Φωροταξική κατανομή και δυναμισμός του πρωτογενή τομέα στις περιφέρειες της Ελλάδας ΦΡΙΣΟΥΑΚΗ ΜΑΝΩΛΗ Επίκουρος Καθηγητής, Τμήμα Οικονομικής και Περιφερειακής Ανάπτυξης, Πάντειο Πανεπιστήμιο ΓΚΟΤΖΟ ΑΝΔΡΕΑ Κοινωνιολόγος, Msc στην Ολοκληρωμένη Ανάπτυξη και Διαχείριση του Αγροτικού Χώρου, Γεωπονικό Πανεπιστήμιο Αθηνών Περίληψη Σκοπός του άρθρου είναι η ανάλυση της χωροταξικής κατανομής και του περιφερειακού δυναμισμού του πρωτογενή τομέα της Ελλάδας και η διερεύνηση του βαθμού ταύτισης του δυναμισμού του τομέα με τη σχετική χρηματοδοτική βαρύτητα, που δίνεται μέσα από τον περιφερειακό προγραμματισμό. Σύμφωνα με την ακολουθούμενη μεθοδολογία, ο πρωτογενής τομέας περιλαμβάνει δυο βασικές ομάδες δραστηριοτήτων, τη γεωργία (στην οποία συμπεριλαμβάνεται η κτηνοτροφία, η θήρα και η δασοκομία) και την αλιεία. Όσον αφορά τις μεταβλητές, χρησιμοποιούνται η απασχόληση και η προστιθέμενη αξία για τους αναφερόμενους κλάδους, καθώς και για τον κλάδο τρόφιμα-ποτά, λόγω των διακλαδικών διασυνδέσεων με τους κλάδους του πρωτογενή τομέα. Τα στατιστικά στοιχεία προέρχονται από την Ελληνική Στατιστική Αρχή για τα έτη 2000-2007. Προκειμένου να διερευνηθεί η ειδίκευση και ο δυναμισμός των περιφερειών στον πρωτογενή τομέα, χρησιμοποιούνται σχετικές μέθοδοι περιφερειακής ανάλυσης, όπως ο Συντελεστής Συμμετοχής, ο Περιφερειακός Πολλαπλασιαστής, η Εξαγωγική Δραστηριότητα και ο Συντελεστής Χωροταξικής Αλληλεξάρτησης. Τα αποτελέσματα συγκρίνονται με τις ενισχύσεις των ΠΕΠ της περιόδου 2000-2006 για τον πρωτογενή τομέα, τα οποία αφενός αναφέρονται στο ίδιο, με τα δεδομένα της έρευνας, χρονικό διάστημα και αφετέρου έχουν την απαραίτητη ανάλυση σε επίπεδο μέτρων. Τα κύρια συμπεράσματα είναι ότι τα παραγωγικά χαρακτηριστικά της κάθε περιφέρειας επηρεάζουν το δυναμισμό και την κατανομή του πρωτογενή τομέα. Σε περιφέρειες όπου ο κλάδος τρόφιμα-ποτά είναι αναπτυγμένος, παρατηρείται σχετική ειδίκευση και δυναμισμός του πρωτογενή τομέα, δείχνοντας έτσι κάποια χωροταξική αλληλεξάρτηση των δύο κλάδων, χωρίς ωστόσο να είναι ιδιαίτερα υψηλή. Τέλος, όσον αφορά τη συσχέτιση των ΠΕΠ με το δυναμισμό του τομέα, προκύπτει ότι κάποιες περιφέρειες με υψηλή χρηματοδότηση δράσεων του πρωτογενή τομέα εμφανίζουν παράλληλα ειδίκευση και πολλαπλασιαστικά αποτελέσματα, χωρίς ωστόσο να δημιουργείται μια γενικευμένη τάση. Επομένως, στις χρηματοδοτήσεις του πρωτογενή τομέα σε περιφερειακό επίπεδο, θα πρέπει να λαμβάνεται υπόψη η κλαδική ειδίκευση και ο δυναμισμός των περιφερειών, παράλληλα με την ενίσχυση κλάδων που παρουσιάζουν σχετική χωροταξική αλληλεξάρτηση. Λέξεις Κλειδιά Συντελεστής Συμμετοχής, Περιφερειακός Πολλαπλασιαστής, Εξαγωγική Δραστηριότητα, Συντελεστής Χωροταξικής Αλληλεξάρτησης, Πρωτογενής Τομέας.
1. Εισαγωγή Η κλαδική εξειδίκευση και ο εξαγωγικός προσανατολισμός των περιφερειών γενικά, έχουν αποτελέσει εδώ και αρκετές δεκαετίες αντικείμενο συστηματικής διερεύνησης και χρήσης ειδικών μεθόδων μέτρησης (Florence 1944, 1953, Tiebout 1956a,b, Isard 1956, 1960, Mayer and Pleeter 1975, Isserman, 1977). Η πλειονότητα αυτών των μεθόδων στηρίζεται στην θεωρία της οικονομικής ή (για τη μακροχρόνια περίοδο) εξαγωγικής βάσης, όπου η ανάπτυξη μιας περιφέρειας εξαρτάται από την εξαγωγική της δραστηριότητα. Ειδικά το θέμα της κλαδικής ειδίκευσης και χωροταξικής κατανομής των δραστηριοτήτων του πρωτογενή τομέα, ήταν από τα πρώτα ζητήματα που απασχόλησαν τους ερευνητές της οικονομίας του χώρου, με τη χρήση διάφορων μεθοδολογικών προσεγγίσεων. Αρκεί να ανατρέξει κάποιος στις πρώτες προσπάθειες ερμηνείας του τρόπου χωροθέτησης των δραστηριοτήτων του πρωτογενή τομέα, που έγιναν το 1826 από το Von Thunen και οι οποίες άρχισαν να θέτουν τις βάσεις για την οικοδόμηση της Οικονομικής του Χώρου, ως ειδικού πλέον κλάδου της Οικονομικής Επιστήμης (Κόνσολας 1997, Λαμπριανίδης 2001). Έκτοτε, αρκετές διατυπώσεις και προσεγγίσεις στην εμπειρική ανάλυση της χωροθέτησης και χωρικής κατανομής της γεωργίας προστέθηκαν. Οι μεθοδολογικές εμπειρικές προσεγγίσεις του ζητήματος αυτού ποικίλουν και περιλαμβάνουν υποδείγματα εισροών εκροών, ανάλυσης της οικονομικής βάσης και κευνσιανών πολλαπλασιαστών, οικονομετρικά υποδείγματα κ.λπ. Ενδεικτικά, οι Johns και Leat (1987) για την ανάλυση της αγροτικής ανάπτυξης μιας περιφέρειας στην Σκωτία ανέπτυξαν ένα υπόδειγμα περιφερειακών εισροών-εκροών με τη συμβολή του συντελεστή συμμετοχής, σύμφωνα με στοιχεία απασχόλησης. Το βασικό συμπέρασμα της έρευνάς τους ήταν ότι ανάμεσα στη γεωργία και στον κλάδο τροφίμωνποτών υπάρχει στενή αλληλοσχέτιση σε περιφερειακό επίπεδο. Επιπλέον, οι δύο αυτοί κλάδοι συμμετείχαν με υψηλό ποσοστό στη περιφερειακή παραγωγικότητα και οποιαδήποτε μεταβολή σε κάποιον από αυτούς επηρεάζει (θετικά ή αρνητικά) όχι μόνο τους δύο κλάδους, αλλά την οικονομική αποδοτικότητα της περιφέρειας. Οι Singh and Dhillon (1984), χρησιμοποιώντας το συντελεστή εγκατάστασης στις περιφέρειες της Ινδίας, παρουσιάζουν τον τρόπο χωρικής κατανομής της γεωργίας και συσχετίζουν τις τιμές του συντελεστή με το αντίστοιχο μορφωτικό και βιοτικό επίπεδο των περιφερειών. Οι Mora και San Juan (2004) ανέλυσαν τη γεωγραφική εξειδίκευση της ισπανικής γεωργίας, πριν και μετά την ένταξη της χώρας στην ΕΕ. Αποτέλεσμα της έρευνας ήταν ότι οι περιφέρειες που εξειδικεύονταν στην παραγωγή και εξαγωγή αγροτικών προϊόντων, μετά από την είσοδο της χώρας στη ΕΕ και υπό την επίδραση της Κοινής Αγροτικής Πολιτικής, παρουσίασαν ενίσχυση της εξειδίκευσής τους στους αναφερόμενους κλάδους. Επίσης, οι Ezcurra et al. (2008) επικέντρωσαν το ενδιαφέρον τους στην περιφερειακή ανάλυση των χωροταξικών διαφορών της Ευρωπαϊκής γεωργίας τη περίοδο 1980-2001. Οι διαπιστώσεις της παραπάνω έρευνας κατέληξαν, μεταξύ άλλων, στην παρουσία χωροταξικής εξάρτησης της παραγωγικότητας και της εξειδίκευσης του συγκεκριμένου κλάδου, στην ύπαρξη clusters του κλάδου σε συγκεκριμένες περιοχές, στις οποίες σημαντικό ρόλο παίζουν το φυσικό περιβάλλον και οι κλιματολογικές συνθήκες, στην σχέση παραγωγικότητας και διασύνδεσης του κλάδου με τη βιομηχανία τροφίμωνποτών, καθώς και με την ένταση των κρατικών ενισχύσεων. Από τα παραπάνω καθίσταται σαφές ότι το θέμα της ανάλυσης και ερμηνείας της περιφερειακής ειδίκευσης και χωροταξικής κατανομής των κλάδων του πρωτογενή τομέα, παρά την πολυετή επιστημονική διερεύνησή του, εξακολουθεί και παραμένει επίκαιρο.
Προς την κατεύθυνση αυτή κινείται και το παρόν άρθρο. Στην ενότητα που ακολουθεί, σκιαγραφείται η μεθοδολογία που υιοθετείται για τη διερεύνηση της χωροταξικής κατανομής και του δυναμισμού του πρωτογενή τομέα στις ελληνικές περιφέρειες. Ακολουθούν οι εφαρμογές των μεθόδων και τα αποτελέσματα που προέκυψαν και τέλος, γίνεται παρουσίαση των συμπερασμάτων και των κύριων διαπιστώσεων της εργασίας. 2. Μεθοδολογία Έρευνας Σκοπός του άρθρου είναι η ανάλυση της χωροταξικής κατανομής και του περιφερειακού δυναμισμού του πρωτογενή τομέα της Ελλάδας και η διερεύνηση του βαθμού ταύτισης του δυναμισμού του τομέα με τη σχετική χρηματοδοτική βαρύτητα, που δίνεται μέσα από τον περιφερειακό προγραμματισμό της περιόδου 2000-2006. Σύμφωνα με την υιοθετούμενη μεθοδολογία, ο πρωτογενής τομέας περιλαμβάνει δυο βασικές ομάδες δραστηριοτήτων, τη γεωργία (στην οποία συμπεριλαμβάνεται η κτηνοτροφία, η θήρα και η δασοκομία) και την αλιεία. Όσον αφορά τις μεταβλητές, χρησιμοποιούνται η απασχόληση και η προστιθέμενη αξία για τους αναφερόμενους κλάδους, καθώς και για τον κλάδο τρόφιμα-ποτά, λόγω των διακλαδικών διασυνδέσεων με τους κλάδους του πρωτογενή τομέα. Τα στατιστικά στοιχεία προέρχονται από την Ελληνική Στατιστική Αρχή για τα έτη 2000-2007. Προκειμένου να διερευνηθεί η ειδίκευση και ο δυναμισμός των περιφερειών στον πρωτογενή τομέα, χρησιμοποιούνται σχετικές μέθοδοι περιφερειακής ανάλυσης και συγκεκριμένα, ο Συντελεστής Συμμετοχής, ο Περιφερειακός Πολλαπλασιαστής, η Εξαγωγική Δραστηριότητα και ο Συντελεστής Χωροταξικής Αλληλεξάρτησης. Ειδικότερα, ο Συντελεστής Συμμετοχής (Location Quotient) προσδιορίζει την περιφερειακή κλαδική εξειδίκευση και πιο συγκεκριμένα, μετράει τη συμμετοχή ενός κλάδου σε μία χωρική μονάδα σε σχέση με τη αντίστοιχη συμμετοχή του κλάδου στο σύνολο της χώρας, ως προς μία εξεταζόμενη μεταβλητή, που μπορεί να είναι η απασχόληση, η παραγωγή ή το εισόδημα (Norcliffe, 1982). Ο συντελεστής αυτός παρέχει επιπλέον, έναν ικανό τρόπο προσδιορισμού της συγκέντρωσης των δραστηριοτήτων σε μία περιοχή έτσι ώστε οι σχεδιαστές της πολιτικής ή οι ερευνητές να μπορούν να προγραμματίσουν και να αξιολογήσουν την οικονομική ανάπτυξη της περιφέρειας, μέσα από τους πολλαπλασιαστές (Chiang, 2008). O Συντελεστής Συμμετοχής (QL), δίνεται από τον τύπο (Παπαδασκαλόπουλος, 2000): A Ar QL / (1) Ain An Στη συγκεκριμνένη έρευνα, όπου: Α: η απασχόληση ή η προστιθέμενη αξία, i: ο κλάδος της γεωργίας ή της αλιείας ή των τροφίμων-ποτών, r: η περιφέρεια και n: η χώρα. Με τιμή αναφοράς το 1, όταν QL 1 τότε η εξεταζόμενη χωρική μονάδα r παρουσιάζει ειδίκευση στο συγκεκριμένο κλάδο i. Άμεσα συνδεδεμένος με τον Συντελεστή Συμμετοχής είναι ο Περιφερειακός Πολλαπλασιαστής (Κ), η ύπαρξη του οποίου προϋποθέτει τιμή του QL μεγαλύτερη της μονάδας, δεδομένου ότι (Παπαδασκαλόπουλος, 2000):
K 1 1 1 QL (2) QL QL 1 και επίσης: K (3) Ο Περιφερειακός Πολλαπλασιαστής (Regional Multiplier) μπορεί να εκτιμήσει τον όποιο δυναμισμό και την όποια Εξαγωγική Δραστηριότητα του τομέα σε περιφερειακό επίπεδο. Ειδικότερα, αποτελεί μια διαφορετική έκφραση του κλασσικού κεϋνσιανού πολλαπλασιαστή και προσπαθεί να μετρήσει τη συνολική επίδραση που θα ασκήσει στην περιφερειακή οικονομία μία μεταβολή του βασικού-εξαγωγικού τομέα, ως προς ένα εξεταζόμενο μέγεθος. Ο Περιφερειακός Πολλαπλασιαστής συνδέεται με την Εξαγωγική Δραστηριότητα (Export Activity) ως εξής: A K (4) X A ή αναλυτικότερα ως εξής: K, (5) A r A Ain A n όπου ο παρονομαστής του κλάσματος της σχέσης (4) δίνει την εξαγωγική δραστηριότητα X της χωρικής μονάδας r, η οποία όπως γίνεται κατανοητό σχετίζεται επίσης με το Συντελεστή Συμμετοχής και αναλύεται ως εξής (Papadaskalopoulos et al., 2009): X A 1 1 QL QL ή 1 X A QL Στην ανάλυση της έρευνας γίνεται υπολογισμός τόσο των Κλαδικών Περιφερειακών Πολλαπλασιαστών, όσο και της αντίστοιχης Εξαγωγικής Δραστηριότητας. Ωστόσο, για την πληρέστερη κατανόηση και ορθή ερμηνεία των παραπάνω δεικτών κρίνεται απαραίτητη η περαιτέρω αποσαφήνιση των σχέσεων μεταξύ τους. Ειδικότερα, από την προηγηθείσα ανάλυση, προκύπτει ότι υψηλή τιμή του QL συνεπάγεται χαμηλή τιμή του K [σχέσεις (2) και (3)] και παράλληλα υψηλή τιμή του X [σχέσεις (4) και (6)]. Δηλαδή, η τιμή του πολλαπλασιαστή είναι αντιστρόφως ανάλογη με την τιμή της εξαγωγικής δραστηριότητας και του συντελεστή συμμετοχής. Υψηλός πολλαπλασιαστής σημαίνει μικρή εξαγωγική δραστηριότητα και χαμηλή τιμή του συντελεστή συμμετοχής και το αντίστροφο. Κατ επέκταση, αν μία περιφέρεια έχει μεγάλη εξαγωγική βάση και εξειδίκευση σε έναν τομέα, δηλαδή παρουσιάζει μία εξωστρεφή οικονομία, τότε θα έχει χαμηλό πολλαπλασιαστή στο συγκεκριμένο τομέα που δημιουργεί την εξωστρέφεια. Όλα αυτά συνηγορούν στο ότι πρέπει να αντιμετωπίζουμε με ιδιαίτερη προσοχή την ερμηνεία και αξιοποίηση των παραπάνω δεικτών σε κάθε περίπτωση (Papadaskalopoulos et al., 2009). Τέλος, ο Συντελεστής Χωροταξικής Αλληλεξάρτησης (Coefficient of Geographic Association/Coefficient of Spatial Association), που χρησιμοποιείται επίσης στην (6)
παρούσα έρευνα, μετράει το βαθμό αλληλεξάρτησης των κλάδων που αναπτύσσονται μέσα σε μια συγκεκριμένη περιοχή (Florence, 1944). Έτσι, αποτυπώνει το βαθμό συνύπαρξης στην ίδια περιφέρεια του πρωτογενή τομέα με τον κλάδο τροφίμων-ποτών, έτσι ώστε να διερευνηθεί επίσης ο σχετικός δυναμισμός του πρωτογενή τομέα, έμμεσα, δηλαδή μέσω της ικανότητας προσέλκυσης στην περιφέρεια δραστηριοτήτων του κλάδου τρόφιμα-ποτά. Η τυπική μορφή του Συντελεστή Χωροταξικής Αλληλεξάρτησης είναι η εξής (Παπαδασκαλόπουλος 2000): A 1 A Alr 1 2 r Ain Aln, (7) όπου: A η απασχόληση της δραστηριότητας i στην περιφέρεια r. Ain η απασχόληση της δραστηριότητας i στο σύνολο της χώρας. Alr = απασχόληση της δραστηριότητας l στην περιφέρεια r. A ln = η απασχόληση της δραστηριότητας l στο σύνολο της χώρας. Η τιμή του συντελεστή κυμαίνεται από 0 (ανυπαρξία χωροταξικής αλληλεξάρτησης) έως 1 (τέλεια χωροταξική αλληλεξάρτηση). Τα αποτελέσματα από την εφαρμογή των παραπάνω μεθόδων, συγκρίνονται με τις χρηματοδοτήσεις του πρωτογενή τομέα στα Περιφερειακά Επιχειρησιακά Προγράμματα της περιόδου 2000-2006, τα οποία αφενός αναφέρονται στο ίδιο, με τα δεδομένα της έρευνας, χρονικό διάστημα και αφετέρου έχουν την απαραίτητη χρηματοδοτική ανάλυση σε επίπεδο μέτρων. 3. Εφαρμογές και Αποτελέσματα 3.1. Φρηματοδοτήσεις δράσεων του Πρωτογενή Σομέα στα Περιφερειακά Επιχειρησιακά Προγράμματα 2000-2006 Ξεκινώντας από το τελευταίο αυτό ζήτημα, στον πίνακα, που ακολουθεί παρουσιάζεται η χρηματοδότηση του πρωτογενούς τομέα ανά περιφέρεια, όπως προκύπτει από την επεξεργασία των μέτρων των ΠΕΠ, που αναφέρονται σε σχετικές δράσεις ενίσχυσης, σε σχέση με την συνολική χρηματοδότηση της κάθε περιφέρειας. Πίνακας 1. Χρηματοδότηση του Πρωτογενούς Τομέα μέσα από τις δράσεις των ΠΕΠ 2000-2006 Περιφέρειες Χρημ/τηση Α'γενούς Τομέα Συνολική Χρηματοδότηση Ποσοστό Χρηματοδότησης Α'γενους Τομέα Απασχόληση Α'γενους Τομέα (2007) % Α'γενους Τομέα στην απασχόληση της περιφέριεας Ήπειρος 259.108.821 742.196.925 34,91% 25426 19,22% Θεσσαλία 308.199.468 890.690.155 34,60% 65227 22,10% Δυτική Μακεδονία 197.839.562 595.791.775 33,21% 17719 16,93% Πελοπόννησος 229.061.426 714.039.577 32,08% 76170 30,00% Αν.Μακεδονία-Θράκη 368.850.023 1.205.389.847 30,60% 59067 25,05% Κρήτη 224.910.564 788.975.211 28,51% 46798 17,90% Δυτική Ελλάδα 226.330.334 829.505.449 27,28% 57011 20,50%
Στερεά Ελλάδα 232.545.888 864.688.423 26,89% 42464 18,94% Νότιο Αιγαίο 112.758.283 566.010.082 19,92% 8280 6,91% Βόρειο Αιγαίο 102.815.100 538.363.159 19,10% 11697 16,22% Ιόνια Νησιά 69.683.992 421.505.164 16,53% 11923 13,71% Κεντρική Μακεδονία 246.345.619 1.517.906.556 16,23% 86740 11,38% Αττική 13.377.390 1.589.136.017 1,66% 11204 0,67% Πηγή: Ειδική Υπηρεσία Ολοκληρωμένου Πληροφοριακού Συστήματος Γ ΚΠΣ Όπως προκύπτει από τον πίνακα, περίπου 2,6 δις ευρώ κατανέμονται στους κλάδους του Πρωτογενή Τομέα μέσω τον ΠΕΠ για την περίοδο 2000-2006. Το μεγαλύτερο ποσοστό χρηματοδότησης του πρωτογενούς τομέα καταλαμβάνει η Ήπειρος (περίπου 35%), η οποία υπερβαίνει οριακά την αντίστοιχη συμμετοχή της Θεσσαλίας, ενώ τελευταία στη σχετική λίστα βρίσκεται η περιφέρεια της Αττικής. 3.2. Κλαδική Ειδίκευση, Πολλαπλασιαστικές Επιδράσεις και Εξαγωγική Δραστηριότητα ύγκριση με χρηματοδοτήσεις ΠΕΠ Στη συγκεκριμένη ενότητα της εργασίας παρουσιάζονται τα αποτελέσματα από την εφαρμογή των Συντελεστών Συμμετοχής, των Περιφερειακών Πολλαπλασιαστών και της Εξαγωγικής Δραστηριότητας στους κλάδους της γεωργίας και της αλιείας και παράλληλα, συγκρίνονται με τις αντίστοιχες δαπάνες ενίσχυσης του πρωτογενή τομέα μέσα από τα Περιφερειακά Επιχειρησιακά Προγράμματα. Επίσης, γίνεται συγκριτική παρουσίαση των αποτελεσμάτων των παραπάνω εφαρμογών του πρωτογενή τομέα συνολικά, με τον κλάδο τροφίμων-ποτών, ενώ τέλος, εξάγονται οι Συντελεστές Χωροταξικής Αλληλεξάρτησης των δύο προαναφερόμενων κλάδων. 3.2.1. Γεωργία Οι τιμές του συντελεστή συμμετοχής του κλάδου της γεωργίας παρουσιάζονται στις περιφέρειες της Ελλάδας με βάση την ακαθάριστη προστιθέμενη αξία και αντίστοιχα με βάση την απασχόληση για τα έτη 20007 και 2000. Οι περιφέρειες είναι ταξινομημένες κατά φθίνουσα τάξη, βάσει του ποσοστού των δαπανών των μέτρων των ΠΕΠ 2000-2006 για τον πρωτογενή τομέα, όπως αποτυπώθηκαν στην προηγηθείσα ανάλυση. Η ίδια μεθοδολογία ακολουθείται σχετικά με τους περιφερειακούς πολλαπλασιαστές και την εξαγωγική δραστηριότητα του συγκεκριμένου κλάδου. Ο πίνακας 2, που ακολουθεί, παρουσιάζει την εξειδίκευση των περιφερειών, σύμφωνα με τις τιμές του συντελεστή συμμετοχής του κλάδου της γεωργίας για τα έτη 2000-2007, συγκρινόμενη με την αντίστοιχη συμμετοχή των δαπανών για τον πρωτογενή τομέα στις συνολικές δαπάνες του ΠΕΠ. Πίνακας 2. Συγκριτική παρουσίαση της χρηματοδοτικής συμμετοχής του Πρωτογενή Τομέα στα ΠΕΠ και των αντίστοιχων Συντελεστών Συμμετοχής στον κλάδο της Γεωργίας % δαπανών Α γενή στο σύνολο του Προστιθέμενη Αξία Απασχόληση ΠΕΠ 2007 2000 2007 2000 Ήπειρος 34,91% 1,84 1,70 1,69 1,38 Θεσσαλία 34,60% 2,70 2,82 1,96 1,83 Δυτική Μακεδονία 33,21% 2,02 1,66 1,51 1,24 Πελοπόννησος 32,08% 2,23 1,74 2,65 2,14
Αν.Μακεδονία-Θράκη 30,60% 2,36 2,18 2,18 1,99 Κρήτη 28,51% 2,20 1,73 1,60 1,73 Δυτική Ελλάδα 27,28% 2,65 2,51 1,79 2,00 Στερεά Ελλάδα 26,89% 2,04 2,02 1,59 1,37 Νότιο Αιγαίο 19,92% 0,61 0,47 0,46 0,45 Βόρειο Αιγαίο 19,10% 1,15 1,00 1,30 1,09 Ιόνια Νησιά 16,53% 0,99 0,95 1,16 1,51 Κεντρική Μακεδονία 16,23% 1,59 1,43 0,99 1,05 Αττική 1,66% 0,05 0,06 0,05 0,07 Από τον παραπάνω πίνακα, διαπιστώνεται σημαντική εξειδίκευση του κλάδου σε αρκετές περιφέρειες της χώρας, κυρίως όσον αφορά την προστιθέμενη αξία, όπου φαίνεται παράλληλα η ενίσχυση της σχετικής εξειδίκευσης αρκετών περιφερειών για το έτος 2007 σε σχέση με το έτος 2000. Βάσει της προστιθέμενης αξίας, εξειδίκευση για το 2007 εμφανίζουν 10 περιφέρειες, με τις υψηλότερες θέσεις να καταλαμβάνονται από τη Θεσσαλία (2,70) και τη Δυτική Ελλάδα (2,65), ενώ ακολουθούν η Ανατολική Μακεδονία- Θράκη (2,36) και η Πελοπόννησος (2,23). Οι δύο τελευταίες μάλιστα, παρουσιάζουν την υψηλότερη εξειδίκευση βάσει στοιχείων απασχόλησης, με διαφορετική σειρά αφού πρώτη ως προς την τιμή του συντελεστή συμμετοχής κατατάσσεται η Πελοπόννησος (2,65) και ακολουθεί η Ανατολική Μακεδονία-Θράκη (2,18). Σε γενικές γραμμές, παρατηρείται κάποια θετική συσχέτιση μεταξύ των πόρων των ΠΕΠ και της αντίστοιχης εξειδίκευσης στη γεωργία. Ωστόσο, οι περιφέρειες με τη μεγαλύτερη ειδίκευση δεν καταλαμβάνουν και το μεγαλύτερο μερίδιο πόρων για τον πρωτογενή τομέα στα περιφερειακά τους προγράμματα. Το φαινόμενο αυτό είναι εντονότερο αν ληφθεί υπόψη η εξειδίκευση σύμφωνα με στοιχεία απασχόλησης. Στον πίνακα 3, που ακολουθεί, παρουσιάζεται η σύγκριση των περιφερειακών δαπανών για τον πρωτογενή τομέα, με τους αντίστοιχους περιφερειακούς πολλαπλασιαστές στη γεωργία. Πίνακας 3. Συγκριτική παρουσίαση της χρηματοδοτικής συμμετοχής του Πρωτογενή Τομέα στα ΠΕΠ και των αντίστοιχων Περιφερειακών Πολλαπλασιαστών στον κλάδο της Γεωργίας % δαπανών Α γενή στο Προστιθέμενη Αξία Απασχόληση σύνολο του ΠΕΠ 2007 2000 2007 2000 Ήπειρος 34,91% 2,20 2,44 2,46 3,62 Θεσσαλία 34,60% 1,59 1,55 2,04 2,21 Δυτική Μακεδονία 33,21% 1,98 2,53 2,94 5,25 Πελοπόννησος 32,08% 1,81 2,35 1,61 1,88 Αν.Μακεδονία-Θράκη 30,60% 1,73 1,84 1,85 2,01 Κρήτη 28,51% 1,83 2,36 2,67 2,37 Δυτική Ελλάδα 27,28% 1,61 1,66 2,26 2,00 Στερεά Ελλάδα 26,89% 1,97 1,98 2,70 3,69 Νότιο Αιγαίο 19,92% 0,00 0,00 0,00 0,00 Βόρειο Αιγαίο 19,10% 7,83 3354,57 4,34 11,91 Ιόνια Νησιά 16,53% 0,00 0,00 7,27 2,95 Κεντρική Μακεδονία 16,23% 2,68 3,32 0,00 20,94 Αττική 1,66% 0,00 0,00 0,00 0,00
Aπό τον παραπάνω πίνακα παρατηρείται ότι οι περιφερειακοί πολλαπλασιαστές στη γεωργία μειώνονται σε όλες σχεδόν τις περιφέρειες το συγκεκριμένο χρονικό διάστημα, 2000-2007, με αξιοσημείωτες μεταβολές σε κάποιες περιπτώσεις (Β. Αιγαίο, Κ. Μακεδονία). Τον υψηλότερο περιφερειακό πολλαπλασιαστή στον κλάδο, σύμφωνα με τα στοιχεία προστιθέμενης αξίας για το 2007, σημειώνει η περιφέρεια του Βορείου Αιγαίου (7,83), ενώ βάσει στοιχείων απασχόλησης, ο υψηλότερος πολλαπλασιαστής εμφανίζεται στα Ιόνια Νησιά (7,27) και ακολουθεί το Βόρειο Αιγαίο (4,34). Βέβαια, όπως έχει αναφερθεί, οι τιμές και μεταβολές του πολλαπλασιαστή θα πρέπει να ερμηνευθούν καλύτερα σε σχέση και με την εξαγωγική δραστηριότητα, η οποία παρουσιάζεται στον πίνακα που ακολουθεί. Πίνακας 4. Συγκριτική παρουσίαση της χρηματοδοτικής συμμετοχής του Πρωτογενή Τομέα στα ΠΕΠ και της αντίστοιχης Εξαγωγικής Δραστηριότητας στον κλάδο της Γεωργίας % δαπανών Α γενή στο σύνολο του ΠΕΠ Προστιθέμενη Αξία (σε εκ. Ευρώ) Απασχόληση 2007 2000 2007 2000 Ήπειρος 34,91% 132,59 123,00 10.126 7.995 Θεσσαλία 34,60% 567,80 698,78 31.659 38.308 Δυτική Μακεδονία 33,21% 150,94 107,59 6.022 4.032 Πελοπόννησος 32,08% 367,71 267,04 46.871 45.541 Αν.Μακεδονία-Θράκη 30,60% 340,84 350,58 31.142 39.539 Κρήτη 28,51% 403,55 270,68 17.459 31.537 Δυτική Ελλάδα 27,28% 483,11 510,02 24.628 44.948 Στερεά Ελλάδα 26,89% 320,37 427,09 14.780 12.475 Νότιο Αιγαίο 19,92% -76,44-122,64-7.274-10.361 Βόρειο Αιγαίο 19,10% 12,99 0,03 2.411 1.018 Ιόνια Νησιά 16,53% -1,27-6,51 1.549 7.313 Κεντρική Μακεδονία 16,23% 551,68 466,36-937 5.929 Αττική 1,66% -3.253,88-3.092,02-178.434-228.273 Σημαντική εξαγωγική δραστηριότητα για το 2007, βάσει των στοιχείων της προστιθέμενης αξίας, σημειώνουν οι περιφέρειες Θεσσαλίας, Κεντρικής Μακεδονίας, Δυτικής Ελλάδας και Κρήτης. Αντίστοιχα ως προς την απασχόληση, σημαντική εξαγωγική δραστηριότητα παρουσιάζουν η Πελοπόννησος, η Θεσσαλία και η Ανατολική Μακεδονία-Θράκη. 3.2.2. Αλιεία Η παραπάνω μεθοδολογία υιοθετείται και για την ανάλυση του κλάδου της αλιείας. Έτσι, παρουσιάζονται αρχικά οι τιμές του συντελεστή συμμετοχής του κλάδου της αλιείας στις περιφέρειες της Ελλάδας, με βάση την ακαθάριστη προστιθέμενη αξία και αντίστοιχα με βάση την απασχόληση για τα έτη 20007 και 2000. Οι περιφέρειες είναι ταξινομημένες επίσης κατά φθίνουσα τάξη, βάσει του ποσοστού των δαπανών των μέτρων των ΠΕΠ 2000-2006 για τον πρωτογενή τομέα, όπως αποτυπώθηκαν στην προηγηθείσα ανάλυση. Η ίδια ανάλυση ακολουθείται σχετικά με τους περιφερειακούς πολλαπλασιαστές και την εξαγωγική δραστηριότητα του συγκεκριμένου κλάδου. Στον πίνακα που ακολουθεί, παρουσιάζεται η εξειδίκευση των περιφερειών, σύμφωνα με τις τιμές του συντελεστή συμμετοχής του κλάδου της αλιείας για τα έτη 2000-2007,
συγκρινόμενη με την αντίστοιχη συμμετοχή των δαπανών για τον πρωτογενή τομέα στις συνολικές δαπάνες του ΠΕΠ. Πίνακας 5. Συγκριτική παρουσίαση της χρηματοδοτικής συμμετοχής του Πρωτογενή Τομέα στα ΠΕΠ και των αντίστοιχων Συντελεστών Συμμετοχής στον κλάδο της Αλιείας % δαπανών Α γενή στο Προστιθέμενη Αξία Απασχόληση σύνολο του ΠΕΠ 2007 2000 2007 2000 Ήπειρος 34,91% 3,70 2,84 1,12 0,68 Θεσσαλία 34,60% 0,24 0,16 0,57 0,73 Δυτική Μακεδονία 33,21% 0,70 0,45 0,00* 0,34 Πελοπόννησος 32,08% 1,69 1,30 1,03 2,36 Αν.Μακεδονία-Θράκη 30,60% 1,21 0,80 1,92 0,94 Κρήτη 28,51% 0,41 0,37 0,27 0,42 Δυτική Ελλάδα 27,28% 3,12 1,57 1,35 0,70 Στερεά Ελλάδα 26,89% 3,33 2,85 3,34 3,91 Νότιο Αιγαίο 19,92% 1,57 2,13 5,18 2,48 Βόρειο Αιγαίο 19,10% 6,27 10,13 4,87 2,76 Ιόνια Νησιά 16,53% 0,60 0,94 2,16 1,62 Κεντρική Μακεδονία 16,23% 0,56 0,35 0,95 0,90 Αττική 1,66% 0,52 0,66 0,24 0,49 * Μη διαθέσιμα στοιχεία Στο παραπάνω πίνακα, διαπιστώνεται ότι συγκεκριμένες περιφέρειες εμφανίζουν εξειδίκευση στον κλάδο της αλιείας τόσο ως προς την προστιθέμενη αξία, όσο και ως προς την απασχόληση. Με βάση την προστιθέμενη αξία, ξεχωρίζουν οι περιφέρειες του Βορείου Αιγαίου, της Ηπείρου (που καταλαμβάνει και το μεγαλύτερο ποσοστό χτηματοδοτήσεων για τον πρωτογενή τομέα στο αντίστοιχο ΠΕΠ), της Στερεάς Ελλάδας και της Δυτικής Ελλάδας, ενώ με βάση την απασχόληση, το Νότιο και Βόρειο Αιγαίο, η Στερεά Ελλάδα και τα Ιόνια Νησιά εμφανίζουν τον υψηλότερο συντελεστή συμμετοχής. Ειδικά οι δύο πολυνησιακές περιφέρειες του Αιγαίου (Βόρειο και Νότιο Αιγαίο), παρουσιάζουν, όπως άλλωστε είναι αναμενόμενο, ισχυρή ειδίκευση στον κλάδο. Ωστόσο, οι περιφέρειες αυτές, όπως επίσης και οι άλλες περιφέρειες πλην της Ηπείρου υψηλής ειδίκευσης στην αλιεία, βρίσκονται σε χαμηλή θέση σχετικά με τις δαπάνες που απορροφά ο πρωτογενής τομέας στα αντίστοιχα περιφερειακά προγράμματα. Στον πίνακα 6, που ακολουθεί παρουσιάζεται η σύγκριση των περιφερειακών δαπανών για τον πρωτογενή τομέα, με τους αντίστοιχους πολλαπλασιαστές στην αλιεία. Πίνακας 6. Συγκριτική παρουσίαση της χρηματοδοτικής συμμετοχής του Πρωτογενή Τομέα στα ΠΕΠ και των αντίστοιχων Περιφερειακών Πολλαπλασιαστών στον κλάδο της Αλιείας % δαπανών Α γενή στο Προστιθέμενη Αξία Απασχόληση σύνολο του ΠΕΠ 2007 2000 2007 2000 Ήπειρος 34,91% 1,37 1,54 9,11 0,00 Θεσσαλία 34,60% 0,00 0,00 0,00 0,00 Δυτική Μακεδονία 33,21% 0,00 0,00 0,00 0,00 Πελοπόννησος 32,08% 2,44 4,31 33,76 1,74 Αν.Μακεδονία-Θράκη 30,60% 5,73 0,00 2,09 0,00
Κρήτη 28,51% 0,00 0,00 0,00 0,00 Δυτική Ελλάδα 27,28% 1,47 2,76 3,86 0,00 Στερεά Ελλάδα 26,89% 1,43 1,54 1,43 1,34 Νότιο Αιγαίο 19,92% 2,76 1,88 1,24 1,67 Βόρειο Αιγαίο 19,10% 1,19 1,11 1,26 1,57 Ιόνια Νησιά 16,53% 0,00 0,00 1,86 2,63 Κεντρική Μακεδονία 16,23% 0,00 0,00 0,00 0,00 Αττική 1,66% 0,00 0,00 0,00 0,00 Σημαντικά πολλαπλασιαστικά αποτελέσματα παρουσιάζει ο κλάδος στην Ήπειρο, στην Ανατολική Μακεδονία-Θράκη και στην Πελοπόννησο. Στην περιφέρεια της Πελοποννήσου μάλιστα παρατηρείται σημαντική αύξηση του πολλαπλασιαστή, βάσει στοιχείων απασχόλησης, ενώ το ίδιο συμβαίνει, σε μικρότερο βαθμό στην Ήπειρο και στην Δυτική Ελλάδα, όπου το 2007 εμφανίζουν θετικό πολλαπλασιαστικό αποτέλεσμα. Τέλος, όσον αφορά την εξαγωγική δραστηριότητα, τα σχετικά δεδομένα αποτυπώνονται στον πίνακα που ακολουθεί. Πίνακας 7. Συγκριτική παρουσίαση της χρηματοδοτικής συμμετοχής του Πρωτογενή Τομέα στα ΠΕΠ και της αντίστοιχης Εξαγωγικής Δραστηριότητας στον κλάδο της Αλιείας % δαπανών Α γενή στο σύνολο του ΠΕΠ Προστιθέμενη Αξία (σε εκ. Ευρώ) Απασχόληση 2007 2000 2007 2000 Ήπειρος 34,91% 48,65 26,03 57-122 Θεσσαλία 34,60% -28,85-25,82-441 -228 Δυτική Μακεδονία 33,21% -5,10-7,29 0* -205 Πελοπόννησος 32,08% 23,44 8,74 27 985 Αν.Μακεδονία-Θράκη 30,60% 6,00-4,82 756-43 Κρήτη 28,51% -22,43-18,62-170 -455 Δυτική Ελλάδα 27,28% 70,29 15,44 340-249 Στερεά Ελλάδα 26,89% 81,89 62,14 1.839 1.764 Νότιο Αιγαίο 19,92% 12,56 21,11 1.754 503 Βόρειο Αιγαίο 19,10% 53,05 71,28 978 353 Ιόνια Νησιά 16,53% -5,09-0,64 353 159 Κεντρική Μακεδονία 16,23% -46,18-56,68-131 -204 Αττική 1,66% -188,21-90,86-4.502-2.258 * Μη διαθέσιμα στοιχεία Η Δυτική Ελλάδα, η Στερεά Ελλάδα, η Ήπειρος και η Ανατολική Μακεδονία-Θράκη, εμφανίζουν σχετικά μεγάλη αύξηση στην εξαγωγική τους δραστηριότητα στην αλιεία. Ειδικά η Στερεά Ελλάδα και η Δυτική Ελλάδα παρουσιάζουν ισχυρή εξαγωγική δραστηριότητα και ακολουθούν το Βόρειο Αιγαίο, το Νότιο Αιγαίο και η Ήπειρος, ενώ η Ανατολική Μακεδονία-Θράκη εμφανίζει σχετικά μεγάλη εξαγωγική δραστηριότητα μόνο βάσει στοιχείων απασχόλησης. 3.2.3. Συγκριτική Ανάλυση και Χωροταξική Αληλλεξάρτηση Πρωτογενή Τομέα και Κλάδου Τροφίμων Ποτών
Η συγκριτική παρουσίαση των δύο κλάδων, σκιαγραφεί πρωταρχικά πιθανές όμοιες χωροθετικές συμπεριφορές. Στο παρακάτω πίνακα, απεικονίζεται ο συντελεστής συμμετοχής του πρωτογενή τομέα και του κλάδου τροφίμων-ποτών, βάσει στοιχείων προστιθέμενης αξίας και απασχόλησης, για το έτος 2007. Προκειμένου να είναι ευκολότερη η σύγκριση της περιφερειακής ειδίκευσης των δύο κλάδων, οι περιφέρειες κατατάσσονται κατά φθίνουσα τάξη σύμφωνα με την τιμή του συντελεστή συμμετοχής τους στον πρωτογενή τομέα και για τις δύο μεταβλητές (αριστερή στήλη προστιθέμενης αξίας και απασχόλησης), ενώ στις διπλανές στήλες παρατίθενται οι αντίστοιχες τιμές των συντελεστών για τα τρόφιμα-ποτά. Πίνακας 8. Συντελεστές Συμμετοχής του Πρωτογενή τομέα και του Κλάδου Τροφίμων-Ποτών, 2007 Προστιθέμενη αξία Α γενής Σροφ.- Ποτά Απασχόληση Α γενής Δυτική Ελλάδα 2,70 2,44 Πελοπόννησος 2,60 1,01 Θεσσαλία 2,45 1,05 Αν.Μακεδονία-Θράκη 2,17 0,94 Αν.Μακεδονία-Θράκη 2,25 0,89 Θεσσαλία 1,92 1,24 Πελοπόννησος 2,18 0,58 Δυτική Ελλάδα 1,78 1,78 Στερεά Ελλάδα 2,17 1,01 Ήπειρος 1,67 2,50 Ήπειρος 2,03 2,63 Στερεά Ελλάδα 1,64 0,74 Κρήτη 2,02 1,69 Κρήτη 1,56 1,73 Δυτική Μακεδονία 1,89 1,40 Δυτική Μακεδονία 1,47 0,89 Βόρειο Αιγαίο 1,67 2,88 Βόρειο Αιγαίο 1,41 2,63 Σροφ.- Ποτά Κεντρική Μακεδονία 1,49 1,25 Ιόνια Νησιά 1,19 0,00** Ιόνια Νησιά 0,95 0,00** Κεντρική Μακεδονία 0,99 1,26 Νότιο Αιγαίο 0,71 1,10 Νότιο Αιγαίο 0,60 1,59 Αττική 0,10 0,68 Αττική 0,06 0,73 ** Μη διαθέσιμα στοιχεία Από τον παραπάνω πίνακα, διαπιστώνεται ότι κάποιες περιφέρειες με σχετικά μεγάλη εξειδίκευση στον πρωτογενή τομέα, παρουσιάζουν παράλληλα και εξειδίκευση στον κλάδο των τροφίμων-ποτών (QL>1,5 και στους δύο κλάδους), όπως η Δυτική Ελλάδα, η Ήπειρος και η Κρήτη. Αρκετές περιφέρειες ωστόσο, ενώ είναι ειδικευμένες στον πρωτογενή τομέα, δεν ειδικεύονται παράλληλα στον κλάδο τροφίμων-ποτών (π.χ. Αν. Μακεδονία-Θράκη, Πελοπόννησος, Στερεά Ελλάδα, Θεσσαλία), ενώ το αντίθετο ισχύει σε πολύ μικρότερο βαθμό (Βόρειο και Νότιο Αιγαίο). Συνεπώς, παρατηρούνται κάποιες κοινές χωροθετικές συμπεριφορές μεταξύ των δύο κλάδων, χωρίς ωστόσο να μπορεί να υποστηριχθεί απόλυτα το επιχείρημα για μία γενικευμένη τάση. Οι επόμενοι δύο πίνακες (9 και 10), που ακολουθούν, περιλαμβάνουν την αντίστοιχη συγκριτική παρουσίαση των πολλαπλασιαστικών επιδράσεων και της εξαγωγικής δραστηριότητας, των δύο κλάδων. Πίνακας 9. Περιφερειακοί Πολλαπλασιαστές στον Πρωτογενή τομέα και στον Κλάδο Τροφίμων- Ποτών, 2007 Προστιθέμενη αξία Α γενής Σροφ.- Ποτά Απασχόληση Α γενής Σροφ.- Ποτά Κεντρική Μακεδονία 3,04 4,92 Ιόνια Νησιά 6,27 0,00 Βόρειο Αιγαίο 2,50 1,53 Βόρειο Αιγαίο 3,45 1,61
Δυτική Μακεδονία 2,13 3,48 Δυτική Μακεδονία 3,13 0,00 Κρήτη 1,98 0,00 Κρήτη 2,79 2,38 Ήπειρος 1,97 1,61 Στερεά Ελλάδα 2,56 0,00 Στερεά Ελλάδα 1,86 74,13 Ήπειρος 2,50 1,67 Πελοπόννησος 1,85 0,00 Δυτική Ελλάδα 2,28 2,28 Αν.Μακεδονία-Θράκη 1,80 0,00 Θεσσαλία 2,09 5,10 Θεσσαλία 1,69 21,69 Αν.Μακεδονία-Θράκη 1,85 0,00** Δυτική Ελλάδα 1,59 1,70 Πελοπόννησος 1,62 102,20 Ιόνια Νησιά 0,00 0,00** Κεντρική Μακεδονία 0,00 4,91 Νότιο Αιγαίο 0,00 11,17 Νότιο Αιγαίο 0,00 2,68 Αττική 0,00 2,45 Αττική 0,00 0,00 ** Μη διαθέσιμα στοιχεία Πίνακας 10. Εξαγωγική Δραστηριότητα Πρωτογενή τομέα και Κλάδου Τροφίμων-Ποτών, 2007 ** Μη διαθέσιμα στοιχεία Προστιθέμενη αξία (εκ. Ευρώ) Από την ερμηνεία των στοιχείων των δύο πινάκων, δεν φαίνεται να προκύπτουν σημαντικές αποκλίσεις από τις βασικές διαπιστώσεις, που έγιναν παραπάνω. Για την πληρέστερη εικόνα της χωροταξικής αλληλεξάρτησης των δύο κλάδων, χρησιμοποιείται ο Συντελεστής Χωροταξικής Αλληλεξάρτησης, οι τιμές του οποίου περιλαμβάνονται στον πίνακα που ακολουθεί. Πίνακας 11. Τιμές Συντελεστή Χωροταξικής Αλληλεξάρτησης Πρωτογενή Τομέα και Κλάδου Τροφίμων-Ποτών, 2007 Προστιθέμενη Αξία Μεταβλητές Απασχόληση Τιμές Συντελεστή Χωροταξικής Αλληλεξάρτησης 0,69 0,61 Απασχόληση Α γενής Σροφ.-Ποτά Α γενής Δυτική Ελλάδα 553,40 259,25 Πελοπόννησος 46.898 18 Θεσσαλία 538,95 12,47 Αν.Μακεδονία-Θράκη 31.898-202 Κεντρική Μακεδονία 505,50 159,44 Θεσσαλία 31.217 819 Σροφ.- Ποτά Στερεά Ελλάδα 402,26 7,36 Δυτική Ελλάδα 24.968 1.500 Πελοπόννησος 391,14-100,40 Κρήτη 16.796 888 Κρήτη 381,12 36,73 Στερεά Ελλάδα 16.620-1.575 Αν.Μακεδονία-Θράκη 346,83-15,68 Ήπειρος 10.183 1.351 Ήπειρος 181,24 65,97 Δυτική Μακεδονία 5.656-48 Δυτική Μακεδονία 145,84 9,66 Βόρειο Αιγαίο 3.388 228 Βόρειο Αιγαίο 66,04 17,12 Ιόνια Νησιά 1.902 0** Ιόνια Νησιά -6,36 0** Κεντρική Μακεδονία -1.069 2.848 Νότιο Αιγαίο -63,89 1,40 Νότιο Αιγαίο -5.520 203 Αττική -3.442,08-450,84 Αττική -182.936-5.984
Από την ερμηνεία των τιμών του αναφερόμενου συντελεστή, προκύπτει ότι υπάρχει σχετικά μεγάλη χωροταξική αλληλεξάρτηση μεταξύ των δύο κλάδων, χωρίς ωστόσο να είναι ιδιαίτερα ισχυρή (π.χ. Α>0,80). 4. υμπεράσματα και ζητήματα για περαιτέρω έρευνα Από την ανάλυση που προηγήθηκε, προκύπτει σε γενικές γραμμές θετική συσχέτιση μεταξύ των πόρων των ΠΕΠ και της αντίστοιχης περιφερειακής εξειδίκευσης, καθώς και του σχετικού δυναμισμού, στη γεωργία και στην αλιεία. Ωστόσο, υπάρχουν και περιφέρειες με σχετικά μεγάλη ειδίκευση και δυναμισμό στους κλάδους αυτούς, στις οποίες η χρηματοδότηση του πρωτογενή τομέα μέσα από το αντίστοιχο ΠΕΠ δεν καταλαμβάνει το αναμενόμενο μερίδιο πόρων. Ως προς τη χωρική συμπεριφορά των κλάδων, τα κύρια συμπεράσματα που προκύπτουν, είναι ότι τα παραγωγικά χαρακτηριστικά (δηλαδή η παραγωγική, κλαδική διάρθρωση της οικονομίας) της κάθε περιφέρειας επηρεάζουν το δυναμισμό και την κατανομή του πρωτογενή τομέα. Σε περιφέρειες όπου ο κλάδος τρόφιμα-ποτά είναι αναπτυγμένος, παρατηρείται σχετική ειδίκευση και δυναμισμός του πρωτογενή τομέα, δείχνοντας έτσι κάποια χωροταξική αλληλεξάρτηση των δύο κλάδων, χωρίς ωστόσο να είναι ιδιαίτερα υψηλή και ικανή να διαμορφώσει μία γενικευμένη τάση. Στις χρηματοδοτήσεις του πρωτογενή τομέα σε περιφερειακό επίπεδο, θα πρέπει να λαμβάνεται υπόψη η κλαδική ειδίκευση και ο δυναμισμός των περιφερειών, παράλληλα με την ενίσχυση κλάδων που παρουσιάζουν σχετική χωροταξική αλληλεξάρτηση. Ωστόσο, σχετικά με τη συμβολή των παραπάνω μεθόδων στη διαμόρφωση μιας αποτελεσματικής περιφερειακής και κλαδικής πολιτικής και στην επιλογή των κατάλληλων μέτρων, θα πρέπει να ληφθούν υπόψη ορισμένα σημαντικά ζητήματα, που σχετίζονται με την ερμηνεία και αξιοποίηση των παραπάνω δεικτών σε κάθε περίπτωση. Για παράδειγμα, όπως φαίνεται και από τις προηγηθείσες εφαρμογές, υψηλός πολλαπλασιαστής σημαίνει μικρή εξαγωγική δραστηριότητα και χαμηλή τιμή του συντελεστή συμμετοχής και το αντίστροφο. Κατ επέκταση, αν μία περιφέρεια έχει μεγάλη εξαγωγική βάση και εξειδίκευση σε έναν τομέα, δηλαδή παρουσιάζει μία ανταγωνιστική και εξωστρεφή οικονομία, τότε θα έχει χαμηλό πολλαπλασιαστή στο συγκεκριμένο τομέα (που δημιουργεί την εξωστρέφεια). Συνεπώς, στην περίπτωση διερεύνησης της επιλογής του καταλληλότερου κλάδου για επένδυση σε μία χωρική μονάδα, διαφορετική προσέγγιση υπάρχει από την πλευρά του σχεδιαστή της περιφερειακής πολιτικής και από την πλευρά του επιχειρηματία. Ο σχεδιαστής της περιφερειακής πολιτικής (π.χ. η θεσμική προγραμματική αρχή), έχει συμφέρον να επιλέξει τη στήριξη του κλάδου με τον υψηλότερο πολλαπλασιαστή, με στόχο τη μεγαλύτερη δυνατή ενίσχυση του τοπικού τομέα (λόγω των ισχυρών multiplier effects στην τοπική οικονομία). Κατά συνέπεια, θα επιλέξει κλάδο με χαμηλή εξειδίκευση ( QL 1, αλλά με χαμηλή τιμή) και εξαγωγικό προσανατολισμό. Ο επιχειρηματίας από την πλευρά του, έχει συμφέρον να επιλέξει κλάδο υψηλής εξειδίκευσης και μεγάλης εξαγωγικής δραστηριότητας, άρα χαμηλής πολλαπλασιαστικής επίδρασης στην τοπική οικονομία (η οποία ενδεχομένως δεν τον αφορά). Ωστόσο, παρ όλα αυτά, η αξία του πολλαπλασιαστή ως εργαλείο πολιτικής έχει βραχυχρόνια ισχύ, γιατί η όποια επένδυση σε κλάδο με υψηλό πολλαπλασιαστή αυξάνει την τιμή του συντελεστή συμμετοχής και του δείκτη εξαγωγικής δραστηριότητας και μακροχρόνια μειώνει την ίδια την τιμή του πολλαπλασιαστή (Papadaskalopoulos et al., 2009).
Βιβλιογραφία Ξενόγλωσση Chiang S. (2008) Location quotient and trade, The Annals of Regional Science, 43(2): 399-414. Ezcurra R., Iraoz B., Pascual P. and Rapun M. (2008) Spatial Disparities in the European agriculture: a regional analysis, Applied Economics, 40(13): 1669-1684. Florence P. (1944) The selection of industries suitable for dispersion into rural areas, Journal of the Royal Statistical Society, CVII: 93-107. Florence P. (1953) The Logic of British and American Industry, London: Routledge and Kegan. Isard W. (1960) Location and Space Economy, Boston: MIT Press. Isard W. (1960) Methods of Regional Analysis: An Introduction to Regional Science, Boston: MIT Press. Isserman A. (1977) The Location Quotient Approach to Estimating Regional Economic Impacts, Journal of the American Planning Association, 43(1): 33-41. Johns P.M and Leat P.M.K. (1987) The application of modified grit input-output procedures to rural development analysis in Grampian region, Journal of Agricultural Economics, 38(2): 242-256. Klosterman, Richard. E. (1990) Community and Analysis Planning Techniques, Maryland: Rowmand and Littlefield Publishers., Inc. Savage. Mayer W. and Pleeter S. (1975) A Theoretical Justification for the use of Location Quotients, Regional Science and Urban Economics, 5(3): 343-355. Mora R. and San Juan C. (2004) Geographical specialisation in Spanish agriculture before and after integration in the European Union, Regional Science and Urban Economics, 34(3): 309-320. Norcliffe G. B. (1982), Using Location Quotients to Estimate the Economic Base and Trade Flows, Regional Studies 17(3): 161-168. North D. (1955) Location Theory and Regional Economic Growth, The Journal of Political Economy, 63(3): 243-258. Papadaskalopoulos A., Christofakis M. and Karaganis A. (2009) Intraregional and Interregional Dimension of the Location Quotient, Regional Multiplier and Export Activity, Statistical Review, 5(1-2): 27-47. Singh J. and Dhillon S. (1984) Agricultural Geography, New Delhi: Tata Mc Graw-Hill. Tiebout C. (1956a) Exports and Regional Economic Growth, Journal of Political Economy 64(2): 160-169. Tiebout C. (1956b) The Urban Economic Base Reconsidered, Land Economics 32(1): 95-99. Ελληνόγλωσση Υπουργείο Οικονομίας - Ειδική Υπηρεσία Ολοκληρωμένου Πληροφοριακού Συστήματος, Περιφερειακά Επιχειρησιακά Προγράμματα 2000-2006, διαθέσιμο στην ιστοσελίδα: www.ops.gr. Κόνσολας Ν. (1997), Σύγχρονη Περιφερειακή Οικονομική Πολιτική, Αθήνα: Εκδόσεις Παπαζήση. Λαμπριανίδης Λ. (2001) Οικονομική Γεωγραφία, Αθήνα: Εκδόσεις Πατάκη. Παπαδασκαλόπουλος Αθ. (2000) Μέθοδοι Περιφερειακής Ανάλυσης, Αθήνα: Εκδόσεις Παπαζήση.