ΕΛΛΗΝΙΚΗ ΔΗΜΟΚΡΑΤΙΑ Ανώτατο Εκπαιδευτικό Ίδρυμα Πειραιά Τεχνολογικού Τομέα ΜΕΘΟΔΟΛΟΓΙΑ ΕΡΕΥΝΑΣ ΓΙΑ ΔΙΟΙΚΗΤΙΚΑ ΣΤΕΛΕΧΗ Ενότητα # 9: Ερωτηματολόγιο Μιλτιάδης Χαλικιάς Τμήμα Διοίκησης Επιχειρήσεων
Άδειες Χρήσης Το παρόν εκπαιδευτικό υλικό υπόκειται σε άδειες χρήσης Creative Commons. Για εκπαιδευτικό υλικό, όπως εικόνες, που υπόκειται σε άλλου τύπου άδειας χρήσης, η άδεια χρήσης αναφέρεται ρητώς. 2
Χρηματοδότηση Το παρόν εκπαιδευτικό υλικό έχει αναπτυχθεί στα πλαίσια του εκπαιδευτικού έργου του διδάσκοντα. Το έργο «Ανοικτά Ακαδημαϊκά Μαθήματα στο Ανώτατο Εκπαιδευτικό Ίδρυμα Πειραιά Τεχνολογικού Τομέα» έχει χρηματοδοτήσει μόνο την αναδιαμόρφωση του εκπαιδευτικού υλικού. Το έργο υλοποιείται στο πλαίσιο του Επιχειρησιακού Προγράμματος «Εκπαίδευση και Δια Βίου Μάθηση» και συγχρηματοδοτείται από την Ευρωπαϊκή Ένωση (Ευρωπαϊκό Κοινωνικό Ταμείο) και από εθνικούς πόρους. 3
Σκοποί Ενότητας Η ενότητα αυτή αποσκοπεί στην κατανόηση των βασικότερων χαρακτηριστικών του ερωτηματολογίου και της χρήσης του στην δειγματοληπτική έρευνα. 4
Περιεχόμενα Ενότητας Μορφή ερωτηματολογίου Είδη ερωτηματολογίων Ζητήματα που αφορούν τη χρήση του ερωτηματολογίου στη δειγματοληπτική έρευνα 5
Μορφή ερωτηματολογίου 1. Ένα ερωτηματολόγιο θα πρέπει να είναι οργανωμένο, σαφές, σύντομο, και να εμπεριέχει τις αναγκαίες οδηγίες και υποδείξεις. 2. Επιλέγεται η κατάλληλη μορφή ερωτήσεων: Οι ερωτήσεις μπορούν να είναι δύο ειδών: είτε κλειστού τύπου όπου ο ερωτώμενος καλείται να επιλέξει μεταξύ συγκεκριμένων απαντήσεων, είτε ανοιχτού τύπου όπου ο ερωτώμενος απαντά στην ερώτηση συμπληρώνοντας το κενό περιθώριο που προβλέπεται για να καταχωρίσει την απάντησή του. 6
Προϋποθέσεις για ένα Επιτυχημένο ερωτηματολόγιο 1. Η διατύπωση σαφών και μονοσήμαντων ερωτήσεων και η αποφυγή διφορούμενων ερωτήσεων. 2. Η αντίληψη της ικανότητας απάντησης των ερωτώμενων και της πιθανής απροθυμίας των ερωτώμενων να απαντήσουν. 3. Η αποτύπωση σύντομων ερωτήσεων ή ακόμα και ερωτήσεων αρνητικού περιεχομένου. 4. Η παράλειψη προκατειλημμένων και μεροληπτικών ερωτήσεων και όρων. 5. Η διάταξη των ερωτήσεων. 7
Ερωτηματολόγια ατομικής συμπλήρωσης Η πιο συχνή μορφή ερωτηματολογίου ατομικής συμπλήρωσης είναι η ταχυδρομική έρευνα. Η διαδικασία έχει ως εξής: ένας εργαζόμενος στην έρευνα παραδίδει το ερωτηματολόγιο στο σπίτι του ερωτώμενου και του εξηγεί σχετικά τα θέματα που θέτει η έρευνα. Έπειτα αφήνει το ερωτηματολόγιο προκειμένου να συμπληρωθεί και αργότερα περνά να το παραλάβει. Συνοπτικά Βήματα 1. Ταχυδρόμηση και επιστροφή 2. Παρακολούθηση των επιστροφών 3. Επαναληπτικές αποστολές 8
Ποσοστό Απόκρισης Σημαντικό είναι να εξετάσουμε το ποσοστό των ατόμων του δείγματος που απάντησαν στο ερωτηματολόγιο. Προφανώς όσο μεγαλύτερο είναι το δείγμα και όσο μεγαλύτερο είναι το ποσοστό απόκρισης τόσο το καλύτερο. Αυτό όμως δε σημαίνει ότι υπάρχει κάποιο ποσοστό το οποίο εξασφαλίζει αντιπροσωπευτικό δείγμα. 9
Δειγματοληπτικές έρευνες με χρήση συνεντεύξεων Πλεονεκτήματα: υψηλό ποσοστό απόκρισης, οι ερωτώμενοι είναι περισσότερο απρόθυμοι να απορρίψουν μια συνέντευξη, ενώ με ευκολία μπορούν να πετάξουν το ερωτηματολόγιο που τους ταχυδρομήθηκε στα σκουπίδια. Επίσης οι συνεντεύκτες μπορούν να διαφυλάξουν την ομαλή ροή των απαντήσεων, όταν υπάρχουν ερωτήσεις που προκαλούν σύγχυση, αφού ο ερευνητής μπορεί να διευκρινίσει ότι θέλει ή και να διορθώσει τον ερωτώμενο όταν υπάρχει παρανόηση της ερώτησης. Καλό θα ήταν οι ερευνητέςσυνεντευκτές να προσέχουν: - την εμφάνισή τους, να είναι προσεκτική και όχι εξεζητημένη - να έχουν καλή γνώση του ερωτηματολογίου πριν ξεκινήσει η διαδικασία της συνέντευξης - την πιστή αναπαραγωγή των ερωτήσεων και την καταγραφή των απαντήσεων με ηλεκτρονικά μέσα - να πραγματοποιούνται διευκρινίσεις όταν οι απαντήσεις δείχνουν ότι δεν υπάρχει κατανόηση της ερώτησης 10
Συντονισμός και έλεγχος Για το σωστό συντονισμό χρειάζεται εκπαίδευση των συνεντευκτών για τη διεξαγωγή της έρευνας. Αυτή ξεκινά βέβαια από τη συζήτηση περί γενικών κανόνων και μελέτη του ερωτηματολογίου, αλλά δεν αρκεί. Είναι πάντα καλό να υπάρχει μια προετοιμασία προδιαγραφών που θα συνδέονται με το κάθε ερωτηματολόγιο. Οι προδιαγραφές είναι επεξηγηματικά και διευκρινιστικά σχόλια για το πώς πρέπει να αντιμετωπίζονται οι δυσκολίες ή οι ασάφειες. Θα πρέπει να περιέχουν οδηγίες για το χειρισμό τέτοιων καταστάσεων. 11
Τηλεφωνικές έρευνες Πλεονεκτήματα Είναι πολύ πιο οικονομικές από τις ταχυδρομικές, ενώ κερδίζεται πολύ χρόνος σε σχέση με τις οικονομικές Η διαδικασία απλής τυχαίας δειγματοληψίας γίνεται σχετικά εύκολα εφόσον είναι γενικά εύκολη η πρόσβαση σε καταλόγους σταθερών τηλεφώνων. Η επιρροή του συνεντευκτή στον ερωτώμενο είναι πολύ περιορισμένη, ενώ ο συνεντευκτής δε διατρέχει κανένα κίνδυνο εφόσον δεν έρχεται σε επαφή με κόσμο και δε χρειάζεται να επισκεφθεί ενδεχομένως επικίνδυνες περιοχές. Μειονεκτήματα Συνήθως προκύπτουν από καταλόγους σταθερών τηλεφώνων και έτσι αποκλείονται αυτοί που δεν έχουν τηλέφωνο ή χρησιμοποιούν μόνο κινητό. Στους καταλόγους σταθερών τηλεφώνων δεν περιλαμβάνονται συνήθως απόρρητοι αριθμοί. Πιθανότητα να κλείσει ο ερωτώμενος το τηλέφωνο πριν το τέλος της συνέντευξης. Υπάρχει μεγάλη προκατάληψη σε αυτούς που δέχονται τηλέφωνα λόγο των διαδεδομένων πωλήσεων μέσω τηλεφώνων. 12
Διαδικτυακές έρευνες Διαδικασία Είναι ένα είδος έρευνας το οποίο παρά τα προφανή προβλήματα κερδίζει έδαφος συνεχώς, ειδικά στις έρευνες αγοράς. Η ιδανική τους εφαρμογή γίνεται όταν ο πληθυσμός είναι οι επισκέπτες ενός ιστότοπου (web site). Προϋποθέσεις επιτυχίας Σ αυτή την περίπτωση ο ερευνητής και συντάκτης των ερωτήσεων καλό είναι να προσέξει τα ακόλουθα: - Να περιορίσει κατά το δυνατόν το χρόνο της έρευνας - Αν χρειάζεται η χρήση κωδικού να αποφευχθεί η χρήση ενός αριθμού κ.λ.π., καλύτερα να καταχωρείται το όνομα ή το e-mail σε κάποιο πεδίο. - Να γνωστοποιηθεί ότι τα αποτελέσματα θα κοινοποιηθούν στους συμμετέχοντες στην έρευνα. Πολλές φορές αυτό το κίνητρο λειτουργεί ευεργετικά. - Καλό είναι να υπάρχει σχεδιασμός στην ημερομηνία αποστολής των e-mail στους συμμετέχοντες, ανάλογα με το θέμα της έρευνας και τo link της έρευνας πρέπει να είναι σε εμφανές σημείο και άμεσα προσβάσιμο - Πολύ ευεργετικά λειτουργεί ένα σύστημα ανταμοιβής των συμμετεχόντων με υλική επιβράβευση σε περίπτωση ανταπόκρισης. 13
Δομή δειγματοληπτικής έρευνας 1. Καταγραφή του σκοπού της έρευνας και των επί μέρους στόχων. 2. Αντιστοίχιση των θεωρητικών στόχων με ερωτήματα. 3. Κατασκευή ερωτηματολογίου. 4. Σχεδιασμός πιθανοτικής δειγματοληψίας. 5. Στατιστική ανάλυση δεδομένων 6. Εξαγωγή συμπερασμάτων 14
Βιβλιογραφία/Αναφορές Θεοφανίδης Στ., Μπένου Γ.(2002) Μεθοδολογία της επιστημονικής σκέψης και έρευνας. Αθήνα. Εκδόσεις ΕΚΕΒΙ Καλφόπουλος, Θ. (2003) (επιμ.), Η Ποιοτική Παράδοση στις Κοινωνικές Επιστήμες, Αθήνα. Κάπολα,Κων. Παγώνα Εκδόσεις - Εκθέσεις - Μελέτες. Φράγγος Χρ. (2004). Μεθοδολογία έρευνας και ανάλυση δεδομένων. Αθήνα. Εκδόσεις Interbbooks Babbie E. (2007). The Practice of Social Research. Eκδόσεις Chapman University Babbie E. (2011). Εισαγωγή στην κοινωνική έρευνα. Αθήνα, Εκδόσεις Κριτική Α.Ε. Creswell, J. W. (2012). Εκπαιδευτική έρευνα. Σχεδιασμός, διεξαγωγή και αξιολόγηση της ποσοτικής και ποιοτικής έρευνας. Αθήνα. Εκδόσεις ΕΚΕΒΙ Gagnon Y. (2010).The case study as a research method. Α practical handbook.québec. Presses de la Université du Qubec Grawitz M. (2006).Μέθοδοι των Κοινωνικών Επιστημών, Τόμοι Α και Β, Αθήνα: Βιβλιόπολις Α.Ε.Β.Ε. Προϊόντα Πνευματικής Δημιουργίας, Mason J. (2003) Η διεξαγωγή της ποιοτικής έρευνας. Αθήνα.Εκδόσεις: ΕΚΕΒΙ 15
Τέλος Ενότητας