«Ο ρόλος του Υπευθύνου Π.Ε. Πώς εφαρμόστηκε στην πράξη;» Παπαϊωάννου Ιωάννα Υπεύθυνη Περιβαλλοντικής Εκπαίδευσης Δευτεροβάθμιας Εκπαίδευσης Αχαΐας Εισαγωγή Το κλειδί της εφαρμογής, της βιωσιμότητας και της διάχυσης των καινοτόμων Προγραμμάτων Περιβαλλοντικής Εκπαίδευσης είναι η διά ζώσης επικοινωνία, η εξατομίκευση στη στήριξη, η σχέση εμπιστοσύνης υπευθύνου και εκπαιδευτικού και η επιμόρφωση των εκπαιδευτικών με τη μορφή μικρών ομάδων σε βιωματικά εργαστήρια βάσει των εκφρασμένων εκπαιδευτικών αναγκών τους. Οι Υπεύθυνοι Περιβαλλοντικής Εκπαίδευσης υπηρετούν και υποστηρίζουν την Περιβαλλοντική Εκπαίδευση από τα πρώτα στάδια εμφάνισής στο ελληνικό σχολείο και από τις θεσμοθετημένες θέσεις τους από το1991. Ο θεσμός των Υπευθύνων Π.Ε. έχει υπηρετήσει με αξιοζήλευτο τρόπο τους τομείς της επιμόρφωσης και επαγγελματικής ανάπτυξης, της παραγωγής εκπαιδευτικού υλικού, της στήριξης των εκπαιδευτικών στα σχολεία τους, της εισαγωγής καινοτομιών στην εκπαίδευση, της συνεργασίας με τα Κέντρα Περιβαλλοντικής Εκπαίδευσης (ΚΠΕ) και το πιο σημαντικό πρόσφεραν μια ανάσα αισιοδοξίας και αυτονομίας στους εκπαιδευτικούς, όλων των ειδικοτήτων, καλλιεργώντας το συναίσθημα ότι δεν είναι μόνοι τους. Ο ρόλος του Υπεύθυνου Π.Ε Το ενεργό παιδαγωγικό διδακτικό πλαίσιο της Π.Ε. έχει μπολιάσει συνολικά την εκπαιδευτική πράξη με καινοτόμες εκπαιδευτικές προσεγγίσεις και συνέβαλε καθοριστικά στο να διαμορφωθούν νέες αντιλήψεις για την εκπαιδευτική διαδικασία στην εκπαίδευση. Διπλός είναι ο ρόλος του Υπευθύνου Π.Ε. Είναι Καθοδηγητικός συντονιστικός και ταυτόχρονα Συμβουλευτικός εμψυχωτικός. Ο διπλός ρόλος του Υπεύθυνου Π.Ε. αν και δεν έχει αναγνωρισθεί θεσμικά- έχει συμβάλλει ιδιαίτερα στη σταδιακή μύηση μεγάλου αριθμού εκπαιδευτικών σε ενεργητικές και βιωματικές εκπαιδευτικές μεθόδους. 1. Καθοδηγητικός συντονιστικός Οι Υπεύθυνοι Π.Ε είναι το σημείο αναφοράς για τους εκπαιδευτικούς και ως συντονιστές υποστηρίζουν τη σταδιακή προσέγγιση της γνώσης από αυτούς, μέσα από μια συνεχή, δυναμική αλληλεπίδραση μαζί τους με στοιχεία αλληλοεκτίμησης και αλληλοαξιοποίησης. Επειδή ακριβώς η φιλοσοφία και μεθοδολογία των προγραμμάτων Π.Ε. δεν είναι στη βασική εκπαίδευση των εκπαιδευτικών, οι Υπεύθυνοι συστηματικά ανέλαβαν επιμορφωτικές δράσεις: Διοργάνωσαν και δίδαξαν σε Σεμινάρια, Ημερίδες, Συνέδρια, Επιμορφωτικές συναντήσεις με παιδαγωγικές ομάδες εκπαιδευτικών στις σχολικές μονάδες, όπως προβλέπεται από το πλαίσιο των αρμοδιοτήτων τους. Το επιμορφωτικό έργο δεν είχε μόνο τη μορφή εισηγήσεων, αλλά και βιωματικών εργαστηρίων, για την αποτελεσματικότερη πρόσληψη της παρεχόμενης ενδοϋπηρεσιακής εκπαίδευσης. Οι Υπεύθυνοι Π.Ε. συνετέλεσαν στη επιμόρφωση και επαγγελματική εξειδίκευση των εκπαιδευτικών και αυτό αναγνωρίζεται από όλους. Στην έρευνα του ΟΕΠΕΚ (Νοέμβριος 2008) διαβάζουμε ότι: «Σχετικά με την καταλληλότητα του φορέα επιμόρφωσης το Υπουργείο Παιδείας αποτελεί την πρώτη προτίμηση ων εκπαιδευτικών. Ακολουθεί ο/η Υπεύθυνος/η Περιβαλλοντικής Εκπαίδευσης, τα ΑΕΙ, οι σχολικοί σύμβουλοι και τα ΠΕΚ.
Σχετικά χαμηλά στις προτιμήσεις κατατάσσονται οι ιδιωτικοί φορείς που ασχολούνται με την Περιβαλλοντική Εκπαίδευση και ο Σύλλογος εκπαιδευτικών. Τελευταίος στην ιεράρχηση των προτεραιοτήτων ως φορέας επιμόρφωσης κρίνεται το σχολείο» Οι 24.247 ανθρωπο επιμόρφωσης στην Περιβαλλοντική Εκπαίδευση των εκπαιδευτικών Δευτεροβάθμιας Εκπαίδευσης του νομού Αχαΐα (για την πενταετία 2005-2010) σίγουρα δεν είναι το μοναδικό παράδειγμα, αλλά μια μόνο ένδειξη για το τι συμβαίνει σε κάθε νομό. Την πενταετία 2005-2010, στο Νομό Αχαΐας,. επιμορφώθηκαν 1450 εκπαιδευτικοί Δευτεροβάθμιας Εκπαίδευσης σε 131 σεμινάρια. 58 από τα σεμινάρια ήταν Σεμινάρια Μεθοδολογίας, ενώ 78 ήταν Θεματικά Σεμινάρια. Τα σεμινάρια ήταν κυρίως ενεργητικής μάθησης (με βιωματικές μεθόδους και τεχνικές) και ελάχιστα καθαρά παραδοσιακών τρόπων μάθησης (με διαλέξεις).(πίνακας 1) Η επιμόρφωση έγινε σε εθελοντική βάση για τους επιμορφωτές και τους επιμορφούμενους. Επιμόρφωση Β/θμιας Εκπαίδευσης Σεμινάρια Μεθοδολογίας 7 Θεματικά Σεμινάρια 8 Ενεργητικές Παραδοσιακές Ενεργητικές Παραδοσιακές Σχολ.Έτος Σύνολο ωρών Σύνολο ωρών Σύνολο ωρών 2005-6 13 236 140 2410 0 0 0 5 79 64 790 9 410 45 2045 2006-7 14 349 158 3320 0 0 0 8 127 132 1620 9 294 66 4380 2007-8 5 102 76 1347 0 0 0 12 118 194 1145 5 140 25 700 2008-9 15 189 103 1007 0 0 0 12 160 183 2294 5 115 24 560 2009-10 11 153 140 1349 0 0 0 5 59 80 830 3 70 20 450 ΣΥΝΟΛΟ 58 1029 617 9433 0 0 0 42 543 653 6679 31 1029 180 8135 Πίνακας 1: Επιμόρφωση Δευτεροβάθμιας Εκπαίδευσης (είδη σεμιναρίων) 97 Σεμινάρια οργάνωσαν οι Υπεύθυνοι Π.Ε. ή τα συνδιοργάνωσαν οι Υπεύθυνοι Π.Ε Δευτεροβάθμιας Εκπαίδευσης με τους Υπευθύνους Π.Ε. Πρωτοβάθμιας Εκπαίδευσης ή με τα ΚΠΕ (Πίνακας 2). Τα υπόλοιπα 34 σεμινάρια διοργάνωσαν τα ΚΠΕ. Σεμινάρια Υπευθύνων Β/θμιας Σεμινάρια κοινά Α/θμιας και Β/θμιας Σεμινάρια κοινά με ΚΠΕ αριθμός σεμινα ρίων εκπ/κοί Ανθρωπο αριθμός σεμινα ρίων εκπ/κοί Ανθρωπο αριθμός σεμινα ρίων εκπ/κοί Ανθρωπο 63 313 1585 11006 24 179 595 4582 10 185 261 5010 Πίνακας 2: Φορείς επιμόρφωσης εκπαιδευτικών Δευτεροβάθμιας Εκπαίδευσης Το μεγάλο επιμορφωτικό έργο που επιτελείται από τους Υπευθύνους ΠΕ πραγματοποιείται χωρίς ουσιαστική χρηματοδότηση. Τα σεμινάρια, τα οποία οργάνωσαν ή συνδιοργάνωσαν οι Υπεύθυνοι Π.Ε έχουν αξιολογηθεί ως πολύ καλά, από το σύνολο σχεδόν των εκπαιδευτικών που τα
παρακολούθησαν, με αξιολόγηση σε τρία επίπεδα: γνωστικό- συναισθηματικόψυχοκινητικό. Τα κυριότερα θετικά στοιχεία που αναφέρουν οι εκπαιδευτικοί για την επιμορφωτική δράση των Υπευθύνων Π.Ε είναι: η συχνή ενημέρωση, οι προγραμματισμένες συναντήσεις, η συνέχεια συνέπεια, η ευελιξία, η άριστη επιστημονική κατάρτιση, η επιμόρφωση εκτός αίθουσας, η μετάδοση τεχνογνωσίας, η πρακτική εξάσκηση, ο συντονισμός ομάδων, η σωστή καθοδήγηση, η ευρύτητα πνεύματος- επικοινωνία, η ολιστική προσέγγιση, η διαθεματικότητα, η βιωματική προσέγγιση, η συμμετοχή έμπειρων εκπαιδευτικών στην επιμόρφωση, το δίκτυο συναδέλφων συνεργατών, η ανταλλαγή απόψεων, η προσωπική επαφή, η ενθάρρυνση στήριξη, η ανατροφοδότηση και η ενίσχυση αυτοπεποίθησης Ενώ ως μόνο αρνητικό στοιχείο αναφέρεται η μικρή διάρκεια 2. Συμβουλευτικός - εμψυχωτικός Οι καινοτομίες κατά κανόνα δεν περνούν στη σχολική πραγματικότητα αυτόματα, χωρίς δυσκολίες και κυρίως χωρίς την υποστήριξη των εκπαιδευτικών της δράσης. Ο συμβουλευτικός εμψυχωτικός ρόλος των Υπευθύνων Π.Ε. διαδραμάτισε πρωτοπόρο και υποστηρικτικό ρόλο στην επιτυχημένη εφαρμογή του θεσμού της Περιβαλλοντικής Εκπαίδευσης. Οι Υπεύθυνοι Περιβαλλοντικής Εκπαίδευσης είναι το σημείο αναφοράς και οι εμψυχωτές όλων των συναδέλφων που στηρίζουν και υπηρετούν εθελοντικά το θεσμό της Π.Ε. Αυτό αποτυπώνεται στις «Ατομικές Εκθέσεις» των εκπαιδευτικών που οι Υπεύθυνοι Π.Ε. Δευτεροβάθμιας Εκπαίδευσης Αχαΐας συγκεντρώνουν στο τέλος κάθε σχολικής χρονιάς από τους εκπαιδευτικούς που υλοποίησαν πρόγραμμα Π.Ε. Η ποσοτική και ποιοτική αυτή αξιολόγηση (για την πενταετία 2005-2010) παρουσιάζεται παρακάτω(440 εκπαιδευτικοί συμμετείχαν στην έρευνα): 1. ΠΟΣΟΤΙΚΗ ΑΞΙΟΛΟΓΗΣΗ Οι Υπεύθυνοι σας βοήθησαν στο σχεδιασμό του προγράμματός σας; 300 250 200 150 100 50 0 παρα πολύ πολύ μέτρια λίγο καθόλου Οι Υπεύθυνοι σας παρείχαν εκπαιδευτικό υλικό για το πρόγραμμά σας; 300 250 200 150 100 50 0 παρα πολύ πολύ μέτρια λίγο καθόλου
Οι Υπεύθυνοι σας στήριξαν σε ζητήματα μεθοδολογίας; 250 200 150 100 50 0 παρα πολύ πολύ μέτρια λίγο καθόλου 2. ΠΟΙΟΤΙΚΗ ΑΞΙΟΛΟΓΗΣΗ Για την ποιοτική αξιολόγηση του έργου των εκπαιδευτικών ζητήθηκαν «Οι κυριότερες θετικές και αρνητικές εντυπώσεις, απόψεις από τη συνεργασία σας με τους Υπεύθυνους Π.Ε σχετικά με: το ρόλο σας ως εκπαιδευτικού, το πρόγραμμα Π.Ε., το μάθημα σας και το σχολείο. Αρνητικές εντυπώσεις δεν καταγράφηκαν, εκτός της μικρής χρηματοδότησης Στις θετικές εντυπώσεις καταγράφηκαν: Σχετικά με τη συνεργασία τους με τους Υπεύθυνους Π.Ε. και το ρόλο τους ως εκπαιδευτικού Ένοιωσα περισσότερο παιδαγωγός, (οι υπεύθυνοι είναι) εμψυχωτές, συντονιστές, διευκολυντικοί, επεξηγηματικοί, αρμονική συνεργασία, έμαθα νέα μεθοδολογία, άμεση ενημέρωση, πληροφόρηση, συνεχής επιμόρφωση, (μας παρείχαν) βοήθεια στη συνεργασία με φορείς, ευκαιρίες για επιμόρφωση, (μας ενθάρρυναν για )συνεχή αυτοαξιολόγηση Σχετικά με τη συνεργασία τους με τους Υπεύθυνους Π.Ε. και το Πρόγραμμα Π.Ε Βοήθεια στο σχεδιασμό, στήριξη στην υλοποίηση, βοήθεια στην παρουσίαση του προγράμματος, προτάσεις για δραστηριότητες, ιδέες για θεματολογία, μας παρείχαν βιβλιογραφία και άλλες πηγές, υλικό και ιδέες για καινοτόμες δράσεις, διευκόλυνση στην επαφή με φορείς, διαμεσολάβηση στην επαφή με άλλα σχολεία, δυνατότητα συμμετοχής σε φεστιβάλ και μαθητικά συνέδρια, βοήθεια στην επαφή με τα ΚΠΕ, (είναι) πρακτικοί και όχι τυπολάτρες (εφάρμοσαν) συνεχή αξιολόγηση με ανατροφοδοτικό χαρακτήρα, (μας βοήθησαν στην )αντιμετώπιση δυσκολιών και την ανάπτυξη ομαδικού πνεύματος, άψογη συνεργασία για οτιδήποτε προκύψει στη διάρκεια της χρονιάς και τους ζητηθεί βοήθεια Σχετικά με τη συνεργασία τους με τους Υπεύθυνους Π.Ε. και το μάθημά τους (με ενέπνευσαν) για να εισάγω στη διδασκαλία νέες μεθόδους, (με τη βοήθειά τους)εμπλούτισα διαθεματικά τα μαθήματά μου,
με βοήθησαν να έρθω πιο κοντά στα παιδιά ακόμα και στα μαθήματά μου, (μου υπέδειξαν) νέα μεθοδολογία για την προσέγγιση των δικών μου μαθημάτων, βοήθεια στη σύνδεση της Περιβαλλοντικής με τα γνωστικά αντικείμενα, (με βοήθησαν στη) βελτίωση της απόδοσής μου, εμπνέομαι για να εφαρμόζω ομαδική εργασία, (μου έδωσαν) ευαισθητοποίηση και κίνητρα, πρόθυμοι να μου δώσουν υλικό, μου το δανείζουν και το επεξηγούν, (συνεργάζονται στην)εύρεση συσχέτισης με το μάθημα Σχετικά με τη συνεργασία τους με τους Υπεύθυνους Π.Ε. και το Σχολείο Μας έδωσαν τη δυνατότητα να μιλήσουμε για την αληθινή ζωή, με τη βοήθειά τους τα παιδιά λειτούργησαν σαν ομάδα και είδαν με ανεκτικότητα και τις υπόλοιπες απαιτήσεις του σχολείου, βοήθησαν στην προβολή του σχολείου και στη συνεργασία του σχολείου με φορείς, μας ενέπνευσαν εξωστρέφεια, άνοιγμα στην κοινωνία και ευαισθητοποίηση για το περιβάλλον, βοήθησαν στη βελτίωση σχέσεων μαθητών εκπαιδευτικών, δημιουργούν «ρωγμές» στο ιεραρχικό σχολείο, συμμετέχουν στη δημιουργία πυρήνων εκπαιδευτικών αλλαγών «από κάτω προς τα πάνω», είχαμε άριστη συνεργασία, μας βοήθησαν στην απόκτηση εξοπλισμού μετά από προγράμματα, η επίσκεψη των Υπευθύνων στο σχολείο επιδρά θετικά όχι μόνο στους μαθητές αλλά και στους άλλους εκπαιδευτικούς και στον Διευθυντή. Από τις προσωπικές απόψεις, και τα σχόλια που διατυπώνουν οι ίδιοι οι εκπαιδευτικοί ξεχωρίσαμε : «η ανατροφοδότηση από τους Υπεύθυνους, υλική και ηθική θεωρώ ότι είναι καταλυτική για την ποιότητα της εξέλιξης της περιβαλλοντικής εκπαίδευσης» Φιλόλογος, 3 έτη «.Ο/Η Υπεύθυνος/η Περιβαλλοντικής Εκπαίδευσης είναι ο συντονιστής, ο άνθρωπος που ενθαρρύνει την ανάπτυξη της περιβαλλοντικής αγωγής. Δεν μπορώ να φανταστώ την Π.Ε. χωρίς Υπευθύνους στο Νομό» Φυσικής Αγωγής, 23 έτη «Οι Υπεύθυνοι Π.Ε. είναι μια σταθερή πηγή έμπνευσης για εμάς τους εκπαιδευτικούς που προσπαθούμε να εφαρμόζουμε την ομαδική δουλειά, τη διαθεματικότητα και την εισαγωγή νέων μεθόδων στα προγράμματα αλλά και στη διδασκαλία μας» Φυσικός,23 έτη «Ο ρόλος του Υπεύθυνου Π.Ε. κρίνεται θετικός όχι μόνο για τους συναδέλφους που κάνουν πρόγραμμα Π.Ε. αλλά και για τους υπόλοιπους. Μπορούν να βρουν σημαντική βοήθεια στο εκπαιδευτικό τους έργο αφού οι Υπεύθυνοι μπορούν να τους στηρίξουν με μεθοδολογία, υλικό, κατευθυντήριες γραμμές διδασκαλίας, πληροφόρηση» Χημικός 7 έτη «Μας δίνετε μεγάλη βοήθεια στα προγράμματα και μας κάνετε να νοιώθουμε ότι είστε δικοί μας άνθρωποι, ότι είστε εκεί για εμάς και τους μαθητές μας. Απαραίτητος ο ρόλος του Υπεύθυνου Π.Ε. Χωρίς αυτόν θα σβήσει η περιβαλλοντική εκπαίδευση» Θεολόγος, 24 έτη «Χωρίς τον/την Υπεύθυνο/η, ο δρόμος προς την υλοποίηση και την εδραίωση της εκπαιδευτικής αλλαγής σε κάθε σχολική μονάδα είναι πολύ πιο δύσκολος, πολύ πιο μοναχικός και ως εκ τούτου πολύ πιο επισφαλής» Φυσικός, 28 έτη
Συμπερασματικά Ο θεσμός των Υπευθύνων Σχολικών Δραστηριοτήτων στις Διευθύνσεις Α/θμιας & Β/θμιας Εκπαίδευσης της χώρας λειτουργεί με επιτυχία για μια εικοσαετία (από το 1991) και κατά γενική ομολογία έχει συμβάλει αποφασιστικά στην εισαγωγή και εδραίωση σε σημαντική κλίμακα καινοτόμων εκπαιδευτικών πρακτικών διαθεματικής, βιωματικής και ενεργητικής μάθησης στο σημερινό σχολείο. Στην ουσία οι Υπεύθυνοι Π.Ε. αποτελούν μια κατηγορία εκπαιδευτικών με παιδαγωγική κατάρτιση και εμπειρία στην εισαγωγή καινοτόμων εκπαιδευτικών προγραμμάτων στο παραδοσιακό σχολείο μας. Στο τέλος κάθε σχολικής χρονιάς οι Υπεύθυνοι Περιβαλλοντικής Εκπαίδευσης αποστέλλουν στο Υπουργείο Παιδείας απολογιστικά στοιχεία στα οποία καταγράφεται ο αριθμός των προγραμμάτων, ο αριθμός των εκπαιδευτικών και μαθητών που υλοποίησαν τα προγράμματα, ο αριθμός σεμιναρίων και επιμορφούμενων εκπαιδευτικών, οι συνεργασίες με τους φορείς και οι εκδηλώσεις για τη δημοσιοποίηση των δράσεων των σχολείων. Δυστυχώς από το 1991 έως σήμερα τα στοιχεία αυτά απλά έφταναν στο Υπουργείο Παιδείας - ΣΕΠΕΔ και κανείς δεν ασχολήθηκε ποτέ να τα αξιολογήσει. Γιατί αν αυτό είχε συμβεί, τότε θα ήταν ξεκάθαρο στους εκάστοτε αρμοδίους το σημαντικό έργο που επιτελούν οι Υπεύθυνοι Περιβαλλοντικής Εκπαίδευσης σε διοικητικό, επιμορφωτικό και υποστηρικτικό επίπεδο, προς τους εκπαιδευτικούς. Η διατήρηση και αναβάθμιση του θεσμού του Υπευθύνου είναι αναγκαία καθώς είναι ο συνδετικός κρίκος μεταξύ Εκπαιδευτικού και ευρύτερης εκπαιδευτικής κοινότητας (άλλοι εκπαιδευτικοί, ΚΠΕ, τοπική κοινωνία, άλλοι εκπαιδευτικοί φορείς, ΜΚΟ ). Ενώ, στις εγκυκλίους του ΥΠΔΒΜΘ. που αποστέλλονται κάθε σχολική χρονιά αναφέρεται σαφώς ότι ο Υπεύθυνος ΠΕ επιμορφώνει τους εκπαιδευτικούς σε θέματα ΠΕ, το εκπαιδευτικό επιμορφωτικό διδακτικό έργο του, ανακόλουθα, δεν κατοχυρώνεται θεσμικά και δεν αναγνωρίζεται, παρόλο που αποτελεί πάγιο αίτημα πολλών χρόνων. Επομένως η απόδοση διδακτικής εμπειρίας στους υπεύθυνους είναι απλώς η αποκατάσταση του αυτονόητου, τίποτε άλλο! Ζητάμε την αναβάθμιση του θεσμού: Προκήρυξη θέσης Υπευθύνων αλλά ως θέση στελέχους ανά Διεύθυνση Εκπαίδευσης.