Πρακτικά Βήματα Υλοποίησης

Πρακτικά Βήματα Υλοποίησης μιας Ψηφιακής Βιβλιοθήκης ρ. Εμμανουήλ Γαρουφάλλου e-mail: garoufallou@yahoo.co.uk ρ. Αλέξανδρος Κουλούρης e-mail: koulouris.a@gmail.com 3 ο Συνέδριο Βιβλιοθηκών Τέχνης: workshop Αθήνα, 5-6 Φεβρουαρίου 2010

Διάγραμμα παρουσίασης (1) Σχεδιασμός και ροή εργασίας Μοντέλο λειτουργίας, οικονομικά ζητήματα Επιλογή περιεχομένου Εξοπλισμός, λογισμικό Πρότυπα μεταδεδομένα, διαλειτουργικότητα, κ.λπ. Πνευματικά δικαιώματα 5/2/2010 3ο Συνέδριο Βιβλιοθηκών Τέχνης: Workshop - Αθήνα, 5-6 Φεβρουαρίου 2010 2

Διάγραμμα παρουσίασης (2) ιάθεση περιεχομένου και πολιτικές (π.χ. πρόσβαση, διάθεση, αναπαραγωγή) ιατήρηση Προσωπικό Αξιολόγηση και χρηστικότητα Europeana και μοντέλο αυτόματης συγκομιδής μεταδεδομένων σε κατανεμημένα αποθετήρια 5/2/2010 3ο Συνέδριο Βιβλιοθηκών Τέχνης: Workshop - Αθήνα, 5-6 Φεβρουαρίου 2010 3

Περιεχόμενο Ψηφιοποιημένο Περιεχόμενο Μετατροπή του συμβατικού σε ψηφιακό Όλο και πιο πολύ η ψηφιοποίηση υλοποιείται σε ιδρύματα πολιτιστικής κληρονομιάς, τοπικού χαρακτήρα Πρωτογενώς ψηφιακό Περιεχόμενο Αυτό που παράγεται ηλεκτρονικά (π.χ. βάσεις δεδομένων, περιεχόμενο ιστοτόπων, το περιεχόμενο του ιαδικτύου) 5/2/2010 3ο Συνέδριο Βιβλιοθηκών Τέχνης: Workshop - Αθήνα, 5-6 Φεβρουαρίου 2010 4

Ψηφιοποίηση και Ευρωπαϊκή Ένωση Η Ευρωπαϊκή Ένωση (ΕΕ) έχει δηλώσει ότι «η ψηφιοποίηση είναι ένα ουσιαστικό πρώτο βήμα για τη δημιουργία ψηφιακού περιεχομένου, που θα υποστηρίζει μια πλήρως ψηφιακή Ευρώπη. Είναι μια ζωτική δραστηριότητα για τη διατήρηση της συλλογικής πολιτιστικής κληρονομιάς της Ευρώπης, παρέχοντας στους πολίτες πρόσβαση στην κληρονομιά αυτή για να ενισχυθούν η εκπαίδευση και ο τουρισμός και για να αναπτυχθούν βιομηχανίες ηλεκτρονικού περιεχομένου». 5/2/2010 3ο Συνέδριο Βιβλιοθηκών Τέχνης: Workshop - Αθήνα, 5-6 Φεβρουαρίου 2010 5

Σχεδιασμός και ροή εργασίας (1) Λόγοι ψηφιοποίησης: τι πρέπει να ψηφιοποιηθεί ή τι πρέπει από πρωτογενώς ψηφιακό περιεχόμενο να διατεθεί Σε μεγάλο βαθμό το τι θα ψηφιοποιηθεί θα καθοριστεί από τους λόγους για την ψηφιοποίηση και αν μπορεί να αποκτηθεί άδεια για ψηφιοποίηση από τους κατόχους δικαιωμάτων 5/2/2010 3ο Συνέδριο Βιβλιοθηκών Τέχνης: Workshop - Αθήνα, 5-6 Φεβρουαρίου 2010 6

Σχεδιασμός και ροή εργασίας (2) Ποιος θα υλοποιήσει το έργο: μπορεί να είναι προσωπικό του ιδρύματος, εξειδικευμένο προσωπικό με προσωρινό συμβόλαιο, προσωπικό από συνεταιρικό οργανισμό ή εμπορικό ανάδοχο Πού θα γίνει το έργο: σε τι χώρο, με τι συνθήκες φωτισμού, θερμοκρασίας, υγρασίας, ιδιαίτερα όταν ψηφιοποιείται ευαίσθητο υλικό 5/2/2010 3ο Συνέδριο Βιβλιοθηκών Τέχνης: Workshop - Αθήνα, 5-6 Φεβρουαρίου 2010 7

Σχεδιασμός και ροή εργασίας (3) Πότε θα πραγματοποιηθεί: Πρέπει να ληφθούν υπόψη: περίοδοι αιχμής, διακοπές του προσωπικού, ειδικές εκθέσεις ή άλλες εκδηλώσεις ή προγράμματα Πώς θα γίνει η οργάνωση της εργασίας: ροή εργασίας, υλικό που ψηφιοποιείται, πρόοδος του έργου και σύστημα καταγραφής, σήμανσης ή χρονολόγησης όλων των κινήσεων 5/2/2010 3ο Συνέδριο Βιβλιοθηκών Τέχνης: Workshop - Αθήνα, 5-6 Φεβρουαρίου 2010 8

Σχεδιασμός και ροή εργασίας (4) Στρατηγική διατήρησης: βιωσιμότητα και μακρόχρονη χρήση της συλλογής Άλλοι παράγοντες: πνευματικά δικαιώματα, επιλογή ψηφιακής μορφής, μηχανολογικός εξοπλισμός, λογισμικό, κόστος, πολιτικές πρόσβασης και διάθεσης περιεχομένου, κ.ά. 5/2/2010 3ο Συνέδριο Βιβλιοθηκών Τέχνης: Workshop - Αθήνα, 5-6 Φεβρουαρίου 2010 9

Οικονομικά ζητήματα Αύξηση της βασικής χρηματοδότησης με: άσκηση πίεσης, επηρεασμό της κοινής γνώμης, σχηματισμό ομάδων φίλων, επιχορηγήσεις για συγκεκριμένο έργο ψηφιοποίησης από το Ελληνικό Κράτος (κάποιο Υπουργείο ή οργανισμό), την ΕΕ, από κοινωφελή ιδρύματα, συμπράξειςκοινοπραξίες, χρέωση υπηρεσιών (ανάλογα με το επιχειρησιακό μοντέλο), κ.ά. 5/2/2010 3ο Συνέδριο Βιβλιοθηκών Τέχνης: Workshop - Αθήνα, 5-6 Φεβρουαρίου 2010 10

Κριτήρια επιλογής περιεχομένου Νομικά θέματα, όπως αν είναι δυνατόν να αποκτηθεί άδεια για αντιγραφή Το σκοπούμενο ακροατήριο Η σπουδαιότητα, η σπανιότητα, η κατάσταση και η ανάγκη διατήρησης των τεκμηρίων Με τη μετατροπή τους σε ψηφιακή μορφή ως εναλλακτική μορφή διατήρησης Συνδεσιμότητα με άλλα έργα 5/2/2010 3ο Συνέδριο Βιβλιοθηκών Τέχνης: Workshop - Αθήνα, 5-6 Φεβρουαρίου 2010 11

Εξοπλισμός Πρέπει να επιλεχθεί κατά το στάδιο σχεδιασμού, λαμβάνοντας υπόψη την αξιοπιστία,, το κόστος, την ευκολία χρήσης, τις ανάγκες κατάρτισης του προσωπικού, το κόστος συντήρησης, ης, τον διαθέσιμο χώρο,, τις πιθανότητες ενοικίασης, κ.λπ. 5/2/2010 3ο Συνέδριο Βιβλιοθηκών Τέχνης: Workshop - Αθήνα, 5-6 Φεβρουαρίου 2010 12

Εξοπλισμός: βασική προϋπόθεση Αποθήκευση με την υψηλότερη δυνατή ανάλυση, επειδή μια εικόνα μικρότερης ανάλυσης ή μικρότερο αρχείο μπορούν να αποσπαστούν από μια εικόνα καλύτερης ποιότητας και ανάλυσης, αλλά ποτέ δεν μπορεί να γίνει το αντίθετο Αυτό δημιουργεί μεγαλύτερα αρχεία και απαιτεί περισσότερο αποθηκευτικό χώρο 5/2/2010 3ο Συνέδριο Βιβλιοθηκών Τέχνης: Workshop - Αθήνα, 5-6 Φεβρουαρίου 2010 13

Είδη εξοπλισμού Σαρωτές Τρισδιάστατες συσκευές σάρωσης Ψηφιακές φωτογραφικές μηχανές Βιντεοκάμερες Εξοπλισμός καταγραφής ήχου π.χ. σαρωτής φιλμ, φωτογραφικών διαφανειών, μικροφίλμ, φακοί φωτογραφικών μηχανών (τηλεφακοί, ευρυγώνιοι φακοί), GIS (Γραφική ταμπλέτα απεικόνισης/ψηφιοποίησης χαρτών 5/2/2010 3ο Συνέδριο Βιβλιοθηκών Τέχνης: Workshop - Αθήνα, 5-6 Φεβρουαρίου 2010 14

Σαρωτές Επίπεδοι σαρωτές για έντυπο υλικό σε φύλλα ή έγγραφα Face-up σαρωτές (π.χ. BookEye) ψηφιακή μηχανή για βιβλιοδετημένους ββ τόμους Ίδιου μεγέθους με το μεγαλύτερο τεκμήριο που θα σαρωθεί για να αποφεύγονται οι πτυχές Τρισδιάστατες συσκευές σάρωσης για αντικείμενα μουσείων ή ιστορικά κτήρια 5/2/2010 3ο Συνέδριο Βιβλιοθηκών Τέχνης: Workshop - Αθήνα, 5-6 Φεβρουαρίου 2010 15

Ψηφιακές φωτογραφικές μηχανές Για αντικείμενα μουσείων ή για βιβλιοδετημένους τόμους, καταγραφή γεγονότων και εκδηλώσεων, κτηρίων, τοποθεσιών ή τοπίων Απαιτούνται: πολλά pixel, καλή ποιότητα του οπτικού φακού, στήριγμα για το υλικό, τρίποδο για τη φωτογραφική μηχανή, συμπληρωματικός φωτισμός και φίλτρα για τη μείωση της παραμόρφωσης του χρώματος 5/2/2010 3ο Συνέδριο Βιβλιοθηκών Τέχνης: Workshop - Αθήνα, 5-6 Φεβρουαρίου 2010 16

Βιντεοκάμερες (1) Για την αποτύπωση του ψηφιακού παραγομένου έργου από συμβατική ταινία και βίντεο Εξοπλισμός εγγραφής βίντεο χρειάζεται για την αποτύπωση κινουμένων εικόνων και αυτές θα χρειάζονται για έργα δημιουργίας περιεχομένου, από τα οποία προκύπτει «πρωτογενώς» ψηφιακό υλικό 5/2/2010 3ο Συνέδριο Βιβλιοθηκών Τέχνης: Workshop - Αθήνα, 5-6 Φεβρουαρίου 2010 17

Βιντεοκάμερες (2) Για την παρουσίαση τρισδιάστατου χώρου Καλή οικονομικά λύση για μικρότερα ιδρύματα, κυρίως μουσεία ή πινακοθήκες, που δεν μπορούν να αντεπεξέλθουν στο κόστος του εξοπλισμού για να δημιουργήσουν πλήρες περιεχόμενο εικονικής πραγματικότητας 5/2/2010 3ο Συνέδριο Βιβλιοθηκών Τέχνης: Workshop - Αθήνα, 5-6 Φεβρουαρίου 2010 18

Εξοπλισμός καταγραφής ήχου Χρειάζεται εξοπλισμός που παράγει ψηφιακό έργο από αναλογικά μέσα Χρειάζεται επίσης για την αποτύπωση ήχου (ομιλία, μουσική) και για έργα δημιουργίας περιεχομένου, που έχουν ως αποτέλεσμα το «πρωτογενώς» ψηφιακό περιεχόμενο 5/2/2010 3ο Συνέδριο Βιβλιοθηκών Τέχνης: Workshop - Αθήνα, 5-6 Φεβρουαρίου 2010 19

Λογισμικό (1) Ανοίγει πολύ μεγάλα αρχεία Τροποποιεί την ανάλυση και το βάθος του χρώματος Αποθηκεύει διαφορετικές εκδόσεις σε διαφορετικά μεγέθη αρχείων Αντιγράφει τμήμα μιας εικόνας ή το αποθηκεύει ως άλλο αρχείο 5/2/2010 3ο Συνέδριο Βιβλιοθηκών Τέχνης: Workshop - Αθήνα, 5-6 Φεβρουαρίου 2010 20

Λογισμικό (2) Εξάγει εικόνες σε διαφορετικές μορφές αρχείων Η επιλογή του κατάλληλου λογισμικού πρέπει να λάβει υπόψη το υλικό που ψηφιοποιείται. Για παράδειγμα αν τα τεκμήρια περιέχουν χειρόγραφο υλικό, τότε θα απαιτείται πακέτο οπτικής ανάγνωσης χαρακτήρων (OCR) 5/2/2010 3ο Συνέδριο Βιβλιοθηκών Τέχνης: Workshop - Αθήνα, 5-6 Φεβρουαρίου 2010 21

Λογισμικό Ανοικτού Κώδικα ΛΑΚ ή ΕΛΑΚ (Ελεύθερο Λογισμικό Ανοικτού Κώδικα) Οι προγραμματιστές μπορούν να διαβάζουν, αναδιανέμουν και τροποποιούν τον πηγαίο κώδικα για ένα τμήμα λογισμικού Πλεονεκτήματα: εξέλιξη, ξ παραμετροποίηση, βελτίωση (με εκπληκτική ταχύτητα) και διαλειτουργικότητα 5/2/2010 3ο Συνέδριο Βιβλιοθηκών Τέχνης: Workshop - Αθήνα, 5-6 Φεβρουαρίου 2010 22

Παραδείγματα ΛΑΚ Linux, λειτουργικό σύστημα Koha, ολοκληρωμένο σύστημα αυτοματισμού βιβλιοθηκών Το πιο διαδεδομένο ΛΑΚ για ψηφιακές βιβλιοθήκες και αποθετήρια DSpace, www.dspace.org Fedora, http://fedora-commons.org/ Greenstone, http://www.greenstone.org/ org/ 5/2/2010 3ο Συνέδριο Βιβλιοθηκών Τέχνης: Workshop - Αθήνα, 5-6 Φεβρουαρίου 2010 23

Πρότυπα για κείμενο Αποτύπωση, αποθήκευση και διάθεση κειμένου Κωδικοποίηση χαρακτήρων (π.χ. UTF-8, Unicode) Τύποι τεκμηρίων (HTML, XHTML, PDF, RTF, κ.ά.) ) 5/2/2010 3ο Συνέδριο Βιβλιοθηκών Τέχνης: Workshop - Αθήνα, 5-6 Φεβρουαρίου 2010 24

Πρότυπα για εικόνες Αποτύπωση και αποθήκευση ακίνητων εικόνων: TIFF για υψηλή ανάλυση, PNG για μη διανυσματικές εικόνες, SVG για διανυσματικές εικόνες ιάθεση: JPEG, JPEG 2000 για φωτογραφικές εικόνες, GIF, PNG, SVG για διανυσματικές εικόνες 5/2/2010 3ο Συνέδριο Βιβλιοθηκών Τέχνης: Workshop - Αθήνα, 5-6 Φεβρουαρίου 2010 25

Πρότυπα για βίντεο και ήχο Αποτύπωση και αποθήκευση βίντεο: AVI για τη μη συμπιεσμένη μ ανεπεξέργαστη ξργ ημορφή και MPEG για ποιότητα συνεχούς ροής εικόνων ιάθεση: AVI και MPEG-1 για βίντεο που προορίζεται για «κατέβασμα» WAV για μη συμπιεσμένη μορφή ήχου και MP3 για συμπιεσμένη (που είναι και το πιο διαδεδομένο) 5/2/2010 3ο Συνέδριο Βιβλιοθηκών Τέχνης: Workshop - Αθήνα, 5-6 Φεβρουαρίου 2010 26

Μεταδεδομένα Μεταδεδομένα = «δομημένα δεδομένα για δεδομένα» Περιγραφικά: περιγράφουν πηγές και διευκολύνουν την ανάκτηση (π.χ. MARC, Dublin Core) Μεταδεδομένα διατήρησης: υποστηρίζουν δραστηριότητες διατήρησης και αρχειοθέτησης (π.χ. RLG, OCLC, PREMIS, OAIS) 5/2/2010 3ο Συνέδριο Βιβλιοθηκών Τέχνης: Workshop - Αθήνα, 5-6 Φεβρουαρίου 2010 27

Μεταδεδομένα ιοικητικά μεταδεδομένα: διαχειρίζονται τις ψηφιακές πηγές και παρέχουν πληροφορίες για τη δημιουργία τους και για περιορισμούς που διέπουν τη χρήση τους ομικά μεταδεδομένα: περιγράφουν τις λογικές ή φυσικές σχέσεις μεταξύ των μερών ενός σύνθετου αντικειμένου 5/2/2010 3ο Συνέδριο Βιβλιοθηκών Τέχνης: Workshop - Αθήνα, 5-6 Φεβρουαρίου 2010 28

Πρότυπα μεταδεδομένων Για αρχεία: ISAD, ISAAR, EAD & EAC Για μουσεία: CIDOC, CDWA, VRA Για βιβλιοθήκες: β Dublin Core, UNIMARC, MARC 21, κ.ά. 5/2/2010 3ο Συνέδριο Βιβλιοθηκών Τέχνης: Workshop - Αθήνα, 5-6 Φεβρουαρίου 2010 29

Dublin Core (http://dublincore.org/) org/) Dublin Core πρότυπο διαλειτουργικότητας Απλό, επεκτάσιμο, εξελίξιμο Αναπτύχθηκε για την περιγραφή ψηφιακών πηγών εν είναι τόσο πλούσιο όσο άλλα πρότυπα περιγραφής συμβατικών τεκμηρίων, π.χ. UNIMARC, MARC 21 Αποτελεί όμως ένα κοινό πλαίσιο συναίνεσης μεταξύ διαφορετικών σχημάτων μεταδεδομένων 5/2/2010 3ο Συνέδριο Βιβλιοθηκών Τέχνης: Workshop - Αθήνα, 5-6 Φεβρουαρίου 2010 30

Πνευματικά δικαιώματα Πολύπλοκο, χρονοβόρο ζήτημα Οι δύο απόψεις: Απόκτηση πνευματικών δικαιωμάτων. Κατέχει το ίδρυμα τα δικαιώματα για να δημιουργήσει ψηφιακά αντίγραφα; Ασφάλεια πνευματικών δικαιωμάτων. Τί δικαιώματα σκοπεύει το ίδρυμα να επιβάλει στο ψηφιακό περιεχόμενο; 5/2/2010 3ο Συνέδριο Βιβλιοθηκών Τέχνης: Workshop - Αθήνα, 5-6 Φεβρουαρίου 2010 31

Τεχνικά μέσα προστασίας Ορατά υδατογραφήματα Αόρατα ψηφιακά υδατογραφήματα Κρυπτογράφηση εικόνων Χαμηλή ανάλυση εικόνων Περιορισμός της δημοσίευσης αποσπασμάτων μόνο μιας εικόνας Περιορισμός της παρουσίασης μόνο σε εγγεγραμμένους εξουσιοδοτημένους χρήστες 5/2/2010 3ο Συνέδριο Βιβλιοθηκών Τέχνης: Workshop - Αθήνα, 5-6 Φεβρουαρίου 2010 32

Νομικές παραδόσεις Οι χώρες της ηπειρωτικής Ευρώπης ακολουθούν το αστικό δίκαιο, ενώ το Ηνωμένο Βασίλειο και η ημοκρατία της Ιρλανδίας μαζί με άλλα αγγλόφωνα έθνη (ΗΠΑ, Αυστραλία, Νότιος Αφρική) ακολουθούν το εθιμικό δίκαιο (δηλ. η πνευματική ιδιοκτησία δεν είναι απόλυτο δικαίωμα χορηγείται μόνο από τον νόμο) Βασική αιτία που απαιτεί την εναρμόνιση της νομοθεσίας στην ΕΕ 5/2/2010 3ο Συνέδριο Βιβλιοθηκών Τέχνης: Workshop - Αθήνα, 5-6 Φεβρουαρίου 2010 33

Πνευματικά δικαιώματα και βιβλιοθήκες στην Ελλάδα Επηρεάζουν, ψηφιοποίηση, πρόσβαση, διάθεση, δανεισμό και διατήρηση ψηφιακού περιεχομένου 2001/29/ΕΕ, 92/100/ΕΚ Ν. 2121/1993 Ν. 3057/2002, με την ενσωμάτωση της 2001/29 οδηγίας της ΕΕ 5/2/2010 3ο Συνέδριο Βιβλιοθηκών Τέχνης: Workshop - Αθήνα, 5-6 Φεβρουαρίου 2010 34

Συναφή θέματα (1) Πνευματικά δικαιώματα, πρόσβαση και δημόσιος δανεισμός Εφαρμογή της Οδηγίας για τα δικαιώματα πνευματικής ιδιοκτησίας Βάσεις δεδομένων ικαιώματα πνευματικής ιδιοκτησίας στα μεταδεδομένα 5/2/2010 3ο Συνέδριο Βιβλιοθηκών Τέχνης: Workshop - Αθήνα, 5-6 Φεβρουαρίου 2010 35

Συναφή θέματα (2) Πνευματικά δικαιώματα, αρχειοθέτηση, διατήρηση και συντήρηση Καθοδήγηση στην ψηφιοποίηση Χορήγηση αδειών Προστασία δεδομένων και ιδιωτική ζωή Μοίρασμα δεδομένων Ελευθερία της πληροφόρησης Ηλεκτρονικό εμπόριο 5/2/2010 3ο Συνέδριο Βιβλιοθηκών Τέχνης: Workshop - Αθήνα, 5-6 Φεβρουαρίου 2010 36

Creative commons (1) Πρόσφατη εξέλιξη Το Creative Commons είναι ένας μη κερδοσκοπικός οργανισμός Προσφέρει έναν τρόπο για τους δημιουργούς ψηφιακού περιεχομένου (μουσική, φωτογραφίες, κινηματογραφικές ταινίες, γραπτά, εκπαιδευτικό υλικό) να διαθέτουν το έργο με άδεια 5/2/2010 3ο Συνέδριο Βιβλιοθηκών Τέχνης: Workshop - Αθήνα, 5-6 Φεβρουαρίου 2010 37

Creative commons (2) Οι δημιουργοί διατηρούν τα πνευματικά δικαιώματα, αλλά επιτρέπουν σε άλλους να χρησιμοποιούν το έργο τους κάτω από συγκεκριμένες συνθήκες. Π.χ. η άδεια επιτρέπει σε ανθρώπους να αντιγράφουν, διανέμουν, εκθέτουν και εκτελούν το έργο που προστατεύεται από δικαιώματα του δημιουργού, με την προϋπόθεση ότι αναγνωρίζουν το δημιουργό 5/2/2010 3ο Συνέδριο Βιβλιοθηκών Τέχνης: Workshop - Αθήνα, 5-6 Φεβρουαρίου 2010 38

Creative commons (3) Η ιδέα είναι να επιτρέπουν στους δημιουργούς να επιλέγουν να διαθέτουν το έργο τους κάτω από λιγότερο αυστηρούς όρους από αυτούς που επιτρέπονται από το πλήρες δίκαιο περί πνευματικών δικαιωμάτων Ίδρυση στις ΗΠΑ το 2001, επέκταση σε Αυστρία, Γερμανία, Ισπανία, Ολλανδία, Φινλανδία, Βέλγιο, Γαλλία, Ηνωμένο Βασίλειο, Ιρλανδία, Ιταλία, Κροατία, Σουηδία και Ελλάδα 5/2/2010 3ο Συνέδριο Βιβλιοθηκών Τέχνης: Workshop - Αθήνα, 5-6 Φεβρουαρίου 2010 39

Διάθεση περιεχομένου Πολιτικές πρόσβασης, διάθεσης, αναπαραγωγής Μοντέλο και δέντρο αποφάσεων πολιτικών στη διδακτορική διατριβή: «Πολιτικές πρόσβασης και διάθεσης του ψηφιακού περιεχομένου βιβλιοθηκών», στο http://thesis.ekt.gr/15039 και σο στο http://dlib.ionio.gr/en/lab/ptheses.htm (PDF) 5/2/2010 3ο Συνέδριο Βιβλιοθηκών Τέχνης: Workshop - Αθήνα, 5-6 Φεβρουαρίου 2010 40

Διατήρηση Επιλογή περιεχομένου Μετανάστευση δδ δεδομένων: αντιγραφή δεδομένων από μια γενιά εξοπλισμού/λογισμικού ού/λο σ ού σε νεότερη, ερη αποθηκεύοντάς το έτσι σε σύγχρονη μορφή, που συνεχώς ακολουθεί τις αλλαγές στην τεχνολογία Πρότυπα διατήρησης στο περιεχόμενο και στα μεταδεδομένα 5/2/2010 3ο Συνέδριο Βιβλιοθηκών Τέχνης: Workshop - Αθήνα, 5-6 Φεβρουαρίου 2010 41

Αποθήκευση και διατήρηση Περιβαλλοντικές συνθήκες Αρχειακά μέσα: CD, DVD, DAT, DLT ύο τουλάχιστον αρχειακά αντίγραφα Ανανέωση των μέσων Έλεγχος ποιότητας 5/2/2010 3ο Συνέδριο Βιβλιοθηκών Τέχνης: Workshop - Αθήνα, 5-6 Φεβρουαρίου 2010 42

Διαδικασία επανόρθωσης από καταστροφή, διαχείριση κινδύνου Είναι πάντοτε λογικό να υπάρχει σχέδιο καταστροφών το οποίο να προβλέπει για: ημιουργία αρχειακών αντιγράφων Χρήση προτύπων μέσων και μορφών αποθήκευσης Αποθήκευση αρχειακών αντιγράφων εντός και εκτός κτηρίου Ύπαρξη πολιτικής διαχείρισης κινδύνου, Βλ. ERPANET 5/2/2010 3ο Συνέδριο Βιβλιοθηκών Τέχνης: Workshop - Αθήνα, 5-6 Φεβρουαρίου 2010 43

Εκπαίδευση Προσωπικού (1) «Εσωτερική» εκπαίδευση και κατάρτιση του προσωπικού Εκπαίδευση από εξωτερικούς συνεργάτες και ειδικούς σε κάθε θέμα Συνεχιζόμενη εκπαίδευση και κατάρτιση «Γενική» και «Εστιασμένη» εκπαίδευση του προσωπικού σε θέματα ψηφιακών βιβλιοθηκών, αποθετηρίων, ψηφιοποίησης, κ.λπ. 5/2/2010 3ο Συνέδριο Βιβλιοθηκών Τέχνης: Workshop - Αθήνα, 5-6 Φεβρουαρίου 2010 44

Εκπαίδευση Προσωπικού (2) Παρακάτω παρουσιάζεται μια λίστα από δεξιότητες και ικανότητες που χρειάζονται το προσωπικό των βιβλιοθηκών, αρχείων, μουσείων, κ.λπ. Με σκοπό να δημιουργήσουν και να αναπτύξουν ψηφιακό περιεχόμενο στο πλαίσιο μιας ψηφιακής βιβλιοθήκης (Πρόγραμμα accessit- ΚΒΒ): 1. Εμπειρία στην Ψηφιοποίηση διαφορετικού περιεχομένου (audio, video, text, etc.) 2. Μεταδεδομένα 3. Ανάκτηση Πληροφοριών και Σημασιολογία (Semantics) 4. Οργάνωση της Ψηφιοποίησης 5. Χρηστικότητα, Προσβασιμότητα και Αξιολόγηση Ικανοποίησης Χρηστών 6. Θέματα ιατήρησης Ψηφιακού Υλικού 5/2/2010 3ο Συνέδριο Βιβλιοθηκών Τέχνης: Workshop - Αθήνα, 5-6 Φεβρουαρίου 2010 45

Εκπαίδευση Προσωπικού (3) 1. Experience in digitization of various content types (audio, video, text, etc.) 2. Metadata 2.1 Metadata schemes knowledge for diverse content types 2.2 Metadata and interoperability standards (e.g. Dublin Core) 2.3 Metadata mapping skills 24A 2.4 Applying Metadata t schema knowledge 3. Information retrieval and semantics 3.1. Thesauri knowledge 3.2. Information retrieval techniques 5/2/2010 3ο Συνέδριο Βιβλιοθηκών Τέχνης: Workshop - Αθήνα, 5-6 Φεβρουαρίου 2010 46

Εκπαίδευση Προσωπικού (4) 4. Organization of digitization 4.1 Methodology issues 4.2 Policy development and administration (e.g. access, reproduction) 4.3 Intellectual property policy knowledge 4.4 Funding issues 5. Usability, Accessibility, User satisfaction evaluation 5.1. Impact on People, in order to evaluate the impact on users 5.2. User survey 5.3. Usability issues 5.4. Accessibility issues 5.5. 5 Interface design 5.6. User centred DL design 6. Long term digital preservation issues 5/2/2010 3ο Συνέδριο Βιβλιοθηκών Τέχνης: Workshop - Αθήνα, 5-6 Φεβρουαρίου 2010 47

Αξιολόγηση και χρηστικότητα (1) Εστιασμένη πάντα στο χρήστη Αξιολόγηση σε όλο το φάσμα των «δραστηριοτήτων» μιας ΨΒ, και σε όλους τους πιθανούς χρήστες, όπως για παράδειγμα: ΨΒ: διεπαφή, λειτουργίες του συστήματος, εξέταση βασικών χαρακτηριστικών χρηστικότητας όπως ο χρόνος κατανόησης της λειτουργίας του συστήματος, λάθη στη χρήση, ικανοποίηση χρήστη, τεστ συστήματος Χρήστες: με εμπειρία, χωρίς εμπειρία, ηλικιομένοι, παιδιά, κ.ά. 5/2/2010 3ο Συνέδριο Βιβλιοθηκών Τέχνης: Workshop - Αθήνα, 5-6 Φεβρουαρίου 2010 48

Αξιολόγηση και χρηστικότητα (2) Σχεδιασμός και πλάνο αξιολόγησης τόσο του εργαλείου όσο και του προσωπικού είτε τα άρθρα: Γαρουφάλλου, Ε., Σιάτρη, Ρ. και Μπαλατσούκας, Π. (2006). Ψηφιοποίηση συλλογών πολιτιστικού περιεχομένου: η αξιολόγηση της χρηστικότητας του online συστήματος VeriaGrid, Στο: 15ο Πανελλήνιο Συνέδριο Ακαδημαϊκών Βιβλιοθηκών, Ακαδημαϊκές Βιβλιοθήκες και Κοινωνίες των Πολιτών: ημιουργώντας δεσμούς γνώσης, δημοκρατίας και πολιτισμού στο ψηφιακό περιβάλλον, 1-3 Νοεμβρίου 2006, Βιβλιοθήκη & Υπηρεσία Πληροφόρησης, Πανεπιστήμιο Πατρών. ιαθέσιμό στο: http://conference.lis.upatras.gr/files/3.03.fulltext.pdf Bertot, J.C., J.T. Snead, P.T. Jaeger και C.R. McClure (2006). Functionality, usability, and accessibility: iterative user-centered evaluation strategies for digital libraries. Performance Measurement and Metrics 7, (1): 17-28. eeurope 2001. The LUND principles: conclusions of experts meeting, Lund, Sweden, 4 April 2001, http://dhc2006.salzburgresearch.at/images/stories/lund_principles_e.pdf MINERVA Working Group 5 (2003). Handbook for quality in cultural websites improving quality for citizens: version 1.2 Draft, http://www.minervaeurope.org/publications/qualitycriteria1_2draft/qualitypdf1103.pdf 5/2/2010 3ο Συνέδριο Βιβλιοθηκών Τέχνης: Workshop - Αθήνα, 5-6 Φεβρουαρίου 2010 49

Αξιολόγηση και χρηστικότητα (3) είτε τα άρθρα: Emmanouel Garoufallou, Rania Siatri, Panagiotis Balatsoukas (2008). Virtual mapsvirtual worlds: Testing the usability of a Greek virtual cultural map, Journal of the American Society for Information Science and Technology, 59(4), pp.591-601. Marchionini, G. (2001). Evaluating digital libraries: a longitudinal and multifaceted view. Library Trends 49, (2): 304-333. Nielsen, Jacob (1993). Usability engineering. London: Morgan Kaufmann. Shneiderman, B. και C. Plaisant (2004). Designing the user interface. London: Pearson. Tsakonas, G. and Papatheodorou, C. (2009). Evaluation of Digital Libraries: an insight into useful applications and methods. Oxford: Chandos Publishing Garoufallou, E., Siatri, R. and Hartley, R.J. (2009). Users and Digital libraries: an insightful story. In: Tsakonas, G. and Papatheodorou, C. Evaluation of Digital Libraries: an insight into useful applications and methods. Oxford: Chandos Publishing, pp. 75-92. 5/2/2010 3ο Συνέδριο Βιβλιοθηκών Τέχνης: Workshop - Αθήνα, 5-6 Φεβρουαρίου 2010 50

Ευρωπαϊκή Ψηφιακή Βιβλιοθήκη (Europeana) Αποδεικνύει την πολυγλωσσική και πολυπολιτισμική ποικιλομορφία της Ευρώπης Προβάλει την εθνική κληρονομιά διεθνώς Τα Ιδρύματα και ιδιαίτερα οι δημοτικές βιβλιοθήκες επωφελούνται από τη συμμετοχή στο πρόγραμμα: π.χ. ενισχυμένα μεταδεδομένα, διάχυση της πληροφορίας, άνοιγμα σε νέους χρήστες, ανάπτυξη νέων υπηρεσιών, χρήση νέων τεχνολογιών πληροφόρησης 5/2/2010 3ο Συνέδριο Βιβλιοθηκών Τέχνης: Workshop - Αθήνα, 5-6 Φεβρουαρίου 2010 51

EuropeanaLocal (EDLocal) http://www.edlocal.eu ίκτυο κατανεμημένων αποθετηρίων ορθής πρακτικής και βέλτιστων πρακτικών Ανάδειξη ψηφιακού περιεχομένου τοπικών οργανισμών, βιβλιοθηκών, μουσείων, αρχείων, κ.λπ., μέσω της πύλης Europeana Προώθηση προτύπων μέσω της Europeana OAI-PMH Ελληνικός εταίρος προγράμματος: ημόσια Βιβλιοθήκη Βέροιας 5/2/2010 3ο Συνέδριο Βιβλιοθηκών Τέχνης: Workshop - Αθήνα, 5-6 Φεβρουαρίου 2010 52

Στόχοι EuropeanaLocal Τοπική υποδομή περιεχομένου για συγκομιδή και ευρετηρίαση μεταδεδομένων Σε ευρωπαϊκό δίκτυο αποθετηρίων OAI-PMH Βελτίωση διαλειτουργικότητας σε ψηφιακό περιεχόμενο αρχείων ββλ βιβλιοθηκών και μουσείων Βλί Βελτίωση διαθεσιμότητας στο περιεχόμενο 20.000.000 αντικείμενα μόνο από τους εταίρους 5/2/2010 3ο Συνέδριο Βιβλιοθηκών Τέχνης: Workshop - Αθήνα, 5-6 Φεβρουαρίου 2010 53

Χρήσιμες πληροφορίες http://www.europeana.eu, Europeana http://www.version1.europeana.eu/, europeana eu/ EuropeanaGroup, με δεδομένα για το Europeana Content Strategy, ESE, κ.ά. http://www.libver.gr/edlocal/, ΚΒΒ για το EuropeanaLocal http://www.edlocal.eu, EuropeanaLocal 5/2/2010 3ο Συνέδριο Βιβλιοθηκών Τέχνης: Workshop - Αθήνα, 5-6 Φεβρουαρίου 2010 54

Δώστε έμφαση για τη συμμετοχή σας! European Semantic Elements, σχετικά με το προφίλ μεταδεδομένων της Europeana Το αρχείο ενημερώνεται σε τακτά χρονικά διαστήματα European Content Strategy Σχετικά με τη στρατηγική περιεχομένου της Ευρωπαϊκής Ένωσης 5/2/2010 3ο Συνέδριο Βιβλιοθηκών Τέχνης: Workshop - Αθήνα, 5-6 Φεβρουαρίου 2010 55

Συμπεράσματα Για μια πετυχημένη Ψηφιακή Βιβλιοθήκη χρειάζονται να συμβάλουν όλοι οι προαναφερθέντες παράγοντες, και όχι μόνο, αλλά ώστε έμφαση στο ανθρώπινο δυναμικό σας, στην εκπαίδευσή και κατάρτισή του και έπειτα στην τεχνολογία. Η τεχνολογία υπάρχει και εξελίσσετε, αλλά μπορείτε να την αποκτήσετε, το πλούσιο περιεχόμενο το έχετε ως οργανισμός ή δεν το έχετε, Το ανθρώπινο, όμως, δυναμικό είναι αυτό που θα σας «κτήση» το μέλλον και θα εξελίξει & οδηγήσει τον Οργανισμό σας σε μια πιο ψηφιακή εποχή 5/2/2010 3ο Συνέδριο Βιβλιοθηκών Τέχνης: Workshop - Αθήνα, 5-6 Φεβρουαρίου 2010 56

Βιβλιογραφία AccessIT (www.libver.gr) Calimera guidelines, http://www.calimera.org/lists/guidelines/forms/default.aspx eeurope 2001. The LUND principles: conclusions of experts meeting, Lund, Sweden, 4 April 2001, http://dhc2006.salzburgresearch.at/images/stories/lund_principles_e. pdf MINERVA Working Group 5 (2003). Handbook for quality in cultural websites improving quality for citizens: version 1.2 Draft, http://www.minervaeurope.org/publications/qualitycriteria1_2draft/qua org/publications/qualitycriteria1 litypdf1103.pdf 5/2/2010 3ο Συνέδριο Βιβλιοθηκών Τέχνης: Workshop - Αθήνα, 5-6 Φεβρουαρίου 2010 57

ΕΥΧΑΡΙΣΤΟΥΜΕ ΓΙΑ ΤΗΝ ΠΡΟΣΟΧΗ ΣΑΣ ρ. Εμμανουήλ Γαρουφάλλου Καθηγητής Εφαρμογών Τμήμα Βιβλιοθηκονομίας και Συστημάτων Πληροφόρησης ΑΤΕΙ Θεσσαλονίκης e-mail: garoufallou@yahoo.co.uk,, mgarou@libd.teithe.gr g ρ. Αλέξανδρος Κουλούρης Επιστημονικός Συνεργάτης Τμήμα Βιβλιοθηκονομίας και Συστημάτων Πληροφόρησης ΤΕΙ Αθήνας e-mail: koulouris.a@gmail.com, akoul@teiath.gr www: http://users.teiath.gr/akoul/