Ο Στιγλιτζ θεωρείται από τους ιδρυτές του κλάδου της πληροφοριακής οικονομίας (information economics): ορισμένοι παίκτες στην αγορά έχουν καλλίτερη και περισσότερη πληροφόρηση από άλλους, γεγονός που επηρεάζει απρόβλεπτα την αγορά και την οικονομία. Η θεωρία της ασύμμετρης πληροφόρησης αμφισβητεί ότι οι ελεύθερες αγορές είναι εγγενώς αποτελεσματικές και λειτουργούν άριστα χωρίς να χρειάζονται την κυβερνητική παρέμβαση. Ερωτήσεις Η νομισματική κρίση του 1997-8 στην Ασία, πως θα έπρεπε να είχε αντιμετωπιστεί, σύμφωνα με τις θέσεις του Στίγκλιτζ; Πώς θα έπρεπε να είχε αντιμετωπιστεί η κρίση στην Αργεντινή; Γιατί κάποιες χώρες πέτυχαν στην σύγκλιση της παγκοσμιοποίησης, ενώ άλλες όχι; «Η ΜΕΓΑΛΗ ΑΥΤΑΠΑΤΗ» Κεφ. 1 2 Η υπόσχεση των παγκοσμίων θεσμών. Υποσχέσεις που δεν τηρήθηκαν. Σχέση παγκοσμιοποίησης - ευκολία επικοινωνίας και μεταφορών. Το ΔΝΤ ιδρύθηκε για να εξασφαλιστεί σε παγκόσμιο επίπεδο, συλλογική δράση για οικονομική σταθερότητα. Πολιτική Κέινς. Οι αγορές δυσλειτουργούν και χρειάζονται επεκτατική δημοσιονομική πολιτική ( G T r, μείωση ανεργίας). Αυτό πλέον δεν γίνεται από το ΔΝΤ και δίνεται έμφαση στον περιορισμό του πληθωρισμού και την απελευθέρωση των αγορών μόνο (αντί και για την απασχόληση και οικονομική μεγένθυση) Πολιτική ΔΝΤ: δημοσιονομική λιτότητα, ιδιωτικοποίηση, απελευθέρωση αγορών. Διαδοχικότητα μεταρρυθμίσεων και ρυθμός των αλλαγών, ώστε να δημιουργούνται περισσότερες νέες θέσεις εργασίας, από αυτές που καταργούνται. Απελευθέρωση εμπορίου ήταν δυσμενής για τις νηπιακές βιομηχανίες και αγροτικές εξαγωγές. Το διεθνές εμπόριο βοηθά την οικονομική ανάπτυξη, όταν την κινούν οι εξαγωγές μιας χώρας. (δυσμενείς όροι εμπορίου) - 1 -
Περιορισμοί και όροι στην χορήγηση βοήθειας (διαρθρωτικές αλλαγές στην οικονομία). Οι πολιτικές των διεθνών οικονομικών οργανισμών ευθυγραμμίζονται με τα εμπορικά και χρηματοπιστωτικά συμφέροντα εκείνων που βρίσκονται στις προηγμένες βιομηχανικές χώρες. Παγκόσμια διακυβέρνηση χωρίς παγκόσμια κυβέρνηση. Φονταμενταλισμός της αγοράς. Η παγκοσμιοποίηση δεν κατάφερε να μειώσει την φτώχεια, ούτε να εξασφαλίσει την σταθερότητα. Επιπτώσεις στο περιβάλλον, κοινωνία, πολιτική, οικονομία, ανεργία, λόγω υπερβολικά ταχύ ρυθμού των μεταρρυθμίσεων. Αντίθεση μεταρρυθμίσεων Ρωσίας (μεθόδευση από διεθνείς οργανισμούς) Κίνας (αυτόβουλη σχεδίαση) Ανταλλαξιμότητα. Διάθεση χρημάτων εκεί όπου θα απελευθερώσουν και άλλα χρήματα (οικονομική διέγερση) Πολιτικές αποφάσεις δανειοδότησης (Ρωσία Κένυα) Διαφάνεια. Δικαίωμα των πολιτών στην ενημέρωση. Έλεγχος διεθνών οργανισμών. Αιθιοπία. Παρά την καλή μακροοικονομική επίδοση, το ΔΝΤ ανησυχούσε για τον Π/Υ επειδή δεν ήταν ισοσκελισμένος με εθνικά έσοδα. Η διεθνής βοήθεια όμως είναι πιο σταθερή από τα εθνικά έσοδα. Κεφ. 3 Ελευθερία επιλογής; Ιδιωτικοποίηση. Η ύπαρξη κρατικών μονοπωλίων είναι θεμιτή, όταν η αγορά δεν μπορεί να στηρίξει τον κλάδο, διαφορετικά θα υπάρχει εκμετάλλευση των πολιτών (αυξημένο κοινωνικό κόστος, ανασφάλεια, ανεργία, υψηλές τιμές) Απελευθέρωση αγορών και εμπορίου. Κίνα: το κάνει μετά από 20 χρόνια σταδιακής ανάπτυξης και προσαρμογής. Ευρώπη το έκανε μετά το 1970. Τα μικρά κράτη όμως ενθαρρύνονται να το κάνουν το συντομότερο. Αν γίνεται βιαστικά συντείνει στην αστάθεια, μειωμένη οικονομική μεγένθυση, με το βάρος να το επωμίζονται οι φτωχοί. Χρειάζεται αντίστοιχη παιδεία και θεσμούς. Ξένες επενδύσεις. Γίνεται με «συμβόλαια» μέσω εξωτερικής πολιτικής και οικονομικής επιρροής. Κυβερνητική αποχή και συμμετοχή ξένων συμβούλων και επιχειρηματιών. Αποικιοκρατικό πνεύμα. Αλληλουχία και ρυθμός των αλλαγών. Ύπαρξη «διχτύου ασφαλείας». Το σύστημα της αγοράς απαιτεί παγιωμένα δικαιώματα ιδιοκτησίας, ανταγωνισμό - 2 -
και καλή πληροφόρηση. Όλα αυτά πρέπει να ισχύουν ταυτόχρονα και η μετάβαση πρέπει να γίνεται προς αυτά ομαλά, αλλιώς θα υπάρχει κοινωνική αναταραχή, λόγω συστημικών και δομικών απότομων αλλαγών. Οικονομικά της διάχυσης. Πιστεύεται ότι μια μεγενθυνόμενη οικονομία θα διαχύσει τα οφέλη της τελικά και στους φτωχούς, γι αυτό προτείνεται η ανισότητα. Αντίθετα όμως μια μεγαλύτερη ισότητα είναι αυτή που θα ενισχύσει την μεγένθυση γιατί συντείνει στην κοινωνική συνοχή και το «κοινωνικό συμβόλαιο» ισχυροποιείται. Προτεραιότητες ΔΝΤ. Σταθερότητα, φορολόγηση, υποστήριξη χρηματοπιστωτικού συστήματος. Όχι σε νέες θέσεις εργασίας, αναδασμό, παιδεία, υγεία. Αναπτυξιακό πρόγραμμα. Θα πρέπει να συνεπάγεται την δημιουργία θέσεων εργασίας αλληλοδιαδοχικά με την αναπόφευκτη απώλεια θέσεων εργασίας. Θα πρέπει να εφαρμοστούν μακροοικονομικές πολιτικές, που βοηθούν την δημιουργία νέων θέσεων εργασίας (χαμηλά επιτόκια). Η επιλογή του κατάλληλου χρόνου και ρυθμού είναι το παν. Αυτά δεν είναι απλά ζητήματα πρακτικής ή υλοποίησης, αλλά ζητήματα αρχής. Κοινωνική συμμετοχή είναι απαραίτητη. Κεφ.4 Η κρίση της ΝΑ Ασίας. Πως οι πολιτικές του ΔΝΤ οδήγησαν τον κόσμο στα πρόθυρα της παγκόσμιας κατάρρευσης. Για 10 ως 30 χρόνια η ΝΑ Ασία χαρακτηριζόταν από υψηλούς ρυθμούς ανάπτυξης (μείωση ανεργίας, νομισματική σταθερότητα, χαμηλός πληθωρισμός, υψηλή εσωτερική αποταμίευση, ανάπτυξη θεσμών παιδείας και τεχνολογίας), λόγω έμφασης στην κοινωνική συνοχή και σταθερότητα. Το 1997 φημολογίες στην Ν.Υόρκη και άλλα χρηματιστήρια, μαζί με την απελευθέρωση των λογαριασμών κεφαλαίου και την φούσκα στην αγορά ακινήτων οδήγησαν στην κρίση. Το πρόβλημα μεγάλωσε επειδή το ΔΝΤ πρότεινε συσταλτικές δημοσιονομικές και νομισματικές πολιτικές (αντι-κέινς), αύξηση επιτοκίων (κατάρρευση επιχειρήσεων που στηρίζονται στο δανεισμό), τα οποία καταλήξανε σε κατάρρευση των οικονομιών (μαζικές αναλήψεις πανικού, χρεοκόπηση τραπεζών και εταιριών) και πολιτικές, κοινωνικές αναταραχές. - 3 -
Κεφ.5 6 Ποιός έχασε την Ρωσία; Άδικοι νόμοι για δίκαιο εμπόριο και άλλες παρεκτροπές. Η Ρωσία προερχόταν από ένα κομμουνιστικό σύστημα συγκεντρωτικής οργάνωσης και σχεδιασμού της παραγωγής. Προτιμήθηκε η «θεραπεία σοκ» (άμεση απελευθέρωση τιμών, μείωση πληθωρισμού, r, ταχεία ιδιωτικοποίηση), μάλλον για πολιτικούς λόγους. Τα αποτελέσματα ήταν ακριβώς αντίθετα. Εμφάνιση διαφθοράς, που καρπώθηκε την όποια χρηματική βοήθεια, καθώς και «ολιγαρχικές» ιδιωτικοποιήσεις με «δάνεια έναντι μεριδίου». Επέμβαση στους όρους εμπορίου, επηρεάζοντας τις τιμές με επιδοτήσεις ή απαγορεύσεις (αλουμίνιο, ουράνιο). Μαθήματα Ρωσίας. Ελεύθερο εμπόριο ναι (αλλά όχι αλουμίνιο και ουράνιο στις ΗΠΑ). Ανταγωνισμός ναι (αλλά δημιουργία καρτέλ alu και δικαιώματα μονοπωλιακής εισαγωγής ουρανίου στον παραγωγό των ΗΠΑ). Ιδιωτικοποίηση τίμια και γρήγορα (αλλά στις ΗΠΑ αυτό αμφισβητήθηκε όταν έγινε) Κεφ.7 Καλύτεροι δρόμοι προς την αγορά. Δημιουργία θεσμών και νομικού πλαισίου αγοράς, με δημοκρατικές διαδικασίες και κοινωνική συμμετοχή. Κλιμακωτή ιδιωτικοποίηση. Κίνα: διζωνικές τιμές. Κοινωνική ευαισθησία καταλήγει στην διατήρηση του κοινωνικού κεφαλαίου. Ειδικές λύσεις κατά χώρα, όχι ιδεολογικά και γενικά θεωρητικά μοντέλα. Κράτος δικαίου προκαλεί ελκυστικό επιχειρηματικό κλίμα. Θα πρέπει να κινηθούμε μακριά από την μακροοικονομική σταθερότητα και να ενθαρρύνουμε την οικονομική μεγένθυση. Κρατικός και δημοκρατικός έλεγχος διαδικασιών (μείωση καταχρήσεων και φοροδιαφυγής). Ανάπτυξη επιστημονικής κοινότητας. Διαφάνεια και ΜΜΕ. Κεφ.8 Τα άλλα θέματα του προγράμματος του ΔΝΤ. Ποια είναι; Εκτός από την σταθερότητα και την μεγένθυση, τώρα λαμβάνεται μέριμνα για την καταπολέμηση της φτώχειας και την προστασία του περιβάλλοντος. - 4 -
Ασυνέπεια ΔΝΤ (Κέινς σήμερα): Το ΔΝΤ προτείνει εμπιστοσύνη στην αγορά και είναι δύσπιστο προς τους θεσμούς, ενώ ο Κέινς υποστήριζε ότι η αγορά έχει ατέλειες και το κράτος θα πρέπει να επεμβαίνει για την άρση τους. Το ΔΝΤ προτείνει συσταλτικές αντί για επεκτατικές πολιτικές σε περίοδο ύφεσης. Παρεμβαίνει στις διεθνείς συναλλαγματικές ισοτιμίες μέσω απότομου δανεισμού για να εξασφαλίσει τους πιστωτές. Θα έπρεπε να αφήνει την αγορά (αφού την εμπιστεύεται) να λειτουργήσει, αλλιώς εμφανίζονται κερδοσκόποι. Το εμπορικό έλλειμμα χρηματοδοτείται για να εξοφληθούν οι πιστωτές, μέσω βοήθειας του ΔΝΤ, χωρίς να ενδιαφέρει η τόνωση της ανάπτυξης. Μεταδοτικότητα κρίσεων σε γειτονικές χώρες. Οι χώρες αλληλεξαρτώνται μέσα από την διαδικασία του εμπορίου (εισαγωγές εξαγωγές). Η μείωση της ζήτησης σε μια χώρα θα προκαλέσει μείωση των εξαγωγών στην άλλη, πτώση της παραγωγής εκεί κλπ. Η πρόωρη απελευθέρωση των κεφαλαιαγορών οδήγησε σε αποσταθεροποιητική κερδοσκοπία. Η πρόωρη απελευθέρωση των χρηματαγορών οδήγησε σε κακές δανειοδοτικές πρακτικές. Τα σφάλματα πολιτικής του ΔΝΤ καλύφθηκαν ως ανεπάρκεια των ασιατικών χωρών. Κεφ.9 Ο δρόμος που ανοίγεται μπροστά μας. Παγκοσμιοποίηση. Σωστή διαχείριση των διεθνών θεσμών (περιβάλλον, φτώχεια, δημοκρατία, δίκαιο εμπόριο). Υπάρχει ανάγκη για υγιή παγκόσμια διακυβέρνηση, διαφάνεια και ενημέρωση των πολιτών., Προτεινόμενα μέτρα: 1. Προληπτική χρηματοδότηση. Αποδοχή κινδύνων απελευθέρωσης και κατευθυνόμενες παρεμβάσεις 2. Χρεοκοπία (όχι διάσωση πιστωτών). Μεταρρύθμιση διαδικασίας πτώχευσης. 3. Μείωση προγραμμάτων διάσωσης 4. Ρύθμιση τραπεζικού συστήματος 5. Διαχείριση κινδύνων 6. Δίχτυα ασφαλείας. Θεσμοί, ασφαλιστικό, ανεργία. 7. Αντίδραση στις κρίσεις. Κέινς. Τόνωση ζήτησης. - 5 -
Αυτήν την περίοδο, υπάρχει πολιτική επιρροή στις οικονομικές αποφάσεις των διεθνών θεσμών και ειδικότερα από το υπουργείο οικονομικών των ΗΠΑ και το χρηματοπιστωτικό σύστημα. Εφαρμόζονται οικονομικά δόγματα ορισμένης επιστημονικής μερίδας. Το βιβλίο καταλήγει προτείνοντας ρυθμιστικές πρακτικές (που είναι πιο εφαρμόσιμες), αντί να εστιάσει στην ρίζα των προβλημάτων (πολιτική επιρροή). Οι διεθνείς θεσμοί δεν επιτρέπουν στην παγκοσμιοποίηση να επηρεάσει θετικά τις αναπτυσσόμενες χώρες, ενώ έχει συνέπειες και στο περιβάλλον. Αφήνεται η άναρχη αγορά να κυριαρχήσει (απουσία θεσμών διαφθορά). Οι πολιτικές του ΔΝΤ δεν ανταποκρίθηκαν στο ρόλο του. Υπήρξε επιδερμική αντιμετώπιση (ισοζύγιο πληρωμών, εξασφάλιση πιστωτών, χρηματική βοήθεια στην συναλλαγματική ισοτιμία). Η απελευθέρωση των εισαγωγών κατέληξε στην καταστροφή του αγροτικού τομέα. Με τον περιορισμό του κράτους αναδύθηκαν ή διευρύνθηκαν οι κοινωνικές ανισότητες. Η όποια μεταρρύθμιση (απελευθέρωση αγοράς) πρέπει να συνοδεύεται από ανάπτυξη ενός πλαισίου θεσμών. Μεταρρύθμιση ΔΝΤ: αύξηση συμμετοχής μικρότερων χωρών Κίνα: 800 b $ συναλλαγματικά αποθέματα Αιρεσιμότητα (conditionality): προϋποθέσεις για βοήθεια ΔΝΤ. Οι όροι αυτοί όξυναν τις κρίσεις. Ενδεχόμενη λύση 1. προληπτική χρηματοδότηση από ΔΝΤ (δανειοδότηση απευθείας στον Π/Υ) 2. εφαρμογή πτωχευτικού δικαίου για τα κράτη 3. εφαρμογή τραπεζικής νομοθεσίας επιπρόσθετα διαγραφή χρεών αναθεώρηση κανόνων διεθνούς εμπορίου - 6 -