ΕΝΤΟΠΙΣΜΟΣ-ΟΡΙΟΘΕΤΗΣΗ ΠΕΡΙΟΧΩΝ ΕΚΦΟΡΤΙΣΗΣ ΓΛΥΚΟΥ ΝΕΡΟΥ ΚΑΙ ΠΑΡΑΚΤΙΩΝ ΖΩΝΩΝ ΥΦΑΛΜΥΡΙΝΣΗΣ ΜΕ ΤΗΝ ΧΡΗΣΗ ΔΟΡΥΦΟΡΙΚΩΝ ΕΙΚΟΝΩΝ LANDSAT-5/ΤΜ. ΘΕΟΔΩΡΟΣ ΑΣΤΑΡΑΣ 1 ΚΑΙ ΔΗΜΗΤΡΙΟΣ ΟΙΚΟΝΟΜΙΔΗΣ 2 Σύνοψη: Η υφαλμύρινση είναι ένα γνωστό υδρογεωλογικό φαινόμενο το οποίο προκαλεί προβλήματα στις καλλιέργειες, ιδιαίτερα σε συγκεκριμένες παράκτιες περιοχές. Επίσης, γνωστό είναι και το φαινόμενο της εκφόρτισης σημαντικών ανεκμετάλλευτων ποσοτήτων γλυκού νερού σε παράκτιες περιοχές. Στην παρούσα εργασία, επιχειρείται μία προσέγγιση του προβλήματος της υφαλμύρινσης με την βοήθεια των δορυφορικών εικόνων LANDSAT-5/TM (διακριτικής ικανότητας 30 μ.). Με την κατάλληλη επεξεργασία/βελτίωση των παραπάνω εικόνων εντοπίζονται παράκτιες περιοχές στο νομό Πιερίας στις οποίες παρουσιάζεται το παραπάνω πρόβλημα. Επίσης, με τη βοήθεια της φασματικής ζώνης ΤΜ6 (θερμική υπέρυθρη) του δορυφόρου LANDSAT-5, εντοπίζονται θέσεις στην περιοχή του κόλπου της Ιτέας όπου παρατηρείται το φαινόμενο της υποθαλάσσιας εκφόρτισης γλυκού νερού. Για την επεξεργασία των παραπάνω δορυφορικών εικόνων χρησιμοποιήθηκε το λογισμικό EASI/PACE. Τα παραπάνω αποτελέσματα μπορούν να βοηθήσουν τους υδρογεωλόγους να εντοπίσουν παράκτιες περιοχές όπου παρατηρείται το φαινόμενο της υφαλμύρινσης και των υποθαλάσσιων εκφορτίσεων γλυκού νερού. Abstract: The salt water intrusion in coastal areas is a hydrogeological issue which causes problems to cultivation. One other hydrogeological issue, is the discharge of significant unused quantities of ground water, in coastal areas. During this study, efforts took place to detect and delineate these coastal areas with the help of LANDSAT-5/TM satellite images (30 m. resolution). With certain processing of the above images, areas which are suffering from salinity, are located in the coastal areas of Pieria prefecture. Furthermore, with the help of the TM6 band (thermal infrared), of LANDSAT-5 satellite, fresh water springs were also detected in the coastal areas, of the Golf of Itea. The EASI/PACE software was used for the digital image processing of the above images. The above findings can help hydrogeologists to locate areas suffering from salt water intrusion and coastal areas where ground water discharge takes place. Λέξεις κλειδιά: Τηλεπισκόπηση, εικόνες LANDSAT-5/ΤΜ, εκφόρτιση γλυκού νερού, υφαλμύρινση, Πιερία, Ιτέα. Key-words: Remote Sensing, LANDSAT-5/TM images, ground water discharge, salt water intrusion. Pieria, Itea. 1. ΣΚΟΠΟΣ ΤΗΣ ΕΡΓΑΣΙΑΣ Σκοπός της παρούσης εργασίας είναι να καταδειχθεί η χρήση των επεξεργασμένων δορυφορικών εικόνων, στον εντοπισμό α) υποθαλάσσιων περιοχών όπου παρατηρούνται φαινόμενα εκφόρτισης γλυκού νερού και β) περιοχών που αντιμετωπίζουν πρόβλημα υφαλμύρινσης. Τα παραπάνω φαινόμεναπροβλήματα, παρατηρούνται σε διάφορες περιοχές του Ελληνικού χώρου (Παυλάκης 1989, Τζιμούρτας κ.α. 1997, Petalas and Diamantis 1999, Πεταλάς κ.α. 1999, Μονόπωλης κ.α. 1997, 1999). 2. ΥΛΙΚΑ ΚΑΙ ΜΕΘΟΔΟΣ ΕΡΕΥΝΑΣ Στην παρούσα εργασία χρησιμοποιήθηκαν τα εξής διαθέσιμα δεδομένα: α) δορυφορικές εικόνες LANDSAT-5/TM β) τοπογραφικοί χάρτες της Γεωγραφικής Υπηρεσίας Στρατού (Γ.Υ.Σ.), κλίμακας 1:50.000, Φύλλο Κατερίνη, (1970) και Φύλλο Ιτέα, (1974), γ) γεωλογικοί χάρτες του Ι.Γ.Μ.Ε., κλίμακας 1:50.000, Φύλλο Κατερίνη, (1986) και Φύλλο Γαλαξείδιον (1962) και δ) λογισμικό ψηφιακής ανάλυσης εικόνων. Όλες οι διαθέσιμες εικόνες προέρχονται από τον δορυφόρο LANDSAT-5, διακριτικής ικανότητας 30 μέτρων (πλην της φασματικής ζώνης 6, η οποία έχει διακριτική ικανότητα 120 μ.). Συγκεκριμένα χρησιμοποιήθηκαν: α) δύο δορυφορικές εικόνες της περιοχής Πιερίας με ημερομηνίες λήψεως 10-04-1986 και 21-08-1999 και β) μία δορυφορική εικόνα της περιοχής Ιτέας με ημερομηνία λήψεως 22-05-1986. Η ψηφιακή επεξεργασία των παραπάνω εικόνων έγινε σε υπολογιστικό σύστημα Pentium III, χρησιμοποιώντας το λογισμικό ψηφιακής ανάλυσης εικόνας EASI/PACE v. 6.1 (1996). --------------------------------------------------------------------------------------------------------------------------------------------------- ΕΝΤΟΠΙΣΜΟΣ-ΟΡΙΟΘΕΤΗΣΗ ΠΑΡΑΚΤΙΩΝ ΖΩΝΩΝ ΥΦΑΛΜΥΡΙΝΣΗΣ ΚΑΙ ΕΚΦΟΡΤΙΣΗΣ ΓΛΥΚΟΥ ΝΕΡΟΥ ΜΕ ΤΗΝ ΧΡΗΣΗ ΔΟΡΥΦΟΡΙΚΩΝ ΕΙΚΟΝΩΝ LANDSAT. 1 Καθηγητής Γεωλογίας Α.Π.Θ., Τμήμα Γεωλογίας, Τομέας Φυσικής και Περιβαλλοντικής Γεωγραφίας Α.Π.Θ., 540 06, Θεσσαλονίκη (astaras@geo.auth.gr) 2 Δρ. Γεωλόγος, Τμήμα Γεωλογίας, Τομέας Φυσικής και Περιβαλλοντικής Γεωγραφίας Α.Π.Θ. 540 06, Θεσσαλονίκη (oikonomi@geo.auth.gr) 337
Η ψηφιακή επεξεργασία εικόνας περιλάμβανε ποικίλες τεχνικές ενίσχυσης της εικόνας, έτσι ώστε αυτή να βελτιωθεί και να είναι κατάλληλη για οπτική ανάλυση. Οι τεχνικές αυτές περιλαμβάνουν: α) την ενίσχυση της εικόνας (enhancement), β) τους λόγους φασματικών ζωνών, γ) την ανάλυση κυρίων συνιστωσών (Principal Component Analysis/PCA), δ) την χρησιμοποίηση φίλτρων, και ε) την σύνθεση ψευδοέγχρωμων εικόνων (False Colour Composites/FCC) (Gupta, 1991, Drury, 1993, Sabins, 1997). Στην παρούσα εργασία χρησιμοποιήθηκαν όλες οι παραπάνω τεχνικές, αυτές όμως που έδωσαν τα καλύτερα αποτελέσματα ήταν η ενίσχυση της εικόνας μέσω αλγορίθμων του λογισμικού EASI/PACE (equal και square root contrast stretch/ενίσχυση της αντίθεσης με ισοκατανομή των τιμών και ενίσχυση της αντίθεσης με εξίσωση τετραγωνικής ρίζας) και η ανάλυση κυρίων συνιστωσών. 3. ΠΕΡΙΒΑΛΛΟΝΤΑ ΤΩΝ ΠΕΡΙΟΧΩΝ ΜΕΛΕΤΗΣ A) Περιοχή Ιτέας Στην παράκτια περιοχή της Ιτέας, έχουμε ένα θαλάσσιο περιβάλλον, αυτό του κόλπου της Ιτέας, γύρω από το οποίο, στην ξηρά, απαντούν ασβεστόλιθοι και κροκαλοπαγή ασβεστολιθικής προέλευσης (Σχ. 1). B) Περιοχή Πιερίας Στην περιοχή της Πιερίας, έχουμε μία παραθαλάσσια, σχεδόν επίπεδη περιοχή στην οποία απαντώνται άργιλοι, αργιλούχοι άμμοι και πηλοί (Σχ. 1). Το χρώμα των αποθέσεων αυτών είναι μαύρο, εξαιτίας της οργανικής ύλης που περιέχουν και που προέρχεται από τα ελώδη φυτά (γεωλογικός χάρτης ΙΓΜΕ κλίμακας 1:50.000, φύλλο «Κατερίνη», 1986) 4. ΑΝΑΛΥΣΗ ΚΑΙ ΑΠΟΤΕΛΕΣΜΑΤΑ A. ΠΕΡΙΟΧΗ ΙΤΕΑΣ Η παράκτια περιοχή του κόλπου της Ιτέας, καλύπτεται κατά μεγάλο μέρος από ασβεστολιθικά πετρώματα τα οποία ως γνωστόν χαρακτηρίζονται από δευτερογενές πορώδες, το οποίο δημιουργείται λόγω τεκτονικής αλλά και διαλύσεως των πετρωμάτων αυτών κατά μήκος τεκτονικών ασυνεχειών (Gupta, 1991). Ως αποτέλεσμα, το επιφανειακό νερό κατέρχεται στους βαθύτερους ορίζοντες και τελικά εμφανίζεται εντός της θάλασσας με την μορφή υποθαλάσσιων πηγών (Σχ. 2). Όπως είναι γνωστό, το θαλασσινό νερό είναι πυκνότερο, λόγω των διαλυμένων αλάτων σε αυτό, οπότε λόγω της διαφοράς πυκνότητας, με το γλυκό νερό, το θαλασσινό νερό βυθίζεται και το γλυκό νερό ανέρχεται στην επιφάνεια της θάλασσας, «απλώνεται» και σχηματίζει «κηλίδες» γλυκού νερού (fresh water plumes) (Astaras, 2001). Για τον εντοπισμό αυτών των επιφανειακών «υδατοκηλίδων» οι οποίες παρουσιάζουν και διαφορετική (χαμηλότερη) θερμοκρασία από το επιφανειακό νερό της θάλασσας, χρησιμοποιήθηκε η θερμική φασματική ζώνη του Θεματικού Χαρτογράφου (ΤΜ6), η οποία ενισχύθηκε με τη χρήση του αλγόριθμου equal του λογισμικού EASI/PACE. Το αποτέλεσμα της εφαρμογής του αλγορίθμου αυτού στην αρχική ΤΜ6 εικόνα, είναι η δημιουργία της εικ. 1, όπου οι τιμές του τεφρού χρώματος ισοκατανέμονται μεταξύ 0 (μαύρο) και 255 (λευκό). Έτσι, με τη χρήση της επεξεργασμένης εικόνας ΤΜ6 έγινε ο εντοπισμός περιοχών της επιφάνειας της θάλασσας που παρουσιάζουν χαμηλότερες θερμοκρασίες από τις γειτονικές τους, δηλαδή εμφανίζουν σκουρότερες αποχρώσεις του τεφρού χρώματος, οι οποίες έχουν σχέση με περιοχές εκφόρτισης γλυκού νερού, όπως αυτές φαίνονται στην Θέση 1 (εικ. 1 και φωτ. 1 και 2) και στην Θέση 2, λίγο νοτιότερα (εικ. 1 και φωτ. 3). Οι θέσεις αυτές συμπίπτουν με τις προεκτάσεις γνωστών τεκτονικών γραμμών, όπως προκύπτει και από τον γεωλογικό χάρτη (Σχ. 1), γεγονός το οποίο επιβεβαιώνει την παραπάνω σκέψη. 338
Σχ. 1: Γεωλογικός χάρτης της περιοχής μελέτης (φύλλο Γαλαξείδιον, ΙΓΜΕ 1962), στον οποίο φαίνονται οι θέσεις 1 και 2 (O~). Fig. 1: Geological map of the study area, on which, sample areas 1 and 2 (O~) are located. 339
Σχ. 2: Δημιουργία υποθαλάσσιων εκφορτίσεων γλυκού νερού (Gupta, 1991). Fig. 2: Representation of ground water discharge in coastal areas (Gupta, 1991). Εικόνα 1: Επεξεργασμένη δορυφορική εικόνα ΤΜ6 θερμική ζώνη) του δορυφόρου LANDSAT-5 (λήψης 22-05-1986), της περιοχής μελέτης, στην οποία φαίνονται οι θέσεις 1 και 2 (O~). Image 1: Processed TM6 band (thermal infrared image) of the LANDSAT-5 satellite (acquisition date 22-05-1986), of the study area, on which, sample areas 1 and 2 (O~) are located. 340
Φωτ. 1: Θέση 1: Υποθαλάσσιες-παράκτιες εκφορτίσεις γλυκού νερού στην Θέση 1, εντός της κόκκινης διακεκομμένης γραμμής (βλ. εικ. 1). Phot. 1: Ground water-coastal discharge, in sample area no 1, inside the red dashed line (see image 1). Φωτ. 2: Κοντινή άποψη των υποθαλάσσιων-παράκτιων εκφορτίσεων γλυκού νερού, στην Θέση 1, εντός της κόκκινης διακεκομμένης γραμμής. Phot. 2: Close view of ground water-coastal discharge, in sample area no 1, inside the red dashed line. 341
Φωτ. 3: Υποθαλάσσιες-παράκτιες εκφορτίσεις γλυκού νερού στην Θέση 2, εντός της κόκκινης διακεκομμένης γραμμής (βλ. εικ. 1). Phot. 3: Ground water-coastal discharge, in sample area no 2, inside the red dashed line (see image 1). B. ΠΕΡΙΟΧΗ ΠΙΕΡΙΑΣ Όπως φαίνεται στo Σχ.3 (ΙΓΜΕ, 2000), στην περιοχή Πιερίας παρατηρείται έντονα το φαινόμενο της υφαλμύρινσης στους παράκτιους υδροφόρους ορίζοντες (εικ. 2 και 3), το οποίο επιδεινώνεται λόγω της υπεράντλησης των υπόγειων υδροφόρων οριζόντων για άρδευση καλλιεργειών. Στις επεξεργασμένες δορυφορικές εικόνες, η φασματική ταυτότητα της υποβαθμισμένης από την αλατότητα βλαστήσεως (stressed or salt tolerant vegetation), στην περιοχή της υφαλμύρινσης, είναι διαφορετική από αυτήν της υγιούς βλάστησης, στις γειτονικές περιοχές. Αυτή η διαφορά οφείλεται στο ότι η υποβαθμισμένη βλάστηση, λόγω της αλατότητας του εδάφους, είναι ασθενική, ή/και ανύπαρκτη. Για τον εντοπισμό των θέσεων που παρατηρείται το παραπάνω φαινόμενο, χρησιμοποιήθηκαν διάφορες τεχνικές βελτίωσης των ΤΜ εικόνων. Τα καλύτερα οπτικά αποτελέσματα έδωσε η τεχνική της Ανάλυσης των Κυρίων Συνιστωσών/Principal Component Analysis (PCA), με την βοήθεια της οποίας επιτυγχάνεται μείωση του όγκου των πολυφασματικών δεδομένων του σαρωτή TM (6 φασματικές ζώνες πλην της θερμικής), χωρίς όμως να έχουμε μείωση της αποδιδόμενης αρχικής πληροφορίας. Ο μετασχηματισμός κυρίων συνιστωσών (principal component transformation), εφαρμόσθηκε στις φασματικές ζώνες του ορατού φάσματος (ΤΜ1, ΤΜ2 και ΤΜ3) και στις τρεις φασματικές ζώνες του ανακλώμενου υπερύθρου (ΤΜ4, ΤΜ5 και ΤΜ7). Οι τρεις πρώτες PC εικόνες (PC1, PC2 και PC3), περιέχουν πάνω από το 99% των πληροφοριών των αρχικών έξι φασματικών ζωνών. Οι φασματικές διαφορές μεταξύ των διαφόρων επιφανειακών υλικών φαίνονται καλύτερα στις PC εικόνες παρά στις αρχικές ΤΜ εικόνες. Η πρώτη κύρια συνιστώσα, PC1, τονίζει περισσότερο τα τοπογραφικά χαρακτηριστικά τα οποία είναι ισχυρά συσχετισμένα στις αρχικές έξι φασματικές ζώνες (Sabins, 1997). Η δεύτερη κύρια συνιστώσα, PC2, τονίζει τις διαφορές μεταξύ των ορατών και των υπέρυθρων φασματικών ζωνών και έτσι βοηθά στην ενίσχυση αυτών των τμημάτων του ηλεκτρομαγνητικού φάσματος (Canas and Barnett, 1985, Astaras and Soulakelis, 1992, Sabins, 1997). Για την περιοχή μελέτης μας, τις πιο χρήσιμες εικόνες τις έδωσε η δεύτερη κύρια συνιστώσα PC2, για την οποία παρατηρήσαμε ότι δείχνει την περιοχή της υποβαθμισμένης βλάστησης (Θέση 1), με αποχρώσεις του τεφρού χρώματος, ελάχιστα μικρότερες από αυτές της θάλασσας (εικ. 2 και 3 και φωτ. 4). Στη συνέχεια εντοπίσαμε και μία δεύτερη περιοχή με φασματικές τιμές ίδιες με τις τιμές της Θέσης 1, την οποία χαρακτηρίσαμε Θέση 2 (εικ. 2 και 3 και φωτ. 5) και η οποία χρήζει περαιτέρω μελέτης από υδρογεωλογικής πλευράς. Η δεύτερη κύρια συνιστώσα PC2, πριν την οπτική ανάλυσή της, ενισχύθηκε με την χρήση του αλγόριθμου square root του λογισμικού EASI/PACE, ο οποίος κάνει πιο έντονη την ενίσχυση της αντίθεσης στις χαμηλότερες τιμές των ψηφίδων/pixels της εικόνας. 342
Σχ. 3: Περιοχές όπου εμφανίζεται το φαινόμενο της υφαλμύρινσης (`), στο Ν. Πιερίας (αριστερό σχήμα) και ζώνες υφαλμύρινσης στην παράκτια περιοχή Κορινού, Ν. Πιερίας (δεξιό σχήμα) (Τζιμούρτας, 1999). Fig. 3: Areas suffering by salt water intrusion (`), in Pieria Prefecture (left figure) and salt water intrusion zones in Korinos coastal area of Pieria Prefecture (right figure). Εικόνα 2: Επεξεργασμένη δορυφορική εικόνα PC2 του δορυφόρου LANDSAT-5 (λήψης 10/04/1986) της περιοχής μελέτης. Στις θέσεις 1 και 2 (`)φαίνονται οι φασματικές ταυτότητες του τεφρού χρώματος, της υποβαθμισμένης βλάστησης. Image 2: Processed PC2 image of the LANDSAT-5 satellite (acquisition date 10/04/1986) covering the study area. In sample areas 1 and 2 (`), certain grey spectral signatures of the salt-tolerant vegetation are shown. 343
Εικόνα 3: Επεξεργασμένη δορυφορική εικόνα PC2 του δορυφόρου LANDSAT-5 (λήψης 21/08/1999) της περιοχής μελέτης. Στις θέσεις 1 και 2 (`) φαίνονται οι φασματικές ταυτότητες του τεφρού χρώματος, της υποβαθμισμένης βλάστησης. Image 3: Processed PC2 image of the LANDSAT-5 satellite (acquisition date 21/08/1999) covering-- the study area. In sample areas 1 and 2 (`), certain grey spectral signatures of the salt-tolerant vegetation are shown. 344
Φωτ. 4: Εγκαταλελειμμένη (χέρσος) έκταση στην Θέση 1 (βλ. εικ. 2 και 3), λόγω υφαλμύρινσης του εδάφους. Phot. 4: Abandoned-uncultivated field, in sample area no 1 (see images 2 and 3), due to salt water intrusion. Φωτ. 5: Εγκαταλελειμμένη (χέρσος) έκταση στη Θέση 2, της κοινότητας «Παραλία» Κατερίνης (βλ. εικ. 2 και 3), λόγω υφαλμύρινσης του εδάφους. Phot. 5: Abandoned-uncultivated field, in sample area no 2, near the village Paralia of Katerini (see images 2 and 3), due to salt water intrusion. 345
5. ΣΥΖΗΤΗΣΗ-ΣΥΜΠΕΡΑΣΜΑΤΑ Οι δορυφορικές εικόνες LANDSAT-5 αποδεικνύονται ένα πολύ χρήσιμο εργαλείο στην διάθεση των γεωεπιστημόνων για την μελέτη υδρογεωλογικών φαινομένων όπως η υφαλμύρινση και οι υποθαλάσσιες εκφορτίσεις γλυκού νερού. Στην περιοχή της Ιτέας, επιβεβαιώθηκαν δύο θέσεις υποθαλάσσιων εκφορτίσεων γλυκού νερού με την βοήθεια της επεξεργασμένης θερμικής ζώνης, ΤΜ6. Η θερμική ζώνη ΤΜ6, παρά την σχετικά μικρή διακριτική ικανότητά της σε σχέση με τις άλλες 6 φασματικές ζώνες του Θεματικού Χαρτογράφου (120 μ. αντί 30 μ.), βοήθησε στον εντοπισμό θερμοκρασιακών μεταβολών της επιφάνειας της θάλασσας οι οποίες έχουν σχέση με υποθαλάσσιες εκφορτίσεις γλυκού νερού, επειδή οι εκφορτίσεις αυτές καταλαμβάνουν σχετικά μεγάλη έκταση. Στην περιοχή της Πιερίας, από τις δύο δορυφορικές εικόνες (λήψης 1986 και 1999) δεν διαπιστώθηκε κάποια μεταβολή στην έκταση του φαινομένου της υφαλμύρινσης. Οι επεξεργασμένες δορυφορικές εικόνες που βοήθησαν στη μελέτη των παραπάνω φαινομένων, δεν ήταν ψευδοέγχρωμοι συνδυασμοί φασματικών ζωνών/false Colour Composites (FCCs) (αντίθετα με ότι αναμένεται συνήθως), αλλά επεξεργασμένες/ενισχυμένες ασπρόμαυρες εικόνες. Οι μεθοδολογίες αυτές μπορούν να εφαρμοστούν και σε άλλες περιοχές του Ελληνικού χώρου όπου εμφανίζονται παρόμοια φαινόμενα. ΒΙΒΛΙΟΓΡΑΦΙΑ 1) Astaras, T., 2001: «The present state remote sensing applications to multitemporal monitoring of the environment, with emphasis to delineation of coastal plain areas suffering from salt water encroachment (intrusion) and to detection of water discharge in coastal rocky (mainly carstic) environment. Future prospects». A keynote lecture presented at the 9 th MCM of COST 621 Meeting in Venice, Italy, March 22-24, 2001. 2) Astaras, T. and Soulakelis, N., 1992: «Contribution of digital image analysis techniques on LANDSAT-5/TM imageries for drainage network delineation. A case study from the Olympus mountain, W. Macedonia, Greece». Proceedings of the 18 th Annual Conference of the Remote Sensing Society: «Remote Sensing: From Research to Operation». University of Dundee, pp. 163-172. 3) Γ.Υ.Σ., 1970: «Φύλλο Κατερίνη», κλίμακα 1:50.000. 4) Γ.Υ.Σ., 1974: «Φύλλο Ιτέα», κλίμακα 1:50.000. 5) Canas, A. and Barnett, M., 1985: «The generation and interpretation of false colour composite principal component images». International Journal of Remote Sensing, Vol. 6, pp. 867-881. 6) Drury, S.A. 1993: «Image Interpretation in Geology», Chapman & Hall, London, 284 p. 7) Gupta, R.P. 1991: «Remote Sensing Geology», Springer-Vorlag, Berlin, 356 p. 8) Ι.Γ.Μ.Ε., 1986: «Φύλλο Κατερίνη», κλίμακα 1:50.000. 9) Ι.Γ.Ε.Υ. (Ι.Γ.Μ.Ε.), 1962: «Φύλλο Γαλαξείδιον», κλίμακα 1:50.000. 10) Ι.Γ.Μ.Ε., 2000: «Ανάπτυξη στο Γεωπεριβάλλον», Περιφερειακή Μονάδα Κεντρικής Μακεδονίας (ενημερωτικό φυλλάδιο). 11) Μονόπωλης, Δ., Σοφίου, Π., Στειακάκης, Ε., Καδιανάκης, Μ., Βαβαδάκης, Δ. και Κλειδοπούλου, Μ., 1997: «Εκμετάλλευση παράκτιων καρστικών υδροφόρων μέσω δικτύων γεωτρήσεων (παραδείγματα από Κρήτη)». Πρακτικά 4 ου Υδρογεωλογικού Συνεδρίου (με έμφαση στα θέματα ποιότητας και μόλυνσηςρύπανσης του υπόγειου και επιφανειακού νερού). Θεσσαλονίκη, σελ. 309-323. 12) Μονόπωλης, Δ., Σοφίου, Π., Στειακάκης, Ε., Καδιανάκης, Μ., Βαβαδάκης, Δ. και Κλειδοπούλου, Μ., 1999: «Προσδιορισμός υδρογεωλογικών παραμέτρων στα ανθρακικά πετρώματα της Κρήτης (μεθοδολογίαστατιστική ανάλυση». Πρακτικά 5 ου Υδρογεωλογικού Συνεδρίου (με έμφαση στη διαχείριση των υδατικών πόρων). Λευκωσία-Κύπρος, σελ. 297-309 13) Παυλάκης, Π., 1989: «Συμβολή στην υδρογεωλογική διερεύνηση του ασβεστολιθικού υδροφόρου συστήματος των πηγών Αγυιάς Κρήτης». Διδακτορική Διατριβή, Τμήμα Πολιτικών Μηχανικών Α.Π.Θ., Θεσσαλονίκη. 14) Πεταλάς, Χ., Διαμαντής, Ι. και Πλιάκας, Φ., 1999: «Συνέπειες από την έλλειψη κατάλληλης διαχείρισης των παράκτιων υδροφορέων-η περίπτωση της Ροδόπης». Πρακτικά 5 ου Υδρογεωλογικού Συνεδρίου (με έμφαση στη διαχείριση των υδατικών πόρων). Λευκωσία-Κύπρος, σελ. 19-33. 15) Petalas, C.P. and J.V. Diamantis, 1999: «Origin and distribution of saline groundwaters in the upper Miocene aquifer system, coastal Rhodope area, northeastern Greece». Hydrogeology Journal, Vol. 7, No. 3, pp. 305-316. 16) Sabins, F. 1997: «Remote Sensing, Principles and Interpretation», Third Edition, W.H. Freeman and Co., N.Y., 494 p. 17) Τζιμούρτας, Σ., 1999: «Ποιοτική παρακολούθηση και έλεγχος υδάτινων πόρων λεκάνης Πιερίας». Πρόδρομη έκθεση Ι.Γ.Μ.Ε. (αριθ. 8212-Ε, 31 σελ. + σχήματα), Θεσσαλονίκη. 18) Τζιμούρτας, Σ., Σούλιος, Γ. και Νυμφόπουλος, Μ., 1997: «Υφάλμυροι υπόγειοι υδροφορείς στη λεκάνη του Αξιού ποταμού». Πρακτικά 4 ου Υδρογεωλογικού Συνεδρίου (με έμφαση στα θέματα ποιότητας και μόλυνσης-ρύπανσης του υπόγειου και επιφανειακού νερού). Θεσσαλονίκη, σελ. 514-524. 346