ΕΙΣΗΓΗΣΗ ΣΤΗΝ ΗΜΕΡΙΔΑ: «Η ΑΓΟΡΑ ΕΡΓΑΣΙΑΣ ΣΕ ΚΡΙΣΗ»

ΕΙΣΗΓΗΣΗ ΣΤΗΝ ΗΜΕΡΙΔΑ: «Η ΑΓΟΡΑ ΕΡΓΑΣΙΑΣ ΣΕ ΚΡΙΣΗ» 11 ΙΟΥΛΙΟΥ 2012 ΞΕΝΟΔΟΧΕΙΟ ΤΙΤΑΝΙΑ ΑΘΗΝΑ ΟΛΥΜΠΙΑ ΚΑΜΙΝΙΩΤΗ, Ph.D. ΔΙΕΥΘΥΝΤΡΙΑ ΑΓΟΡΑΣ ΕΡΓΑΣΙΑΣ ΚΑΙ ΕΡΓΑΣΙΑΚΩΝ ΣΧΕΣΕΩΝ ΕΘΝΙΚΟ ΙΝΣΤΙΤΟΥΤΟ ΕΡΓΑΣΙΑΣ ΚΑΙ ΑΝΘΡΩΠΙΝΟΥ ΔΥΝΑΜΙΚΟΥ 1

1. ΕΙΣΑΓΩΓΗ 2. ΣΤΟΧΟΙ ΕΥΡΩΠΑΪΚΩΝ ΠΟΛΙΤΙΚΩΝ 3. ΚΑΤΑΣΤΑΣΗ ΣΤΗΝ ΑΓΟΡΑ ΕΡΓΑΣΙΑΣ ΚΑΙ ΣΤΗΝ ΚΟΙΝΩΝΙΑ 4. ΤΡΕΧΟΝΤΕΣ ΣΤΟΧΟΙ: ΜΝΗΜΟΝΙΑ 5. ΥΓΕΙΑ ΚΑΙ ΑΓΟΡΑ ΕΡΓΑΣΙΑΣ. ΕΝΝΟΙΟΛΟΓΙΚΟΙ ΠΡΟΣΔΙΟΡΙΣΜΟΙ. ΕΡΕΥΝΗΤΙΚΑ ΕΡΩΤΗΜΑΤΑ 6. ΕΡΕΥΝΗΤΙΚΑ ΑΠΟΤΕΛΕΣΜΑΤΑ 7. ΠΡΟΣΦΑΤΑ ΣΤΟΙΧΕΙΑ ΓΙΑ ΤΗΝ ΕΛΛΗΝΙΚΗ ΠΡΑΓΜΑΤΙΚΟΤΗΤΑ 8. ΣΥΜΠΕΡΑΣΜΑΤΑ 2

ΥΓΕΙΑ: ΕΕ: Ολοκληρωμένη δράση για τους παράγοντες κινδύνου σε όλους τους τομείς σε συνδυασμό με τις προσπάθειες για την ενίσχυση των συστημάτων υγείας για τη βελτίωση της πρόληψης και θεραπείας. Ο στρατηγικός στόχος είναι η βελτίωση του επιπέδου υγείας του πληθυσμού. ΑΓΟΡΑ ΕΡΓΑΣΙΑΣ: Ευρώπη 2020: περισσότερες και καλύτερες θέσεις απασχόλησης, μείωση της φτώχειας και του αποκλεισμού, ευελιξία με ασφάλεια, βελτίωση των δεξιοτήτων του εργατικού δυναμικού, κλπ. Η αύξηση της απασχόλησης και η μείωση της ανεργίας, η βελτίωση της ποιότητας στην εργασία και η μείωση των αποκλεισμών αποτελούν ή θα έπρεπε να αποτελούν σημαντικές επιδιώξεις της εθνικής και ευρωπαϊκής πολιτικής απασχόλησης. 3

1.120.097 άνεργοι, α τρίμηνο 2012 (ΕΛΣΤΑΤ) 22,6% ποσοστό ανεργίας, α τρίμηνο 2012 (ΕΛΣΤΑΤ) 60,4%, ποσοστό ανεργίας γυναικών 15-24 ετών, α τρίμηνο 2012 (ΕΛΣΤΑΤ) 776.307 εγγεγραμμένοι άνεργοι στον ΟΑΕΔ που αναζητούν απασχόληση, 1/6/2012. Τον Οκτώβριο 2011 το 63% των Ελλήνων εργαζομένων δήλωσαν ότι φοβούνται πως θα χάσουν τη θέση εργασίας τους και το 78% ότι θα χάσουν τη θέση εργασίας τους τα παιδιά τους (Ευρωβαρόμετρο 377). Ανεργία, απλήρωτοι εργαζόμενοι, συσσίτια, ρακοσυλλέκτες αλλοδαποί και Έλληνες, ουρές για δωρεάν τρόφιμα, αυξητικές τάσεις στην εγκληματικότητα και στις αυτοκτονίες, εκτεταμένη ανασφάλεια, έλλειψη προοπτικής και ελπίδας για το μέλλον... Αλλά και κάποιες προσπάθειες για αναδιάρθωση ορισμένων προβληματικών πρακτικών, συλλογικές δράσεις για την αντιμετώπιση της κατάστασης. Η κρίση ξεκίνησε από τα δημοσιονομικά, επεκτάθηκε στο σύνολο της οικονομίας και κατέληξε σε βαθιά κοινωνική κρίση. 4

Περιορισμός δημοσίων δαπανών για τον περιορισμό του ελλείματος και του χρέους. Μειώσεις μισθών στο δημόσιο και στον ιδιωτικό τομέα, περιορισμός κονδυλίων για κοινωνική πολιτική. 5

Υγεία είναι μια κατάσταση ολικής σωματικής, πνευματικής και κοινωνικής ευημερίας (ΠΟΥ). Συνεπώς η κατάσταση υγείας του ατόμου και του πληθυσμού δεν προσδιορίζεται μονοδιάστατα από βιολογικούς παράγοντες αλλά και από κοινωνικούς, ψυχολογικούς, περιβαλλοντικούς, οικονομικούς και πολιτικούς. Η υγεία και η ασθένεια αποτελούν προϊόντα αλληλεπίδρασης βιολογικών, κοινωνικών, ψυχολογικών, οικονομικών και πολιτικών παραγόντων (συστημική προσέγγιση). Δικαιολογείται αυτή η προσέγγιση λόγω των αιτιακών μηχανισμών αλλά και των λύσεων. 6

Το ζητούμενο είναι αν τα χαρακτηριστικά της αγοράς εργασίας λειτουργούν ευεργετικά ή επιβαρυντικά για τη σωματική και ψυχική υγεία γενικά και αναφορικά με συγκεκριμένα προβλήματα υγείας. Ποιο είναι το καθαρό αποτέλεσμα και το μέγεθος των πλεονεκτημάτων και ρίσκων στην υγεία από την απασχόληση και την έλλειψη εργασίας; Ποιοι είναι οι μηχανισμοί παραγωγής των αποτελεσμάτων που παρατηρούνται; Ποιες μεταβλητές τα επηρεάζουν και προς ποια κατεύθυνση; 7

Η εργασία αποτελεί το σημαντικότερο τρόπο απόκτησης οικονομικών πόρων που είναι απαραίτητα για την υλική ευημερία και πλήρη συμμετοχή στην κοινωνία. Η εργασία καλύπτει σημαντικές ψυχοκοινωνικές ανάγκες. Η εργασία αποτελεί σημαντικό στοιχείο ταυτότητας, κοινωνικού ρόλου και θέσης. Η απασχόληση και η κοινωνικοοικονομική θέση είναι βασικοί μηχανισμοί επηρεασμού της σωματικής, ψυχικής υγείας και της θνησιμότητας. Η εργασία ασκεί γενικά θετική επίδραση στη σωματική και ψυχική υγεία. Διάφοροι παράμετροι της εργασίας όπως η ανασφάλεια της απασχόλησης μπορεί να είναι επιβλαβείς για την υγεία. Υπάρχουν αντικρουόμενα αποτελέσματα σχετικά με την επίδραση στην υγεία των πολλών ωρών απασχόλησης. Η εργασία σε βάρδιες ασκεί μικρού μεγέθους αρνητική επίδραση στην υγεία. Υπάρχουν περιορισμένα αποτελέσματα σχετικά με τη θετική επίδραση των ευέλικτων μορφών απασχόλησης στην υγεία. Σημασία έχει να επιλέγουν οι εργαζόμενοι αυτό που τους αρέσει από τα ίδια τα χαρακτηριστικά της απασχόλησης. Οι περισσότερες μελέτες αφορούν άντρες αλλά αντίστοιχα αποτελέσματα προκύπτουν και για γυναίκες. 8

Η έλλειψη απασχόλησης και η κακή υγεία συνδέονται με αιτιακή αμφίπλευρη έντονη σχέση. Η ανεργία συνδέεται με: υψηλότερη νοσηρότητα και θνησιμότητα αλλά και θνησιμότητα από καρδιακά νοσήματα, καρκίνο του πνεύμονα, μολύνσεις, μακροχρόνιες ασθένειες αλλά και διάφορα σωματικά συμπτώματα. Η ανεργία συνδέεται με: φτωχότερη ψυχική υγεία, αυτοκονίες, ψυχολογικό άγχος, υψηλότερη ψυχολογική/ψυχιατρική νοσηρότητα. Η επιπτώσεις της ανεργίας εκδηλώνονται στον άνεργο και τα άτομα του περιβάλλοντός του, συμπεριλαμβανομένων των παιδιών του. 9

Το αποτέλεσμα της επίδρασης της ανεργίας στην υγεία εξαρτάται από: Φύλο, οικογενειακή κατάσταση, ηλικία, εκπαίδευση, κοινωνικό κεφάλαιο, λόγος απώλειας της θέσης, διάρκεια ανεργίας, παράγοντες προσωπικής ευαλωτότητας, κοινωνικοοικονομική θέση, εισόδημα. Κοινωνικά δίκτυα ανέργων και των οικογενειών τους. Κοινωνικά χαρακτηριστικά (βαρύτητα της κρίσης και ταχύτητα αλλαγών). 10

11

Stuckler, et al, 2009, Lancet Αποτελέσματα οικονομικών κρίσεων στην υγεία 26 ευρωπαϊκές χώρες, περίοδος 30 ετών. Κάθε αύξηση της ανεργίας κατά 1% συνδέεται με σε αύξηση των αυτοκτονιών κατά 0,8%, με αύξηση των ανθρωποκτονιών κατά 0,8% και μείωση των αυτοκινητιστικών ατυχημάτων κατά 1,4%. Η αύξηση της ανεργίας περισσότερο από 3% έχει ακόμα εντονότερες επιδράσεις στις αυτοκτονίες. 12

8 9 10 11 12 Suicide Rates per 100,000 (under 64) 10 15 20 25 15 20 25 30 Unemployment Rate (Labour Force Surveys) 2 4 6 8 10 Συσχέτιση αυτοκτονιών και % ανεργίας στη Σουηδία και στην Ισπανία Spain Average Labour Market Protection: $88 per head Sweden Average Labour Market Protection: $362 per head 1980 1985 1990 1995 2000 2005 Year Suicide Male Unemployment Rate 1980 1985 1990 1995 2000 2005 Year Suicide Male Unemployment Rate Πηγή: Stuckler et al, 2009, Lancet. 13

Δαπάνη μεγαλύτερη από 190 δολλάρια εξαφανίζει την επίδραση της ανεργίας στις αυτοκτονίες. Δαπάνη στο σύστημα υγείας, στην οικογένεια, στον άνεργο, κλπ. 14

Stuckler, et al, 2011, Lancet Αποτελέσματα πρόσφατης οικονομικής κρίσης στην υγεία 10 ευρωπαϊκές χώρες Ανατροπή της πτωτικής πορείας των αυτοκτονιών. Η Ελλάδα που είχε τα σοβαρότερα προβλήματα είχε και τη μεγαλύτερη αύξηση στις αυτοκτονίες: 17%. Η επίδραση της κρίσης είναι εντονότερη όταν είναι απότομη, όταν υπάρχει ασθενές σύστημα κοινωνικής προστασίας, χαμηλό κοινωνικό κεφάλαιο, χαμηλά επίπεδα κοινωνικής συνοχής. Ανισότητες και εντός των χωρών, κάποιοι πιο ευάλωτοι. 15

Stuckler et al, 2011, Lancet Επιπτώσεις της κρίσης στην Ελλάδα. Σύγκριση 2007-2009. Σημαντικά λιγότεροι είδαν γιατρό παρότι το χρειάζονταν. Δεν ήταν στατιστικά σημαντικός λόγος η έλλειψη χρημάτων αλλά άλλοι λόγοι που συνδέονται κυρίως με την ελλειματική προσφορά υπηρεσιών υγείας. Σημαντική αύξηση των ατόμων που θεωρούν ότι η υγεία τους είναι κακή ή πολύ κακή συγκριτικά με το 2007. 16

Κατάσταση υγείας: πολύ καλή 2007 2008 2009 2010 ΕΕ-27 πληθυσμός 21,5 22,0 22,4 22,7 Ελλάδα πληθυσμός 53,3 52,0 50,9 49,8 ΕΕ-27 εργαζόμενοι 26,3 26,9 27,6 27,8 Ελλάδα εργαζόμενοι 69,6 67,7 67,4 65,5 ΕΕ-27 άνεργοι 18,2 18,0 18,7 20,3 Ελλάδα άνεργοι 69,5 64,7 66,6 58,1 ΕΕ-27 συνταξιούχοι 5,9 5,8 6,3 6,2 Ελλάδα συνταξιούχοι 11,2 11,4 10,3 9,5 Πηγή: Eurostat 17

18

19

20

21

80,0 70,0 60,0 50,0 40,0 30,0 20,0 ΕΕ-27 πληθυσμός Ελλάδα πληθυσμός ΕΕ-27 εργαζόμενοι Ελλάδα εργαζόμενοι ΕΕ-27 άνεργοι Ελλάδα άνεργοι 10,0 0,0 2007 2008 2009 2010 22

23

Πηγή: ΕΛΣΤΑΤ, Έρευνα Εργατικού Δυναμικού 24

Συντελεστής συσχέτισης -0,619** 25

26

60 Δεν αναζήτησαν απασχόληση λόγω ασθενείας - διορθωμένο με μέγεθος ανεργίας 50 40 30 20 Δεν αναζήτησαν απασχόληση λόγω απασχόλησης - διορθωμένο με μέγεθος ανεργίας 10 0 Συντελεστής συσχέτισης: 0,759** 27

Ο χαρακτήρας της εργασίας και η σημασία της για τον εργαζόμενο επιδρά στη σωματική και ψυχική υγεία του καθώς και του περιβάλλοντός του. Ισχυρά ευρήματα ότι η εργασία έχει ευεργετικές επιδράσεις στην υγεία. Η έλλειψη απασχόλησης συνδέεται με φτωχότερη σωματική και ψυχική υγεία. Η εργασία μπορεί να είναι θεραπευτική και μπορεί να αντιστρέψει τα δυσμενή αποτελέσματα της ανεργίας. Η ποιότητα της εργασίας επηρεάζει τις επιπτώσεις. Συνολικά οι ευεργετικές επιπτώσεις της εργασίας υπερβαίνουν τα ρίσκα της εργασίας και είναι σημαντικότερες από τις αρνητικές επιπτώσεις της ανεργίας και της παρατεταμένης απουσίας από την εργασία λόγω ασθένειας. Η εργασία είναι γενικά ευεργετική για την υγεία και την ευημερία. 28

Σημαντική είναι η κατανόηση της πολυπλοκότητας της κρίσης, η ενεργοποίηση διαδικασιών αναστοχασμού και η προώθηση αλλαγών. Εκτός από ηθικούς λόγους, υπάρχουν οικονομικοί και κοινωνικοί λόγοι για την υποστήριξη της εργασίας. Αποτελεί έναν από τους πιο αποτελεσματικούς τρόπους ενίσχυσης της ευημερίας του πληθυσμού σε ατομικό και συλλογικό επίπεδο. Η στρατηγική προστασίας και βελτίωσης της υγείας είναι σημαντική σε ανθηρές οικονομικές περιόδους, είναι όμως ακόμα πιο αναγκαία και σημαντική σε δύσκολες οικονομικές περιόδους. 29

«Η αγορά εργασίας βρίσκεται σε δεινή θέση. Η μεγάλη ύφεση έχει αφήσει πίσω της εξαιρετικά υψηλή ανεργία, και αυτή η καταστροφή απειλεί την επιβίωση, την ασφάλεια και την αξιοπρέπεια εκατομμυρίων ανθρώπων σε ολόκληρο τον κόσμο. Και τι γίνεται με το ανθρώπινο κόστος; Αυτή είναι μια πραγματική τραγωδία.... Η κρίση πλήττει ιδιαίτερα σκληρά τους νέους. Δεν πρέπει να υποτιμούμε την αποθαρρυντική προοπτική που αντιμετωπίζουμε: μια χαμένη γενιά, αποσυνδεδεμένη από την αγορά εργασίας, με προοδευτική απώλεια των δεξιοτήτων και κινήτρων της. Και το ανθρώπινο κόστος δε σταματά εκεί. Αν χάσετε τη δουλειά σας, έχετε περισσότερες πιθανότητες να υποφέρετε από προβλήματα υγείας ή ακόμη και να πεθάνετε πρόωρα. Αν χάσετε τη δουλειά σας, τα παιδιά σας είναι πιθανό να έχουν χειρότερη επίδοση στο σχολείο. Αν χάσετε τη δουλειά σας, είναι λιγότερο πιθανό να έχετε πίστη στους δημόσιους θεσμούς και τη δημοκρατία.» Πηγή: thegardian, September 13, 2010. 30

Όσλο, 13 Σεπτεμβρίου, 2010: Juan Somavia, Γενικός Διευθυντής της Διεθνούς Οργάνωσης Εργασίας, Dominique Strauss-Kahn, Διευθυντής του ΔΝΤ, και Ellen Johnson-Sirleaf, Πρόεδρος της Λιβερίας. 31

στον Dominique Stauss-Kahn, ΔΝΤ. Αν ο πρώην διευθυντής ενός οργανισμού που εκπροσωπεί το διεθνή καπιταλισμό υποστηρίζει κάτι τέτοιο, φανταστείτε ποιο είναι το πραγματικό μέγεθος και εύρος των επιπτώσεων της κρίσης... Σας ευχαριστώ. 32