H έννοια της πολιτότητας και η εκπαίδευση του πολίτη Χρίστου Ευθυμία Υπουργείο Παιδείας και Πολιτισμού Κύπρου Περίληψη Σε μια πολυπολιτισμική Ευρώπη ο ενεργός πολίτης είναι το ζητούμενο. Στις μέρες μας ο ενεργός πολίτης είναι το άτομο που συμμετέχει ενεργώς στα δρώμενα του κόσμου στον οποίο ζει, που ασκεί με συνέπεια τα δημοκρατικά δικαιώματά του και τις αντίστοιχες υποχρεώσεις, που επιδεικνύει αυτοσεβασμό και αλληλοσεβασμό, που αποδέχεται τη διαφορετικότητα, την ειρηνική συνύπαρξη των ανθρώπων και των λαών. Στην Κύπρο οι μαθητές άλλων εθνοτήτων αυξήθηκαν κατακόρυφα τόσο στην πρωτοβάθμια όσο και στη δευτεροβάθμια εκπαίδευση. Αυτή η κοινωνική πραγματικότητα επιβάλλει μια νέα πολιτότητα, τη διαμόρφωση δηλαδή ενός νέου παγκόσμιου πολίτη, ο οποίος θα χαρακτηρίζεται από νέες αρετές, ώστε να μπορεί να συμβιώνει με τους συνανθρώπους του στη νέα αυτή πολυπολιτισμική κοινωνία. Συνεπώς η διαπολιτισμική εκπαίδευση στην Κύπρο θεωρείται επιτακτική. Ιδιαίτερο ρόλο για την ανάπτυξη της υγιούς πολιτότητας έχει να διαδραματίσει η εκπαίδευση. Ωστόσο η εκπαίδευση δεν μπορεί από μόνο του να ανταποκριθεί στην πολυπολιτισμικότητα. Απαιτείται και η συστράτευση όλων των άλλων κοινωνικών θεσμών και δυνάμεων. Εισαγωγή Η κοινωνική συνοχή των ευρωπαϊκών κοινωνιών κατά τη διάρκεια των δύο τελευταίων αιώνων έπαψε να υφίσταται διότι έγιναν πολυπολιτισμικές. H πολιτισμική αυτή ετερότητα συγκροτείται από ένα σύνολο κοινωνικών, πολιτικών και πολιτιστικών ιδιαιτεροτήτων, που εκφράζονται στη διαφορετικότητα της γλώσσας, της θρησκείας και της συνείδησης της εθνότητας, καθώς και στη διαφορετικότητα των στάσεων και αξιών, των προτύπων ζωής και διαβίωσης, της κοινωνικής οργάνωσης και συμπεριφοράς και τέλος της κοσμοθεωρίας της ζωής και της αντιμετώπισης των υπαρξιακών προβλημάτων (Παναγίδης, 2004). Νέες ιδεολογίες και απόψεις που επικράτησαν στην Ευρώπη από τη Γαλλική Επανάσταση και μετά κατέστησαν τη δυνατότητα συμβίωσης σχεδόν ανέφικτη και τη δημοκρατική οργάνωση των κοινωνιών απατηλή. Όσοι διαχρονικά ασχολήθηκαν με το θέμα αυτό από τον Πλάτωνα και το Χριστιανισμό μέχρι το Ηeidegger και τον Adorno θεώρησαν την απονομή δικαιοσύνης ως σημείο σύγκλισης των κοινωνιών που είναι πολυπολιτισμικές και την κατάρτιση κατάλληλων εκπαιδευτικών προγραμμάτων ως τη δυνατότητα υπέρβασης των διαφορετικοτήτων και αποκατάστασης της κοινωνικής συνοχής. Η παιδεία που διαμορφώνει χειραφετημένα και ώριμα άτομα με δημοκρατικό υπόβαθρο μπορεί να αποτρέψει την κοινωνική διάσπαση. Μπορεί να συγκλίνει τις διαφορές μέσα στις σύγχρονες πολυπολιτισμικές κοινωνίες της δύσης (Αναστασιάδης, Θεοδωρίδης, & Καρακατσάνης, 2007). Πολυπολιτισμικότητα Μια ματιά στις σύγχρονες δυτικές κοινωνίες αποτυπώνει τη σημερινή κατάσταση. Σύμφωνα με τον Πέτρου (2007) ενώ σήμερα υπάρχει η αναγκαιότητα να αποδεχθούμε την πολιτισμική διαφορετικότητα φοβόμαστε και αδυνατούμε να βρούμε τρόπους ώστε να διαχειριστούμε το διαφορετικό και μέσα σε συνθήκες σχεδόν πανικού ενισχύουμε τις 11 ο Συνέδριο Παιδαγωγικής Εταιρείας Κύπρου 66
ανισότητες, περιθωριοποιούμε σύνολα, είμαστε ανασφαλείς και καταστήσαμε την ελευθερία φαινομενική μόνο αξία, χωρίς πρακτική εφαρμογή. Όταν στις 11 Σεπτεμβρίου 2001 οι δίδυμοι πύργοι σωριάζονταν στο έδαφος και ακούστηκε για πρώτη φορά σ όλο τον κόσμο τόσο έντονα το όνομα του Μπιν Λάντεν, η ανθρωπότητα κινδύνεψε πραγματικά όχι τόσο από ένα πυρηνικό όλεθρο αλλά από ένα πόλεμο μεταξύ πολιτισμών και συγκεκριμένα ανάμεσα στο Ισλάμ και το Χριστιανισμό. Από εκείνη τη στιγμή και για τις επόμενες μέρες και μήνες οι επιβάτες των αεροπλάνων πανικόβλητοι αρνούνταν να επιβιβαστούν, γιατί πίστευαν ότι ο έγχρωμος συνεπιβάτης τους πιθανό να είναι τρομοκράτης. Κυριάρχησε ο φόβος και πήρε σάρκα και οστά το ερώτημα μήπως και ο αλλόθρησκος, Μουσουλμάνος κυρίως έγχρωμος, Άραβας είναι τρομοκράτης. Η «οχιά» ήταν μέσα στον κόρφο μας: στο διπλανό διαμέρισμα, στη γειτονιά, στη συνοικία, στο δήμο, στο σχολείο. Όργανα της Ευρωπαϊκής Ένωσης, διεθνείς οργανώσεις, πανεπιστήμια «έπεσαν με τα μούτρα» στη δουλειά. Ιδιαίτερα οι καθηγητές φιλοσοφίας των πανεπιστημίων. Αυτοί, πριν από τον καθένα μας, πριν ακόμα και από τους πολιτικούς ηγέτες του κόσμου μας γνώριζαν. Ήξεραν ότι οι σύγχρονες πολυπολιτισμικές κοινωνίες είναι υπαρκτές και οι κίνδυνοι ορατοί αν δε δράσουν γρήγορα και ορθά. Ο Πέτρου (2007) αναφέρει ότι ο πολιτισμικός πλουραλισμός δεν συμβάλλει μονάχα στην ανάπτυξη πολιτικών και διαπολιτισμικών στάσεων, αλλά και αποτελεί πηγή οικονομικής, διανοητικής, συναισθηματικής, ηθικής και πνευματικής ανάπτυξης για την ανθρωπότητα. Υποστηρίζεται η αναγκαιότητα της αποδοχής της πολιτισμικής ετερότητας και ότι πρέπει να βρούμε τρόπους διαχείρισης του διαφορετικού. Επισημαίνει ακόμα ο Πέτρου (2007) την αδυναμία αξιοποίησης των δικαιωμάτων τους από τους πολίτες. Μιλά για τα ετεροτοπικά πεδία του μεταμοντέρνου, για τις σύγχρονες διαδικτυακές κοινότητες που μπορούν να θεωρηθούν ετεροτοπικές αλλά και για το γεγονός ότι η απόκτηση ετεροτοπικής ταυτότητας δεν είναι ικανή από μόνη της να αποτελέσει εγγύηση για την κοινωνική συνοχή, τη ζωτικότητα της κοινωνίας των πολιτών και της ειρήνης. Αντίθετα η διαδικτυακή ετεροτοπία εγείρει και ισοπεδώνει τις διαφορές, κάτι που δεν είναι επιθυμητό. Έτσι καταλήγει αβίαστα στο επιθυμητό, που διατηρεί την πολιτισμική ταυτότητα του καθενός, φτάνει να εφαρμοστούν οι κατάλληλες συμπεριφορές από δασκάλους, υπουργεία, προγράμματα, γονείς. Μιλά για το ρόλο που μπορεί να ασκήσει η εκπαίδευση στην προσπάθεια υπέρβασης των κοινωνικών προταγμάτων που αφορούν στα προβλήματα του αποκλεισμού και της περιθωριοποίησης. Μέσα από την εκπαίδευση πρέπει να αναζητηθεί εκείνο το πεδίο πολιτότητας μέσα από το οποίο ο κάθε πολίτης θα μπορεί να απολαμβάνει πραγματικά την ελευθερία του χωρίς αυτή η ελευθερία να αποβαίνει εις βάρος της κοινωνικής ενότητας. Ο Πέτρου (2007) ορθά εντοπίζει εδώ την κατάλληλη άσκηση στην πολιτική εκπαίδευση. Η έννοια της πολιτότητας Ήρθε όμως η ώρα να αναλυθεί ο όρος πολιτότητα. Επικαλούμαι την πρόεδρο του Συνδέσμου Πολιτότητας «ΠΟΛΙ.Σ», Μαίρη Κουτσελίνη (2007) που στο ενημερωτικό δελτίο του Συνδέσμου, Τεύχος 1 ο, ορίζει την πολιτότητα ως τον όρο που περιλαμβάνει την πολιτική, κοινωνική, οικονομική, εκπαιδευτική και πολιτιστική ταυτότητα του 11 ο Συνέδριο Παιδαγωγικής Εταιρείας Κύπρου 67
πολίτη. Γράφει για τις πολλαπλές ταυτότητες των πολιτών μέσα στις σύγχρονες πολυπολιτισμικές και συνεχώς παγκοσμιοποιούμενες πολιτείες. Για διευκρινιστικούς λόγους αναφέρω μερικές από αυτές τις ταυτότητες που είναι η εθνική, η ευρωπαϊκή, η επαγγελματική, του φύλου, η πολιτική, η πολιτιστική. Την αξία της πολιτότητας με επακόλουθο τη διεκδίκηση ατομικών δικαιωμάτων όχι μόνο σε εθνικό αλλά και σε ευρωπαϊκό επίπεδο (π.χ. Ευρωπαϊκό δικαστήριο) επισημαίνει ο Ross (2007) που ορίζει την πολιτότητα σε σχέση με το κράτος. Συγκρίνοντας την ταυτότητα του πολίτη στα παλαιότερα κράτη με τα σημερινά αναφέρει ότι οι πολίτες είχαν μόνο την ταυτότητα του κράτους τους ενώ σήμερα υφίστανται πολλά στοιχεία που ορίζουν την πολιτότητα και καθορίζουν πολλές ταυτότητες. Ο Ross (2007) θεωρεί ορθή την πολιτική της Ευρωπαϊκής Ένωσης να ενθαρρύνει τους πολίτες της να αποδέχονται τις πολλές ταυτότητες γιατί αυτό συμβάλλει στην ευκολότερη αλληλοεπιρροή μεταξύ τους. Αναντίρρητα η Ευρωπαϊκή Ένωση παρέχει τη δυνατότητα σφαιρικότερης αντιμετώπισης της πολιτότητας, κάτι που μας βοηθά να αναγνωρίσουμε τα κοινά σημεία που μας ενώνουν ως Ευρωπαίους πολίτες. Αυτό δεν είναι γόνιμο μόνο επειδή αφήνουμε σταδιακά πίσω μας τα στοιχεία που μας χωρίζουν αλλά και επειδή έχοντας κοινά σημεία θα διαμορφώσουμε κοινή ευρωπαϊκή εκπαίδευση και άρα θα εσωτερικεύουν οι Ευρωπαίοι πολίτες τα στοιχεία που τους ενώνουν. Αν σκεφτούμε τη διδασκαλία για παράδειγμα της Ιστορίας στα ευρωπαϊκά σχολεία που θα αναφέρεται μόνο στα γεγονότα αποφεύγοντας το στοιχείο της υπερβολής, τότε η κοινωνική συνοχή στην Ευρωπαϊκή Ένωση θα επιτευχθεί ευκολότερα (Ross, 2007). Η ιστορία της πολιτότητας Ο Πέτρου (2007) για να φωτίσει την έννοια του αγαθού της πολιτότητας στρέφεται στις απαρχές της πολιτικής σκέψης και πιο συγκεκριμένα στην αριστοτελική. Ποιες είναι λοιπόν οι προϋποθέσεις για την απόκτηση του αγαθού της πολιτότητας κατά τον Αριστοτέλη; Πρώτα πρώτα η συνειδητοποίηση του καθήκοντος της ατομικής ευθύνης. Επίσης η συμμετοχή στα κοινά και ακόμα η ισοπολιτεία που πρέπει να πηγάζει από το πολιτικό σύστημα. Τι εισηγείται ο Αριστοτέλης; Μια κοινή εκπαιδευτική πολιτική που να αποσκοπεί στη διαμόρφωση ενεργών πολιτών με στόχο τόσο τη βελτίωση της ζωής όλων των πολιτών όσο και του κάθε πολίτη ξεχωριστά. Ένας τέτοιος πολίτης κατά τον Αριστοτέλη γίνεται «αγαθός, σπουδαίος και φρόνιμος». Τελικά αυτός ο πολίτης φτάνει στην ευτυχία. Ο Αριστοτέλης στα «Ηθικά Νικομάχεια» απαντά και στο ερώτημα της συνύπαρξης της ατομικής με την κοινωνική ευδαιμονία λέγοντας πώς η ιδιωτική εκπαίδευση βοηθά το άτομο να πειθαρχήσει σε ιδιωτικά ζητήματα όχι όμως και στα κοινά. Γι αυτό πρέπει η δημόσια εκπαίδευση να διαφυλάσσει την πολιτική κοινότητα ως μια κοινότητα ελευθέρων πολιτών υπό του νόμου. Έτσι οι φιλόδοξοι πολίτες που καθίστανται αυτάρκεις συμπορεύονται με την αρετή της πολιτότητας. 11 ο Συνέδριο Παιδαγωγικής Εταιρείας Κύπρου 68
Η τέλεια ευδαιμονία κατά τον Αριστοτέλη δεν αποκτάται μέσα στα πλαίσια του πολιτικού βίου αλλά από το «μέσον» όπου βρίσκεται η αρετή. Ο φρόνιμος γίνεται ο κανόνας και το μέτρο της αρετής για τους άλλους ανθρώπους. Η αρετή της πολιτότητας προσεγγίζεται με τη φρόνηση και τη σοφία γιατί η πρώτη καθορίζει το σκοπό και η δεύτερη βοηθά τον άνθρωπο που είναι ενάρετος να εκτελέσει σωστά τους στόχους του. Το «ευ πράττειν» διατηρεί τη νόηση καθαρή. Οι εκλεκτοί μόνο έχουν την ικανότητα να φτάσουν στην τελειότητα. Η μεγάλη μάζα του λαού, που δεν έχει αρετή πειθαρχεί στους νόμους από φόβο. Ποιος όμως κατέχει το αγαθό της πολιτότητας; Απαντά ο Αριστοτέλης: εκείνος που έχει το δικαίωμα να συμμετέχει στην απονομή της δικαιοσύνης, στα δημόσια αξιώματα, στην κυβερνητική και δικαστική εξουσία. Όποιος δεν συμμετέχει σ όλα αυτά στερείται του αγαθού της πολιτότητας. Η ενεργός πολιτότητα κατά τον Αριστοτέλη είναι η συνέργεια μεταξύ των ενεργών πολιτών και των κοινωνικών και πολιτικών θεσμών. Βασικό ρόλο για όλα αυτά παίζει η αγωγή. Όσοι ανήκουν στην πόλη χωρίς να κατέχουν το αγαθό της πολιτότητας σύμφωνα με τον Αριστοτέλη μπορούν να οδηγηθούν στην αρετή αν εκπαιδευτούν κατάλληλα από την παιδική ηλικία. Στις σύγχρονες κοινωνίες τα συμφέροντα φέρνουν σε αντιπαράθεση τους πολίτες με την πόλη. Οι ηθικοί κανόνες παραβιάζονται στο όνομα της μαζικής κουλτούρας όπως γράφει ο Νικολόπουλος (2000). Οι δυσλειτουργίες είναι πολλές και η ταυτότητα των πολιτών επηρεάζεται αρνητικά. Υπάρχουν δυσκολίες ώστε να εξευρεθούν τρόποι περιορισμού των διαφορών (Πέτρου, 2007). Η πολυπολιτισμικότητα ως κυρίαρχο χαρακτηριστικό στοιχείο των σύγχρονων κοινωνιών επιβάλλει τη διαμόρφωση και εφαρμογή συγκεκριμένων μέτρων, ώστε η πολιτισμική αυτή ποικιλότητα από τη μια να διατηρηθεί και από την άλλη να αγκαλιάσει ολόκληρη την κοινωνία, διαμορφώνοντας νέες πρακτικές διαβίωσης: σεβασμός της πολυτισμικής ετερότητας και ιδιαιτερότητας κατανόηση της πολιτιστικής αλληλοεξάρτησης και της ανάγκης για συνεργασία εμβάθυνση της δημοκρατίας - προώθηση της δημοκρατικής πολιτότητας (Παναγίδης, 2007). Η διακήρυξη της Unesco του 2001, αμέσως μετά το κτύπημα της 11 ης Σεπτεμβρίου μας καλεί να ξανασκεφτούμε το αγαθό της πολιτότητας, δηλαδή να κατανοήσουμε την ατομική μας ευθύνη για να εξασφαλίσουμε την κοινωνική συνοχή μέσα στις σύγχρονες κοινωνίες που έχουν πολιτισμική ετερότητα. Αυτό προϋποθέτει δέσμευση για την υπεράσπιση των ανθρώπινων δικαιωμάτων όλων των προσώπων και ιδιαίτερα εκείνων που ανήκουν οι μειονότητες. Ο ρόλος της εκπαίδευσης Το ζητούμενο είναι η αρμονική συνύπαρξη όλων αυτών των ταυτοτήτων τόσο όσο αφορά το άτομο όσο και τις διαφορετικές ομάδες. Εδώ μπαίνει ο ρόλος της εκπαίδευσης που οφείλει να αναπτύξει την υγιή πολιτότητα όχι μόνο για την ειρηνική συμβίωση των διαφορετικών αλλά και για την αποδοχή του ίδιου του εαυτού. Αν δε δραστηριοποιηθούμε γρήγορα, αν δεν έχουμε σύντομα την εκπαίδευση αυτή, άτομα και κοινωνίες κινδυνεύουμε πραγματικά. Η εκπαίδευση μπορεί να προωθήσει τη δημοκρατική πολιτότητα μέσα από τις πιο κάτω προσεγγίσεις: 11 ο Συνέδριο Παιδαγωγικής Εταιρείας Κύπρου 69
Εκπαίδευση για τα ανθρώπινα δικαιώματα Εκπαίδευση για την ειρήνη Διαπολιτισμική εκπαίδευση Εκπαίδευση για τη δημοκρατία και τη δημοκρατική αγωγή Παγκόσμια εκπαίδευση (Παναγίδης, 2007). Οι πιο πάνω προσεγγίσεις επιδιώκουν να εξοπλίσουν τους μαθητές με τα χαρακτηριστικά στοιχεία της δημοκρατικής πολιτότητας, δηλαδή τις γνώσεις, τις δεξιότητες, τις στάσεις και τις αξίες εκείνες που θα τους επιτρέπουν να ζήσουν ειρηνικά και δημιουργικά στις νέες πολυπολιτισμικές συνθήκες (Παναγίδης, 2007). Ο παρακάτω πίνακας παρουσιάζει τα εν λόγω χαρακτηριστικά στοιχεία. Πίνακας 1: Χαρακτηριστικά στοιχεία της δημοκρατικής πολιτότητας Γνώσεις Δεξιότητες Δημοκρατία και τρόπος λειτουργίας της, ανθρώπινα δικαιώματα, δικαιώματα πολιτών και ομάδων, κοινωνική συμβίωση, διαπολιτισμικές σχέσεις. Επικοινωνία, λύση προβλήματος και λήψη αποφάσεων, επίλυση συγκρούσεων, ανάληψη ευθύνης, στρατηγικές αλλαγής και καινοτομίας. Στάσεις Άνοιγμα στον εαυτό και στους άλλους, αποδοχή πολιτισμικών και κοινωνικών διαφορών, σεβασμός στη διαφορετικότητα, αφοσίωση, καταπολέμηση ρατσισμού. Αξίες Δημιουργικότητα, ανθρώπινα δικαιώματα, ισότητα, ελευθερία, ειρήνη, αλληλοεξάρτηση, λογοδοσία και ευθύνη, σεβασμός στο περιβάλλον, συμμετοχή. Το σχολείο πέραν της διδασκαλίας του μαθήματος της Πολιτικής Αγωγής πρέπει: να φροντίζει να καλλιεργεί πρώτα το κατάλληλο ήθος και τις σωστές αξίες (ιδιαίτερη προσοχή στην ποιότητα των σχέσεων εκπαιδευτικών-μαθητών και στην ποιότητα των εκδηλώσεων που διοργανώνονται μέσα στο σχολείο) και να δημιουργεί ευκαιρίες συμμετοχής των μαθητών του στην ευρύτερη κοινότητα (π.χ. διεξαγωγή εράνων για φιλανθρωπικούς σκοπούς, προσφορά κοινοτικής υπηρεσίας, συμμετοχή σε πολιτιστικές, αθλητικές, κοινωνικές δραστηριότητες σωματείων κλπ.) (Περσιάνης, 2009). Ας βάλουμε την μπάλα κάτω και ας εργαστούμε όλοι όσοι αναμιγνυόμαστε με την εκπαίδευση πρώτα να μάθουμε καλά τι είναι η πολιτότητα και στη συνέχεια να βρούμε τις μεθόδους για να δράσουμε. Το θέμα της πολιτότητας δεν είναι καθόλου επιφανειακό. Οι πολλαπλές ταυτότητες και το ζητούμενο της αρμονίας είναι πρώτιστο. Τα συμφέροντα, οι διαφορετικότητες, οι νοοτροπίες που διαφέρουν, οι γλώσσες, οι 11 ο Συνέδριο Παιδαγωγικής Εταιρείας Κύπρου 70
θρησκείες είναι υπαρκτά θέματα που πρέπει να μελετηθούν όπως επίσης και οι τάσεις, η παράδοση, η φτώχεια, η μουσική. Η εκπαίδευση βέβαια για υγιή πολιτότητα δεν μπορεί να γίνει μόνο από το σχολείο. Ρόλο μπορούν να διαδραματίσουν επίσης ως εκπαιδευτικοί φορείς η οικογένεια, τα Μ.Μ.Ε., οι υπηρεσίες του κράτους, οι δικαστικοί, οι εργοδοτικοί μηχανισμοί, ο πολιτικός λόγος και πολλοί άλλοι ακόμα. Ιδιαίτερα πρέπει να εργαστούν και είναι καλοδεχούμενη κάθε προσπάθεια ιδιωτική και εθελοντική που θα βοηθήσει στην αναζήτηση τρόπων και διαδικασιών ανάπτυξης ευρύτερων εκπαιδευτικών προοπτικών γιατί η ανάπτυξη της υγιούς πολιτότητας είναι εκ των ων ουκ άνευ για τις σύγχρονες κοινωνίες και για τον εαυτό. Νιώθω την ανάγκη σ αυτό το σημείο του κειμένου μου να παρουσιάσω την περίληψη του άρθρου στον ημερήσιο τύπο της Κουτσελίνη (χ.η.) με τίτλο «Η αυταρχική εκπαίδευση και ηθική». Κάθε άτομο, γράφει η Κουτσελίνη που υπακούει μια παράλογη εξουσία και νιώθει ότι πρέπει να την ευχαριστήσει αισθάνεται ενοχή και γίνεται ανελεύθερο. Η εκπαίδευση οφείλει να είναι ανθρωπιστική προβάλλοντας αξίες όπως η θέληση, η ελευθερία, η διαλεκτικότητα, η αγάπη και η πρωτιά. Αν όμως η εκπαίδευση είναι αυταρχική τότε το άτομο δεν έχει ψυχικές αντιστάσεις, ούτε σθένος ούτε ακεραιότητα. Πολλοί υποστηρίζουν ότι πρέπει στο σχολείο να εισέλθουν αυστηροί κανόνες για την πειθαρχία των μαθητών, δηλαδή να υπακούσουν στην εξουσία. Αυτό όμως είναι λάθος γιατί η υπακοή όχι σε εξουσίες αλλά σε αξίες πρέπει να προέρχεται από τον εσωτερικό κόσμο ως καλλιέργεια. Με την αγωγή θα επιτευχθούν οι στόχοι και όταν το άτομο μαθητής μπορεί στην οικογένεια, στο σχολείο και στη ζωή να τα εφαρμόσει. Όταν το άτομο εξαιτίας αυτών των εσωτερικευμένων αρχών μπορεί να αντιμετωπίσει τα προβλήματα. Πολιτεία και καλλιέργεια της πολιτότητας Οι ωφέλειες που θα αποκομίσει η πολιτεία και η κοινωνία από την ανάπτυξη της πολιτότητας διακρίνονται σε πολιτικές, οικονομικές και κοινωνικές. Αναφορικά με τις πολιτικές ωφέλειες, θα εδραιωθεί το συναίσθημα της τάξης και ασφάλειας μεταξύ των πολιτών. Σε οικονομικό επίπεδο θα περιοριστούν οι ζημιές στη δημόσια και ιδιωτική περιουσία που πιθανόν να προκληθούν από εμπρησμούς κ.λ.π. Όσον αφορά τον κοινωνικό τομέα θα περιοριστεί ο ανθρώπινος πόνος και η δυστυχία, καθώς επίσης θα αυξηθεί η αμοιβαία εμπιστοσύνη και η συνεργατικότητα (Περσιάνης, 2009). Τρόποι με τους οποίους η κοινωνία και η πολιτεία θα μπορούσαν να βοηθήσουν Ανάμεσα στους τρόπους με τους οποίους η κοινωνία και η πολιτεία θα μπορούσαν να βοηθήσουν είναι: Να στείλουν εντονότερα το μήνυμα στα σχολεία ότι ενδιαφέρονται για ιδιαίτερη έμφαση στην αγωγή, δηλ. δημιουργία πολιτών που θα συμμετέχουν σ όλες τις πτυχές της ζωής (πολιτική, κοινωνική, οικονομική, πολιτιστική, οικολογική). Να αναμορφώσουν τα προγράμματα των σχολείων ώστε το μάθημα της Πολιτικής Αγωγής να διδάσκεται σε μικρότερες τάξεις (π.χ. από το δημοτικό). Να προσφέρουν την κατάλληλη κατάρτιση σε εκπαιδευτικούς που θα αναλάβουν τη διδασκαλία του μαθήματος της Πολιτικής Αγωγής. Να καταβάλουν προσπάθειες εξάλειψης κάθε μορφής αποκλεισμού στα σχολεία και έξω από αυτά. 11 ο Συνέδριο Παιδαγωγικής Εταιρείας Κύπρου 71
Να ενθαρρύνουν τους Δήμους να εισαγάγουν προγράμματα και πρωτοβουλίες (π.χ. ανανέωση της γειτονιάς) στα οποία να εμπλακούν ενεργά οι νέοι αναλαμβάνοντας κοινοτική εργασία. Να παρέχουν ευκαιρίες και χώρους υγιούς εξωσχολικής απασχόλησης των νέων. Η πολιτεία θα μπορούσε να συστήσει ένα Συμβουλευτικό Σώμα για Θέματα Πολιτότητας (Περσιάνης, 2009). Επιλογικά Παρίσι, 2 Νοεμβρίου 2001. UNESCO. «Παγκόσμια Διακήρυξη για την Πολιτισμική Ετερότητα». Πενήντα δύο μέρες μετά το κτύπημα της 11 ης Σεπτεμβρίου. Το κείμενο της διακήρυξης αυτής στοχεύει στο να καταστήσει το διάλογο μεταξύ πολιτισμών, θρησκειών, γλωσσών και ιστορικών παραδόσεων κυρίαρχο μέσο για την εδραίωση της ειρήνης στον κόσμο, γιατί μέσα από το διάλογο, την επικοινωνία και την αμοιβαία κατανόηση των λαών διαφυλάσσεται ο πλούτος της παγκόσμιας πολιτισμικής μας κληρονομιάς την οποία χαρακτηρίζουν η διαφορετικότητα και η ποικιλομορφία. Μερικές αναφορές στο βιβλίο του Ταίηλορ (2006) θα ωφελούσε πιστεύω τη σκέψη μας για την πολιτότητα, γι αυτό και τις παραθέτω. Και ακόμα: Αναφορές Η κοινωνία που αναγνωρίζει την ατομική ταυτότητα θα είναι μια διαβουλευτική, δημοκρατική κοινωνία, επειδή η ατομική ταυτότητα εδραιώνεται εν μέρει μέσω συλλογικών διαλογικών διαδικασιών (σελ.44). Το λιγότερο που πρέπει να κάνουμε είναι να εμβαθύνουμε και να διευρύνουμε την πολιτική και την ηθική της ισότητας στην αξιοπρέπεια (σελ. 158). Στα Ελληνικά Αναστασιάδη Π., Θεοδωρίδη Α., & Καρακατσάνη, Π. (2007). Κοινωνία Ταυτότητας ή Ετερότητας; Η συνδρομή της αγωγής και της παιδείας. Πολιτότητα-Πολυπολιτισμός- Κοσμοπολιτισμός. Διεθνές Συνέδριο. Κύπρος, 2007. Κουτσελίνη, Μ. (χ.η.). Η αυταρχική εκπαίδευση και ηθική (άρθρο σε εφημερίδα). Κουτσελίνη, Μ. (2007). Εκπαίδευση για ανάπτυξη της πολιτότητας. Ενημερωτικό Δελτίο ΠΟΛΙ.Σ, 1, σελ.1. Ουνέσκο. (2007). Παγκόσμια Διακήρυξη για Πολιτισμική Ετερότητα. Παναγίδης, Α. (2004, Δεκέμβριος 19). Ο ρόλος της διαπολιτισμικής εκπαίδευσης. Εφημερίδα Φιλελεύθερος. 11 ο Συνέδριο Παιδαγωγικής Εταιρείας Κύπρου 72
Παναγίδης, Α. (2007, Σεπτέμβριος 23). Οι επιταγές της πολυπολιτισμικότητας στη σύγχρονη πολιτότητα. Εφημερίδα Πολίτης, σελ. 102. Περσιάνης, Π. (2009). Ανάπτυξη της Πολιτότητας ως Τρόπου Αντιμετώπισης της Νεανικής Παραβατικότητας Πέτρου, Α. (2007). Οι προϋποθέσεις της πολιτότητας: Σκέψεις πάνω στις μεταμοντέρνες ετεροτοπίες και την κοινωνική ηθική του Αριστοτέλη. Πολιτότητα Κοσμοπολιτσιμός-Πολυπολιτισμός. Διεθνές Συνέδριο. Κύπρος, 2007. Ταίηλορ, Τ. (2006). Πολυπολιτισμικότητα. Αθήνα: Εκδόσεις ΠΟΛΙΣ. Στα Αγγλικά Ross, A. (2007). Citizenship Education and Change. In: Citizenship Multiculturalism Cosmopolitanism. International Conference. Contributed Papers. Cyprus, 2007, 16-22. 11 ο Συνέδριο Παιδαγωγικής Εταιρείας Κύπρου 73