ΠΟΙΜΑΝΤΙΚΗ ΘΕΟΛΟΓΙΑ Ενότητα 7: ΤΑ ΑΓΙΟΓΡΑΦΙΚΑ ΑΝΑΓΝΩΣΜΑΤΑ ΚΑΙ ΤΟ ΘΕΙΟ ΚΗΡΥΓΜΑ ΜΑΡΙΑ Κ. ΚΑΡΑΜΠΕΛΙΑ Πρόγραμμα Ιερατικών Σπουδών
Άδειες Χρήσης Το παρόν εκπαιδευτικό υλικό υπόκειται σε άδειες χρήσης Creative Commons. Για εκπαιδευτικό υλικό, όπως εικόνες, που υπόκειται σε άλλου τύπου άδειας χρήσης, η άδεια χρήσης αναφέρεται ρητώς. 2
Χρηματοδότηση Το παρόν εκπαιδευτικό υλικό έχει αναπτυχθεί στα πλαίσια του εκπαιδευτικού έργου του διδάσκοντα. Το έργο «Ανοικτά Ακαδημαϊκά Μαθήματα στο TEI Δυτικής Μακεδονίας και στην Ανώτατη Εκκλησιαστική Ακαδημία Θεσσαλονίκης» έχει χρηματοδοτήσει μόνο τη αναδιαμόρφωση του εκπαιδευτικού υλικού. Το έργο υλοποιείται στο πλαίσιο του Επιχειρησιακού Προγράμματος «Εκπαίδευση και Δια Βίου Μάθηση» και συγχρηματοδοτείται από την Ευρωπαϊκή Ένωση (Ευρωπαϊκό Κοινωνικό Ταμείο) και από εθνικούς πόρους. 3
Σκοποί ενότητας Τα αγιογραφικά κείμενα αναγνωρίζονται ως υπομνήματα της ιστορίας της θείας οικονομίας. Επισημαίνεται ότι η ερμηνεία των Γραφών μέσα από τη διακονία του λόγου αποσκοπεί στη σωτηρία του λαού του Θεού. Παρουσιάζονται οι ενδοεκκλησιαστικοί λόγοι υποτίμησης του κηρύγματος. Τονίζεται ότι το κήρυγμα, σύμφωνα με τους ιερούς κανόνες, θεωρείται απαραίτητο έργο των κληρικών. Ξεκαθαρίζεται ότι στην εκκλησιαστική παράδοση γίνεται λόγος για τον χρόνο, τον τρόπο, τον φορέα του κηρύγματος και τις προϋποθέσεις του. 4
Περιεχόμενα ενότητας ΤΑ ΑΓΙΟΓΡΑΦΙΚΑ ΑΝΑΓΝΩΣΜΑΤΑ ΚΑΙ ΤΟ ΘΕΙΟ ΚΗΡΥΓΜΑ. 5
Και το Θείο Κήρυγμα (1 από 12) Τα αγιογραφικά αναγνώσματα εκτείνονται από το βιβλίο της Γενέσεως (Π.Δ.) μέχρι τις Καθολικές Επιστολές (Κ.Δ.) Η Αποκάλυψη του Ιωάννη μπορεί να παραλείπεται αλλά έχει επηρεάσει τη λατρευτική ατμόσφαιρα και το διάκοσμο των ναών. (η εσχατολογική προσδοκία) Τα αγιογραφικά κείμενα, που θεωρούνται ως υπομνήματα της ιστορίας της θείας οικονομίας, νοηματοδοτούν και διαμορφώνουν το λειτουργικό χρόνο και το εορτολόγιο της Εκκλησίας. 6
Και το Θείο Κήρυγμα (2 από 12) Στις Κυριακάτικες συνάξεις και στις μεγάλες γιορτές οι αγιογραφικές αναφορές περιορίζονται σε ορισμένα θέματα. Έτσι, κάποιες μένουν άγνωστες στον λαό και αναξιοποίητες από τους ιεροκήρυκες. Παράδειγμα το 12 ο και 13 ο κεφάλαιο της Α προς Κορινθίους Επιστολής του αποστόλου Παύλου. Όσο αφορά την επί του Όρους Ομιλία, διαβάζεται ένα τμήμα της στις Κυριακές Γ Ματθαίου, της Τυροφάγου, και των Πατέρων της Δ Οικουμενικής Συνόδου. Ωστόσο, ένα μεγάλο μέρος της μπορεί να αξιοποιηθεί στο κήρυγμα. Εξαιρετικά σπουδαίο είναι και το περιεχόμενο των Εωθινών Ευαγγελίων. Το αγιογραφικό αυτό υλικό μένει αναξιοποίητο εξαιτίας του χρόνου αναγνώσεώς του. (Όρθρος) 7
Και το Θείο Κήρυγμα (3 από 12) Το ενδιαφέρον στρέφεται κυρίως στους παράγοντες που επηρέασαν αρνητικά το κήρυγμα, στον διάκονο του θείου λόγου, στο περιεχόμενο, τον χαρακτήρα και την ποιότητα του λειτουργικού κυρίως κηρύγματος. Στόχος είναι να τονιστεί η μεγάλη ευθύνη των ποιμένων για τη διακονία του θείου λόγου, καθώς απευθύνονται σ ένα εκκλησίασμα που δεν είναι ομοιογενές. Ο ποιμένας έχει ευθύνη να εμπνεύσει το λαό του Θεού λαμβάνοντας υπόψη την κοινωνική διαστρωμάτωση της κάθε ενορίας. 8
Και το Θείο Κήρυγμα (4 από 12) Σήμερα η λέξη κήρυγμα έχει φορτιστεί αρνητικά. Οι λόγοι είναι: 1. Η αυτονόμηση της ηθικής από τη δογματική διδασκαλία της Εκκλησίας. 2. Ο απολογητικός χαρακτήρας του κηρύγματος. 3. Η αυτονόμηση της μελέτης της Αγίας Γραφής. 4. Η ανεπάρκεια των διακόνων του λόγου. 5. Ο κηρυγματικός πληθωρισμός. 6. Η αντίληψη ότι η Καινή Διαθήκη αποτελεί ακραιφνώς ιεραποστολικό βιβλίο. 9
Και το Θείο Κήρυγμα (5 από 12) 7. Η υπέρβαση των λογικών χρονικών ορίων. 8. Η μετάθεση του κηρύγματος στη θέση του Κοινωνικού. 9. Η αποσύνδεση του κηρύγματος από την κοινωνική ζωή. 10. Ο εθνικοπολιτικός χαρακτήρας του κηρύγματος. (κατ οικονομία) 11. Η επίδραση της μοναχικής λειτουργικής πράξης στις ενορίες. 10
Και το Θείο Κήρυγμα (6 από 12) Οι λόγοι αυτοί οδήγησαν σε υποτίμηση και περιθωριοποίηση του κηρύγματος. Μια τέτοια πρακτική αμφισβητεί τον μυστηριακό χαρακτήρα του λόγου. Επίσης έρχεται σε αντίθεση με την ίδια την τάξη της θείας Λειτουργίας. Η διδασκαλία ήταν πάντα συνυφασμένη με το έργο του πνευματικού ποιμένα. 11
Και το Θείο Κήρυγμα (7 από 12) Με τη Β Εὐχὴ ἐπὶ χειροτονίᾳ πρεσβυτέρου ο επίσκοπος εύχεται να πληρωθεί ο νεοχειροτονούμενος από τη δωρεά του Αγίου Πνεύματος «ἵναγένηται ἄξιος παρεστάναι ἀμέμπτως τῷ θυσιαστηρίῳ, κηρύσσειν τὸ Εὐαγγέλιον τῆς βασιλείας, καὶ ἱερουργεῖν τὸν λόγον τῆς ἀληθείας». Ο Επίσκοπος, ο οποίος συγκαταλέγεται στους «ἀθλητὲς ὑπὲρ τοῦ κηρύγματος τοῦ Εὐαγγελίου» με τη Β Εὐχὴ ἐπὶ χειροτονίᾳ ἐπισκόπου καλείται να είναι «ὁδηγὸς τυφλῶν, φῶς τῶν ἐν σκότει, παιδευτὴς ἀφρόνων, διδάσκαλος νηπίων, φωστήρ ἐν κόσμῳ». 12
Και το Θείο Κήρυγμα (8 από 12) Όλα αυτά σημαίνουν ότι: Η διακονία του λόγου ως χάρισμα μεταδίδεται μυστηριακά στους κληρικούς. Η αποκάλυψη του λόγου ενεργείται με τη δωρεά του Αγίου Πνεύματος. Η Αποστολική Διαδοχή συμπεριλαμβάνει και την ορθή περί Χριστού διδασκαλία. Η διακονία του λόγου αποτελεί θεμελιώδη υποχρέωση του κληρικού. Η διπλή αναφορά στο κήρυγμα του ευαγγελίου και την ιερουργία του λόγου, προφανώς αφορά την έξοδο του ευαγγελίου στα έθνη και την χριστιανική μύηση εντός της εκκλησιαστικής κοινότητας. 13
Και το Θείο Κήρυγμα (9 από 12) Η πίστη στον Χριστό προϋποθέτει το χριστιανικό κήρυγμα: «πῶς οὖν ἐπικαλέσονται εἰς ὃν οὐκ ἐπίστευσαν; πῶς δὲ πιστεύσουσιν οὗ οὐκ ἤκουσαν; πῶς δὲ ἀκούσουσι χωρὶς κηρύσσοντος;» (Ρωμ. 10,14). Η διακονία του λόγου ασκούνταν από τους αποστόλους και στη συνέχεια από τους επισκόπους. Θεωρούνταν ανώτερη από τη διακονία των τραπεζών και από την τέλεση του βαπτίσματος. Οι ιεροί κανόνες καθορίζουν σαφώς πως απαραίτητο έργο των κληρικών είναι και το κήρυγμα. Στην κανονική παράδοση της Εκκλησίας γίνεται λόγος για τον χρόνο, τον τόπο, τον φορέα του κηρύγματος και τις προϋποθέσεις της κηρυγματικής πρακτικής. 14
Και το Θείο Κήρυγμα (10 από 12) Σύμφωνα με τους ιερούς Κανόνες: 1 ον Υπεύθυνοι για τη διακονία του λόγου είναι οι προεστώτες, δηλαδή οι επίσκοποι, και εν συνεχεία οι πρεσβύτεροι (Κανόνας ιθ, Πενθέκτης Οικουμενικής Συνόδου), οι οποίοι δεν μπορούν να διδάξουν έξω από τα όρια της επαρχίας ή ενορίας τους, εκτός αν του χορηγηθεί άδεια. (Μ.Μ.Ε.) 2 ον Οι προεστώτες έχουν ευθύνη να διδάσκουν «ἐν πάσῃ μὲν ἡμέρᾳ, ἐξαιρέτως δὲ ἐν ταῖς Κυριακαῖς πάντα τὸν κλῆρον καὶ τὸν λαὸν τοὺς τῆς εὐσεβείας λόγους ἐκ τῆς θείας Γραφῆς ἀναλεγομένους». (Κανόνας ιθ, Πενθέκτης Οικουμενικής Συνόδου) 15
Και το Θείο Κήρυγμα (11 από 12) 3 ον Η ερμηνεία των Γραφών ακολουθεί την ερμηνευτική παράδοση των θεοφόρων Πατέρων και βρίσκεται σε συμφωνία με τη δογματική διδασκαλία της Εκκλησίας. 4 ον Η διδασκαλία αποβλέπει στη ρύθμιση του χριστιανικού βίου και γενικότερα στη σωτηρία του λαού του Θεού. 16
Και το Θείο Κήρυγμα (12 από 12) 5 ον Θεωρείται κώλυμα για το επισκοπικό αξίωμα η άγνοια όχι μόνο του Ψαλτηρίου αλλά και όλων των βιβλικών κειμένων, καθώς και η απροθυμία του υποψηφίου να τα γνωρίσει και να τα εφαρμόσει στη ζωή του. (Κανόνας β, Ζ Οικουμενικής Συνόδου) 6 ον Αυστηρά εκκλησιαστικά επιτίμια προβλέπονται από τους ιερούς κανόνες για όσους δεν ασκούν με συνέπεια τη διακονία του κηρύγματος: «Ἐπίσκοπος ἤ Πρεσβύτερος ἀμελὼν τοῦ Κλήρου, ἤ τοῦ λαοῦ, καὶ μὴ παιδεύων αὐτοὺς τὴν εὐσέβειαν ἀφοριζέσθω ἐπιμένων δὲ τῇ ἀμελείᾳ και ραθυμίᾳ, καθαιρείσθω». (Κανόνας νη, Ἁγίων Ἀποστόλων) 17
Σημείωμα Αναφοράς Copyright Ανώτατη Εκκλησιαστική Ακαδημία Θεσσαλονίκης, ΜΑΡΙΑ Κ. ΚΑΡΑΜΠΕΛΙΑ. «ΠΟΙΜΑΝΤΙΚΗ ΘΕΟΛΟΓΙΑ». Έκδοση: 1.0. θεσσαλονίκη 2015. Διαθέσιμο από τη δικτυακή διεύθυνση: URL. 18
Σημείωμα Αδειοδότησης Το παρόν υλικό διατίθεται με τους όρους της άδειας χρήσης Creative Commons Αναφορά, Μη Εμπορική Χρήση Παρόμοια Διανομή 4.0 [1] ή μεταγενέστερη, Διεθνής Έκδοση. Εξαιρούνται τα αυτοτελή έργα τρίτων π.χ. φωτογραφίες, διαγράμματα κ.λ.π., τα οποία εμπεριέχονται σε αυτό και τα οποία αναφέρονται μαζί με τους όρους χρήσης τους στο «Σημείωμα Χρήσης Έργων Τρίτων». [1] http://creativecommons.org/licenses/by-nc-sa/4.0/ Ως Μη Εμπορική ορίζεται η χρήση: που δεν περιλαμβάνει άμεσο ή έμμεσο οικονομικό όφελος από την χρήση του έργου, για το διανομέα του έργου και αδειοδόχο. που δεν περιλαμβάνει οικονομική συναλλαγή ως προϋπόθεση για τη χρήση ή πρόσβαση στο έργο. που δεν προσπορίζει στο διανομέα του έργου και αδειοδόχο έμμεσο οικονομικό όφελος (π.χ. διαφημίσεις) από την προβολή του έργου σε διαδικτυακό τόπο. Ο δικαιούχος μπορεί να παρέχει στον αδειοδόχο ξεχωριστή άδεια να χρησιμοποιεί το έργο για εμπορική χρήση, εφόσον αυτό του ζητηθεί. 19
Διατήρηση Σημειωμάτων Οποιαδήποτε αναπαραγωγή ή διασκευή του υλικού θα πρέπει να συμπεριλαμβάνει: το Σημείωμα Αναφοράς. το Σημείωμα Αδειοδότησης. τη δήλωση Διατήρησης Σημειωμάτων. το Σημείωμα Χρήσης Έργων Τρίτων (εφόσον υπάρχει). μαζί με τους συνοδευόμενους υπερσυνδέσμους. 20