Τάξη : Α Τµήµα : 2 Μάθηµα :Αρχαία Ιστορία ιδάσκουσα :Ελισάβετ Σάρδη 6 ο Γυµνάσιο Νέας Ιωνίας Η κοινωνική διαστρωµάτωση της αρχαίας Σπάρτης µε αφορµή το παιδικό µυθιστόρηµα «Ο πολεµιστής της Σπάρτης» Εργασία του µαθητή: Γιώργου Λύκου Μάιος 2015
ΠΕΡΙΕΧΟΜΕΝΑ ΕΙΣΑΓΩΓΗ... 3 1. «Ο ΠΟΛΕΜΙΣΤΗΣ ΤΗΣ ΣΠΑΡΤΗΣ».... 4 1.1.Περίληψη του λογοτεχνικού βιβλίου.... 4 2. Λίγα λόγια για τον συγγραφέα.... 4 2.1.Λίγα λόγια για τη µεταφράστρια.... 5 3. Η ΚΟΙΝΩΝΙΚΗ ΠΥΡΑΜΙ Α ΤΗΣ ΣΠΑΡΤΗΣ.... 5 3.1. Οι Σπαρτιάτες.... 6 3.2. Οι περίοικοι... 6 3.3. Οι είλωτες.... 7 4. Η ΠΟΛΙΤΙΚΗ ΠΥΡΑΜΙ Α ΤΗΣ ΣΠΑΡΤΗΣ... 7 4.1.Οι δύο βασιλείς.... 8 4.2. Οι 5 έφοροι.... 8 4.3. Η Γερουσία.... 8 4.4. Η Απέλλα.... 9 5. Η ΕΚΠΑΙ ΕΥΣΗ ΣΤΗ ΣΠΑΡΤΗ.... 9 5.1. Η εκπαίδευση των αγοριών στην αρχαία Σπάρτη.... 10 5.2. Η εκπαίδευση των κοριτσιών στην αρχαία Σπάρτη.... 10 6. Η ΚΑΘΗΜΕΡΙΝΗ ΖΩΗ ΣΤΗΝ ΑΡΧΑΙΑ ΣΠΑΡΤΗ.... 11 ΕΠΙΛΟΓΟΣ-ΣΥΜΠΕΡΑΣΜΑΤΑ.... 12 ΒΙΒΛΙΟΓΡΑΦΙΑ- ΙΚΤΥΟΓΡΑΦΙΑ-ΕΚΠΑΙ ΕΥΤΙΚΟ ΛΟΓΙΣΜΙΚΟ.... 13 2
ΕΙΣΑΓΩΓΗ Η συγκεκριµένη εργασία εκπονήθηκε στο πλαίσιο του µαθήµατος της Αρχαίας Ιστορίας. Αφορµή για τη συγγραφή της στάθηκε η αναφορά στο µάθηµατης αρχαίας ελληνικής Ιστορίας της κοινωνίας της Σπάρτης. Στο πρώτο κεφάλαιοπαρουσιάζω περίληψη του βιβλίου «Ο πολεµιστής της Σπάρτης» 1 προκειµένου οι αναγνώστες της εργασίας να κατατοπιστούν σχετικά µε την υπόθεσή του. Στη συνέχεια αναφέρονται πληροφορίες σχετικά µε τον συγγραφέα αλλά και την µεταφράστρια του βιβλίου, καθώς η µετάφραση αποτελεί «δεύτερη συγγραφή». Στο δεύτερο κεφάλαιο της εργασίας µου αναφέροµαι στην κοινωνική πυραµίδα (Σπαρτιάτες, Περιοίκους, Είλωτες) αλλάκαι την πολιτική οργάνωση της αρχαίας Σπάρτης (2 βασιλείς, 5 έφορους, τους αξιοσέβαστους γέροντες της γερούσιας και την Απέλλας)ενώ στο τρίτο κεφάλαιο γίνεται ιδιαίτερη αναφορά στο σπαρτιατικό εκπαιδευτικό σύστηµα. Τέλος, επιχείρησα να αποδώσω στοιχεία από την καθηµερινή ζωή της αρχαίας Σπάρτης. Και όλα αυτά βασισµένα αποσπάσµατα απ το λογοτεχνικό βιβλίο «Ο πολεµιστής της Σπάρτη». 1 Φορντ, Μ. (2011). Ο πολεμιστής της Σπάρτης (μτφρ.σέρβη, Κ.). Αθήνα: εκδ. Πατάκης. 3
1. «Ο ΠΟΛΕΜΙΣΤΗΣ ΤΗΣ ΣΠΑΡΤΗΣ»». 1.1.Περίληψη του λογοτεχνικού βιβλίου. Ο δεκατριάχρονος Λύσανδρος ζει µαζί µε την µητέρα του την άθλια ζωή των ειλώτων στην υπηρεσία της Σπάρτης. Μια µέρα κάποιος άγνωστος του κλέβει το φυλαχτό που είχε περασµένο στον λαιµό του. Το φυλακτό αυτό ήταν η απόδειξη πως ο Λύσανδρος είναι γιος ενός πεθαµένου πολεµιστή της Σπάρτης και εγγονός ενός από τους πιο ισχυρούς ανθρώπους της Σπάρτης, του Σαρπηδόνα, που άνηκε στους πέντε έφορους.σύµφωνα µε τον σπαρτιάτικο νόµο, αλλά και την επιθυµία του παππού του, γίνεται µέρος της Αγωγής. Εκεί αναζητά το φυλαχτό του ενώ ταυτόχρονα προπονείται σκληρά. Όταν ο παιδονόµος του ανακοινώνει ότι θα συµµετέχει σε αγώνες προς τιµή της θεάς Αθηνάς, ξεκινά προπόνηση και στο σπίτι του παππού του. Ο Λύσανδρος νικά αλλα η ζήλια των υπόλοιπων αγοριών της Αγωγής κορυφώνεται και επιδιώκουν να τον σκοτώσουν, όταν τον σώζουν τρεις γενναίοι είλωτες. Αφού σώζεται διακόπτει την επανάσταση των ειλώτων µε την διπλωµατία. Τέλος, αποφασίζει να ακολουθήσει τον δρόµο του Σπαρτιάτη που κρύβει µέσα του, ακολουθώντας τα λόγια του φυλακτού του: «Η Φωτιά του Άρη θα ρίξει το φως της στους ενάρετους» (Φορντ, 2011, σ.278). 2. Λίγα λόγια για τον συγγραφέα. 2 Ο ΜάικλΚέρτιςΦορντ έκανε κλασικές σπουδές και σπουδές αγγλικής φιλολογίας στο Πανεπιστήµιο της Οξφόρδης και στη συνέχεια δίδαξε αγγλικά στην Ελλάδα. Εργάστηκε για αρκετά χρόνια στις εκδόσεις παιδικών βιβλίων, ενώ αργότερα έγινε επιµελητής. Ο πολεµιστής της Σπάρτηςείναι το πρώτο του µυθιστόρηµα για νέους. Μιλάει ισπανικά, γαλλικά, πορτογαλικά και λατινικά και είναι µανιώδης αναγνώστης των κλασικών. Ζει 2 (χ.σ.)(χ.χ.). Ο συγγραφέας «Φορντ ΜαικλΚέρτις». Διαθέσιμο στο: http://www.livanis.gr/viewauthors.aspx?valueid=600087 (τελευταία πρόσβαση, 26/04/2015). 4
στο Σάλεµ του Όρεγκον. Αλλα βιβλία του είναι : Η κάθοδος των Μυρίων, Ο Ιουλιανός ο αποστάτης, Το ξίφος του Αττίλα. 2.1.Λίγα λόγια για τη µεταφράστρια. 3 Η Κατερίνα Σέρβη είναι συγγραφέας. Γεννήθηκε το 1966 στην Αθήνα, σπούδασε αρχαιολογία στο Πανεπιστήµιο Αθηνών. ούλεψε ως κειµενογράφος σε διαφηµίσεις αλλά η αγάπη της είναι η συγγραφή βιβλίων. Της αρέσει επίσης η κεραµική ενώ ενδιαφέρεται ιδιαίτερα για τα αδέσποτα ζώα. Το 2015 ήταν υποψήφια για το Κρατικό Λογοτεχνικό Βραβείο Βιβλίου Γνώσεων για παιδιά µε το βιβλίο της «Αρχαιολόγος από κούνια». 3. Η ΚΟΙΝΩΝΙΚΗ ΠΥΡΑΜΙ Α ΤΗΣ ΣΠΑΡΤΗΣ. Η κοινωνία της Σπάρτης αποτελούνταν από τρία στρώµατα: τους Σπαρτιάτες, τους περίοικους και τους είλωτες. 3 (χ.σ.), (χ.χ.) Κατερίνα Σέρβη. ιαθέσιµο στο: http://www.i-read.i-teen.gr/author/katerina-serbi (τελευταία πρόσβαση, 25/04/2015). 5
3.1. Οι Σπαρτιάτες. Όπως αναφέρεται στο σχολικό βιβλίο της Αρχαίας Ιστορίας της Α Γυµνασίου 4, οι Σπαρτιάτες ήταν οι ωρίεις που εγκαταστάθηκαν στον Ευρώτα. Είχαν πληρη πολιτικά δικαιώµατα, είχαν µοιραστεί την γη αλλά δεν είχαν καθόλου ιδιοκτησία. Είχαν είλωτες που δούλευαν στα χωράφια τους. Ασκούνταν στην τέχνη του πολέµου παραµένοντας στους λεγόµενους στρατώνες. Η στρατιωτική τους εκπαίδευση ήταν γνωστή ως «Αγωγή». Οι Σπαρτιάτες είχαν πολύ γερά σώµατα και δύσκολα νικούνταν στους πολέµους. Ήταν η µονάδικη κοινωνική τάξη της αρχαίας Σπάρτης που ασχολείτο µε την πολιτική. Επίσης δεν είχαν επαφή µε ανθρώπους εκτός της Σπάρτης.. Χαρακτηριστικά είναι τα λόγια του πρωταγωνιστή του βιβλίου, του Λύσανδρου: «Ο πατέρας µου δεν ήταν είλωτας ήταν Σπαρτιάτης. Είµαι κατά του ήµισυ Σπαρτιάτης! Αυτό σηµαίνει...» (Φορντ, 2011, σ.95). 3.2. Οι περίοικοι Οι περίοικοι ήταν Σπαρτιάτες χαµηλότερης κοινωνικής τάξης. Είχαν λιγότερα δικαιώµατα από αυτά των Σπαρτιατών. εν αχολούνταν τόσο µε την τέχνη του πολέµου αλλά εκπαιδεύονταν και αυτοί στην Αγωγή προκειµένου να αποκτήσουν δυνατά σώµατα. Ασχολούταν µε το εµπόριο καθώς ήταν η µοναδική κοινωνικη τάξη που ερχόταν σε επαφή µε ανθρώπους εκτός της Σπάρτης. Ασχολούταν επίσης µε τη γεωργία, την κτηνοτροφία, την αλιεία,την ξυλουργική και τη βιοτεχνία. Ο αριθµός αυτής της κοινωνικής οµάδας 4 Κατσουλάκος, Θ., Κοκκορού-Αλευρά, Γ., Σκουλάτος, Β. (2011). Αρχαία Ιστορία Α Γυµνασίου. Αθήνα: εκδ.οε Β, σ.48. 6
είναι άγνωστος λόγω ελλιπώνσχετικών στοιχείων. 3.3. Οι είλωτες. Οι είλωτες ήταν οι πρώην κάτοικοι της περιοχής, δηλαδή ήταν ένα µεσσηνιακό φύλο. εν είχαν κανένα απολύτως δικαίωµα. εν είχαν ιδιοκτήτη αλλά άνηκαν στην πόλη της Σπάρτης. Ζούσαν εξω από την πόλη της Σπάρτης σε µικρά χωµατένια καλυβάκια. Μολύνονταν από θανατηφόρες λοιµώξεις, εφόσον δεν ζούσαν σε υγιεινά καταφύγια και δεν είχαν το δικαίωµα της ιατρικής περίθαλψης, οπότε πέθαιναν εύκολα. Ζούσαν µε ένα ελάχιστο εισόδηµα από τα χωράφια που καλλιεργούσαν. Ήταν πολλοί περισσότεροι από τους Σπαρτιάτες, γι «ο φόβος µιας επανάστασης των ειλώτων ήταν πάντοτε υπαρκτός και ταλάνιζε τους Σπαρτιάτες» (Κατσουλάκος, Κοκκορού-Αλευρά κ.ά., 2011, σ.48). 4. Η ΠΟΛΙΤΙΚΗ ΠΥΡΑΜΙ Α ΤΗΣ ΣΠΑΡΤΗΣ Η πολιτική οργάνωση της αρχαίας Σπάρτης απαρτιζόταν από τα εξής πολιτειακά όργανα: τους 2 βασιλείς, τους 5 εφόρους, τη Γερουσία και την Απέλλα. 2 Βασιλείς Απέλλα 5 Έφοροι Γερουσία 7
4.1.Οι δύο βασιλείς. 4.2. Οι 5 έφοροι. Ήταν τυπικό πολιτικό όργανο της αρχαίας Σπάρτης. Ήταν οι ανώτατοι θρησκευτικοί και στρατιωτικοί ηγέτες (Κατσουλάκος, Κοκκορού- Αλευρά κ.ά., 2011, σ.48) ). Ήταν δύο έτσι ώστε σε περίπτωση πέθαινε ο ένας στο πεδίο µάχης να µην έµενε ακυβέρνητη η Σπάρτη. Στις µάχες πολεµούσε µόνο οένας.σε περίπτωση που υπήρχε ολυµπιονίκης στη Σπάρτη,πολεµούσε τιµητικά πλάι στο άρµα του βασιλιά (Κατσουλάκος, Κοκκορού- Αλευρά κ.ά., 2011, σ.55.).. Οι πέντε έφοροι είχαν την ουσιαστική πολιτική εξουσία και την πολιτική και αµυντική εξουσία (Κατσουλάκος, Κοκκορού-Αλευρά κ.ά., 2011, σ.48). Έλεγχαν τους 2 βασιλείς. Όταν γινόταν µάχη, πήγαιναν µόνο οι 2 ή 3 αντίστοιχα. Οι υπόλοιποι παρέµεναν στην πόλη για να την προστατεύουν και να ασκούν το καθήκον τους. Ήταν πολύ ισχυροί. Οι βασιλείς ορκίζοταν να τηρούν τους νόµους της πόλης ενώ οι 5 έφοροι 5 ορκίζονταν στο να κρατούν την βασιλεία. 4.3. Η Γερουσία. Η Γερουσία αποτελούταν από 28 άτοµα ανω των 60 ετών. Ο ρόλος ήταν ξεκάθαρα συµβουλευτικός και προετοίµαζαν τα θέµατα που θα υποβάλλονταν για έγκριση στην Απέλλα (Κατσουλάκος, Κοκκορού-Αλευρά κ.ά., 2011, σ.48). Ήταν αποδεκτή από όλους λόγω της ηλικίας τους των 8
µελών της αλλά και για την εξουσία που διέθεταν. Η εκλογή τους γινόταν από την Απέλλα. 4.4. Η Απέλλα. Η Απέλλα ήταν η λαϊκή συνέλευση όλων των Σπαρτιατών άνω των 30 ετών (Κατσουλάκος, Κοκκορού-Αλευρά Κοκκορού κ.ά., 2011, σ.48). Σε αυτήν την ηλικία είχαν ολοκληρώσει την εκπαίδευσή τους και σύµφωνα µφωνα µε την Σπάρτη ήταν πλέον ώριµοι. ώριµοι 5. Η ΕΚΠΑΙ ΕΥΣΗ ΣΤΗ ΣΠΑΡΤΗ. Η Σπαρτιάτικη τικη εκπαίδευση δίδασκε δίδασ µόνο τα βασικά στα θεωρητικά τικά για να σκληραγωγούνται πιο πολύ τα Σπαρτιατόπουλα Σπαρτιατόπουλ ώστε να είναι έτοιµα για µάχη. Η πόλη της Σπάρτης δεν ενδιαφερόταν ε να είχε µορφωµένους πολίτες µε αναπτυγµένη κριτική σκέψη γιατί αυτό ήταν αντίθετο στους σκοπούς της. Η ύπαρξη πολιτών µε κριτική σκέψη πιθανότατα ιθανότατα να δηµιουργούσε προβλήµατα σε ένα απολυταρχικόκαθεστώς,, που π το µόνο που επιδίωκε ήταν να έχει χει πολίτες-πειθήνια πολίτες όργανα στην εξουσία. Η εκπαίδευση ήταν κρατική και παρεχόταν δωρεάν. Τα µοναδικά µαθήµατα που διδάσκονταν σύµφωνα µε το εκπαιδευτικό σύστηµα της Σπάρτης ήταν: ήταν η ανάγνωση,η γραφή, ο χορός και η µουσική. µουσι 9
5.1. Η εκπαίδευση των αγοριών στην αρχαία Σπάρτη. Το αγόρι, µόλις γεννιόταν, έπρεπε να πλυθεί από τη µητέρα του µε κρασί για να διαπιστωθεί ότι είναι γερό. Τα αγόρια ως τα 7 έµεναν σπίτι τους µαζί µε την µητέρα τους. Από τα 7 ως τα 20 τα αναλάµβανε η πόλη της Σπάρτης. Η εκπαίδευσή τους συνεχιζόταν στους στρατώνες, όπου παράλληλα µε τα βασικά µαθήµατα-σκληραγωγούνταν για να γίνουν γενναίοι πολεµιστές. Μάθαιναν να ζούν σε κακουχίες. Πήγαιναν για κυνήγι σε οµάδες ώστε να µάθουν να λειτουργούν οµαδικά.είναι χαρακτηριστικά τα λόγια των εκπαιδευόµενων Σπαρτιατών του βιβλίου: «Μα καλά δεν έχεις καταλάβει; Κάθε αγόρι περνά ό,τι κι εσύ, γενιές τώρα» «Αυτό που εσύ ονοµάζεις άδικη τιµωρία εµείς το θεωρούµε εκπαίδευση» (Φορντ, Μ., 2011). 5.2. Η εκπαίδευση των κοριτσιών στην αρχαία Σπάρτη. Τα κορίτσια στην αρχαία Σπάρτη εκπαιδεύονταν στα βασικά αλλάκαι σκληραγωγούνταν γιατί πίστευαν πως άµα οι γυναίκες είχαν γερό σώµα, θα έκαναν γερά παιδιά και άρα γερούς στρατιώτες. Οι γυναίκες ωστόσο εκπαιδεύονταν και στον συναισθηµατικό τοµέα. Μία από τις πιο συνηθισµ µένες φράσεις που λέγανε στα παιδιά τους πριν φύγουν για τη µάχη ήταν : ἢ τὰν ἢ ἐπὶτᾶς, προτρέποντάς τα να γυρίσουν νικητές µε την ασπίδα τους αλλιώς, να τα φέρουν νεκρά πάνω στην ασπίδα τους αντί να παρατήσουν τα όπλα τους για να σωθούν ζώντας όµως µια ατιµασµένη ζωή. Φορούσαν φούστα πάνω από το γόνατο για να µπορούν να αθλούνται και να σκληραγωγούνται. Αυτό ήταν αδιανόητο για τις Αθηναίες της εποχής, που αποκαλούσαν κοροϊδευτικά τις Σπαρτιάτισσες «φαινοµηρίδες», δηλ. γυναίκες που φαίνονταν οι µηροί τους. 10
6. Η ΚΑΘΗΜΕΡΙΝΗ ΖΩΗ ΣΤΗΝ ΑΡΧΑΙΑ ΣΠΑΡΤΗ. Η καθηµερινή ζωή στην αρχαία Σπάρτη ήταν λιτή. Η πόλη ήταν σαν ένα στρατόπεδο όπου εκπαιδεύονται καθηµερινά στρατιώτες. στρατιώτες. Οι Σπαρτιάτες πολίτες τηρούσαν τη τους σκληρούς νόµους του νοµοθέτη Λυκούργου. υκούργου. Η θέση της γυναίκας ήταν υψηλή. Οι Σπαρτιάτισσες µπορούσαν να κυκλοφορήσουν ελεύθερα στην πόλη καθώς και να λαµβάνουν λαµβάνο µέρος σε αγώνες, οµάδες κυνηγιού κ.α. Η διακόσµηση δι των σπιτιών και της πόλης ήταν απλή, απλή όπως επίσης και οι τέχνες. Οι πολίτες της Σπάρτης ήταν απορροφηµένοι απορ µένοι στο κράτοςκαι ο καθένας δεν είχε ατοµική ζωή. Η πόλη δεν είχε τείχη τεί για την άµυνα της.εξάλλου, Εξάλλου, τείχη της ήταν τα σώµατα των γενναίων πολεµιστών της. «Ο εχθρός διαλύθηκε σαν κύµα πάνω στις ασπίδες µας», θα διαβάσουµε µε στον «Πολεµιστή της Σπάρτης»(Φορντ, Σπάρτης» 2011). 11
ΕΠΙΛΟΓΟΣ-ΣΥΜΠΕΡΑΣΜΑΤΑ. «Ο πολεµιστής της Σπάρτης» περιγράφει µε γλαφυρό τρόπο τη σκληρότητα της αρχαίας σπαρτιατικής κοινωνίας, που έµοιαζε µε στρατόπεδο. Η σκληρή ζωή αφορούσε εξίσου τους Σπαρτιάτες και τους είλωτες. Οι Σπαρτιάτες και οι Περίοικοι µάθαιναν καθηµερινά και από πολύ µικρή ηλικία να ζουν σε κακουχίες. Αλλά και οι είλωτες, δηλαδή οι πρώην κάτοικοι της περιοχής, βρίσκονταν σε δεινή θέση και δε σταµάτησαν ποτέ να θέλουν να εξεγερθούν εναντίον των Σπαρτιατών. 12
ΒΙΒΛΙΟΓΡΑΦΙΑ- ΙΚΤΥΟΓΡΑΦΙΑ-ΕΚΠΑΙ ΕΥΤΙΚΟ ΛΟΓΙΣΜΙΚΟ. Βιβλιογραφία. Κατσουλάκος, Θ., Κοκκορού-Αλευρά, Γ., Σκουλάτος, Β. (2011). Αρχαία Ιστορία Α Γυµνασίου. Αθήνα: εκδ.οε Β. Φορντ, Μ. (2011). Ο πολεµιστής της Σπάρτης (µτφρ.σέρβη, Κ.). Αθήνα: εκδ. Πατάκης. ικτυογραφία. (χ.σ.) (χ.χ.). Ο συγγραφέας «Φορντ ΜαικλΚέρτις». ιαθέσιµο στο: http://www.livanis.gr/viewauthors.aspx?valueid=600087 (τελευταία πρόσβαση, 26/04/2015). (χ.σ.), (χ.χ.) Κατερίνα Σέρβη. ιαθέσιµο στο: http://www.i-read.iteen.gr/author/katerina-serbi (τελευταία πρόσβαση, 25/04/2015). Εκπαιδευτικά Λογισµικά. ηµόσιος και Ιδιωτικός Βίος στην Αρχαία Ελλάδα: Ιδιωτικός Βίος. Εκπαιδευτικό λογισµικό. Φορείς Υλοποίησης: ΥπΕΠΘ, Παιδαγωγικό Ινστιτούτο. 13
14