ΕΡΜΗΝΕΥΤΙΚΕΣ ΕΡΩΤΗΣΕΙΣ

ΕΡΜΗΝΕΥΤΙΚΕΣ ΕΡΩΤΗΣΕΙΣ Παρατηρήστε πως χαρακτηρίζονται μέσα στο κείμενο του Πρωταγόρα οι δραστηριότητες που σήμερα ονομάζουμε «τεχνολογία». Σχολιάστε αυτούς τους χαρακτηρισμούς. (ερώτηση από το σχολικό εγχειρίδιο στη σελίδα 78) Οι δραστηριότητες που σήμερα ονομάζουμε τεχνολογία στο κείμενο εντοπίζονται στα εξής σημεία: i. «τὴν ἔντεχνον σοφίαν σὺν πυρί» ii. «τήν τε ἔμπυρον τέχνην τὴν τοῦ Ηφαίστου καὶ τὴν ἄλλην τὴν τῆς Ἀθηνᾶς» iii. «τὴν περὶ τὸν βίον σοφίαν» Στην ουσία αναφέρονται δύο στοιχεία της τεχνολογίας: η «ἔντεχνος σοφία» δηλαδή η θεωρητική γνώση της Αθηνάς και «ἡ ἔμπυρος τὲχνη» δηλαδή η πρακτική του Ηφαίστου. Η εναρμόνιση των δύο τμημάτων οδηγεί στην πρόοδο του τεχνικού πολιτισμού. Άλλωστε ο Ήφαιστος είναι ο θεός των τεχνικών κατασκευών, ο δημιουργός τεχνίτης θεός, και η Αθηνά είναι η θεά της σοφίας και της πνευματικής δημιουργίας. Και τα δυο μαζί τμήματα αποτελούν «τὴν περὶ τὸν βίον σοφίαν». Υπάρχουν οι τεχνικές γνώσεις: η σοφία που εμπεριέχει την τέχνη, δηλαδή τις ικανότητες που για την εφαρμογή τους χρειάζεται η βοήθεια της κινητήριας δύναμης που είναι η φωτιά. «Ἡ ἔντεχνος σοφία» είναι η ευφυΐα και η κατασκευαστική ικανότητα, οι απαραίτητες δεξιότητες που καλύπτουν τις βιολογικές ανάγκες του ανθρώπου αλλά και τις τέχνες. Με τον όρο αυτό νοείται η δύναμη του ανθρώπινου νου, η οξύνοια του και η εμπειρία του σε κάποια τέχνη. Δεν είναι παρά μία διαφορετική έκφραση για τη δεξιοτεχνία («σύνεσις» στον Ευριπίδη). Είναι οι τεχνικές γνώσεις που είναι η υποδομή του υλικού πολιτισμού του ανθρώπου. «Ἡ ἔντεχνος σοφία» παρουσιάζεται έμφυτη στον άνθρωπο από την αρχή της δημιουργίας του αμέσως μετά το βιολογικό σχηματισμό του που συντελέστηκε στη φάση που ασχολήθηκε ο Επιμηθέας. [Επίσης ταυτίζεται και με τη φράση «τὴν μὲν οὖν περὶ τὸν βίον σοφίαν» του κειμένου] Σύμφωνα με την Iris Murdoch «Οι Έλληνες γενικότερα στερούνταν την ευλαβική ιδέα των "καλών τεχνών" γι αυτό δεν υπάρχει χωριστός όρος στα ελληνικά, η λέξη τέχνη καλύπτει τις "καλές τέχνες", τη χειροτεχνία και την επιδεξιότητα». Η «ἔμπυρος τὲχνη» αποτελεί το πρακτικό μέρος, τη βάση και το κύριο «εργαλείο» για την ανάπτυξη κάθε τεχνολογικού επιτεύγματος. Ο άνθρωπος εξοπλίζεται με σοφία που εμπεριέχει τις δεξιότητες που είναι απαραίτητες για τις τεχνικές και κατασκευαστικές εφαρμογές. Η φωτιά είναι η κινητήρια δύναμη για την επίτευξη αυτών των εφαρμογών. Μοιάζει με την έννοια της σημερινής τεχνολογίας, αφού για την ανάπτυξη της χρειάζεται τεχνογνωσία (σοφία) και ενέργεια (πῦρ), με τη διαφορά ότι σήμερα ο άνθρωπος αξιοποιεί πολλές πηγές ενέργειας. Είναι η πηγή ενέργειας και η απαραίτητη προϋπόθεση για την ανάπτυξη κάθε τεχνολογικού επιτεύγματος. Φροντιστήρια Μ.Ε.«ΠΡΟΟΠΤΙΚΗ» - Μ. Αλεξάνδρου 29 Σελίδα 1

Λαμβάνοντας υπόψη σας τις θεϊκές ιδιότητες της Αθηνάς και του Ήφαιστου, να προσδιορίσετε τι ακριβώς εννοεί ως «έντεχνη σοφία» ο Πρωταγόρας. Η τέχνη και τα καλλιτεχνικά δημιουργήματα συμπεριλαμβάνονται, νομίζετε, στην έντεχνη σοφία; Υπάρχει πρωταρχική σχέση ανάμενα στην τεχνολογία και την τέχνη; Είναι και η τέχνη εξίσου απαραίτητη στη δημιουργία του πολιτισμού και στην επιβίωση του ανθρώπου μέσα σε μια φύση εχθρική; (ερώτηση από το σχολικό εγχειρίδιο στη σελίδα 79) Ο όρος «ἔντεχνος σοφία» περιέχει τη λέξη τέχνη και κατ επέκταση αναφέρεται και στην καλλιτεχνική δημιουργία. Βέβαια δεν είναι σχετική με τη σύλληψη της ιδέας ενός καλλιτεχνικού έργου αλλά με την υλοποίηση αυτών των καλλιτεχνικών ιδεών και την δημιουργία έργων με τη βοήθεια των τεχνικών γνώσεων και των εργαλείων. Η τέχνη ως καλλιτεχνικό δημιούργημα δεν έχει άμεση σχέση με την «ἔντεχνον σοφίαν», αφού αναφέρεται κατά κύριο λόγο στην έμπνευση, στη σκέψη, στο ταλέντο. Παρολ αυτά για να υλοποιηθεί η ιδέα, η καλλιτεχνική αυτή έμπνευση, είναι απαραίτητα τα υλικά μέσα, η τεχνογνωσία (δηλαδή η «ἔντεχνος σοφία» και το «πῦρ»). Η γέννηση και η ανάπτυξη της τεχνολογίας υπηρετεί μέχρι κάποιο σημείο την τέχνη και στηρίζεται σ αυτή. Με την τεχνολογία, ο άνθρωπος κατάφερε όχι μόνο να επιβιώσει ανάμεσα στα «ἄλογα ὄντα» αλλά και να διαφοροποιηθεί από αυτά, να αναπτύξει πολιτισμό και μια ανώτερη μορφή ζωής. Σ αυτή την ανώτερη μορφή ζωής ο άνθρωπος δημιούργησε την τέχνη, η οποία δεν είναι εξίσου απαραίτητη για την επιβίωση του μέσα σε μια φύση εχθρική αλλά για την ψυχή του ανθρώπου ως πηγή έκφρασης συναισθημάτων. Άλλωστε η λέξη πολιτισμός είναι συνυφασμένη με τη λέξη τέχνη. Να εντοπίσετε στο κείμενο την αδυναμία του αποτελέσματος της διανομής που πραγματοποίησε ο Επιμηθέας ως προς τα έλλογα όντα. Να αναφέρετε με ποιο τρόπο ο Προμηθέας προσπαθεί να την επιλύσει και να σχολιάσετε την αποτελεσματικότητα της ενέργειας αυτής. Ο Επιμηθέας έκανε τη διανομή των δυνάμεων σε όλα τα έμβια όντα με τέτοιο τρόπο που να τους εξασφαλίσει την επιβίωση και την διαιώνιση του είδους τους. Ενεργώντας όμως με απερισκεψία και χωρίς να είναι καθόλου προνοητικός, όταν σταμάτησε η διανομή, όπου και του είχαν τελειώσει πλέον οι δυνάμεις, διαπίστωσε ο ίδιος ότι είχε ήδη σπαταλήσει όλες τις ιδιότητες και είχε ξεχάσει τον άνθρωπο αφήνοντας τον εντελώς «ἀκόσμητον» «γυμνόν τε καὶ ἀνυπόδητον καὶ ἄστρωτον καὶ ἄοπλον». Βρισκόταν σε δεινή πλέον θέση και γι αυτό «ἠπόρει ὅ,τι χρήσαιτο» και η αγωνία του δυνάμωνε καθώς πλησίαζε η μέρα που το ανθρώπινο γένος εξαιτίας της δικής του απρονοησίας θα οδηγούνταν στον αφανισμό του. Περίμενε έναν από μηχανής θεό που θα έδινε λύση στο πρόβλημα, και αυτός ήταν ο Προμηθέας. Ο τελευταίος ήρθε να επιθεωρήσει «ἐπισκεψόμενος» τη διανομή που έκανε ο αδελφός του Επιμηθέας, (όπως άλλωστε ο ίδιος επιθυμούσε και του είχε ζητήσει). Φιλεύσπλαχνος και φιλάνθρωπος ο Προμηθέας και γνωρίζοντας ότι το έργο των δύο Τιτάνων επρόκειτο να χαρακτηριστεί αποτυχία με τον αφανισμό του ανθρώπινου είδους ενέργησε αποφασιστικά. Έκλεψε τις τεχνικές γνώσεις του Ηφαίστου και της Αθηνάς και τις δώρισε στον άνθρωπο, πιο συγκεκριμένα: «τὴν ἔντεχνον σοφίαν σὺν πυρί» «τὴν περὶ τὸν βίον σοφίαν» Φροντιστήρια Μ.Ε.«ΠΡΟΟΠΤΙΚΗ» - Μ. Αλεξάνδρου 29 Σελίδα 2

«τήν τε ἔμπυρον τέχνην τὴν τοῦ Ηφαίστου καὶ τὴν ἄλλην τὴν τῆς Αθηνᾶς» Ο γενναίος Προμηθέας αντιμετώπισε εύστοχα το πρόβλημα που δημιούργησε ο αδελφός του, με τρόπο που τον χαρακτηρίζει φιλάνθρωπο και στη συνέχεια υπέμενε με δύναμη ψυχής το μαρτύριο του στον Καύκασο. Οι τεχνικές γνώσεις εννοούνται εδώ χορηγημένες στον άνθρωπο ως ολοκληρωμένο σύνολο a priori και όχι ως απόκτημα σταδιακής πείρας και κόπου μέσα στους αιώνες. Συμφωνείτε με την ανάγνωση αυτή του μύθου ή όχι και γιατί; Διαβάζοντας κάνεις τον μύθο του Πρωταγόρα αρχικά θα παρατηρήσει ότι στο σημείο αυτό οι τεχνικές γνώσεις (τεχνολογία) δόθηκαν ολοκληρωμένες a priori στον άνθρωπο και δεν αποτελούν απόκτημα σταδιακής πορείας και εξέλιξης του ανά τους αιώνες. Θα πρέπει λοιπόν να διαβάσει κανείς το μύθο και να τον ερμηνεύσει με συμβολισμούς καθώς λέει και ο W. Jaeger. «Η μυθική μορφή με την οποία ο Πρωταγόρας ντύνει την άποψη του για τη γένεση του πολιτισμού δε μας επιτρέπει να πάρουμε κάθε λέξη του τοις μετρητοίς». Με αυτόν τον τρόπο η παρέμβαση του Προμηθέα στην υπόθεση θα πρέπει να θεωρηθεί ότι συμβολίζει μια φάση της εξέλιξης του ανθρώπου. Πιο συγκεκριμένα παρατηρούμε δύο στάδια. Πρώτο στάδιο: Η φάση του Επιμηθέα. Σ αυτό το στάδιο έχουμε το βιολογικό σχηματισμό του ανθρώπου. Παρατηρείται η φυσική του αδυναμία να αντιμετωπίσει τους κινδύνους και να επιβιώσει, αφού σε σχέση με τα υπόλοιπα έμβια όντα αυτός είναι γυμνός, άστρωτος, ανυπόδητος, και άοπλος. Δεύτερο στάδιο: Η φάση του Προμηθέα. Η τεχνική του Ηφαίστου και η σοφία της Αθηνάς είναι η βάση του τεχνικού πολιτισμού που οδηγεί τον άνθρωπο όχι μόνο στην επιβίωση του, αλλά και σε μια ανώτερη μορφή ζωής σε σχέση με τα υπόλοιπα ζώα. Γεννιούνται οι τέχνες, σχηματίζονται οι πρώτες κοινωνίες, διαμορφώνονται οι πρώτοι θεσμοί και ανακαλύπτεται ο έναρθρος λόγος. [Υπάρχει και τρίτο στάδιο: «τὴν δὲ πολιτικὴν οὐκ εἶχεν». Στο στάδιο αυτό έχουμε τη δημιουργία των πόλεων με την «αἰδῶ» και την «δίκην» που θα δωρίσει τελικά μόνος του ο Δίας στον άνθρωπο.] ΛΕΞΙΛΟΓΙΚΕΣ ΑΣΚΗΣΕΙΣ κλὲψας < κλὲπτω i. Να σχηματίσετε τρία παράγωγα ουσιαστικά από το ρήμα. ii. Χρησιμοποιώντας ως πρώτο συνθετικό το θέμα του ρήματος να γράψετε δυο σύνθετες λέξεις. Φροντιστήρια Μ.Ε.«ΠΡΟΟΠΤΙΚΗ» - Μ. Αλεξάνδρου 29 Σελίδα 3

κλοπὴ, κλὲφτης, κλεψιὰ. κλεψὶτυπος, κλεψὺδρα. Να εντοπίσετε στο κείμενο λέξεις ομόρριζες με τις ακόλουθες: Καταναλωτισμός, μελωδικός, οδόστρωμα, εύχρηστος, επίφοβος, κοινόβιο, λαθρεπιβάτης, προμήθεια, κλεψύδρα, κόσμημα. καταναλώσας, ἐμμελῶς, ἄστρωτον, χρησίμην, φοβεραὶ, βίου, λαθὼν, Προμηθεὺς, κλέψας, ἀκόσμητον. Εφιλοτεχνείτην: από το πρώτο συνθετικό της λέξης δημιουργήστε τέσσερις τουλάχιστον σύνθετες λέξεις. Φιλόλογος, φιλότεχνος, φιλόζωος, φίλαθλος. Να γράψετε στο τετράδιο σας ποιες από τις λέξεις του πρωτότυπου κειμένου είναι ετυμολογικά συγγενείς με τις παρακάτω λέξεις: χρέος, επόπτης, επιφυλακτικός, βιομήχανος πολίτευμα. Χρήσαιτο, ὁρᾶ, φυλακαὶ, ἀμήχανον ἀκρόπολιν. Να γράψετε δύο ομόρριζες λέξεις της αρχαίας ή της νέας ελληνικής γλώσσας, απλές ή σύνθετες, για κάθε μία από τις παρακάτω λέξεις του κειμένου:σοφὸς, ἄστρωτον, εὕροι, λέγεται, ἀνυπόδητον. σοφιστική-πάνσοφος, στρώμα-οδόστρωμα, εύρος-εφεύρεση, λεξικό-λόγος, δέσιμο-δεσμώτης. Για κάθε ένα από τους παρακάτω ρηματικούς τύπους του κειμένου να σχηματίσετε ομμόριζα (απλά ή σύνθετα) της αρχαίας Ελληνικής, χρησιμοποιώντας τις παραγωγικές καταλήξεις που σας δίνονται (ένα για κάθε κατάληξη): i. δίκη: -άζω, -αιος, -σις, -μα. ii. λέγεται : -ος, -ύδριον, -ισμός, -ιος. iii. ἀκόσμητον : -μα, -ιος, -σις,-ικος. iv. κτητήν : -μα, -σις,-ικος. δικάζω καταδικάζω, δίκαιος, δικαίωσις, ἐκδίκασις, ἐκδίκησις, δικαίωμα, ἀδίκημα. λόγος, λογύδριον (σύντομος λόγος), λογισμός, λόγιος. κόσμημα, κόσμιος, κόσμησις, κοσμικός. κτῆμα, κτῆσις, κτητικός. Φροντιστήρια Μ.Ε.«ΠΡΟΟΠΤΙΚΗ» - Μ. Αλεξάνδρου 29 Σελίδα 4

Φροντιστήρια Μ.Ε.«ΠΡΟΟΠΤΙΚΗ» - Μ. Αλεξάνδρου 29 Σελίδα 5