Ανοικτά Ακαδημαϊκά Μαθήματα στο ΤΕΙ ΙΟΝΙΩΝ ΝΗΣΩΝ ΟΙΚΟΝΟΜΙΚΑ ΜΑΘΗΜΑΤΙΚΑ Ενότητα 13: ΧΡΗΜΑΤΟΠΙΣΤΩΤΙΚΟΙ ΘΕΣΜΟΙ ΚΑΙ ΠΡΟΪΟΝΤΑ Το περιεχόμενο του μαθήματος διατίθεται με άδεια Creative Commons εκτός και αν αναφέρεται διαφορετικά Το έργο υλοποιείται στο πλαίσιο του Επιχειρησιακού Προγράμματος «Εκπαίδευση και Δια Βίου Μάθηση» και συγχρηματοδοτείται από την Ευρωπαϊκή Ένωση (Ευρωπαϊκό Κοινωνικό Ταμείο) και από εθνικούς πόρους.
Αγορά χρήματος Η αγορά χρήματος είναι η διαπραγμάτευση (αγορά και πώληση) χρηματοπιστωτικών μέσων διάρκειας το πολύ μέχρι ενός έτους. Τα χρηματοπιστωτικά αυτά μέσα διευκολύνουν τους συναλλασσόμενους. Συγκεκριμένα, οι μεν δανειστές προβαίνουν σε βραχυχρόνιες τοποθετήσεις των ρευστών διαθεσίμων τους, αποκομίζοντας κάποια απόδοση, οι δε δανειζόμενοι αντλούν κεφάλαια για κάλυψη βραχυχρόνιων αναγκών τους. Τα κυριότερα χρηματοπιστωτικά μέσα στην αγορά του χρήματος είναι:
Έντοκα γραμμάτια του Ελληνικού Δημοσίου Πιστοποιητικά προθεσμιακών καταθέσεων Πιστοποιητικά καταθέσεων Εμπορικά χρεόγραφα Χρεόγραφα τραπεζικής αποδοχής Έντοκα γραμμάτια του Ελληνικού Δημοσίου Το Υπουργείο Οικονομικών αποφασίζει και προβαίνει σε εκδόσεις τίτλων του Ελληνικού Δημοσίου, με μορφή έντοκων γραμματίων με τρίμηνη-εξάμηνηδωδεκάμηνη διάρκεια. Οι τίτλοι αυτοί διατίθενται:
Με δημόσια εγγραφή σε φυσικά πρόσωπα Μέσω δημοπρασίας στην Ηλεκτρονική Δευτερογενή Αγορά Τίτλων (ΗΔΑΤ), βάσει του κανονισμού λειτουργίας των Βασικών Διαπραγματευτών Αγοράς Μέσω κοινοπραξίας τραπεζών Η διάθεση των εντόκων γραμματίων του Ελληνικού Δημοσίου εξαρτάται από τη διαθεσιμότητα τίτλων. Τα έντοκα γραμμάτια εξοφλούνται στη λήξη τους.
Πιστοποιητικά καταθέσεων προθεσμιακών Τα πιστοποιητικά προθεσμιακών καταθέσεων είναι βραχυπρόθεσμα χρεόγραφα που εκδίδονται από τις τράπεζες με προκαθορισμένο και διαπραγματεύσιμο επιτόκιο. Η ανάληψη του χρηματικού ποσού δεν μπορεί να γίνει πριν από την ημερομηνία λήξης. Μπορεί να γίνει μόνο με τη σύμφωνη γνώμη του εκδότη (τράπεζα) και με την επιβολή χρηματικής ποινής, εκφρασμένης σε μια σημαντική μείωση του αρχικού συμφωνηθέντος επιτοκίου.
Πιστοποιητικά καταθέσεων (Certificates of Deposits) Πιστοποιητικά καταθέσεων είναι χρεόγραφα που εκδίδονται από τις τράπεζες με σκοπό την άντληση κεφαλαίων από την αγορά χρήματος. Τα πιστοποιητικά καταθέσεων έχουν συγκεκριμένη, προσυμφωνημένη διάρκεια και συνήθως σταθερό επιτόκιο. Είναι σχεδιασμένα για να κατέχονται από τους επενδυτές μέχρι τη λήξη τους, κατά την οποία το επενδυόμενο κεφάλαιο επιστρέφεται στον επενδυτή μαζί με τους δεδουλευμένους τόκους. Τα πιστοποιητικά καταθέσεων μπορεί να αποτελέσουν αντικείμενο διαπραγμάτευσης στη δευτερογενή
αγορά χρήματος. Η εμπορευσιμότητα αυτή συνιστά και το μεγάλο τους πλεονέκτημα, εφόσον η ρευστοποίησή τους είναι ευκολότερη των καταθέσεων προθεσμίας. Εμπορικά χρεόγραφα (Commercial paper) Εμπορικό χρεόγραφο είναι ένα βραχυπρόθεσμο χρεόγραφο (συνήθως έως 365 ημερών) που εκδίδεται από μεγάλες ιδιωτικές επιχειρήσεις με σκοπό την κάλυψη αναγκών κεφαλαίων κίνησης χωρίς τη μεσολάβηση κάποιου χρηματοπιστωτικού οργανισμού. Είναι συγκεκριμένου ποσού και συγκεκριμένης λήξης, μεταβιβάσιμα
και διαπραγματεύσιμα σε δευτερογενή αγορά. Τα μέσα αυτά συνήθως εκδίδονται από μεγάλες επιχειρήσεις που διαθέτουν εξωτερική διαβάθμιση από αναγνωρισμένο Εξωτερικό Οργανισμό Πιστοληπτικής Αξιολόγησης (Ε.Ο.Π.Α.). Γραμμάτια Τραπεζικής Αποδοχής (Bankers Acceptance Notes) Είναι βραχυπρόθεσμα μέσα χρηματαγορών, εκδίδονται από επιχειρήσεις αλλά είναι εγγυημένα από τραπεζικό οργανισμό ως προς το κεφάλαιο και τους τόκους.
ΟΜΟΛΟΓΑ Ομόλογο είναι ένα χρεόγραφο, του οποίου ο εκδότης (δανειζόμενος) έχει την υποχρέωση να καταβάλει στον επενδυτή (δανειστή) την ονομαστική (αρχική) αξία της επένδυσής του στην λήξη του χρεογράφου, όπως επίσης και την πληρωμή τόκων σε συγκεκριμένα τακτά διαστήματα μέχρι τη λήξη του. Ο επενδυτής με την αγορά ομολόγων, προσδοκά να επωφεληθεί από την είσπραξη τόκων ή / και μία πιθανή άνοδο της τιμής του ομολόγου στη δευτερογενή αγορά. Ανάλογα με τον εκδότη τους, τα ομόλογα μπορούν να ταξινομηθούν στις παρακάτω κατηγορίες:
Κρατικά Ομόλογα (Government Bonds): ομόλογα τα οποία εκδίδονται από κυβερνήσεις κρατών ή τους αντίστοιχους οργανισμούς διαχείρισης χρέους (π.χ. Ελληνικού Δημοσίου, Αμερικάνικου Δημοσίου). Με αυτό τον τρόπο οι κυβερνήσεις καλύπτουν μέρος των δανειακών τους αναγκών. Υπερεθνικά Ομόλογα (Supranational Bonds): ομόλογα τα οποία εκδίδονται από διεθνείς οργανισμούς (π.χ. Ευρωπαϊκή Τράπεζα Επενδύσεων -EIB). Εταιρικά Ομόλογα (Corporate Bonds): ομόλογα τα οποία εκδίδονται κυρίως από Τράπεζες, επιχειρήσεις
κοινής ωφέλειας και άλλες επιχειρήσεις. Ομόλογα Οργανισμών Τοπικής Αυτοδιοίκησης (Ο.Τ.Α.-Municipal Bonds): ομόλογα τα οποία εκδίδονται από οργανισμούς τοπικής αυτοδιοίκησης (π.χ. Δήμοι). Πιστοληπτική Διαβάθμιση Αφορά την κατάταξη των ομολόγων με βάση τον πιστωτικό κίνδυνο που αυτά εμπεριέχουν και ο οποίος απορρέει κυρίως από τον εκδότη τους. Οι Εξωτερικοί Οργανισμοί Πιστοληπτικής Αξιολόγησης (Ε.Ο.Π.Α.) εκτιμούν τον πιστωτικό
κίνδυνο των εκδοτών των ομολόγων όπως κυβερνήσεων, χρηματοπιστωτικών ιδρυμάτων, επιχειρήσεων και γενικά των εκδοτών χρεογράφων σταθερού εισοδήματος. Οι τρεις πιο γνωστoí Ε.Ο.Π.Α. που αναπτύσσουν τη δράση τους σε διεθνές επίπεδο: Standards and Poor s Fitch Moody s Investors Service Θα πρέπει να σημειωθεί ότι η τιμή των ομολόγων επηρεάζεται σε αρκετά μεγάλο βαθμό από την πιστοληπτική τους διαβάθμιση και από τυχόν αλλαγή της κατά τη διάρκεια της ζωής του ομολόγου.
Σημειώνονται ορισμένοι τύποι ομολόγων: Ομόλογα χωρίς τοκομερίδια/ κουπόνια (Zero Coupon Bonds) Τα ομόλογα αυτά δεν προβλέπουν ενδιάμεσες πληρωμές τόκου, αλλά μόνο την αποπληρωμή της ονομαστικής αξίας/ κεφαλαίου στη λήξη τους. Ομόλογα Σταθερού Επιτοκίου (Fixed Coupon Bonds) Στα ομόλογα σταθερού επιτοκίου το επιτόκιο (κουπόνι), ορίζεται κατά την έκδοση του ομολόγου σταθερό μέχρι την ημερομηνία λήξης των ομολόγων.
Ομόλογα Κυμαινόμενου Επιτοκίου (Floating Rate Bonds) Στα ομόλογα κυμαινομένου επιτοκίου η πληρωμή του τόκου κάθε περιόδου, αναπροσαρμόζεται ανά τακτά χρονικά διαστήματα με βάση το επιτόκιο αναφοράς (π.χ. Euribor ή Libor). Το επιτόκιο αναφοράς καθώς επίσης και τυχόν περιθώριο (spread), το οποίο προστίθεται ή αφαιρείται από το επιτόκιο αναφοράς, ορίζονται κατά την έκδοση του ομολόγου. O τόκος που λαμβάνει ο επενδυτής σε κάθε περίοδο εξαρτάται από τις διακυμάνσεις του επιτοκίου αναφοράς. Αν ο δείκτης μειωθεί την ημερομηνία αναπροσαρμογής του
επιτοκίου, μειώνεται και το επιτόκιο και το αντίστροφο. Ομόλογα με Δικαίωμα Πρόωρης Εξαγοράς/ Ανάκλησης από τον Εκδότη (Callable Bonds) Ομόλογα στους όρους έκδοσης των οποίων ορίζεται ότι ο εκδότης έχει δικαίωμα να τα ανακαλέσει σε συγκεκριμένες μελλοντικές ημερομηνίες, δηλαδή να τα αποπληρώσει πριν την καθορισμένη λήξη τους. Για παράδειγμα, εάν τα επιτόκια της αγοράς μειωθούν σημαντικά σε σχέση με το κουπόνι των ομολόγων, τότε ο εκδότης μπορεί να ασκήσει το δικαίωμα της πρόωρης εξαγοράς των ομολόγων από τους επενδυτές στην τιμή και την
ημερομηνία που έχει καθοριστεί κατά την έκδοσή τους. Ομόλογα με Δικαίωμα Πρόωρης Αποπληρωμής/ Πώλησης από τον Επενδυτή (Putable Bonds) Ομόλογα στους όρους έκδοσης των οποίων ορίζεται ότι ο επενδυτής έχει δικαίωμα να απαιτήσει από τον εκδότη την πρόωρη αποπληρωμή τους σε συγκεκριμένες μελλοντικές ημερομηνίες και προκαθορισμένες τιμές, πριν τη λήξη τους. Για παράδειγμα, εάν τα επιτόκια της αγοράς αυξηθούν σημαντικά σε σχέση με το κουπόνι των ομολόγων, τότε ο επενδυτής μπορεί να ασκήσει το δικαίωμα πρόωρης αποπληρωμής/ πώλησης των ομολόγων στην τιμή και
την ημερομηνία που έχει καθοριστεί κατά την έκδοση τους. Μετατρέψιμα Ομόλογα (Convertible Bonds) Τα μετατρέψιμα ομόλογα προσφέρουν στον επενδυτή το δικαίωμα να μετατρέψει τα ομόλογα σε άλλου τύπου αξιόγραφα του ίδιου εκδότη, συνήθως μετοχές. Το δικαίωμα αυτό παρέχεται στον επενδυτή σε καθορισμένα χρονικά διαστήματα και σχέση μετατροπής μεταξύ του ομολόγου και του εκάστοτε άλλου υποκείμενου αξιόγραφου και σύμφωνα με προκαθορισμένες διαδικασίες.
Δομημένα / Σύνθετα ομόλογα (Structured Bonds) Ομόλογα των οποίων η απόδοση ή και η επιστροφή κεφαλαίου στη λήξη του δεν είναι προκαθορισμένα αλλά εξαρτώνται από κάποια ή κάποιες συνδεδεμένες υποκείμενες αξίες, δείκτες ή άλλους παράγοντες.
Σημείωμα Αδειοδότησης Το παρόν υλικό διατίθεται με τους όρους της άδειας χρήσης Creative Commons Αναφορά, Μη Εμπορική Χρήση Παρόμοια Διανομή 4.0 [1] ή μεταγενέστερη, Διεθνής Έκδοση. Εξαιρούνται τα αυτοτελή έργα τρίτων π.χ. φωτογραφίες, διαγράμματα κ.λ.π., τα οποία εμπεριέχονται σε αυτό. Οι όροι χρήσης των έργων τρίτων επεξηγούνται στη διαφάνεια «Επεξήγηση όρων χρήσης έργων τρίτων». Τα έργα για τα οποία έχει ζητηθεί άδεια αναφέρονται στο «Σημείωμα Χρήσης Έργων Τρίτων».
[1]http://creativecommons.org/licenses/ από-nc-sa/4.0/ Ως Μη Εμπορική ορίζεται η χρήση: που δεν περιλαμβάνει άμεσο ή έμμεσο οικονομικό όφελος από την χρήση του έργου, για το διανομέα του έργου και αδειοδόχο που δεν περιλαμβάνει οικονομική συναλλαγή ως προϋπόθεση για τη χρήση ή πρόσβαση στο έργο που δεν προσπορίζει στο διανομέα του έργου και αδειοδόχο έμμεσο οικονομικό όφελος (π.χ. διαφημίσεις) από την προβολή του έργου σε διαδικτυακό τόπο Ο δικαιούχος μπορεί να παρέχει στον αδειοδόχο ξεχωριστή άδεια να
χρησιμοποιεί το έργο για εμπορική χρήση, εφόσον αυτό του ζητηθεί. Επεξήγηση όρων χρήσης έργων τρίτων Δεν επιτρέπεται η επαναχρησιμοποίηση του έργου, παρά μόνο εάν ζητηθεί εκ νέου άδεια από το δημιουργό. διαθέσιμο με άδεια CC-BY Επιτρέπεται η επαναχρησιμοποίηση του έργου και η δημιουργία παραγώγων αυτού με απλή αναφορά του δημιουργού. διαθέσιμο με άδεια CC-BY-SA Επιτρέπεται η επαναχρησιμοποίηση του έργου με αναφορά του δημιουργού, και διάθεση του έργου ή του παράγωγου αυτού με την ίδια άδεια. διαθέσιμο με άδεια CC-BY-ND Επιτρέπεται η επαναχρησιμοποίηση του έργου με αναφορά του δημιουργού. Δεν επιτρέπεται η δημιουργία παραγώγων του έργου. διαθέσιμο με άδεια CC-BY-NC Επιτρέπεται η επαναχρησιμοποίηση του έργου με αναφορά του δημιουργού. Δεν επιτρέπεται η εμπορική χρήση του έργου. διαθέσιμο με άδεια CC-BY-NC-SA Επιτρέπεται η επαναχρησιμοποίηση του έργου με αναφορά του δημιουργού και διάθεση του έργου ή του παράγωγου αυτού με την ίδια άδεια. Δεν επιτρέπεται η εμπορική χρήση του έργου. διαθέσιμο με άδεια CC-BY-NC-ND Επιτρέπεται η επαναχρησιμοποίηση του έργου με αναφορά του δημιουργού. Δεν επιτρέπεται η εμπορική χρήση του έργου και η δημιουργία παραγώγων του.
διαθέσιμο με άδεια CC0 Public Domain Επιτρέπεται η επαναχρησιμοποίηση του έργου, η δημιουργία παραγώγων αυτού και η εμπορική του χρήση, χωρίς αναφορά του δημιουργού. διαθέσιμο ως κοινό κτήμα Επιτρέπεται η επαναχρησιμοποίηση του έργου, η δημιουργία παραγώγων αυτού και η εμπορική του χρήση, χωρίς αναφορά του δημιουργού. χωρίς σήμανση Συνήθως δεν επιτρέπεται η επαναχρησιμοποίηση του έργου. Διατήρηση Σημειωμάτων Οποιαδήποτε αναπαραγωγή ή διασκευή του υλικού θα πρέπει να συμπεριλαμβάνει: το Σημείωμα Αναφοράς το Σημείωμα Αδειοδότησης τη δήλωση Διατήρησης Σημειωμάτων το Σημείωμα Χρήσης Έργων Τρίτων (εφόσον υπάρχει) μαζί με τους συνοδευόμενους υπερσυνδέσμους.
Χρηματοδότηση Το παρόν εκπαιδευτικό υλικό έχει αναπτυχθεί στα πλαίσια του εκπαιδευτικού έργου του διδάσκοντα. Το έργο «Ανοικτά Ακαδημαϊκά Μαθήματα στο ΤΕΙ Ιονίων Νήσων» έχει χρηματοδοτήσει μόνο την αναδιαμόρφωση του εκπαιδευτικού υλικού. Το έργο υλοποιείται στο πλαίσιο του Επιχειρησιακού Προγράμματος «Εκπαίδευση και Δια Βίου Μάθηση» και συγχρηματοδοτείται από την Ευρωπαϊκή Ένωση (Ευρωπαϊκό Κοινωνικό Ταμείο) και από εθνικούς πόρους.