον τρόπο τους εφαρμόζουν αποτελεσματικά. Θα πρέπει, ωστόσο, να μας προβληματίζει το γεγονός ότι όταν ένα τεχνολογικό επίτευγμα έρχεται στο προσκήνιο, αντικαθιστά προηγούμενες μεθόδους και τεχνολογίες, ως καινοτόμο εργαλείο χωρίς να εξετάσουμε την εκπαιδευτική του αξία και να εστιάσουμε στην πρόοδο της μάθησης και της διδασκαλίας. Θεωρούμε μάλιστα δεδομένο ότι θα μετασχηματίσει ως δια μαγείας την εκπαίδευση και μόνο με την παρουσία του κι αγνοούμε ακόμη και τις πιθανότητες που μπορεί να κρύβει στην αποτελεσματική προώθηση μεθόδων διδασκαλίας. Όταν φιλοδοξούμε να κάνουμε την εκπαίδευση ευχάριστη ας μη λησμονούμε πως βασικό μέλημά μας είναι να προκαλούμε τους εκπαιδευόμενους να κάνουν τη σκληρή δουλειά που λέγεται «σκέψη» (Spector, 2010). Δεν είμαστε αφελείς να θεωρούμε πως δεν έχουν γίνει συνταρακτικές αλλαγές με την εξέλιξη της τεχνολογίας και την ενσωμάτωση των

6 8 ο Πανελλήνιο Συνέδριο Καθηγητών Πληροφορικής επιτευγμάτων της στην εκπαιδευτική διαδικασία. Έχουν σαφώς πολλαπλασιαστεί οι μαθησιακές ευκαιρίες και ο όγκος της διαθέσιμης πληροφορίας είναι ασύλληπτος. Έχουν όμως αλλάξει οι μηχανισμοί με τους οποίους οι άνθρωποι μαθαίνουν; Είναι υποχρέωση μας να προωθούμε τη χρήση μεθόδων και εργαλείων που βελτιώνουν τη μάθηση και τη διδασκαλία. Ακόμη κι ένα απλό εργαλείο, μπορεί να αποδειχτεί αποτελεσματικό. Γι αυτό θα πρέπει να πειραματιστούμε, ώστε να καθορίσουμε την αποτελεσματικότητα των μεθόδων, των μέσων και των τρόπων σε σχέση με τους εκπαιδευόμενους, τις συνθήκες, το μαθησιακό αντικείμενο και το πλαίσιο στο οποίο πραγματοποιείται η μάθηση. Στόχος μας, άλλωστε, είναι να συνεισφέρουμε στην πρόοδο της κοινωνίας μέσω μιας καλύτερης εκπαίδευσης που θα βασίζεται και στην αποτελεσματική χρήση της τεχνολογίας. Η ικανότητα του εκπαιδευτή να εκμεταλλευτεί τη δύναμη των μέσων, θα εξαρτηθεί από τη δημιουργικότητά του, τη διάθεσή του να εξερευνήσει και να ανακαλύψει τα πλεονεκτήματα αλλά και τα μειονεκτήματα των μέσων και την κατανόηση της σχέσης τους με τη μάθηση. Το διαδίκτυο άνοιξε την πόρτα σε νέους τρόπους μάθησης, σε συνεργατικές εμπειρίες διαμοιρασμού της γνώσης. Όμως όσο κι αν η τεχνολογία έχει εξελιχθεί σημαντικά, οι παιδαγωγικές αρχές που εφαρμόζονται σε online περιβάλλοντα παραμένουν σταθερές με τους ίδιους πάντα στόχους, την ενδυνάμωση και την απελευθέρωση των εκπαιδευομένων. Η εξ αποστάσεως εκπαίδευση που στηρίζεται σε μια στέρεα παιδαγωγική λογική, παρέχοντας ανατροφοδότηση, αλληλεπίδραση και πρόσβαση, σύνδεση θεωρίας και πράξης, συμβάλλει σημαντικά στη βελτίωση της ποιότητας της διδασκαλίας. Η τεχνολογία επηρεάζει τον τρόπο που προσεγγίζουμε τη μάθηση στη μετάδοση της γνώσης και στη χρήση εργαλείων, στρατηγικών και υλικού και μας καλεί να υπερβούμε τις συμβατικές μεθόδους διδασκαλίας. Σήμερα οφείλουμε να επαναπροσδιορίσουμε τους ρόλους εκπαιδευτή και εκπαιδευόμενου, σε ένα διαρκώς μεταβαλλόμενο περιβάλλον, όπου ανομοιογενείς online κοινότητες μάθησης ενδυναμώνουν την αξία της συνεργασίας, της προσωπικής ευθύνης και της ανεξαρτησίας του εκπαιδευόμενου σε ένα πολύπλοκο δίκτυο ανθρώπων και τεχνολογιών. Πρόσφατες εξελίξεις σε προγράμματα μαζικής εξ αποστάσεως εκπαίδευσης (Massive Open Online Courses-MOOCs) ενσαρκώνουν τη νέα τάση στη συμμετοχική online εκπαίδευση, όπου ομάδες εκπαιδευομένων συνεργάζονται σε μαθησιακές εμπειρίες, αξιοποιώντας τις δυνατότητες του διαδικτύου. Μέλημά τους είναι να εργαστούν μαζί για την επίτευξη κοινού στόχου και να μεγιστοποιήσουν τόσο τα δικά τους όσο και τα επιτεύγματα της ομάδας τους. Μια αποτελεσματική online κοινότητα χαρακτηρίζεται από φιλοπερίεργους, ενθουσιώδεις και ισχυρά υποκινημένους συμμετέχοντες που συνδιαλέγονται και υποστηρίζονται από δυνατότητες ανοιχτής πρόσβασης σε δημόσιους διαδικτυακούς χώρους (Tomei, 2010). Μια τέτοιου είδους εμπειρία γεννά ενδιαφέροντα ερωτήματα για τα κίνητρα, τη συμμετοχή και την πρόσβαση των συμμετεχόντων, τις νέες προκλήσεις που δημιουργούν, τις δεξιότητες που απαιτούν, τους παράγοντες που ενισχύουν ή αποδυναμώνουν την αποτελεσματικότητά τους, την ικανότητα να συμβάλλουν στη δημιουργία και τη διανομή της γνώσης, αλλά κυρίως για το μέλλον της εκπαίδευσης και τη φύση της μάθησης. Περιβάλλοντα στα οποία για πρώτη φορά οι δια βίου μαθητές έχουν την ευκαιρία να έρθουν σε επαφή με υλικό που δημιουργήθηκε όχι μόνο από ειδικούς αλλά και να επικοινωνήσουν και να θέσουν τις γνώσεις τους στην υπηρεσία των άλλων και να μάθουν από αυτούς, δίνουν τη δυνατότητα στους ίδιους τους εκπαιδευόμενους να συνεισφέρουν, αν και αυτές οι νέες προσεγγίσεις απαιτούν προσεκτικότερη εκτίμηση της εκπαιδευτικής τους αξίας (Morgan-Klein & Osborne, 2007). Όλες αυτές οι ευκαιρίες ενισχύουν την άποψη πως η γνώση δεν αρκεί να αντιμετωπίζεται ως αντικείμενο που κάποιος διαθέτει, δίνει, αποκτά, ξεχνά και ανακτά σύμφωνα με την παραδοσιακή αντίληψη. Η ευέλικτη χρήση της πληροφορίας, ο αυτοσχεδιασμός, ο μετασχηματισμός της σε γνώση, ο συσχετισμός της με νέα δεδομένα, ώστε να αποτελέσει ένα νέο συνεκτικό περιεχόμενο, είναι ζητήματα ευθύνης όσων συμμετέχουν στη διαχείριση της γνώσης. Η χρήση της τεχνολογίας δεν εγγυάται την επιτυχία της διδασκαλίας, όμως μας υπενθυμίζει πως αυτό που έχει μεγαλύτερη αξία είναι όχι μόνο η πρόσβαση στη γνώση αλλά κυρίως η ικανότητα αξιολόγησης και αξιοποίησής της και καθιστά όλο και πιο αναγκαία τη θεώρηση της μάθησης ως πράξη θέλησης και δημιουργίας.

Η Πληροφορική στην Πρωτοβάθμια και Δευτεροβάθμια Εκπαίδευση - Διδασκαλία και Διδακτική 7 Έχουμε την ευκαιρία να συμμετάσχουμε σε μια κοινωνία γνώσης όπου οι επικοινωνίες δίνουν την ευκαιρία στη γνώση να διαδοθεί, να μοιραστεί, να ανασκευαστεί και να προκύψει από την αυθόρμητη αλληλεπίδραση των συμμετεχόντων. Είναι πλέον δύσκολο να αντιληφθούμε τη διδασκαλία χωρίς την ψηφιακή τεχνολογία. Εκπαιδευτής κι εκπαιδευόμενοι δεν περιορίζονται πια σε μια αίθουσα διδασκαλίας. Υπάρχουν τόσες «αίθουσες» αρκεί να θέλει κανείς να τις ανακαλύψει. Πολλοί υποστηρίζουν ότι η ψηφιακή τεχνολογία έχει μεταμορφώσει το μαθησιακό τοπίο, έχει διευκολύνει τον τρόπο που οι άνθρωποι μαθαίνουν. Η γοητεία κάθε καινοτομίας μπορεί να μας αποπροσανατολίσει από τον ουσιαστικό στόχο, την προώθηση της μάθησης. Η μάθηση όμως ως αλλαγή δεν μπορεί να είναι εύκολη, αλλά διέπεται από ένταση και τη χαρακτηρίζει η προσπάθεια. Η προσωπικότητα του online εκπαιδευτή Οι τεχνολογικές εξελίξεις παρασύρουν την εκπαίδευση σε βαθμό που είναι εξαιρετικά δύσκολο να παραμείνει κανείς στο περιθώριο. Είναι λοιπόν επιβεβλημένο να αναπτύσσει κάθε εκπαιδευτής κατάλληλες δεξιότητες, τεχνικές και διδακτικές, προκειμένου να ανταποκριθεί στις σύγχρονες απαιτήσεις. Η δια βίου εκπαίδευση των εκπαιδευτών συμβάλλει στην αποτελεσματικότητα της διδασκαλίας καθώς τους φέρνει σε επαφή με γνώσεις που ανταποκρίνονται στα νέα περιβάλλοντα μάθησης. Όσο εξοικειώνονται εκπαιδευτές και εκπαιδευόμενοι στις νέες τεχνολογίες, τόσο υιοθετούν νέες στάσεις απέναντι στις εξελίξεις και προσαρμόζονται στην κουλτούρα της ψηφιακής εποχής. Είναι βέβαια ευθύνη τους να αξιοποιούν κάθε μέσο στην υπηρεσία της αποτελεσματικής εκπαίδευσης. Οι εκπαιδευτές που συμμετέχουν σε online προγράμματα για να είναι αποτελεσματικοί καλούνται να αποκτήσουν προσόντα και ικανότητες που θα τους προετοιμάζουν επαρκώς, προκειμένου να ανταποκρίνονται πλήρως στους ρόλους και στα καθήκοντα που επιβάλλουν τα σύγχρονα περιβάλλοντα μάθησης σε επίπεδο έρευνας, διαχείρισης, αξιολόγησης αλλά και σε τεχνικά, κοινωνικά κυρίως όμως παιδαγωγικά ζητήματα. Η αποτελεσματική επικοινωνία, το συνεργατικό μαθησιακό περιβάλλον, η δημιουργία, η επιλογή και η ανανέωση του διδακτικού υλικού, οι μέθοδοι εκτίμησης της απόδοσης, η διαχείριση του χρόνου, η εφαρμογή κανόνων, η παροχή βοήθειας και η καθοδήγηση των εκπαιδευομένων, η ενσωμάτωση κατάλληλων διδακτικών μέσων και πηγών είναι μερικές μόνο από τις βασικές προϋποθέσεις στις οποίες πρέπει να ανταποκρίνεται ο εκπαιδευτής. Σε ένα online περιβάλλον όμως, ο ρόλος του ως παιδαγωγός παραμένει η βασική προτεραιότητα καθώς είναι αυτός που θα σχεδιάσει και θα εφαρμόσει διδακτικές πρακτικές, θα διευκολύνει τη συμμετοχή των εκπαιδευομένων και θα διατηρήσει το ενδιαφέρον τους, ενθαρρύνοντας την επικοινωνία και την αλληλεπίδραση με το μαθησιακό περιβάλλον, ενισχύοντας την προσπάθειά τους, παρέχοντας συνεχή ανατροφοδότηση, ενισχύοντας και διατηρώντας την υποκίνησή τους. Οι ικανότητες ενός εκπαιδευτή στην online διδασκαλία δε διαφέρουν ουσιωδώς από αυτές που απαιτούνται από τα παραδοσιακά περιβάλλοντα. Ο παιδαγωγικός του ρόλος είναι κυρίαρχος και απαιτητικός και τον προκαλεί να επανεξετάσει τη διδασκαλία και τη μάθηση σε ένα δυναμικό και συνεχώς εξελισσόμενο περιβάλλον. Το αυξανόμενο ενδιαφέρον για την εξ αποστάσεως εκπαίδευση επανακαθορίζει τον τρόπο που ο εκπαιδευτής θα προωθήσει τη μάθηση. Ο εκπαιδευτής θα ενδυναμώσει τους εκπαιδευόμενους, ενσωματώνοντας παράλληλα με την τεχνολογική, την παιδαγωγική διάσταση των μεθόδων του σε πρώτη προτεραιότητα. Ο εκπαιδευτής καλείται να αναλογιστεί εκ νέου το δυναμικό του ρόλο απέναντι στους εκπαιδευόμενους, τον τρόπο που μαθαίνουν και πώς μπορεί να τους ενθαρρύνει στη μάθηση για να είναι αποτελεσματικοί. Η εφαρμογή παραδοσιακών μεθόδων μπορεί να αναπροσαρμοστεί σε πιο ολοκληρωμένες διδακτικές προσεγγίσεις, σε ένα δυναμικό και πολυδιάστατο περιβάλλον, όπως αυτό της εξ αποστάσεως εκπαίδευσης. Ο εκπαιδευτής ως αναστοχαζόμενος επαγγελματίας, πειραματίζεται, κάνει τις επιλογές του, θέτει τους στόχους του, εφαρμόζει πρακτικές που θεμελιώνονται ερευνητικά, υιοθετεί στάσεις και αξίες που επιβάλλεται να αναλύσει κριτικά και να μετασχηματίσει, όπου χρειάζεται, τον τρόπο που αντιλαμβάνεται και ασκεί το καθήκον του.

8 8 ο Πανελλήνιο Συνέδριο Καθηγητών Πληροφορικής Η εξ αποστάσεως εκπαίδευση μπορεί να βοηθήσει και να εμπνεύσει τον εκπαιδευτή να αποκτήσει μια εναλλακτική κατανόηση του ρόλου του ως παιδαγωγού, να εμπλουτίσει τις εμπειρίες του, να συνεργαστεί με άλλα μέλη της διδακτικής κοινότητας που θα ενδυναμώσουν τις ικανότητες και το ρόλο του, να αναγνωρίσει τις αδυναμίες και τις ευκαιρίες, να αναπτυχθεί επαγγελματικά, να αλλάξει, να βελτιωθεί, να γίνει αποτελεσματικότερος στη διδασκαλία και τελικά να αναπτυχθεί και προσωπικά. Άλλωστε η ικανότητα να αναπτύσσεται κάθε άνθρωπος προσωπικά, πνευματικά και κοινωνικά σε όλη τη διάρκεια της ζωής του είναι έμφυτη και πυροδοτείται όταν χρειάζεται να αναπροσαρμόσει τη δράση του για να ανταποκριθεί σε νέες συνθήκες (Dewey, 1938). Κάθε εμπειρία για την αποτελεσματική διαχείριση μιας κατάστασης, τον προετοιμάζει για νέες εμπειρίες, υποκινεί την περιέργειά του, ενδυναμώνει την πρωτοβουλία, διαμορφώνει την επιθυμία για περισσότερη μάθηση, ως διαδικασία αλλαγής, ως δρών υποκείμενο σε συνεχή αλληλεπίδραση με την κοινωνία και τις εξελίξεις. Κάθε εκπαιδευτής, λοιπόν έχει την ανάγκη να μαθαίνει και να κατανοεί τις διεργασίες, να εξελίσσεται και να προσαρμόζεται στη μεταβαλλόμενη πραγματικότητα. Η μάθηση είναι απαραίτητη για την ανάπτυξη του εαυτού και τη διαμόρφωση της σχέσης του με την κοινωνία. Όταν εκπαιδευτές και εκπαιδευόμενοι αναπτύσσονται σε κριτικά σκεπτόμενα όντα, μέσα απ την εκπαιδευτική διαδικασία, ανεξάρτητα από τον τρόπο που διεξάγεται και αντιλαμβάνονται την προσωπική τους ευθύνη, τότε μόνο θέτουν σε αμφισβήτηση τον τρόπο που αντιλαμβάνονται τη ζωή και το ρόλο τους, νιώθουν, φαντάζονται, κρίνουν, κατανοούν ουσιαστικά και σε επαφή με τους άλλους, νοηματοδοτούν την ύπαρξή τους, ως αποτέλεσμα σκέψης και πράξης κι αναλαμβάνουν τον έλεγχο της ζωής τους σε συμφωνία με τον κόσμο γύρω τους. Συμπεράσματα Ποια είναι η θέση της online διδασκαλίας στην κοινωνία της γνώσης; Ποιες προκλήσεις θέτει η εκπαίδευση σήμερα, στις οποίες αν κατορθώσουμε να ανταποκριθούμε με αίσθημα ευθύνης θα μπορέσουμε να εντάξουμε την online διδασκαλία, ώστε να την αξιολογήσουμε και να την αξιοποιήσουμε προς όφελος μιας ανοιχτής, ώριμης και συμμετοχικής εκπαίδευσης και να απαντήσουμε πρωταρχικά όχι στο ερώτημα ποιά τεχνολογία να χρησιμοποιήσουμε, αλλά στο γιατί. Ειδικότερα ο καθηγητής Πληροφορικής, καλείται να αναλάβει ένα σπουδαίο ρόλο. Να αναλάβει ως επιστήμονας, την ανάπτυξη, το σχεδιασμό και τη διεξαγωγή εκπαιδευτικών προγραμμάτων και να εφαρμόσει πρωτοποριακές μεθόδους διδασκαλίας που συμβάλλουν σε αποτελεσματικότερη μάθηση. Ως εκπαιδευτικός όμως είναι και ο ίδιος εκπαιδευόμενος και οφείλει να παρακολουθεί τις εξελίξεις. Κυρίως όμως ο καθηγητής Πληροφορικής οφείλει να τις διαμορφώνει, ερευνώντας, δημιουργώντας, ανακαλύπτοντας και διαμοιράζοντας τις εμπειρίες του, υποκινώντας και εμπνέοντας ταυτόχρονα εκπαιδευτές και εκπαιδευόμενους. Τα προγράμματα εξ αποστάσεως εκπαίδευσης που θέτουν σε προτεραιότητα τον εκπαιδευόμενο και εξυπηρετούν τις ανάγκες του, ενθαρρύνοντας την ποικιλία των ατομικών ευκαιριών, μεταθέτοντας την έμφαση από το χώρο και το χρόνο στην ελευθερία επιλογών και την ευελιξία συμμετοχής, εμπλουτίζουν τη ζωή του με συνεχείς και ποικίλες μορφές και δομές με στόχο τη μάθηση και την προσωπική ανάπτυξη. Η πρόσβαση σε ευέλικτα, μη παραδοσιακά εκπαιδευτικά προγράμματα, που δε θέτουν στο περιθώριο τα κίνητρα και τις εμπειρίες των εκπαιδευομένων και χρησιμοποιούν πρωτοποριακά μοντέλα, βασιζόμενα στις αρχές της δια βίου εκπαίδευσης, διευρύνουν το πεδίο της τελευταίας, εμπλουτίζοντας την ποιότητα της ζωής των εκπαιδευομένων, προσφέροντας προσωπική ικανοποίηση και εξέλιξη. Η εθελοντική μάθηση για τους εκπαιδευόμενους αποτελεί την ορθή κατεύθυνση στην κοινωνία της μάθησης, διαμορφώνει έξεις σε όσους επιδίδονται σε αυτήν, αποκτώντας γνώσεις, δεξιότητες και κίνητρα. Γι αυτό και η κοινωνία έχει χρέος να προσφέρει σε όλους τους πολίτες τα βασικά εργαλεία για τη δια βίου μάθηση και να τους ενημερώνει για τα οφέλη της, παρέχοντας ελεύθερη πρόσβαση στη συμμετοχή σε μαθησιακές ευκαιρίες.

Η Πληροφορική στην Πρωτοβάθμια και Δευτεροβάθμια Εκπαίδευση - Διδασκαλία και Διδακτική 9 Η τεχνολογία της πληροφορίας και η εξ αποστάσεως εκπαίδευση μετασχηματίζονται συνεχώς και τα εκπαιδευτικά προγράμματα διεξάγονται με νέα μέσα προκειμένου να απευθύνονται σε όλους και να ανταποκρίνονται στην πεποίθηση ότι οι άνθρωποι μπορούν να μαθαίνουν σε όλη τη διάρκεια της ζωής τους. Άλλωστε η εκπαίδευση αποτελεί μια δια βίου μέριμνα, ένα καθολικό δικαίωμα με σκοπό μια εμπλουτισμένη ζωή. Η διάδοση της πληροφορίας με ασύλληπτες ταχύτητες που ξεπερνούν τα όρια της φαντασίας και ο διαμοιρασμός των ιδεών ως αναπόφευκτη συνέπεια της, σ ένα απεριόριστο, σε χώρο και σε χρόνο περιβάλλον επιτρέπει στους ανθρώπους να έχουν πρόσβαση σε εκπαιδευτικές ευκαιρίες, που διαφορετικά δεν θα είχαν λόγω φυσικών, κοινωνικών, οικονομικών και άλλων αιτιών. Γεννά ευκαιρίες δια βίου μάθησης και νέες προσεγγίσεις σε ανταπόκριση της αγοράς και στις ανάγκες της παγκοσμιοποιημένης κοινωνίας. Χρειαζόμαστε μια δια βίου μάθηση, που θα απευθύνεται αληθινά και ουσιαστικά σε όλους και όχι σε λίγους προνομιούχους, θα αντιμετωπίζει την εκπαίδευση ως μόρφωση, ως αναπόσπαστο κομμάτι της ζωής, ως μέσο απελευθέρωσης για τους ανθρώπους και όχι ως τρόπο συμμόρφωσης και υποταγής σε έξωθεν επιβεβλημένα πρότυπα. Θα διερωτάται για το μέλλον της ανθρωπότητας περισσότερο απ ότι για το κέρδος, θα θέτει νέες προτεραιότητες, όπου οι άνθρωποι μετρούν περισσότερο από τους νόμους της αγοράς και θα ενισχύει τη διάθεσή τους να μαθαίνουν διαρκώς όχι τόσο από ανάγκη αλλά κυρίως από επιθυμία. Ας μην ξεχνάμε ότι η ανάγκη έχει στόχο να καλύψει το κενό, αυτό δηλαδή που λείπει, ενώ η επιθυμία είναι αυτή που μας ωθεί να υπερβούμε τον εαυτό μας, χωρίς να προσβάλλουμε την ακεραιότητά μας. Αυτό που θα πρέπει επίσης να μας απασχολεί είναι ο τρόπος που μεταδίδεται η γνώση στους εκπαιδευόμενους, οι προσδοκίες που γεννά η εκπαίδευση και η συχνά φτωχή συνάφεια του περιεχομένου με τον τρόπο ζωής των ανθρώπων στους οποίους απευθύνεται. Το δικαίωμα στην εκπαίδευση είναι αναντίρρητο. Η εκπαίδευση όμως πρέπει να οδηγεί στην πλήρη ανάπτυξη της ανθρώπινης προσωπικότητας και στην ενδυνάμωση του σεβασμού για τα ανθρώπινα δικαιώματα και την ελευθερία. Σύμφωνα με την Παγκόσμια Διακήρυξη των Δικαιωμάτων της UNESCO (1948) πρέπει να προωθεί την κατανόηση, την ανοχή και τη φιλία, ανάμεσα σε όλα τα έθνη, τις φυλές και τις θρησκευτικές ομάδες και να συμβάλλει στη διατήρηση της ειρήνης. Συνεπώς η εκπαίδευση δεν μπορεί να εξαντλείται στην απόκτηση αποσπασματικών γνώσεων και δεξιοτήτων αλλά να επιδιώκει την ανάπτυξη της ικανότητας του ανθρώπου να ζει αρμονικά με τον εαυτό του, με το περιβάλλον και τους συνανθρώπους του. Η εξ αποστάσεως διδασκαλία ως προέκταση του γενικότερου εκπαιδευτικού συστήματος, θα πρέπει να αξιολογείται σύμφωνα με τα παραπάνω κριτήρια. Θα πρέπει να αποτελεί την ευκαιρία εκπλήρωσης του σκοπού της εκπαίδευσης, του νοήματος της μάθησης, τη συνεισφορά σε ένα καλύτερο κόσμο (Visser, 2003). Αντί να συγκρίνουμε την online διδασκαλία με πρότυπο την παραδοσιακή, ίσως θα πρέπει να αναλογιστούμε με ποιους τρόπους θα μπορούσαμε να βελτιώσουμε την ποιότητα της διδασκαλίας γενικότερα. Η online διδασκαλία δεν μπορεί να παίζει το ρόλο παλιών δοκιμασμένων πρακτικών, που μπορεί και να απέτυχαν, με νέα μέσα. Δεν έχει νόημα να αξιολογούμε τη μάθηση σύμφωνα με τύπους, κανόνες, διδακτέα ύλη και περιεχόμενο για γεγονότα και καταστάσεις, που έχουν βεβαίως κάποια χρησιμότητα, τη χάνουν όμως, όταν αποτελούν το μοναδικό στόχο της μάθησης. Αντί να εξακολουθούμε να θεωρούμε τις υπάρχουσες αρχές της διδασκαλίας επαρκείς, ας τις ανακαλύψουμε εκ νέου. Ο διάλογος που τοποθετεί τον άνθρωπο κριτικά απέναντι στα προβλήματά του, προωθεί τη σκέψη, τη δημιουργικότητα, το συναίσθημα και την ανθρωπιά και τον εμπλέκει ως ολότητα καλώντας τον να μετατρέψει τη γνώση σε βίωμα, μπορεί να μας δώσει την αφορμή να ελπίζουμε πως θα αναζωπυρωθεί το ενδιαφέρον για τη διάσωση και την πραγμάτωση ξεχασμένων ιδανικών με στόχο την ελευθερία, ως διεκδίκηση σε όλα τα επίπεδα της ζωής. Παραφράζοντας τα λόγια του Dewey, το ζητούμενο δεν είναι ένα δίλημμα μεταξύ online και παραδοσιακής εκπαίδευσης, «νέας εναντίον παλιάς, αλλά το ερώτημα τι πρέπει να είναι κάτι, για να το ονομάζουμε εκπαίδευση. Αυτό που θέλουμε και ζητάμε είναι μια εκπαίδευση απλή και καθαρή. Και θα το πετύχουμε όταν αφιερώσουμε τους εαυτούς μας στην ανακάλυψη του τί είναι εκπαίδευση και ποιες συνθήκες είναι απαραίτητες για να αποτελεί η εκπαίδευση όχι ένα όνομα ή ένα σύνθημα αλλά μια πραγματικότητα» Dewey (1938).

10 8 ο Πανελλήνιο Συνέδριο Καθηγητών Πληροφορικής Είναι καθήκον μας να αντιληφθούμε τη διδασκαλία, όποια μορφή κι αν έχει, με όποιο μέσο κι αν μεταδίδεται, ως τον τρόπο που θα βοηθήσει τα μέλη της κοινωνίας να αποκτήσουν φωνή, να ασκήσουν ένα πληρέστερο ρόλο στο περιβάλλον τους, να διαπραγματεύονται με ισότητα και ανθρωπιά, να αξιοποιούν τις επιλογές τους και να προωθούν αξίες και ιδανικά που θα προάγουν την ελευθερία, θα επιδιώκουν την πρόοδο, χωρίς αποκλεισμούς και θα σφυρηλατούν την έννοια της ίδιας της ζωής. Σε μια τέτοια προσπάθεια ο ρόλος της τεχνολογίας δεν είναι να κυριεύσει τη μάθηση αλλά να την υπηρετεί. Ας αναρωτηθούμε λοιπόν αν η online διδασκαλία ανταποκρίνεται στις προσδοκίες μιας εκπαίδευσης που θέτει στο επίκεντρο τον άνθρωπο, τις ανθρώπινες σχέσεις και την αξία της γνώσης. Αναφορές Bates, A.W. (2005). Technology, E-learning and Distance Education. Oxon: Routledge. Δερτούζος, M. (1998). Τι μέλλει γενέσθαι. Αθήνα: Λιβάνη. Dewey, J. (1938). Experience and education. New York: Macmillan. Kanuka, H. (2008). Understanding e-learning technologies-in-practice through philosophies-in-practice. In T. Anderson (ed.), Theory and practice of online learning (pp. 91-118). Edmonton: AU Press. Keller, J. (2008) First principles of motivation to learn and e3 learning, Distance Education, 29:2, 175-185, DOI: 10.1080/01587910802154970. Morgan-Klein, B. & Osborne, M. (2007). The concepts and practices of lifelong learning. Oxon: Routledge. Shearer, R. (2003). Instructional design in distance education: An Overview. In G. M. Moore, & G. W. Anderson (Eds), Handbook of distance education (pp. 275-286). New Jersey: Lawrence Erlbaum Associates. Spector, M. (2008). What Makes Good Online Instruction Good? : New Opportunities and Old Barriers. In Visser, J. & Visser-Valfrey, M. (Eds), Learners in a Changing Learning Landscape Reflections from a Dialogue on New Roles and Expectations vol.12, (pp. 251-266). New York: Springer. Spector, M. (2010). Learning and instruction in the digital age. In M. Spector, & D. Ifenthaler, & P. Isaías, & Kinshuk, D. Sampson, (Eds), Learning and Instruction in the Digital Age (pp. 375-380). New York: Springer. Tomei, L. (2010). Lexicon of online and distance learning. Maryland: Rowman & Littlefield Education. UNESCO, (1948). The Universal Declaration of Human Rights. Retrieved: 05/01/2014, from http://www.unesco.org/education/docs/hum-rights.htm. Usher, R. & Edwards, R. (2007). Lifelong learning signs, discourses, practices. Dordrecht: Springer. Visser, J. (2003). Distance education in the perspective of global issues and concerns. In G. M. Moore, & G. W. Anderson (Eds), Handbook of distance education (pp. 793-810). New Jersey: Lawrence Erlbaum Associates. Wlodkowski, R. (2008). Enhancing adult motivation to learn: a comprehensive guide for teaching all adults. San Francisco: Jossey-Bass.