ΕΠΙΣΤΗΜΟΝΙΚΟ ΔΙΗΜΕΡΟ: Η ΤΕΧΝΗ ΚΑΙ Ο ΠΟΛΙΤΙΣΜΟΣ ΩΣ ΠΕΔΙΟ ΕΥΕΛΙΚΤΩΝ ΔΙΑΘΕΜΑΤΙΚΩΝ ΠΡΟΣΕΓΓΙΣΕΩΝ. ΠΡΟΤΑΣΕΙΣ ΓΙΑ ΤΗΝ ΕΠΙΜΟΡΦΩΣΗ ΤΩΝ ΕΚΠΑΙΔΕΥΤΙΚΩΝ.

ΕΠΙΣΤΗΜΟΝΙΚΟ ΔΙΗΜΕΡΟ: Η ΤΕΧΝΗ ΚΑΙ Ο ΠΟΛΙΤΙΣΜΟΣ ΩΣ ΠΕΔΙΟ ΕΥΕΛΙΚΤΩΝ ΔΙΑΘΕΜΑΤΙΚΩΝ ΠΡΟΣΕΓΓΙΣΕΩΝ. ΠΡΟΤΑΣΕΙΣ ΓΙΑ ΤΗΝ ΕΠΙΜΟΡΦΩΣΗ ΤΩΝ ΕΚΠΑΙΔΕΥΤΙΚΩΝ. Τρούλη Σοφία Αρχαιολόγος - Μουσειολόγος Υποψήφια διδάκτωρ του Τμήματος Ιστορίας και Αρχαιολογίας του Πανεπιστημίου Κρήτης ΑΠΟΚΩΔΙΚΟΠΟΙΩΝΤΑΣ ΤΑ ΜΟΥΣΕΙΑ: ΟΔΗΓΙΕΣ ΠΡΟΣ ΤΟΥΣ ΕΚΠΑΙΔΕΥΤΙΚΟΥΣ 1. Οι κώδικες αποτελούν μέρος της καθημερινότητάς μας 2. Τώρα τελευταία είναι και της μόδας, με αφορμή το πολυσυζητημένο βιβλίο Κώδικας Ντα Βίντσι του Νταν Μπράουν και την πολυαναμενόμενη ομώνυμη μεταφορά του στον κινηματογράφο. Οι μουσειακοί χώροι έχουν τους δικούς τους κώδικες. Από αυτούς βασικοί είναι οι κώδικες λειτουργίας, όπως οι κλειστές και ψηλές προθήκες, οι ταμπέλες, οι καρτέλες, οι αριθμοί εισαγωγής, οι κώδικες συμπεριφοράς, όπως η απογόρευση του αγγίγματος, της φωτογράφισης των αντικειμένων και των δυνατών συνομιλιών και οι κώδικες επικοινωνίας, όπως ο τρόπος έκθεσης των αντικειμένων ή τα επεξηγηματικά κείμενα που τα συνοδεύουν. Αυτούς τους κώδικες και πολλούς άλλους καλείται να ερμηνεύσει ο επισκέπτης ενός μουσείου. Ωστόσο, η ερμηνεία τους δεν είναι σε όλες τις περιπτώσεις αυτονόητη. Το γεγονός αυτό έχει ως αποτέλεσμα πολλοί άνθρωποι, ίσως και εκπαιδευτικοί, να αποφεύγουν την επίσκεψη στα μουσεία. Για τα παιδιά, τα μουσεία είναι χώροι πιο αυστηροί από τη σχολική τάξη, συχνά και πιο σκοτεινοί, με αντικείμενα ακατανόητα, και καμιά φορά σπασμένα πίσω από «γυάλινα κουτιά» και ανθρώπους, που τα παρακολουθούν καχύποπτα, έτοιμοι να τους κάνουν παρατήρηση για την παραμικρή τους κίνηση. 1

Τα πολλαπλά συστήματα αρχών και συμβόλων είναι σήμερα αντιληπτό από τους εργαζόμενους στο μουσεία ότι δημιουργούν προβλήματα στην επικοινωνία μεταξύ μουσειακών χώρων και μαθητών. Γι αυτό οι εργαζόμενοι στους χώρους αυτούς προσφέρουν ως λύση εκπαιδευτικές πρακτικές όπως ξεναγήσεις και εκπαιδευτικά προγράμματα, ειδικά προσαρμοσμένες στην παιδική ηλικία και τις σχολικές ανάγκες 3. Συχνά αυτό το γεγονός διευκολύνει τους εκπαιδευτικούς, καθώς συνοδεύουν απλά τους μαθητές τους στα μουσεία χωρίς να συμμετέχουν ενεργά στην επίσκεψη. Ωστόσο μόνο ο ίδιος ο εκπαιδευτικός γνωρίζει τις ανάγκες, τις ικανότητες, αλλά και τις ελλείψεις των μαθητών του. Επομένως, η εμπλοκή του στη μουσειακή εκπαιδευτική πρακτική κρίνεται αναγκαία. Πιστεύοντας πως η τέχνη και ο πολιτισμός δεν διδάσκονται αλλά βιώνονται και πως το μέλλον των εκπαιδευτικών πρακτικών στα μουσεία είναι η δημιουργική αναζήτηση του ίδιου του εκπαιδευτικού με την τάξη του, προτιμότερη, άλλωστε, παιδαγωγικά από την εφαρμογή τυποποιημένων εκπαιδευτικών πρακτικών που προσφέρουν τα μουσεία, σήμερα, θα προσπαθήσω να παρουσιάσω ορισμένες οδηγίες αποκωδικοποίησης των μουσειακών χώρων. Οι οδηγίες αυτές, που προκύπτουν κυρίως από την πολύτιμη για μένα εμπειρία στον χώρο των εκπαιδευτικών προγραμμάτων κοντά στην κυρία Ειρήνη Γαβριλάκη, αρχαιολόγο, υπεύθυνη των εκπαιδευτικών προγραμμάτων στα Αρχαιολογικά Μουσεία Ρεθύμνου και Χανίων της ΚΕ Εφορείας Προϊστορικών και Κλασικών Αρχαιοτήτων 4, κατανέμονται σε τέσσερα στάδια : προετοιμασία του εκπαιδευτικού για την επίσκεψη, προετοιμασία των μαθητών πριν από την επίσκεψη, επίσκεψη και τέλος επεξεργασία και αξιολόγηση της επίσκεψης στο σχολείο ή στο σπίτι. Α Προετοιμασία του εκπαιδευτικού για την επίσκεψη. Το πρώτο βήμα για την αποκωδικοποίηση των μουσειακών χώρων είναι η αλλαγή των αρνητικών συναισθημάτων που έχουν οι ίδιοι οι εκπαιδευτικοί για τους χώρους αυτούς. Εκείνοι επιβάλλεται πρώτοι να «σπάσουν» κυρίως τους μουσειακούς κώδικες επικοινωνίας και συμπεριφοράς, εκπαιδεύοντας το βλέμμα τους και κατανοώντας την πολυσημία των πραγμάτων. Αυτό μπορεί να επιτευχθεί αρκεί οι ίδιοι εκπαιδευτικοί να μη 2

διστάσουν να επισκεφθούν το μουσείο, να περιπλανηθούν στους χώρους του και να προσπαθήσουν να νιώσουν άνετα και οικεία. -Πιο συγκεκριμένα, η προμήθεια ενός πλάνου του εκθεσιακού χώρου και εκπαιδευτικού υλικού αν διατίθεται, είναι από τις πρώτες κινήσεις που χρειάζεται να κάνει ο εκπαιδευτικός. Ταυτόχρονα, μπορεί να επικοινωνήσει με τον αρμόδιο των εκπαιδευτικών πρακτικών, και αν αυτό δεν είναι δυνατόν, να έρθει σε επαφή με κάποιον άλλον εργαζόμενο στο μουσείο. Επισκέπτεται την ηλεκτρονική διεύθυνση του μουσείου αν υπάρχει. -Θα είναι καλό, επίσης ο εκπαιδευτικός να παρακουλουθήσει κάποιο ειδικό επιμορφωτικό σεμινάριο που προσφέρεται από ορισμένα μουσεία λίγες ημέρες πριν από τη σχολική επίσκεψη ή στην αρχή και στη μέση του σχολικού έτους. Αν αυτό δεν προσφέρεται, ας επιχειρήσει να έχει προσωπική επαφή με κάποιον άνθρωπο του μουσείου και να ζητήσει τη βοήθεια του! Μπορεί να συζητήσει μαζί του θέματα σχετικά με τη φιλοσοφία του τρόπου επιλογής και έκθεσης των αντικειμένων. Μια απλή ξενάγηση δεν είναι ποτέ ικανοποιητική. - Χρήσιμο είναι ο εκπαιδευτικός να προσχεδιάσει τον τρόπο άφιξης στο μουσείο και την πορεία των μαθητών μέσα σ αυτό, αλλά και να ενημερωθεί για τις λειτουργικές προδιαγραφές του (ωράριο, ύπαρξη εισιτηρίου, τουαλέτες κ.λπ.). Παράλληλα κατά τη διάρκεια της επίσκεψης καταγράφει τα προτερήματα και τα μειονεκτήματα του χώρου, σημειώνει τις δικές του εντυπώσεις και προσπαθεί να μαντέψει τις απορίες και τα ερωτήματα των παιδιών. - Η προετοιμασία ορισμένων θεμάτων ανάπτυξης για τη σχολική επίσκεψη στο μουσείο είναι χρήσιμη. Ο εκπαιδευτικός προσέχει αυτά να είναι σχετικά με τα ενδιαφέροντα, τις εμπειρίες, τις γνώσεις των μαθητών, αλλά και τη σχολική ύλη. Κατά τη δική του επίσκεψη στο μουσείο, επιλέγει ορισμένα μόνο από τα μουσειακά εκθέματα που θα χρησιμοποιήσει για την ανάπτυξη κάθε θέματος. Μπορεί να ζητήσει γι αυτό τη βοήθεια κάποιου εργαζόμενου στο χώρο. Καλό είναι να σταθεί μπροστά απο τα 3

επιλεγμένα αντικείμενα και να διερωτηθεί από το ποιος τα έφτιαξε και γιατί μέχρι ποιος τα έβαλε στο μουσείο και για ποιο λόγο. Η πρακτική της ξενάγησης σε ολόκληρο τον μουσειακό χώρο πρέπει να αποφεύγεται. Είναι κουραστική και ανιαρή για τους μαθητές και τους δημιουργεί αρνητικά συναισθήματα για τo μουσείο. - Επίσης, κερδίζει τους μαθητές η «σκηνοθεσία» του τρόπου προσέγγισης του θέματος και θέασης των αντικειμένων. Ενώ χρειάζεται να λαμβάνεται υπόψη η διάρκεια της επίσκεψης, που δεν πρέπει να ξεπερνάει τη μία με μιάμιση ώρα. Ο εκπαιδευτικός προσέχει τον τόνο της φωνής του, τις κινήσεις του σώματος, τη ροή του λόγου του. Οργανώνει ουσιαστικά μια παράσταση, παρουσιάζοντας κάτι διαφορετικό από τη σχολική διδασκαλία, κεντρίζοντας με αυτόν τον τρόπο το ενδιαφέρον των μαθητών. Προετοιμασία των μαθητών πριν από την επίσκεψη στο μουσείο. Το μουσείο εκπλήσσει τους μαθητές. Ο τρόπος λειτουργίας του τους δημιουργεί ερωτήματα. Η χρήση γυάλινων βιτρίνων και αριθμών γραμμένων πάνω στα αντικείμενα είναι από τα πράγματα που προκαλούν πολύ συχνά συζήτηση. Ο συνδυασμός και των δύο οδηγεί πολλές φορές τα παιδιά σε σύγχυση. Νομίζουν ότι τα αντικείμενα είναι προς πώληση. Από την άλλη πάλι διερωτώνται ποιος θα ήθελε να αγοράσει παλιά και σπασπένα πράγματα. Με τη μαιευτική μέθοδο και τον αποκλεισμό διαφόρων πιθανοτήτων τα παιδιά ανακαλύπτουν τη λειτουργία των αριθμών και των προθηκών. Όμως, είναι καλό, πριν από την επίσκεψη, οι μαθητές να ευαισθητοποιούνται σε θέματα λειτουργίας του μουσείου, ώστε η επικοινωνία τους με τον χώρο να είναι ομαλότερη. - Ο εκπαιδευτικός γράφει τη λέξη μουσείο στον πίνακα και σημειώνει με τη μορφή της αράχνης τι έρχεται στο μυαλό των παιδιών όταν ακούνε τη λέξη αυτή; Στη συνέχεια αναζητάει τις εμπειρίες τους μέσα από ερωτήσεις, όπως αν έχουν επισκεφθεί κάποιο μουσείο, πώς πέρασαν, τι είδαν, τι έκαναν, πώς αισθάνθηκαν, τι θα ήθελαν να αλλάξουν στο μουσείο, τι θα γινόταν αν μια μέρα τα μουσεία εξαφανίζονταν; 4

- Ζητάει από τα παιδιά να φέρουν από το σπίτι τους ένα αντικείμενο που θα έπρεπε να υπάρχει στο μουσείο ή θα μπορούσε να μπει στο μουσείο στο μέλλον. Χωρίζει τα παιδιά σε ομάδες και τα αφήνει να επεξεργαστούν τα αντικείμενα. Στη συνέχεια συζητάει μαζί τους τις παρακάτω ερωτήσεις: Σε τι μουσείο θα μπορούσε να υπάρχει κάθε ένα από τα αντικείμενα αυτά και γιατί; Μετά από εκατό χρόνια θα ενδιαφέρονται οι άνθρωποι για αυτά τα αντικείμενα και τι θα μπορούσαν να μάθουν από αυτά; Ζητάει από τα παιδιά να επιλέξουν ποιο από τα αντικείμενα κάθε ομάδας θα έβαζαν σε ένα μουσείο. Στη συνέχεια συμπληρώνει μαζί τους σχετικά δελτία εισαγωγής τους στο μουσείο και πινακίδες επεξήγησης για κάθε αντικείμενο. - Η δημιουργία ατομικών ή ομαδικών συλλογών από τα παιδιά μπορεί να συμβάλλει στο να κατανόησουν την έννοια του μουσείου. Ο εκπαιδευτικός συζητάει με τα παιδιά για θέματα επιλογής, συντήρησης, καταγραφής, φύλαξης και παρουσίασης των αντικειμένων. - Συζητάει για το ποιοι εργάζονται για παράδειγμα σε ένα αρχαιολογικό μουσείο; Και ποιους από αυτούς είναι πιθανόν να συναντήσουν κατά την επίσκεψή σας. Στη συνέχεια ορίζουν ρόλους για τη δική τους συλλογή. - Για την εισαγωγή των παιδιών στην έννοια του χρόνου, ο εκπαιδευτικός ζητάει από τα παιδιά να φέρουν φωτογραφίες δικές τους και των γονιών τους, όταν ήταν παιδιά. Με βάση αυτό το υλικό τα παιδιά συγκρίνουν τη σημερινή ζωή τους με την παιδική ζωή των γονιών τους. Χρειάζεται να αποφεύγεται η κατασκευή γραμμικών σχεδιών αναπαράστασης του χρόνου και να δίνεται έμφαση στις συγκρίσεις της σημερινής εποχής με άλλες εποχές. - Η επίσκεψη στο μουσείο παρουσιάζεται στα παιδιά ως ένα παιχνίδι, που όπως όλα τα παιχνίδια έχει κανόνες και ο εκπαιδευτικός τα προετοιμάζει για το τι μπορούν να κάνουν και τι όχι μέσα σε ένα μουσείο. Ο εκπαιδευτικός τους δείχνει φωτογραφίες από τον μουσειακό χώρο και μέσα από ερωτήσεις προσδιορίζουν μαζί τους κανόνες του 5

παιχνιδιού. Αναλύουν τι μπορούν να κάνουν και τι δεν μπορούν στο μουσείο. Με τον τρόπο αυτό επιδιώκεται το σπάσιμο των κωδίκων συμπεριφοράς στα μουσεία. - Ο εκπαιδευτικός ζητάει απο τους μαθητές να καταγράψουν ή να ζωγραφίσουν τις προσδοκίες τους για την επίσκεψη στο μουσείο. - Δίνει στους μαθητές την ευκαιρία να επιλέξουν εκείνοι το θέμα ανάπτυξης κατά τη μουσειακή επίσκεψη μέσα από μια σειρά θεμάτων που έχει προετοιμάσει. Αφήνει τους μαθητές να επιλέξουν εκείνοι την ημέρα της επίσκεψης και την ώρα. Η πρωτοβουλία έχει καθοριστική σημασία στη μάθηση. Οι παραπάνω δραστηριότητες συμβάλλουν στην εξοικείωση των παιδιών με τη λειτουργία των μουσειακών χώρων και είναι καλό να επαναλαμβάνονται πριν από τις πρώτες επισκέψεις στα μουσεία. Μετά από μια σειρά επισκέψεων ο εκπαιδευτικός μπορεί να δημιουργήσει παρόμοιες δραστηριότητες που θα προετοιμάζουν τα παιδιά για το συγκεκριμένο θέμα ανάπτυξης κάθε φορά. Η επίσκεψη στο μουσείο Τα παιδιά χρειάζεται να αισθάνονται άνετα και φιλικά στον μουσειακό χώρο. Ανάλογα με την ηλικία, τις ιδιαιτερότητες αλλά και τη συγκεκριμένη διάθεση τους την ώρα της επίσκεψης, προσαρμόζεται το θέμα ανάπτυξης. Ο ρόλος του εκπαιδευτικού είναι συντονιστικός. Δίνει αφορμές για διάλογο και δημιουργεί ευχάριστο κλίμα. Μέσα από τη χρήση ανοικτών ερωτήσεων αυξονόμενης δυσκολίας τροφοδοτείται η συζήτηση και η αλληλεπίδραση των μαθητών με τον χώρο και τα εκθέματα. Χαλαρά διαλείμματα γέλιου είναι απαραίτητα. - Πριν μπεί η ομάδα στο μουσείο ο εκπαιδευτικός υπενθυμίζει στους μαθητές το θέμα της επίσκεψης και το βασικό σκοπό της που είναι να μάθουν διάφορα πράγματα διασκεδάζοντας. Ενημερώνει τους μαθητές για την ύπαρξη τουαλέτας, κυλικείου, για τη 6

διάρκεια της επίσκεψης και γενικά την παρουσιάζει ως κάτι ευχάριστο και δημιουργικό, ως ένα παιχνίδι. - Συγκεντρώνει τα πράγματα των παιδιών, μπουφάν, τσάντες σε ένα ασφαλές μέρος, προκειμένου να έχουν ελευθερία κινήσεων. - Οδηγεί τους μαθητές σε ένα μέρος που έχει προεπιλέξει. Κάθονται κάτω σε κύκλο. Αν το μουσείο δεν διαθέτει μοκέτα ο εκπαιδευτικός φροντίζει να έχει φέρει μαζί του μαξιλαράκια. - Αφιερώνει χρόνο στη γνωριμία των μαθητών με τον χώρο και τους ανθρώπους του. Για παράδειγμα με τα μικρότερα παιδιά παίζει το παιχνίδι τη γάτας και του ποντικού. Περπατώντας αθόρυβα σα γατούλες που ψάχνουν το ποντίκι, το ένα παιδί πίσω από το άλλο περπατά στον χώρο του μουσείου που έχει επιλέξει ο εκπαιδευτικός. Οι μαθητές έρχονται σε μια πρώτη επαφή με τα αντικείμενα και το μουσειακό περιβάλλον. Τα μεγαλύτερα παιδιά χωρίζονται σε ομάδες και στέλνονται αντιπροσωπείες να διερευνήσουν τον χώρο. Στη συνέχεια συγκεντρώνονται τα παιδιά και γίνεται συζήτηση μέσα από ερωτήσεις τι είδαν, ποιος είναι ο τύπος του μουσείου, αν υπάρχουν άλλοι τύποι μουσείων κ.λπ. - Ο εκπαιδευτικός βοηθάει τα παιδιά να βιώσουν τον χώρο, το καθένα με τον δικό του τρόπο και σύμφωνα με τις δικές του ικανότητες. Υπενθυμίζει ωστόσο στα παιδιά τους κανόνες του παιχνιδιού «επίσκεψη στο μουσείο». Στα μεγαλύτερα παιδιά μιλάει για το δημόσιο χαρακτήρα του χώρου και τους εμπνέει τον σεβασμό για τους υπόλοιπους επισκέπτες του. - Ο εκπαιδευτικός αφυπνίζει τις αισθήσεις των μαθητών. Τους ρωτάει να του πουν πέρα από τι βλέπουν, τι μυρίζουν στο μουσείο, τι ακούνε, πώς αισθάνονται. Επειδή απαγορεύεται να αγγίζουν τα εκθέματα, ρωτάει τους φύλακες αν μπορεί να χρησιμοποιήσει ένα σεντόνι και να καλύψει για παράδειγμα ένα άγαλμα. Ζητάει στη συνέχεια από τους μαθητές να αγγίξουν το άγαλμα και να του το περιγράψουν. Αν κάτι 7

τέτοιο δεν επιτρέπεται παροτρύνονται τα παιδιά να αγγίξουν με το βλέμμα τους κάθε πτυχή του αντικειμένου. Χρησιμοποιούνται χαρτόνια και ανοίγονται μικρές τρύπες σε αυτά. Ο εκπαιδευτικός προτείνει στα παιδιά να δουν κάποια αντικείμενα με γυμνά μάτια και μετά μέσα από τα χαρτόνια. Τα ρωτάει αν τη δεύτερη φορά παρατήρησαν κάτι που τους είχε διαφύγει την πρώτη φορά. - Καλό είναι ο εκπαιδευτικός να αποφεύγει τις αξιολογικές παρατηρήσεις, που μόνο προκαταλήψεις δημιουργούν και να απομυθοποιεί τον μουσειακό χώρο και τα αντικείμενα του. Προσεγγίζει αρχικά τα εκθέματα ως υλικά αντικείμενα 5. Ρωτάει τα παιδιά για το υλικό της κατασκευής τους, το χρώμα, το σχέδιο, το μέγεθος, το αν είναι ακέραια ή όχι. Με τις παραπάνω δραστηριότητες καλλιεργείται το βλέμμα και η δεξιότητα παρατήρησης και περιγραφής, Όμως τα μουσειακά αντικείμενα περά από υλικά αντικείμενα είναι και σημεία 6. Φέρουν νοήματα ως μάρτυρες αλλοτινών εποχών. Η προσέγγιση μέσω των ακόλουθων δραστηριοτήτων έχει σκοπό να μάθουν τα παιδιά να αναζητούν από μόνα τους αυτά τα νοήματα και έτσι να «σπάνε» τους κώδικες επικοινωνίας των μουσείων. - Αν για παράδειγμα το θέμα ανάπτυξης σε ένα αρχαιολογικό μουσείο είναι η «διατροφή των Μινωιτών» η συζήτηση αρχίζει από το σήμερα. Ο εκπαιδευτικός ρωτάει τα παιδιά ποιο είναι το αγαπημένο τους φαγητό; Πώς και που μαγειρεύεται; Πού πίνουν τα γάλα τους; Πού βρίσκονται τα τρόφιμα; Στη συνέχεια παρακινεί τα παιδιά να σκεφτούν αν τα πράγματα ήταν πάντα έτσι. Για παράδειγμα το αγαπημένο τους φαγητό υπήρχε στο μινωικά χρόνια; Έτρωγαν τότε τηγανιτές πατάτες και σοκαλάτες τα παιδιά; Πού έβρισκαν οι άνθρωποι τότε το φαγητό τους; Πού μαγείρευαν; Σε τι σκεύη έτρωγαν; Πώς γίνεται να μάθουν για όλα αυτά τα πράγματα; - Στη συνέχεια η ομάδα σηκώνεται και αναζητούνται στο μουσείο τα αντικείμενα που μπορούν να δώσουν απαντήσεις σε ορισμένα από τα παραπάνω ερωτήματα. Ο εκπαιδευτικός προσπαθεί να βοηθήσει τα παιδιά πίσω από τα αντικείμενα να δουν τους 8

ανθρώπους που τα έφτιαξαν και τα χρησιμοποίησαν. Ενεργοποιεί τη φαντασία τους με τη δραματοποίηση ορισμένων σκηνών, όπως της κατασκευής μιας πήλινης κούπας ή της εξασφάλισης της τροφής μέσω της ανταλλαγής προιόντων. - Ενα από τα παιχνίδια που μπορούν να εφαρμοστούν είναι η παντομίμα. Τα παιδια σε ζευγάρια ή πολλά μαζί σχηματίζουν με το σώμα τους ή περιγράφουν με διάφορες κινήσεις ένα αντικείμενο σχετικό με το θέμα ανάπτυξης ή μιμούνται μια σκηνή του παρελθόντος και οι υπόλοιποι προσπαθούν να βρουν τη λύση. - Γίνεται συζήτηση για το αν έχουν σωθεί σήμερα ίχνη του φαγητού που έτρωγαν οι Μινωίτες Αναζητούνται ανάλογα αντικείμενα στο μουσείο. Αν δεν υπάρχουν ο εκπαιδευτικός έχει φροντίσει να φέρει μαζί του να δείξει φωτογραφίες απανθρακωμένων καρπών και απεικονίσεων τροφών σε αγγεία ή τοιχογραφίες από άλλα μουσεία. Ανοίγει επίσης συζήτηση για τα ίχνη των τροφών στα αγγεία που δε γίνεται να παρατηρηθούν με γυμνό μάτι, αλλά τα βρίσκουν οι χημικοί με ειδικές αναλύσεις. - Καλό είναι να αποφεύγεται η χρήση φύλλων εργασίας. Περιορίζεται η φαντασία των μαθητών σε ασκήσεις παρατηρητικότητας και δημιουργούνται αρνητικά συναισθήματα, θυμίζοντας σχολικές πρακτικές. Αν η χρήση τους διευκολύνει τον εκπαιδευτικό για την αξιολόγηση χρειάζεται προσοχή στον τρόπο σύνταξής τους ώστε να μην καθοδηγείται η σκέψη των παιδιών. - Ο εκπαιδευτικός ευαισθητοποιεί τους μαθητές στις έννοιες της ιστορικής αβεβαιότητας και σχετικότητας. Παρακινεί τους μαθητές να αναζητούν πληροφορίες για την ιστορία πέρα από το σχολικό βιβλίο σε εφημερίδες, περιοδικά, άλλα βιβλια, σε μουσεία, στην τηλεόραση. - Αφού έχει γίνει συζήτηση για κάποιο αντικείμενο, επιλέγεται ένας μαθητής για να διαβάσει την πινακίδα που το συνοδεύει. Ρωτάει τους υπόλοιπους μαθητές τι κατάλαβαν. Πώς θα έγραφαν οι ίδιοι το κείμενο. Αποκαλύπτεται με τον τρόπο αυτό ότι εκείνοι που επιλέγουν ποια αντικείμενα του μουσείου θα παρουσιάσουν στο κοινό, επιλέγουν και μια 9

ερμηνεία, που μπορεί και να μην είναι απόλυτα κατανοητή από όλους. Ωστόσο μπορούν να υπάρξουν πολλές ερμηνείες αρκεί να έχει κανείς επιχειρήματα. Ο μουσειακός χώρος προσφέρεται για την κατανόηση των πολλαπλών ερμηνειών της πραγματικότητας. Επιπλέον νέα ευρήματα που έρχονται συνεχώς στο φως μπορούν να ανατρέψουν κάποιες από τις σημερινές ερμηνείες. - Ο εκπαιδευτικός καλό είναι να αποφεύγει την αποδοκιμασία όταν ένα παιδί δίνει μια λανθασμένη ερμηνεία. Ζητάει τη γνώμη ενός άλλου μαθητή. Διαβεβαιώνει τους μαθητές του ότι μπορούν να μιλούν ελεύθερα, να λένε ό,τι σκέφτονται και να κάνουν ερωτήσεις αν έχουν απορίες. Τα μουσεία έχουν τη δυνατότητα να ανταποκριθούν σε πολλαπλές όψεις της νοημοσύνης των παιδιών και να παίξουν θεμελιώδη ρόλο στην εκπαίδευσή τους. Δίνουν ερεθίσματα για τη διδασκαλία μαθημάτων, όπως ιστορία, γλώσσα, γεωγραφία, μαθηματικά τεχνολογία, φυσική και χημεία, αλλά και για τη συναισθηματική εμπλοκή των παιδιών με το περιβάλλον τους. Οι παρακάτω δραστηριότητες συμβάλλουν στην καλύτερη αξιοποίηση της επίσκεψης στο μουσείο στην τάξη ή στο σπίτι. Επεξεργασία και Αξιολόγηση της επίσκεψης - Συγκρίνονται οι προσδοκίες των μαθητών πριν από την επίσκεψη με τις εντυπώσεις τους μετά από αυτήν. Στη συνέχεια οι μαθητές καταγράφουν τι δεν τους άρεσε στο μουσείο, τι τους δυσκόλεψε, ποιες αλλαγές θα έκαναν και στέλνουν μια σχετική επιστολή στη διεύθυνση του μουσείου. - Ο εκπαιδευτικός ζητάει από τους μαθητές να κάνουν πως μιλούν για την επίσκεψη στο μουσείο σε φίλους και συγγενείς. Τι θα τους έλεγαν; - Παροτρύνει τους μαθητές να γράψουν μια έκθεση, ένα ποίημα ή να ζωγραφίσουν κάτι με θέμα πώς περνούσε την ώρα του ένα παιδί την εποχή για την οποία έγινε συζήτηση στο μουσείο. 10

- Χρησιμοποιείται πηλός, ξύλο, κόκκαλα, βαμβακερά πανιά, δέρματα ζώων, μερικές από τις πρώτες ύλες που είχαν στη διάθεσή τους παλαιότερα οι άνθρωποι και οι μαθητές δημιουργούν αντίγραφα των αντικειμένων που είδαν στο μουσείο. Αρχίζει στη συνέχεια διάλογος για την έννοια του πρωτότυπου και του αντίγραφου αντικειμένου. - Μια άλλη συζήτηση που μπορεί να γίνει είναι για την πορεία ενός αρχαιολογικού αντικειμένου από την εύρεση του ως την παρουσίασή του στο μουσείο και για τους ανθρώπους που εργάζονται σε ένα αρχαιολογικό μουσείο. Δραματοποιούνται στην αυλή του σχολείου τα διάφορα στάδια της ανασκαφής. Προκαλείται διάλογος για την προστασία της πολιτισμικής κληρονομιάς και συντάσσεται σχετικό ψήφισμα για να δημοσιευθεί στις τοπικές εφημερίδες. - Ο εκπαιδευτικός δημιουργεί άλλα ευέλικτα σχέδια δράσης, όπως η ξενάγηση των γονιών από τα παιδιά μια ημέρα στο μουσείο, η συγγραφή ενός βιβλίου ιστορίας, το ανέβασμα μιας θεατρικής παράστασης, η δημιουργία μιας σχολικής συλλογής. - Καταγράφονται οι αντιδράσεις των μαθητών μετά από λίγες ημέρες. Ο εκπαιδευτικός αξιολογεί μαζί με τους μαθητές την επίσκεψη στο μουσείο και προετοιμάζει με βάση τα αποτελέσματα και τις εμπειρίες τους την επόμενη επίσκεψη. Επίλογος Σε αυτήν την ανακοίνωση προτίμησα να αφήσω στην άκρη τη θεωρία 7 και να επιμείνω στην πράξη. Το μόνο που θα ήθελα να συμπληρώσω, ολοκληρώνοντας, είναι πως όπως μαθαίνουμε μια γλώσσα με παρόμοιο τρόπο μπορούμε να μάθουμε και κατανοήσουμε τη «γλώσσα» των μουσείων αποκωδικοποιώντας την με μια σειρά δραστηριοτήτων. Άλλωστε, γλωσσολογικά, η μουσειακή συλλογή παραλληλίζεται με κείμενο που μπορεί να αναγνωσθεί. Και όπως γινόμαστε καλοί αναγνώστες της αγγλικής ή της γαλλικής γλώσσας μπορούμε να γίνουμε καλοί αναγνώστες-επισκέπτες των μουσείων. Το κλειδί είναι η εκμάθηση αυτής της «γλώσσας» από την παιδική ηλικία, με 11

την ενεργό συμμετοχή του εκπαιδευτικού και την εφαρμογή σύγχρονων παιδαγωγικών μεθόδων μάθησης και ψυχαγωγίας. Σημειώσεις 1 Στην παρούσα εργασία αποφεύγεται η χρήση και των δύο γενών. Διευκρινίζουμε όμως ότι σε όποιο σημείο αναφέρονται οι έννοιες δάσκαλος, εκπαιδευτικός, μαθητής, αυτές αφορούν και τα δύο γένη. 2 Γιώργος Μπαμπινιώτης, Λεξικό της Νέας Ελληνικής Γλώσσας, Αθήνα 1998. Κώδικας είναι ένα σύστημα συμβόλων με το οποίο κατατάσσονται πληροφορίες, στοιχεία. Σύνολο αρχών κανόνων διατάξεων που αναφέρονται σε συγκεκριμένο ζήτημα ή θυμίζουν διάφορα ζητήματα. 3 Μια ολοκληρωμένη εικόνα των εκπαιδευτικών πρακτικών που προσφέρει το Υπουργείο Πολιτισμού παρουσιάζεται στο ΥΠΠΟ, Παιχνίδια Πολιτισμού. Εκπαιδευτικές Δράσεις του Υπουργείου Πολιτισμού, Αθήνα 2002 (α έκδοση), 2003 (β έκδοση). 4 Για τις δραστηριότητες της ΚΕ Εφορείας Προϊστορικών και Κλασικών Αρχαιοτήτων όσον αφορά στην εκπαίδευση στα μουσεία, βλ. μεταξύ άλλων Γαβριλάκη Ειρήνη, Η φιλοσοφία των εκπαιδευτικών προγραμμάτων και η εμπειρία του Ρεθύμνου, στο Νάνσυ Ψάλτη (επιμ.), Πρακτικά της Ημερίδας «Παιδεία και Εκπαίδευση: εκπαιδευτικά προγράμματα του Υπουργείου Πολιτισμού» (Χαλκίδα, 13 Μαΐου 1998), 57-60, Εκδόσεις ΤΑΠΑ, Αθήνα 2000. 5 Για τις δυνατότητες μάθησης μέσω των αντικειμένων, βλ. μεταξύ άλλων Καλεσοπούλου Δέσποινα, Μάθηση μέσω των αντικειμένων: τα χαρακτηριστικά της και η εφαρμογή της στο χώρο του μουσείου και του σχολείου, Ανοιχτό Σχολείο 82 (Ιανουάριος-Φεβρουάριος-Μάρτιος 2002), 12-18. 6 Για τις σημειολογικές διαστάσεις της αρχαιολογίας βλ. Βέμη Μπίλη, Η Αρχαιολογία ως Σημειωτική: για μια άσκηση επικοινωνίας με το Αρχαιολογικό (Μουσειακό) Αντικείμενο, Επτάκυκλος 14 (Δεκέμβριος 1999/Φλεβάρης 2000), 177-186. 7 Για θεωρητικές τοποθετήσεις στο θέμα της εκπαίδευσης στα μουσεία στην Ελλάδα και στο εξωτερικό, βλ. μεταξύ άλλων, Νικονάνου Νίκη, Ο ρόλος της μουσειοπαιδαγωγικής στα σύγχρονα μουσεία, Τετράδια Μουσειολογίας 2 (2005), Εκδόσεις Μεταίχμιο,18-25. Κόκκοτας Παναγιώτης, Κατερίνα Πλακίτση, Μουσειοπαιδαγωγική και Εκπαίδευση στις φυσικές επιστήμες, Εκδόσεις Πατάκης, Αθήνα 2005. Κόκκινος Γιώργος, Ευγενία Αλεξάκη (επιμ.), Διεπιστημονικές Προσεγγίσεις στη Μουσειακή Αγωγή, εκδόσεις Μεταίχμιο, Αθήνα 2002. Νάκου Ειρήνη, Μουσεία: Εμείς, τα Πράγματα και ο Πολιτισμός, εκδόσεις νήσος, Αθήνα 2001. Hein George, Learning in Museum, Routledge, Λονδίνο 1998. Hooper-Greenhill Eilean, Museum and Gallery Education, Leicester University Press, Λονδίνο 1994. 12