1 8 ο ΓΕΛ ΙΩΑΝΝΙΝΩΝ Σχολικό έτος: 2012-2013 Προτεινόμενα θέματα στη Νεοελληνική Γλώσσα Γ τάξη Γενικού Λυκείου (για εξάσκηση και εμπέδωση της ύλης) Διδάσκουσα: Δέσποινα Παπαστάθη, ΠΕ02 ΚΕΙΜΕΝΟ: Η κρίση της Δημοκρατίας σήμερα Ο αριθμός των κρατών που τιτλοφορούνται Δημοκρατίες είναι πολύ μεγάλος. Όμως σε αντιστάθμισμα, ξέρουμε πως ο αριθμός εκείνων που θα μπορούσαν με το δίκιο τους να διεκδικήσουν τον τίτλο αυτόν ευγενείας είναι πολύ περιορισμένος. Κι ανάμεσά σ αυτά κυρίως αυξάνουν ολοένα και πιο πολύ οι ανησυχίες για το μέλλον της Δημοκρατίας. Γι αυτό, άλλωστε, σ αυτά θ αναφερθώ. Θυμάμαι τη φράση του Ρουσσώ: «Αν πάρουμε τη λέξη στην αυστηρή της έννοια, δεν υπήρξε ποτέ αληθινή δημοκρατία και δε θα υπάρξει ποτέ». Οι περιστάσεις άλλαξαν από τότε, αλλ η αλήθεια της παρατήρησης αυτής πως μια ιδανική Δημοκρατία δεν μπορεί να υπάρξει παραμένει. Αυτό που μπορούμε να κάνουμε, αυτό που κάνουν αυτά τα σπάνια κράτη που είναι ακόμα δημοκρατικά, είναι να προσπαθήσουμε να προσεγγίσουμε αυτό το απρόσιτο ιδανικό. Πολλές είναι οι αιτίες της κρίσης αυτής του δημοκρατικού καθεστώτος. Όμως η πιο βαθιά αιτία είναι ότι δύο θεμελιώδεις παράγοντες, χωρίς τους οποίους η Δημοκρατία δεν είναι νοητή, έχουν επικίνδυνα εξασθενίσει: από τη μια ο άνθρωπος που κατέχει ελεύθερη πολιτική σκέψη κι από την άλλη η πολιτική εξουσία που αποτελεί την έκφραση της λαϊκής κυριαρχίας. Ενώ στις μέρες μας θα έπρεπε να περιμένουμε από την ανύψωση του μορφωτικού επιπέδου μια ανάπτυξη της ελεύθερης πολιτικής σκέψης, διαπιστώνουμε ότι, αντίθετα, περιορίζεται από αντίθετους παράγοντες. Αυτό που διευκολύνει τη μεταμόρφωση των ατόμων σε όντα ετερόνομα, σε οργανωμένες μάζες, σε ομάδες μέσα στις οποίες οι περισσότεροι χάνουν ακόμα και τη σχετική ελευθερία τους, ενώ οι σπάνιοι που την διατηρούν μερικώς, άλλωστε αγωνίζονται να παρασύρουν τους άλλους εκεί που θέλουν. Εξαιτίας αυτής της ημιμάθειας, τα τεχνικά μέσα διάδοσης, ευρείας κι ανεξέλεγκτης, των πολιτικών ιδεών έχουν τη δυνατότητα να χαμηλώσουν, αντί να εξυψώσουν, το πνευματικό και πολιτικό επίπεδο των πολιτών, κάνοντας την εξαπάτηση και τη δημαγωγία έργο ισχυρών και συχνά ακατανίκητων παραγόντων. Η ελεύθερη προσωπικότητα έχει αντικατασταθεί σήμερα από οργανωμένες ομάδες, που δε θα την έβλαπταν και ίσως μάλιστα να διευκόλυναν την ανάπτυξή της, αν ήταν προσανατολισμένες από την πλειοψηφία των θελήσεων των ατόμων που τις αποτελούν και αφιερωμένες στην αποκλειστική υπηρεσία των ατόμων αυτών. Συμβαίνει όμως το αντίθετο. Τα άτομα γίνονται όμηροι των ομάδων αυτών, που υπηρετούν συχνά όχι το σύνολο των πολιτών, αλλά τους εκλεγμένους πουτις διευθύνουν. Και έτσι εξασθενεί η ελευθερία του ατόμου, που είναι το θεμέλιο της Δημοκρατίας, γιατί αυτή έχει συσταθεί ακριβώς για την πιο ελεύθερη ανάπτυξή του.
2 Το ίδιο όπως εξασθενεί σήμερα το άτομο στις δημοκρατίες, το ίδιο εξασθενεί επίσης και η πολιτική εξουσία. Δεν υπάρχει πολιτική εξουσία που να μπορεί ν ασκήσει τα δικαιώματα της και να ανταποκριθεί στα καθήκοντα της, γιατί και εδώ επίσης παρεμβαίνουν πάντα άλλες δυνάμεις. Οργανωμένα συμφέροντα κάθε είδους εξαπολύουν πολιτικές πιέσεις που ξεπερνούν την ισχύ του κράτους. Σε όλες αυτές τις περιπτώσεις έχουμε κατάχρηση εξουσίας με άμεσα ή έμμεσα μέσα. Έχουμε μείωση της ανθρώπινης προσωπικότητας, είτε με την οργανωμένη μεταμόρφωση των ατόμων σε μάζες, χωρίς ατομικότητα είτε με τον περιορισμό της ελευθερίας στην πολιτική εξουσία και κατά τη γνώμη μου, τους πιο άμεσους κινδύνους στην εποχή μας. Κι ακριβώς είναι αυτή η κατάχρηση που υπάρχει κίνδυνος να επισύρει την άλλη. (Κ. Τσάτσος «Το μέλλον της δημοκρατίας», εφημ. Η Καθημερινή, Αθήνα, 1978) Παρατηρήσεις: 1. Να γράψετε την περίληψη του κειμένου σε 80 100 λέξεις. (Μόρια 25) Παρά το γεγονός πως είναι μεγάλος ο αριθμός των κρατών που θέλουν να λέγονται Δημοκρατίες, ουσιαστικά ολοένα και λιγοστεύουν οι αληθινές Δημοκρατίες στον κόσμο μας. Αρχικά τα κυριότερα αίτια της κρίσης του δημοκρατικού πολιτεύματος συνίστανται στην αλλοτρίωση της πολιτικής βούλησης του ανθρώπου και στη διάσταση ανάμεσα στην πολιτική εξουσία και τη λαϊκή βούληση. Η ημιμάθεια του σύγχρονου πολίτη τον καθιστά ετερόφωτο άτομο. Επίσης περιορίζεται η ελευθερία του ατόμου εξαιτίας της ένταξής του σε οργανωμένες ομάδες που δεν ευνοούν την ανεξαρτησία του πνεύματος. Παράλληλα η εισβολή στην πολιτική εξουσία οργανωμένων συμφερόντων οξύνει την κρίση της Δημοκρατίας. Έτσι οδηγούμαστε σε κατάχρηση εξουσίας, καταστροφική τόσο για το άτομο όσο και για την πολιτεία. 2. Ποια είναι η σημαντικότερη αιτία της κρίσης του δημοκρατικού καθεστώτος στη σύγχρονη εποχή, σύμφωνα με το συγγραφέα του παραπάνω κειμένου; (Μόρια 5) Η κρίση του δημοκρατικού πολιτεύματος είναι αποτέλεσμα πολλών και ποικίλων παραγόντων. Ωστόσο τα σημαντικότερα αίτια είναι δύο: πρώτον η εξασθένιση της ελεύθερης πολιτικής σκέψης του σύγχρονου ανθρώπου και δεύτερον η διάσταση ανάμεσα στην πολιτική εξουσία και τη λαϊκή βούληση. Άλλωστε δεν πρέπει να ξεχνάμε πως θεμελιώδη ερείσματα του δημοκρατικού πολιτεύματος είναι η ύπαρξη πολιτών με κριτική δεινότητα και ελεύθερη βούληση, καθώς και η έκφραση της λαϊκής θέλησης μέσω της εκλεγμένης από το λαό πολιτικής εξουσίας. 3. «Η ελεύθερη προσωπικότητα έχει αντικατασταθεί σήμερα από οργανωμένες ομάδες, που δε θα την έβλαπταν και ίσως μάλιστα να διευκόλυναν την ανάπτυξή της, αν ήταν προσανατολισμένες από την πλειοψηφία των θελήσεων των ατόμων που τις αποτελούν και αφιερωμένες στην αποκλειστική υπηρεσία των ατόμων αυτών.»: Τι πιστεύετε ότι εννοεί ο συγγραφέας με τον όρο «οργανωμένες ομάδες»; Ποια είναι τα
3 χαρακτηριστικά των «ομάδων» αυτών που αναφέρει ο συγγραφέας στο παραπάνω απόσπασμα; Η ελεύθερη προσωπικότητα του σύγχρονου ανθρώπου έχει αντικατασταθεί από διάφορες οργανωμένες ομάδες που χειραγωγούν τη θέληση και τη σκέψη του με αποτέλεσμα να τον αλλοτριώνουν. Πρόκειται για ομάδες που κύριο χαρακτηριστικό τους έχουν την ομοιογένεια στην έκφραση, την απώλεια κριτικής σκέψης, την ομαδοποίηση στις επιλογές και τις αποφάσεις, το συσκοτισμό του πνεύματος, το θάνατο κάθε στοιχείου ατομικότητας και ελεύθερης βούλησης. Τέτοιες ομάδες θα μπορούσαν να είναι από τους φανατικούς οπαδούς μιας ποδοσφαιρικής ομάδας, έως τους φανατικούς πιστούς ενός θρησκευτικού ή πολιτικού δόγματος ή ακόμη χειρότερα τους ανίατα χειραγωγημένους από το ρεύμα του καταναλωτισμού που χαρακτηρίζει τις σύγχρονες κοινωνίες. 4. «Ενώ τις μέρες μας θα έπρεπε να περιμένουμε από την ανύψωση του μορφωτικού επιπέδου μια ανάπτυξη της ελεύθερης πολιτικής σκέψης δημαγωγία το έργο ισχυρών και συχνά ακατανίκητων παραγόντων»: Να χαρακτηρίσετε τη συλλογιστική πορεία στο απόσπασμα αυτό. Να προσδιορίσετε τη δομή του επιχειρήματος και να το αξιολογήσετε. Η συλλογιστική πορεία του επιχειρήματος είναι παραγωγική. Όσον αφορά τη δομή του επιχειρήματος το συμπέρασμα είναι: «Ενώ στις μέρες μας θα έπρεπε να περιμένουμε από την ανύψωση τουμορφωτικούεπιπέδουμια ανάπτυξη της ελεύθερης πολιτικής σκέψης, διαπιστώνουμε ότι, αντίθετα, περιορίζεται από αντίθετους παράγοντες.», ενώ οι προκείμενες προτάσεις: «Αυτό που διευκολύνει τη μεταμόρφωση των ατόμων σε όντα ετερόνομα, σε οργανωμένες μάζες, σε ομάδες μέσα στις οποίες οι περισσότεροι χάνουν ακόμα και τη σχετική ελευθερία τους, ενώ οι σπάνιοι που την διατηρούν μερικώς, άλλωστε αγωνίζονται να παρασύρουν τους άλλους εκεί που θέλουν. Εξαιτίας αυτής της ημιμάθειας, τα τεχνικά μέσα διάδοσης, ευρείας κι ανεξέλεγκτης, των πολιτικών ιδεών έχουν τη δυνατότητα να χαμηλώσουν, αντί να εξυψώσουν, το πνευματικό και πολιτικό επίπεδο των πολιτών, κάνοντας την εξαπάτηση και τη δημαγωγία έργο ισχυρών και συχνά ακατανίκητων παραγόντων.» Ο συλλογισμός είναι ορθός απόδειξη καθώς παρουσιάζει εγκυρότητα και αλήθεια. 5. Να γράψετε από ένα (1) συνώνυμο και ένα (1) αντώνυμο των παρακάτω λέξεων: Συνώνυμα Αντώνυμα πλειοψηφία πλειονότητα μειοψηφία ανάπτυξη πρόοδος παρακμή έμμεσος πλάγιος άμεσος οργανωμένα καθοδηγούμενα ανοργάνωτα συμφέροντα απρόσιτος άβατος προσιτός
4 6. Να γράψετε ένα άρθρο, που θα δημοσιευθεί στη σχολική εφημερίδα, και να αναφερθείτε στους κινδύνους που απειλούν σήμερα το δημοκρατικό πολίτευμα καθώς και τις απαραίτητες προϋποθέσεις για την εδραίωση της δημοκρατίας σ ολόκληρη την ανθρωπότητα. Το κείμενό σας να μην υπερβαίνει τις 500 600 λέξεις. (Μόρια 40) ΔΗΜΟΚΡΑΤΙΑ: ΠΑΝΑΚΕΙΑ Ή ΑΠΕΙΛΗ; Η κρίση που διέρχεται στη σύγχρονη εποχή το δημοκρατικό πολίτευμα προβληματίζει τους πολίτες αλλά και την πολιτική εξουσία. Το αρτιότερο και ίσως το πιο δίκαιο από τα μέχρι τώρα πολιτεύματα είναι αυτό της δημοκρατίας. Όπως όλοι γνωρίζουμε αναπτύχθηκε και καθιερώθηκε στην Αθήνα του Περικλή τον 5 ο αι. π. Χ. Έγινε το έρεισμα της τεράστιας πολιτιστικής ανάπτυξης της αθηναϊκής κοινωνίας, θέτοντας τα θεμέλια του διαλόγου και του ελληνικού δράματος. Ενσαρκώνει την ελευθερία και υλοποιεί την ισονομία και την ισοπολιτεία. Τι είναι όμως η δημοκρατία; Ο όρος δημοκρατία είναι σύνθετος. Τα δύο συνθετικά του δήμος και κράτος εξουσία, οδηγούν στο συμπέρασμα πως δημοκρατία είναι το πολίτευμα εκείνο όπου την εξουσία την κατέχει ο λαός. Ο όρος είναι αρχαιοελληνικός, μα πέρασε στην παγκόσμια ορολογία ως μια από τις πολυτιμότερες κατακτήσεις του ανθρώπου στον αγώνα του να οριοθετήσει τις πολιτικές και κοινωνικές του ανάγκες, για να θεμελιώσει σε στέρεες βάσεις τη συμβίωση των μελών μιας ανθρώπινης κοινότητας. Στην ευρύτερη έννοιά της δημοκρατία σημαίνει έναν τρόπο ζωής σε μια κοινωνία, ένα ήθος σύμφωνα με το οποίο ο πολίτης δεν περιορίζεται μόνο στο να μιλά για τη δημοκρατία, αλλά αγωνίζεται να καταστήσει τη δημοκρατία προσωπικό του βίωμα τόσο στη δημόσια όσο και στην ιδιωτική ζωή. Στην πιο περιορισμένη έννοιά του ο όρος υποδηλώνει ένα πολιτικό σύστημα διακυβέρνησης στο οποίο οιπολίτες έχουν την ευχέρεια να συμμετέχουν ανεμπόδιστα στις πολιτικές αποφάσεις, είτε οι ίδιοι (Άμεση Δημοκρατία), είτε δι αντιπροσώπων (Έμμεση Κοινοβουλευτική Δημοκρατία). Οι ερινύες της σημερινής Δημοκρατίας. Παρόλη την αξία της όμως, η δημοκρατία σήμερα γνωρίζει μια πρωτοφανή αλλά και επικίνδυνη κρίση. Τα αίτια πολλά και ο περιορισμένος χώρος ενός άρθρου αδυνατεί να τα καλύψει. Ωστόσο αξίζει να κάνουμε μια προσπάθεια! Ο τεχνοκρατικός πολιτισμός αποπροσανατολίζει το άτομο από τις πραγματικές του ανάγκες και το κατευθύνει στην επίτευξη υλικών στόχων. Το αποτέλεσμα είναι ο περιορισμός του ελεύθερου χρόνου και η αδιαφορία για τις συλλογικές διαδικασίες. Ο σημερινός πολίτης δεν ενδιαφέρεται πλέον για το «είναι» αλλά για το «έχειν». Η πνευματική και ηθική αλλοτρίωση που υφίσταται το άτομο τόσο από τα προϊόντα υποκουλτούρας, όσο και από τα τηλεοπτικά «σκουπίδια» συχνά των ΜΜΕ, συμβάλει στο σκοταδισμό και την αποχαύνωσή του. Η δημοκρατία όμως έχει ανάγκη από σκεπτόμενους και ελεύθερους πολίτες, είδος προς εξαφάνιση στη σημερινή εποχή. Άλλωστε η ανάπτυξη παθογενών κοινωνικών φαινομένων απειλεί όχι μόνο την ασφάλεια και την ελευθερία των πολιτών αλλά ακόμα και την ίδια την ύπαρξη
5 του δημοκρατικού πολιτεύματος. Η βία, η τρομοκρατία, ο φόβος, ο ρατσισμός, ο φανατισμός, η αναξιοκρατία, ο εθνικισμός, η ανεργία και πόσα άλλα μολύνουν την κοινωνία, την πολιτική εξουσία, τη συνείδηση και το ήθος των πολιτών και δυναμιτίζουν τα θεμέλια της δημοκρατίας. Ο διάλογος έχει αντικατασταθεί στις μέρες μας από τη διαφωνία, τις έριδες, την ειρωνεία, κάποτε ακόμα και από την επιθετική χειρονομία! Όμως ο διάλογος είναι το πιο θεμελιώδες έρεισμα της δημοκρατίας. Χωρίς αυτόν δημοκρατία δε νοείται. Μπορεί να υπάρξει Δημοκρατία σήμερα; Πρώτα και κυριότερο απ όλα είναι η ύπαρξη ελεύθερων σκεπτόμενων πολιτών. Είναι ανάγκη να διαμορφώνουμε πολίτες με κριτική ικανότητα, ευθύνη για την κοινωνία, πολιτική βούληση, γνώση αλλά και επιθυμία για συμμετοχή στα κοινά. Το θέμα είναι ποιος θα το κάνει αυτό. Όλοι μας! Η οικογένεια, το σχολείο, η κοινωνία, το κράτος, οι πολιτικοί, οι δημοσιογράφοι, όλοι μας έχουμε χρέος να διαμορφώσουμε τους μελλοντικούς πολίτες όχι μόνο της Ελλάδας, αλλά της Οικουμένης. Ο πολυκομματισμός, η πολιτική ελευθερία, η πολυφωνία, η ανιδιοτέλεια είναι σίγουρα απαραίτητες προϋποθέσεις για την ύπαρξη και τη διαιώνιση της δημοκρατίας. Τίποτα όμως δε θα γίνει εάν δεν έχουμε πολίτες συνειδητοποιημένους, που να ορθώνουν το ανάστημά τους μπροστά στα φθοροποιά φαινόμενα της εποχής μας. Για το λόγο αυτό όλοι μας ας στρέψουμε την προσοχή μας προς αυτήν την κατεύθυνση.