ΕΘΝΙΚΟ ΜΕΤΣΟΒΙΟ ΠΟΛΥΤΕΧΝΕΙO ΓΕΩΓΡΑΦΙΚΕΣ ΔΥΝΑΜΙΚΕΣ ΚΑΙ ΣΥΓΧΡΟΝΟΙ ΜΕΤΑΣΧΗΜΑΤΙΣΜΟΙ ΤΟΥ ΕΛΛΗΝΙΚΟΥ ΧΩΡΟΥ

ΕΘΝΙΚΟ ΜΕΤΣΟΒΙΟ ΠΟΛΥΤΕΧΝΕΙO ΣΧΟΛΗ ΑΡΧΙΤΕΚΤΟΝΩΝ ΜΗΧΑΝΙΚΩΝ ΔΙΑΤΜΗΜΑΤΙΚΟ ΠΡΟΓΡΑΜΜΑ ΜΕΤΑΠΤΥΧΙΑΚΩΝ ΣΠΟΥΔΩΝ : ΑΡΧΙΤΕΚΤΟΝΙΚΗ - ΣΧΕΔΙΑΣΜΟΣ ΤΟΥ ΧΩΡΟΥ ΚΑΤΕΥΘΥΝΣΗ: ΠΟΛΕΟΔΟΜΙΑ ΚΑΙ ΧΩΡΟΤΑΞΙΑ ΕΡΓΑΣΙΑ ΣΤΟ ΜΑΘΗΜΑ: ΓΕΩΓΡΑΦΙΚΕΣ ΔΥΝΑΜΙΚΕΣ ΚΑΙ ΣΥΓΧΡΟΝΟΙ ΜΕΤΑΣΧΗΜΑΤΙΣΜΟΙ ΤΟΥ ΕΛΛΗΝΙΚΟΥ ΧΩΡΟΥ ΘΕΜΑ: Τουριστικά επενδυτικά σχέδια σε προστατευόμενες περιοχές Το παράδειγμα του Κάβο Σίδερο ΣΠΟΥΔΑΣΤΗΣ: Ά. Νακάσης ΥΠΕΥΘΥΝΗ ΜΑΘΗΜΑΤΟΣ: Σ. Αυγερινού Κολώνια ΔΙΔΑΣΚΟΝΤΕΣ: Ε. Κλαμπατσέα, Ε. Χανιώτου, Ν. Μπελαβίλας ΙΑΝΟΥΑΡΙΟΣ 2010

ΠΙΝΑΚΑΣ ΠΕΡΙΕΧΟΜΕΝΩΝ 1. ΕΙΣΑΓΩΓΗ...3 2. ΣΥΝΤΟΜΗ ΠΕΡΙΓΡΑΦΗ ΤΗΣ ΠΕΡΙΟΧΗΣ...4 3. ΚΑΤΕΥΘΥΝΣΕΙΣ ΓΙΑ ΤΟ ΣΧΕΔΙΑΣΜΟ ΤΟΥ ΧΩΡΟΥ...5 4. ΠΕΡΙΓΡΑΦΗ ΤΟΥ ΕΡΓΟΥ...9 5. ΘΕΣΕΙΣ ΥΠΟΣΤΗΡΙΚΤΩΝ ΤΟΥ ΕΡΓΟΥ...10 6. ΕΠΙΡΡΟΗ ΠΡΟΤΑΣΗΣ ΣΤΟ ΣΧΕΔΙΑΣΜΟ ΤΗΣ ΠΕΡΙΟΧΗΣ...11 7. ΑΞΙΟΛΟΓΗΣΗ ΠΡΟΤΑΣΕΩΝ...14 8. ΣΥΜΠΕΡΑΣΜΑΤΑ...15 9. ΑΝΑΦΟΡΕΣ...16

Τουριστικά Επενδυτικά Σχέδια σε προστατευόμενες περιοχές Το παράδειγμα του Κάβο Σίδερο Άγγελος Νακάσης 1. ΕΙΣΑΓΩΓΗ ΣΚΟΠΟΣ ΤΗΣ ΕΡΓΑΣΙΑΣ Τα τελευταία χρόνια γίνονται προτάσεις για την εγκατάσταση μεγάλων τουριστικών μονάδων σε προστατευόμενες περιοχές. Αφορμή για τέτοιου είδους προτάσεις δίνονται κυρίως από το υπάρχον θεσμικό πλαίσιο αλλά και το ανεπαρκές καθεστώς προστασίας της υπαίθρου. Σκοπός της εργασίας είναι να μελετήσει τα αίτια αλλά και τους κινδύνους, περιβαλλοντικούς και κοινωνικούς, που ελλοχεύουν με την πραγματοποίηση τέτοιων προτάσεων. Στην παρούσα εργασία θα μελετηθούν τα σχέδια που προωθεί η Αγγλική εταιρεία Minoan-Loyalward σχετικά με την περιοχή του Κάβο Σίδερο, που βρίσκεται στο βορειοανατολικό άκρο της Κρήτης. Οι εξελίξεις σχετικά με το έργο έχουν βαρύνουσα σημασία, όσον αφορά την πραγματοποίηση όχι μόνο της συγκεκριμένης «επένδυσης» αλλά εν γένει την εκτέλεση παρόμοιων έργων σε προστατευόμενες ή απειλούμενες περιοχές, την κατασκευή γηπέδων golf, τη χωροθέτηση τουριστικών ή οικιστικών θέρετρων, την ιδιωτική πολεοδόμηση κλπ. Η βαρύτητά της γίνεται ακόμη μεγαλύτερη αφού το συγκεκριμένο εγχείρημα έχει θεωρηθεί η ναυαρχίδα των τουριστικών-οικιστικών επενδυτικών σχεδίων, έχει χαρακτηριστεί επένδυση μαμούθ, η μεγαλύτερη ξένη επένδυση στην Ελλάδα και από τις μεγαλύτερες στην Ευρώπη. Αυτό εξάλλου καταδεικνύει πως κάθε άλλο παρά ήπια μπορεί να είναι. ΥΠΟΘΕΣΗ ΕΡΓΑΣΙΑΣ Η εγκατάσταση μεγάλης κλίμακας τουριστικών εγκαταστάσεων σε προστατευόμενες περιοχές έχει αρνητικές επιπτώσεις τόσο στο φυσικό περιβάλλον όσο και στα κοινωνικά και οικονομικά χαρακτηριστικά της περιοχής καθώς δεν συνάδει με τις αρχές της αειφόρου ανάπτυξης. ΜΕΘΟΔΟΛΟΓΙΑ Για τους σκοπούς της εργασίας θα γίνει κατ αρχήν μια σύντομη περιγραφή της περιοχής μελέτης που είναι το βορειοανατολικό άκρο της Κρήτης (Κάβο Σίδερο). Θα εξεταστούν οι κατευθύνσεις που δίνονται από το χωροταξικό της Κρήτης και το χωροταξικό του τουρισμού (υπερκείμενος σχεδιασμός) καθώς και από το ΣΧΟΟΑΠ του Δήμου Ιτάνου και τη μελέτη του έργου. Θα γίνει προσπάθεια να αξιολογηθούν οι προτάσεις και να φανεί το κατά πόσο οι κατευθύνσεις του σχεδιασμού συμβαδίζουν με την εγκατάσταση μιας τέτοιας μονάδας στην υπό μελέτη περιοχή.

2. ΣΥΝΤΟΜΗ ΠΕΡΙΓΡΑΦΗ ΤΗΣ ΠΕΡΙΟΧΗΣ Η περιοχή του Κάβο Σίδερο βρίσκεται στο βορειοανατολικό άκρο της Κρήτης και ανήκει διοικητικά στο Δήμο Ιτάνου. Καλύπτεται κυρίως από καλλιέργειες και φυσικούς βοσκότοπους (Αντώνης Χουρδάκης, Πελαγία Πετράκη κ.ά. 2003). Η τουριστική αξιοποίηση του Κάβο Σίδερο είναι αμφιλεγόμενη για διάφορους λόγους: Πρώτον, λόγω του αρχαιολογικού πλούτου που βρίσκεται θαμμένος εκεί και παραμένει επί το πλείστον ανεξερεύνητος. Από τη Μινωική μέχρι τη Βυζαντινή εποχή η περιοχή υπήρξε τόπος διαμονής και έντονης αγροτικής δραστηριότητας. Μέχρι σήμερα έχει διατηρηθεί ένα μοναδικό στην Ευρώπη τοπίο αρχαίων καλλιεργειών. Δεύτερον, λόγω της σπάνιας χλωρίδας που φιλοξενεί, όπως είδη προσαρμοσμένα στη ξηρασία που υπάρχουν μόνο στο συγκεκριμένο μέρος της Κρήτης και πουθενά αλλού ή τους Κρητικούς φοίνικες, ένα από τα πιο σπάνια δέντρα στον κόσμο. Επί πλέον είναι μέρος της διαδρομής που ακολουθούν αποδημητικά πουλιά και φιλοξενεί σπάνια είδη αετών, όρνεων και γερακιών. Η έκταση είναι χαρακτηρισμένη ως ιδιαίτερου φυσικού κάλλους κι έχει ενταχθεί ως προστατευόμενη περιοχή στο ευρωπαϊκό δίκτυο NATURA 2000 που στοχεύει στην προστασία της βιολογικής ποικιλομορφίας. Περιλαμβάνει το μοναδικό στην Ευρώπη φοινικόδασος του Βάι, το Μινωικό οικισμό Ίτανο ενώ παραμένει άγνωστος ο αρχαιολογικός πλούτος που βρίσκεται «θαμμένος» στην περιοχή (ΥΠΕΧΩΔΕ, 2007). Εικόνα 1: Περιοχή μελέτης (Πηγή: Αντώνης Χουρδάκης, Πελαγία Πετράκη κ.ά. (2003), ιδία επεξεργασία)

Πιο αναλυτικά, η περιοχή η οποία προορίζεται για την κατασκευή της εν λόγω τουριστικής εγκατάστασης βρίσκεται εντός των ορίων δυο περιοχών του δικτύου Natura 2000. Οι περιοχές αυτές είναι η GR 4320006 Βορειοανατολικό Άκρο Κρήτης: Διονυσάδες, Έλασα και Χερσόνησος Σίδερο και Θαλάσσια Ζώνη» (Τόπος Κοινοτικής Σημασίας) και GR 4320009 «Αισθητικό Δάσος Βάϊ» (Ζώνη Ειδικής Προστασίας, βάσει της Οδηγίας 79/409/ΕΟΚ για τα άγρια πουλιά). Μάλιστα το σύνολο του έργου, συμπεριλαμβανομένων και των γηπέδων γκολφ, τοποθετούνται εντός των ορίων του Τόπου Κοινοτικής Σημασίας GR 4320006, περιοχής που προστατεύεται από τις διατάξεις της Οδηγίας 92/43/ΕΟΚ για την προστασία των οικοτόπων και των ειδών χλωρίδας και πανίδας. Σύμφωνα με την τεχνική περιγραφή της GR 4320006, η οποία έχει υποβληθεί από τις Ελληνικές αρχές στην Ευρωπαϊκή Επιτροπή και βάσει αυτής έχει επικυρωθεί η ένταξη της περιοχής στο δίκτυο Natura με την Απόφαση 2008/335/ΕΚ βάσει της οποίας εγκρίνεται, σύμφωνα με την οδηγία 92/43/ΕΟΚ του Συμβουλίου, πρώτος ενημερωμένος κατάλογος των τόπων κοινοτικής σημασίας για τη μεσογειακή βιογεωγραφική περιοχή (ΥΠΕΧΩΔΕ, 2007). Εικόνα 2, Εικόνα 3: Κάβο Σίδερο. (Πηγή: Προσωπικό Αρχείο) 3. ΚΑΤΕΥΘΥΝΣΕΙΣ ΓΙΑ ΤΟ ΣΧΕΔΙΑΣΜΟ ΤΟΥ ΧΩΡΟΥ Για τους σκοπούς της εργασίας ανέτρεξα σε μελέτες που αφορούν στην προστασία των φυσικών πόρων τόσο της Ελλάδας όσο και του ευρωπαϊκού χώρου γενικότερα καθώς και σε κατευθύνσεις που δίνονται σχετικά με τη χωροθέτηση τουριστικών εγκαταστάσεων μεγάλης κλίμακας σε προστατευόμενες και μη περιοχές. Τα συμπεράσματα από την έρευνα αυτή, σε θέματα που αφορούν στην παρούσα εργασία, παρουσιάζονται συνοπτικά ακολούθως. Σχέδιο Ανάπτυξης του Κοινωτικού Χώρου Η Ευρώπη διαθέτει τεράστιο και ποικιλόμορφο φυσικό πλούτο ο οποίος συχνά απειλείται από τις ανθρώπινες δραστηριότητες. Η αξία του φυσικού αυτού πόρου συχνά απαιτεί συντήρηση διαμέσου αυστηρών προστατευτικών μέτρων. Συνήθως, όμως, από πρακτική άποψη, είναι σκοπιμότερο να εστιασθεί η προσοχή στις εξελικτικές πτυχές της φυσικής κληρονομιάς και της ανθρώπινης κοινωνίας και να υιοθετηθεί μία θετικότερη αναπτυξιακή προσέγγιση. Είναι σημαντικό να διατηρήσει η ανθρώπινη κοινωνία επαφή με τη φύση, να τη διαχειρίζεται

προσεκτικά, και να την κληροδοτήσει στις μελλοντικές γενεές ως ένα πολύτιμο αγαθό. Απαιτείται δημιουργική διαχείριση του αγροτικού και του αστικού τοπίου, προώθηση της γενικότερης συνοχής τους, και μεταστροφή της τάσης εγκατάλειψης, φθοράς, και καταστροφής που κυριαρχεί σε πολλούς τομείς. Η πολιτιστική και φυσική κληρονομιά αποτελεί μοναδικό οικονομικό αγαθό του οποίου η σημασία αυξάνεται και εντείνει την ανάγκη για προστασία, προσεκτική διαχείριση και ανάπτυξη. Οι αποφάσεις όσον αφορά την εγκατάσταση νέων οικονομικών δραστηριοτήτων λαμβάνουν υπόψη, ολοένα και συχνότερα, την ποιότητα ζωής και του περιβάλλοντος η οποία περιλαμβάνει τόσο την ύπαρξη μίας καλά διατηρημένης φυσικής και πολιτιστικής κληρονομιάς όσο και την ευκολία πρόσβασης σε αυτή. Μεταξύ των φυσικών πόρων, το νερό αξίζει ιδιαίτερης προσοχής εκ μέρους των αρχών οι οποίες είναι υπεύθυνες για τη διαχείριση και την ανάπτυξη του Ευρωπαϊκού χώρου. Η στρατηγική αξία του ως σπανίου πόρου, κατέστη εμφανής επανειλημμένα. Κατά τις τελευταίες δεκαετίες, αξιοθέατα φυσικής και Πολιτιστικής αξίας αποτέλεσαν σημαντικό συντελεστή στη δυναμική ανάπτυξη της τουριστικής βιομηχανίας. Σήμερα υπάρχει τάση για πιο ενεργητικά ήδη διακοπών και ελεύθερου χρόνου. Αυτό προσφέρει αναπτυξιακές ευκαιρίες σε περιφερειακές οικονομίες που διαθέτουν φυσικά και πολιτιστικά πλεονεκτήματα τα οποία δεν έχουν ακόμη αξιοποιηθεί πλήρως. Πρέπει να δοθεί μεγαλύτερη προσοχή στη συνετή διαχείριση και ανάπτυξη των φυσικών πλεονεκτημάτων των υδάτινων πόρων και των αγροτικών και αστικών τοπίων. Η φυσική και πολιτιστική κληρονομιά πρέπει να αναγνωριστεί σωστά ως προς την αξία της και να ληφθεί πλήρως υπόψη στις μελλοντικές πολιτικές για την ανάπτυξη του χώρου. Προκειμένου να διασφαλιστεί επαρκής συνοχή, πρέπει να επισπευσθεί η δημιουργία του περιβαλλοντικού δικτύου Natura 2000, το οποίο προβλέπεται από την οδηγία για τους οικότοπους (Σχέδιο Ανάπτυξης του Κοινοτικού Χώρου, 1999). Ατζέντα για έναν αειφόρο και ανταγωνιστικό ευρωπαϊκό τουρισμό Το υφιστάμενο πλαίσιο της ΕΕ για την ανάπτυξη της οικονομικής, κοινωνικής και περιβαλλοντικής πολιτικής βασίζεται στη σύμπραξη για την ανάπτυξη και την απασχόληση και στη στρατηγική για την αειφόρο ανάπτυξη προσφέρει το κατάλληλο υπόβαθρο για την επίτευξη των στόχων της εν λόγω «ατζέντας»: Της παροχής οικονομικής ευημερίας, κοινωνικής δικαιοσύνης και προστασίας του περιβάλλοντος και του πολιτισμού. Οι στόχοι αυτοί εξάλλου θα έπρεπε να οδηγήσουν τα ενδιαφερόμενα μέρη του ευρωπαϊκού τουρισμού στις πολιτικές τους και τις ενέργειές τους που έχουν αντίκτυπο στον εξερχόμενο από την Ευρώπη τουρισμό και στην υποστήριξη του τουρισμού ως εργαλείου για την αειφόρο ανάπτυξη των χωρών υποδοχής. Κατά την επιδίωξη αυτών των στόχων, θα πρέπει να αντιμετωπισθούν ορισμένες προκλήσεις χαρακτηριστικές του τομέα του τουρισμού. Αυτές περιλαμβάνουν κυρίως την αειφόρο διατήρηση και διαχείριση των φυσικών και πολιτιστικών πόρων, με την ελαχιστοποίηση της χρήσης των πόρων και της ρύπανσης στους τόπους τουριστικού προορισμού συμπεριλαμβανομένης της παραγωγής των αποβλήτων, με τη διαχείριση της αλλαγής υπέρ της ευημερίας της κοινότητας, με τη μείωση της εποχικότητας της ζήτησης, με την αντιμετώπιση του περιβαλλοντικού αντίκτυπου των μεταφορών που συνδέονται με τον τουρισμό, με τη διάθεση των εμπειριών τουρισμού σε όλους χωρίς διάκριση, και με τη βελτίωση της ποιότητας

των τουριστικών επαγγελμάτων (Επιτροπή των Ευρωπαϊκών Κοινοτήτων, 2007). Ειδικό Χωροταξικό Πλαίσιο για τον Τουρισμό Σκοπός του Ειδικού Πλαισίου Χωροταξικού Σχεδιασμού και Αειφόρου Ανάπτυξης για τον Τουρισμό είναι η παροχή κατευθύνσεων, κανόνων και κριτηρίων για τη χωρική διάρθρωση, οργάνωση και ανάπτυξη του τουρισμού στον ελληνικό χώρο και των αναγκαίων προς τούτο υποδομών καθώς και η διατύπωση ενός ρεαλιστικού προγράμματος δράσης για την επόμενη δεκαπενταετία (2008 2023). Με το Ειδικό Πλαίσιο επιδιώκεται επίσης η βελτίωση της ανταγωνιστικότητας του τουριστικού προϊόντος, η εξασφάλιση της προστασίας και της βιωσιμότητας των πόρων που ενδιαφέρουν τον τουρισμό, η ενίσχυση των πολιτικών περιφερειακής ανάπτυξης καθώς και η διαμόρφωση ενός σαφέστερου πλαισίου κατευθύνσεων προς τον υποκείμενο σχεδιασμό, τις αδειοδοτούσες αρχές και τις ενδιαφερόμενες επιχειρήσεις. Στο άρθρο 6: ΕΙΔΙΚΕΣ ΜΟΡΦΕΣ ΤΟΥΡΙΣΜΟΥ, δίδονται κατευθύνσεις για τη χωρική οργάνωση και ανάπτυξη ειδικών μορφών τουρισμού. Συγκεκριμένα, ο Αθλητικός Τουρισμός - Γκολφ παρουσιάζεται σαν μια μορφή τουρισμού που η ζήτηση της αυξάνει διεθνώς και επιπλέον δεν έχει εποχικό χαρακτήρα. Για την ανάπτυξή του δίδονται οι παρακάτω κατευθύνσεις: «Δημιουργία εγκαταστάσεων γκολφ στις ευρύτερες περιοχές των μεγάλων αστικών κέντρων που αποτελούν τουριστικούς προορισμούς καθώς και ως τμήμα σύνθετων ολοκληρωμένων τουριστικών επενδύσεων με την προϋπόθεση εξασφάλισης των απαιτούμενων υδατικών πόρων της εγκατάστασης ύστερα από την ικανοποίηση υδρευτικών, αρδευτικών και οικολογικών αναγκών της περιοχής που επηρεάζεται ή τη χρήση ανακυκλωμένου νερού από αξιοποίηση των λυμάτων μετά από τριτοβάθμια επεξεργασία ή από αφαλάτωση. Στην κατεύθυνση αυτή είναι επιθυμητή η χρήση ενδημικών φυτών με μικρές απαιτήσεις σε υδατικούς πόρους σε συνδυασμό με κατάλληλες τεχνικές άρδευσης και ο περιορισμός της δημιουργίας τεχνητών λιμνών. Σε κάθε περίπτωση επιβάλλεται η λήψη μέτρων ορθής περιβαλλοντικής διαχείρισης καθώς και η διασφάλιση της προστασίας του περιβάλλοντος και ιδιαίτερα των υδάτινων πόρων, από κινδύνους εξάντλησης και ρύπανσης. Θετική για τη χωροθέτηση γηπέδων γκολφ θεωρείται η ύπαρξη άλλων ή η συνδυασμένη ανάπτυξη στην ίδια περιοχή δύο ή περισσοτέρων γηπέδων γκολφ» (ΥΠΕΧΩΔΕ, 2008. Άρθρο 6, σελ: 24). Στο άρθρο 9: ΣΥΝΘΕΤΕΣ ΚΑΙ ΟΛΟΚΛΗΡΩΜΕΝΕΣ ΑΝΑΠΤΥΞΕΙΣ ΤΟΥΡΙΣΤΙΚΩΝ ΥΠΟΔΟΜΩΝ ΣΤΑΘΕΡΟΥ ΠΑΡΑΘΕΡΙΣΜΟΥ [Ως «σύνθετη και ολοκληρωμένη ανάπτυξη τουριστικών υποδομών σταθερού παραθερισμού» νοείται η συνδυασμένη ανάπτυξη ξενοδοχείων διαφόρων λειτουργικών μορφών / τύπων υψηλών προδιαγραφών (4 ή 5 αστέρων), εγκαταστάσεων ειδικής τουριστικής υποδομής (συνεδριακά κέντρα, γκολφ, κέντρα θαλασσοθεραπείας, κ.ά), εμπορίου, υπηρεσιών, αναψυχής και άθλησης ως διακεκριμένα τμήματα των ξενοδοχειακών εγκαταστάσεων, καθώς και κατοικιών προς πώληση στις οποίες θα προβλέπεται η δυνατότητα παροχής ξενοδοχειακών υπηρεσιών υψηλού επιπέδου (ΥΠΕΧΩΔΕ, 2008)] και ειδικά για τις περιοχές του δικτύου Φύση (NATURA) 2000 αναφέρονται:

«Θετική θα μπορούσε να θεωρηθεί η συγκέντρωση της δόμησης με ταυτόχρονο περιορισμό της, όσο και της χρήσης των εγκαταστάσεων (π.χ. πυκνότητα κλινών ανά στρέμμα), σε συνδυασμό με την προστασία και αναβάθμιση των οικολογικών χαρακτηριστικών του χώρου στη βάση των αναγκών διαχείρισης της προστατευόμενης περιοχής. Ως ευρύτερες περιοχές αναζήτησης για την ανάπτυξη σύνθετων και ολοκληρωμένων μορφών τουρισμού αναφέρονται ενδεικτικά οι ακόλουθες: - Παράκτιες περιοχές Δυτικής και Νότιο - Δυτικής Πελοποννήσου. - Παράκτιες περιοχές Αιτωλοακαρνανίας. - Παράκτιες περιοχές Ηπείρου. - Αναπτυσσόμενες τουριστικά περιοχές του Ν. Χαλκιδικής. - Παράκτιες περιοχές Ανατολικής Μακεδονίας Θράκης. - Αναπτυσσόμενες τουριστικά περιοχές της Κρήτης. - Παράκτιες περιοχές Νότιας Ρόδου. - Δυτικές ακτές Ζακύνθου» (ΥΠΕΧΩΔΕ, 2008. Άρθρο 9, σελ: 38).. Στρατηγική Μελέτη Περιβαλλοντικών Επιπτώσεων Ειδικού Πλαισίου Χωροταξικού Σχεδιασμού και Αειφόρου Ανάπτυξης του Τουρισμού Η δυνατότητα ανάπτυξης σύνθετων και ολοκληρωμένων τουριστικών υποδομών σταθερού παραθερισμού στις περιοχές του δικτύου Natura 2000 με όρους όπως η εξαίρεση των οικοτόπων προτεραιότητας, η συγκέντρωση της δόμησης αλλά και ο περιορισμός της, προστασία και αναβάθμιση των οικολογικών χαρακτηριστικών του χώρου αναμένεται να έχει περιορισμένες έως ουδέτερες επιπτώσεις ως προς τη βιοποικιλότητα, τη χλωρίδα και τη πανίδα της χώρας που σε κάθε περίπτωση αντισταθμίζονται από τις θετικές για την οικονομία και την κοινωνία των περιοχών αυτών επιπτώσεις. Ωστόσο κάποια αμφιβολία δημιουργείται ως προς την επίδραση στους οικότοπους, στη χλωρίδα, την πανίδα και στο τοπίο των ακατοίκητων νησιών και βραχονησίδων από το γεγονός ότι δεν προκύπτουν με σαφήνεια τα κριτήρια για τις περιπτώσεις που χρήζουν απόλυτης προστασίας. Το έδαφος δεν αναμένεται να επηρεασθεί από την εφαρμογή του Πλαισίου σε εθνικό επίπεδο. Εκφράζεται πάντως προβληματισμός λόγω των δυνατοτήτων κατάληψης αγροτικής γης, τις οποίες παρέχει υπό όρους το Πλαίσιο. Η αύξηση της τουριστικής κίνησης και των επισκεπτών και η συνεπακόλουθη αύξηση των τουριστικών καταλυμάτων θα οδηγήσει σε μεσοπρόθεσμο ορίζοντα στην αύξηση των απαιτήσεων σε νερό και ενέργεια. Επιπροσθέτως και για τους ίδιους λόγους θα αυξηθούν τα υγρά και στερεά απόβλητα. Από την υλοποίηση επενδύσεων γκολφ, ενδέχεται κατά περίπτωση να προκύψουν κάποιες αρνητικές επιπτώσεις όπως: «- πιέσεις στις ποσότητες νερού, που είναι διαθέσιμες για άλλες χρήσεις (ύδρευση, άρδευση, βιομηχανία), - αύξηση της κατανάλωσης ενέργειας, εφόσον προκριθούν λύσεις, όπως η επαναχρησιμοποίηση

προϊόντων μονάδων επεξεργασίας λυμάτων και η αφαλάτωση, - υποβάθμιση της βιοποικιλότητας και του τοπίου καθώς και αύξηση των διαβρωτικών φαινομένων, λόγω της υποβάθμισης της φυσικής εδαφοκάλυψης, - πιθανή ρύπανση του εδάφους, των υδροφορέων και της ατμόσφαιρας, λόγω χημικών εισροών, ιδίως για τη συντήρηση των χλοοταπήτων (φυτοφαρμάκων και λιπασμάτων), που όμως μπορούν να αποφευχθούν, αν ληφθούν τα προτεινόμενα από το Πλαίσιο μέτρα ορθής περιβαλλοντικής διαχείρισης, διασφάλισης της προστασίας του περιβάλλοντος και ιδιαίτερα των υδάτινων πόρων από κινδύνους εξάντλησης και ρύπανσης και τηρηθούν αυστηρά τόσο στο πλαίσιο των διαδικασιών αδειοδότησης των εγκαταστάσεων γκολφ όσο στις φάσεις κατασκευής και λειτουργίας τους» (ΥΠΕΧΩΔΕ, 2007. σελ: 103). 4. ΠΕΡΙΓΡΑΦΗ ΤΟΥ ΕΡΓΟΥ Το 1989 ένας Aγγλος επιχειρηματίας επισκέφτηκε τη Κρήτη, γνώρισε τον Ηγούμενο της Μονής Τοπλού και άρχισε διαπραγματεύσεις με σκοπό την παραχώρηση μιας τεράστιας έκτασης (26.000 στρέμματα) για τουριστική αξιοποίηση στην βορειοανατολική άκρη του νησιού, στο Κάβο Σίδερο. Τα σχέδια του επιχειρηματία να χτίσει εκεί την μεγαλύτερη τουριστική εγκατάσταση στα Βαλκάνια προκάλεσε μια δημόσια αντιπαράθεση που εδώ και 20 χρόνια αναζωπυρώνεται κάθε τόσο. Με μοναδικό σκοπό να αναλάβει αυτό το έργο ιδρύθηκε το 1992 η εταιρεία Loyalward Limited (όμιλος Minoan Group). Έξι χρόνια αργότερα υπογράφεται η οριστική σύμβαση από τη Loyalward και το κοινωφελές ίδρυμα Παναγία η Ακρωτηριανή, που ειδικά για αυτή τη περίσταση είχε ιδρύσει ο Ηγούμενος. Η Μελέτη Περιβαλλοντικών Επιπτώσεων για το προτεινόμενο έργο εγκρίθηκε το 2007 από την ελληνική κυβέρνηση, προκαλώντας ακόμη μεγαλύτερη εναντίωση της κοινής γνώμης. Τα σχέδια που προωθεί η Αγγλική εταιρεία Minoan-Loyalward προβλέπουν έξι τουριστικά χωριά συνολικής δυναμικότητας 7000 κλινών, τρία γήπεδα γκολφ, 730 πισίνες, συνεδριακό κέντρο, εργοστάσιο αφαλάτωσης, δύο μονάδες επεξεργασίας υγρών αποβλήτων και διάφορες άλλες εγκαταστάσεις (MacGillivray A.J. κ.ά., 2005).

Εικόνα 4 Έργο «Κάβο Σίδερο» (Πηγή: MacGillivray A.J. κ.ά.,2005, ιδία επεξεργασία) Από την ίδρυση της μέχρι σήμερα η Loyalward επιδιώκει να παρουσιάσει ένα ιδιαίτερα οικολογικό προφίλ. Επικριτές όμως πιστεύουν ότι τα πολυτελή σχέδια για το έργο κρύβουν νομικές και περιβαλλοντολογικές ασυναρτησίες. Ιδιαίτερα επίμαχα θέματα είναι η παροχή νερού και ενέργειας. Οι γνώμες διίστανται στην ερώτηση εάν η Ανατολική Κρήτη θα έχει επαρκή ύδρευση και ενέργεια για 10.000 τουρίστες, 3.000 εργαζόμενους και τρία γήπεδα γκολφ. Δίπλα στη σύγκρουση διαφορετικών συμφερόντων τίθεται και το κοινωνικό θέμα, δηλαδή τι επιπτώσεις θα μπορούσε να έχει μια ξαφνική αύξηση του πληθυσμού σε μια περιοχή που διατηρείται ένας πιο παραδοσιακός τρόπος ζωής. 5. ΘΕΣΕΙΣ ΥΠΟΣΤΗΡΙΚΤΩΝ ΤΟΥ ΕΡΓΟΥ Οι υποστηρικτές της επένδυσης υποστηρίζουν ότι το Έργο Κάβο Σίδερο είναι μία διεθνούς επιπέδου ήπια αειφορική ολοκληρωμένη τουριστική ανάπτυξη. Ένα από τα επιχειρήματά τους για τη χωροθέτηση ενός τέτοιου έργου σε περιοχή του δικτύου Natura είναι ότι το «Natura» αποτελεί Οδηγία και όχι Κανονισμό της Ευρωπαϊκής Ένωσης. Η Οδηγία δεν αποτελεί νόμο. Στις περιοχές Natura δεν απαγορεύεται η ανάπτυξη. Γίνονται απλά αυστηρότεροι οι περιβαλλοντικοί όροι και περιορίζονται σημαντικά οι συντελεστές δόμησης, με στόχο, εάν δυνατόν, την αύξηση της βιοποικιλότητας της περιοχής. Όπως σε κάθε τέτοιο έργο, οι υπεύθυνοι του έργου προσπαθούν να αποκτήσουν την υποστήριξη της τοπικής κοινωνίας με το δέλεαρ των νέων θέσεων εργασίας. Στην περίπτωση του έργου Κάβο Σίδερο ισχυρίζονται ότι θα δημιουργηθούν 2.300 άμεσες και περισσότερες από 1.000 έμμεσες θέσεις εργασίας σε ένα φάσμα διαφόρων ειδικοτήτων και κλάδων, εξασφαλίζοντας την

απασχόληση στο ανθρώπινο δυναμικό της ευρύτερης περιοχής. Η δημιουργία μιας τουριστικής αγοράς που θα λειτουργεί όλο το χρόνο, θα προσφέρει εισόδημα και θα διασφαλίζει τη δυνατότητα παραγωγής, προσφοράς και κατανάλωσης τοπικών προϊόντων και υπηρεσιών σε όλη τη διάρκεια του χρόνου. Το Έργο θα δράσει καταλυτικά στην αναβάθμιση των υποδομών, δικτύων και των μεταφορών. Το Έργο συμβάλλει επίσης στη στήριξη και ανάδειξη των τριών σημαντικών πλεονεκτημάτων της Κρήτης που συνδέονται με το φυσικό και πολιτιστικό περιβάλλον, τα προϊόντα και τον ποιοτικό τουρισμό. Το Συνεδριακό Κέντρο, το Αμφιθέατρο, το Πολιτιστικό και Περιβαλλοντικό Κέντρο καθώς οι αθλητικές υποδομές του Έργου κάβο Σίδερο θα αξιοποιούνται από την τοπική κοινωνία με τη διοργάνωση εκδηλώσεων για την προβολή της τοπικής κληρονομιάς, περιβαλλοντικά και άλλα εκπαιδευτικά προγράμματα, αθλητικές εκδηλώσεις κ.α. (MacGillivray A.J. κ.ά., 2005) Η μεγαλύτερη αντίρρηση των περιβαλλοντικών οργανώσεων σε τέτοιου είδους έργα αφορά στην υδροδότηση των γηπέδων golf. Η ΜΠΕ του έργου αναφέρει ότι οι ανάγκες σε νερό αστικής κατανάλωσης του Έργου Κάβο Σίδερο ανέρχονται σε 874.800 m3 /έτος, ποσότητα που θα καλύπτεται από το Δημοτικό υδραγωγείο Παλαικάστρου. Οι απαιτούμενες υποδομές για την επέκταση του δικτύου θα υλοποιηθούν από τον φορέα του Έργου. Οι ανάγκες άρδευσης των γηπέδων γκολφ και της άρδευσης του διακοσμητικού πρασίνου στα σχεδιαζόμενα τουριστικά χωριά, θα καλύπτονται στο σύνολό τους από την παραγωγή του Σταθμού Αφαλάτωσης ο οποίος θα κατασκευασθεί από τον Φορέα του Έργου (MacGillivray A.J. κ.ά., 2005). 6. ΕΠΙΡΡΟΗ ΠΡΟΤΑΣΗΣ ΣΤΟ ΣΧΕΔΙΑΣΜΟ ΤΗΣ ΠΕΡΙΟΧΗΣ Η περιοχή Natura που καταλαμβάνει το βόρειο κομμάτι του Δήμου, χωρίζονται σε τρεις ζώνες προστασίας. Δύο από αυτές χαρακτηρίζονται ως ΠΕΠ (Περιοχές Ειδικής Προστασίας) και γι αυτές: Οι Περιοχές Ειδικής Προστασίας αποτελούν το είδος των περιοχών που θεσπίζεται στο πλαίσιο ενός ΓΠΣ / ΣΧΟΟΑΠ προκειμένου μέσω ειδικών περιορισμών και όρων δόμησης να διασφαλίζεται η προστασία του περιβάλλοντος και η διατήρηση και ανάδειξη της πολιτιστικής, αρχιτεκτονικής και ιστορικής κληρονομιάς. Τέτοιες περιοχές μπορούν να είναι περιοχές Natura, τοπία ιδιαίτερου φυσικού κάλλους, μνημεία της φύσης, υγρότοποι / υδροβιότοποι, δασικές και αναδασωτέες εκτάσεις, αρδευόμενη γεωργική γη, υποθαλάσσιες περιοχές ιδιαίτερης οικολογικής σημασίας, τοπία και κορυφογραμμές, διαδρομές και μονοπάτια φυσιολατρικής και πολιτιστικής αξίας κ.λπ. Επιπλέον, μπορούν να είναι αρχαιολογικοί χώροι κηρυγμένοι και μη, ιστορικά μνημεία νεότερα και βυζαντινά, αξιόλογα αρχιτεκτονικά σύνολα και συνδυασμοί φυσικών και πολιτιστικών στοιχείων του χώρου. Στην ουσία ο ρόλος των ΠΕΠ είναι να ενισχυθεί το καθεστώς προστασίας αυτών των στοιχείων σε συνδυασμό με τις ειδικότερες μελέτες που διεξάγονται για αυτά ή το ειδικότερο θεσμικό πλαίσιο που τα διέπει ώστε όχι μόνο να διατηρήσουν την υπόσταση και το χαρακτήρα τους έναντι αρνητικών πιέσεων ανάπτυξης αλλά και για να καθίσταται δυνατή η βιώσιμη αξιοποίηση τους (www.kedke-horos.gr). Για τις ΠΕΠ του Δήμου Ιτάνου: «..προτείνεται να ισχύσει καθεστώς ειδικής προστασίας, διότι

θεωρείται απολύτως αναγκαία η προστασία του φυσικού και πολιτιστικού περιβάλλοντος της περιοχής, στην μοναδικότητα του οποίου άλλωστε οφείλεται και η δυναμική τουριστικής ανάπτυξης» (Αντώνης Χουρδάκης κ.ά., 2003, σελ:42). Η τρίτη ζώνη (που είναι και η μεγαλύτερη σε έκταση), χαρακτηρίζεται ως «Περιφερειακή Ζώνη με συγκεκριμένες δραστηριότητες». Γι αυτήν αναφέρεται: «Η Περιφερειακή Ζώνη πρέπει να θεωρηθεί ως περιφερειακή, μέσω της οποίας με τον κατάλληλο χαρακτηρισμό χρήσεων γης και επιτρεπομένων και απαγορευόμενων δραστηριοτήτων θα προστατευθεί η ποικιλότητα του τοπίου και τα παράκτια οικοσυστήματα, θα αναπτυχθεί αειφορικά και θα αποτελέσει τη φυσική μετάβαση προς την Περιοχή Προστασίας της Φύσης (ΠΕΠ- Ζώνη ΙΙ). Η Ζώνη αυτή καλείται να λειτουργήσει ως «ανάχωμα» για την ΠΕΠ (ζώνες Ι & ΙΙ) και ως τέτοια πρέπει να αντιμετωπίζεται. Η ζώνη αυτή άλλωστε περικλείει υφιστάμενες ανθρώπινες δραστηριότητες (οικισμούς, καλλιέργειες, αιολικά πάρκα, κ.λ.π.). Ως εκ τούτου η Περιφερειακή Ζώνη πρέπει, πέραν του σκοπού της περιφερειακής προστασίας των Ζωνών Ι και ΙΙ, να αποτελέσει περιοχή που θα αναπτυχθεί αειφορικά. Πρέπει λοιπόν να λαμβάνεται υπ όψιν ότι η αρχή της αειφορίας επιβάλλει να μην αγνοούνται παράμετροι όπως η κοινωνική και η οικονομική, που πρέπει να συνεκτιμώνται ώστε με στόχο τη διαφύλαξη του φυσικού και πολιτιστικού κεφαλαίου μιας περιοχής και χωρίς τη θέση σε κίνδυνο της ικανοποίησης των αναγκών των μελλουσών γενεών, να επιτυγχάνεται τελικά ισόρροπη ανάπτυξη και ισότητα στην ικανοποίηση των αναγκών μεταξύ γενεών. Κατά συνέπεια εάν υιοθετηθούν πολλές και ίσως και παράλογες απαγορεύσεις, είναι σχεδόν βέβαιο ότι αυτές θα δημιουργήσουν περισσότερα προβλήματα από αυτά που καλούνται να ρυθμίσουν» (Αντώνης Χουρδάκης κ.ά., 2003, σελ:42).. «Για την Περιφερειακή Ζώνη προτείνεται να ισχύουν ειδικοί όροι και περιορισμοί ανάπτυξης ώστε να αφομοιωθούν σ αυτό οι σχετικές κατευθύνσεις του Χωροταξικού Πλαισίου Κρήτης και η επιθυμητή οικονομική και κοινωνική ανάπτυξη να εκφρασθεί ισόρροπα με την μέριμνα προστασίας του περιβάλλοντος» (Αντώνης Χουρδάκης κ.ά., 2003, σελ:55 ). Εικόνα 5 Ζώνες ΠΕΠ και Περιφερειακή Ζώνη (Πηγή: Αντώνης Χουρδάκης, Πελαγία Πετράκη κ.ά. (2003), ιδία επεξεργασία)

Να σημειωθεί ότι, πριν την έγκριση του ΣΧΟΟΑΠ, είχε προηγηθεί η θετική γνωμοδότηση για την Προκαταρκτική Περιβαλλοντική Εκτίμηση και Αξιολόγηση του έργου «Κάβο Σίδερο» (που βρίσκεται εντός της ζώνης Natura) από την Δ/νση Χωροταξίας του Υ.ΠΕ.ΧΩ.Δ.Ε. (αρ. πρωτ. Οικ.1803/28-5-02). Το έργο σύμφωνα με τη γνωμοδότηση περιλαμβάνει την ανάπτυξη τουριστικών εγκαταστάσεων και ειδικότερα την δημιουργία πέντε ξενοδοχείων τεσσάρων ή πέντε αστέρων, συνολικής δυναμικότητας 7.000 κλινών, ενός Συνεδριακού Κέντρου δυναμικότητας 1.190 συνέδρων καθώς και τριών γηπέδων γκολφ συνολικού εμβαδού 24.244 στρεμμάτων (περιγράφονται σε υπό κλίμακα 1 : 10000 τοπογραφικό διάγραμμα). Φαίνεται λοιπόν πως η μελέτη για το διαχωρισμό της περιοχής Natura σε ζώνες προστασίας είχε βασιστεί στην πραγματοποίηση του προαναφερθέντος έργου, το οποίο μέχρι σήμερα δεν έχει αρχίσει να κατασκευάζεται και για το οποιο υπάρχουν πάρα πολλές και σημαντικές αντιρρήσεις. Ολόκληρος ο σχεδιασμός δηλαδή βασίστηκε στο να διευκολυνθεί ένα έργο το οποίο μπορεί τελικώς να μην πραγματοποιηθεί ποτέ. Εικόνα 6 Πρόταση τουριστικών εγκαταστάσεων εντός της Περιφερειακής Ζώνης (Πηγή: MacGillivray A.J. κ.ά. (2005), ιδία επεξεργασία) Τα ΣΧΟΟΑΠ δεν θα έπρεπε να αντιμετωπίζονται σαν σχέδια επεκτάσεων αλλά ως τοπικά χωροταξικά και αναπτυξιακά εργαλεία με στόχο τη βιώσιμη ανάπτυξη και άξονες την ισόρροπη ανάπτυξη των φυσικών πόρων της κοινωνικής συνοχής και της προστασίας του φυσικού περιβάλλοντος. Για την αποτελεσματική προστασία των φυσικών πόρων του Δήμου απαιτείται η

εφαρμογή ενός αναπτυξιακού μοντέλου βασισμένου στις αρχές της βιώσιμης ανάπτυξης, με βασικό γνώμονα το περιβάλλον και τις κοινωνικές ανάγκες, που να ξεπερνά το παρωχημένο μοντέλο του μαζικού τουρισμού και της άγριας εκμετάλλευσης της φύσης, που θα σέβεται και θα αξιοποιεί τα άπειρα αποθέματα φυσικής και πολιτιστικής κληρονομιάς, που θα συνδέει αρμονικά τον αστικό με τον αγροτικό χώρο, τις παραλιακές περιοχές με την εγκαταλελειμμένη ενδοχώρα και τους ορεινούς όγκους, για την ανασυγκρότηση του κοινωνικού και οικονομικού ιστού της υπαίθρου. 7. ΑΞΙΟΛΟΓΗΣΗ ΠΡΟΤΑΣΕΩΝ Οι μεγάλης έκτασης τουριστικές επενδύσεις σε προστατευόμενες περιοχές δεν αποτελούν πρότυπα περιβαλλοντικά βιώσιμης τουριστικής ανάπτυξης. Ως εκ τούτου, οι δυσθεώρητων μεγεθών τουριστικές εγκαταστάσεις, όπως η σχεδιαζόμενη για το Κάβο Σίδερο, είναι αντικείμενες προς κάθε έννοια ορθής και αειφόρου τουριστικής ανάπτυξης. Ένα γήπεδο γκολφ 18 οπών, καταλαμβάνει έκταση τουλάχιστον 1000-1500 στρεμμάτων. Η περιοχή δεν μπορεί να «αντέξει» τόσα στρέμματα μεταλλαγμένου γκαζόν. Η Κρήτη αλλά και γενικά η Ελλάδα, δεν έχει τις αχανείς πράσινες εκτάσεις και το οικοσύστημα της Μεγάλης Βρετανίας ώστε να συντηρεί γήπεδα τέτοιου μεγέθους, έτσι χρησιμοποιούνται τρόποι συντήρησης τους που είναι λίαν επιβλαβείς για το περιβάλλον. Ένα από τα σοβαρότερα προβλήματα που δημιουργούνται, αφορά τις τεράστιες ποσότητες νερού που απαιτούνται από αυτά τα γήπεδα, αλλά και ο μεγάλος όγκος φυτοφαρμάκων που χρειάζονται για να συντηρηθεί το γκαζόν σ ένα τόσο ζεστό και ξηρό κλίμα όπως αυτό της Κρήτης. Σύμφωνα με την WWF, κάθε γήπεδο γκολφ που φτιάχνεται στην Μεσόγειο καταναλώνει κάθε μέρα νερό, όσο χρειάζεται μια πόλη 20.000 ανθρώπων. Ο υδροφόρος ορίζοντας του Παλαικάστρου θα αποστραγγιστεί με τις τεράστιες ανάγκες σε νερό που μοιραίως θα απαιτήσουν οι επενδυτές, βάζοντας σε δεύτερη μοίρα την υγεία και τις αγροτικές ασχολίες των κατοίκων. Ο προτεινόμενος Σταθμός Αφαλάτωσης χρειάζεται τεράστιες ποσότητες ενέργειες για να λειτουργήσει, τις οποίες δεν μπορεί να διαθέσει η Κρήτη χωρίς τεράστιες επιπτώσεις στο οικοσύστημα. Επιπλέον η εναπόθεση του παραγόμενου αλατιού θα συμβάλει στην περαιτέρω υποβάθμιση του περιβάλλοντος. Ένα βασικό επιχείρημα που χρησιμοποιείται για την υποστήριξη των θέσεων των επενδυτών είναι οι 3.000 (έχουν υπολογιστεί μέχρι και 4.500) θέσεις εργασίας που θα δημιουργηθούν. Ωστόσο, η ανεργία στην Κρήτη βρίσκεται στα χαμηλότερα ποσοστά από όλη την Ελλάδα. Να σημειωθεί ότι ολόκληρος ο Δήμος Ιτάνου είχε κατά την απογραφή του 2001 2.514 κατοίκους. Στη Σητεία με βάση στοιχεία του ΟΑΕΔ η ανεργία είναι αμελητέα και στον δήμο Ιτάνου οι άνεργοι είναι μόλις 34.

8. ΣΥΜΠΕΡΑΣΜΑΤΑ Το προτεινόμενο Έργο αποτελεί μία τεράστια παρέμβαση σε μια ευαίσθητη περιοχή, που διασώζει ακόμη το τοπίο της Κρήτης. Το φυσικό κάλλος και τα μνημεία της θα μπορούσαν να την καταστήσουν παγκόσμιας έλξης πολιτιστικό και φυσιολατρικό πάρκο. Μια τέτοια λύση ποτέ δεν εξετάστηκε σοβαρά. Όσον αφορά στην ανάπτυξη μεγάλων τουριστικών σχεδίων εντός περιοχών του δικτύου προστατευόμενων περιοχών Natura 2000, ελλείψει συνολικού σχεδιασμού και ειδικού πλαισίου προστασίας και διαχείρισης των υπό προστασία οικολογικών αξιών των περιοχών αυτών, θα έπρεπε να αποφεύγεται η χωροθέτηση μεγάλων κατασκευαστικών έργων, τα οποία απειλούν να υποβαθμίσουν τις αξίες αυτές. Η μεγάλη έκταση την οποία θα καταλάβει το έργο αναμένεται να επιφέρει ανυπολόγιστη επίπτωση σε πολλούς από τους τύπους οικοτόπων, για τους οποίους προστατεύεται η περιοχή. Ακόμα και υπό τον πλέον άρτιο οικολογικά σχεδιασμό, ένα τόσο μεγάλης έκτασης κατασκευαστικό έργο ενδέχεται να επιφέρει περιβαλλοντική ωφέλεια μόνο σε ήδη υποβαθμισμένη οικολογικά περιοχή (ΥΠΕΧΩΔΕ, 2007). Όπως όμως προκύπτει από τα μέχρι στιγμής δεδομένα, η περιοχή του Κάβο Σίδερο διατηρεί σε μεγάλο βαθμό τον οικολογικά αδιατάρακτο χαρακτήρα της, ενώ οι μέχρι σήμερα ανθρώπινες δραστηριότητες είναι ήπιες, ειδικά σε σύγκριση με τις σχεδιαζόμενες νέες χρήσεις. Από τα παραπάνω συνάγεται ότι από το σχεδιαζόμενο έργο δεν αναμένονται περιβαλλοντικές ωφέλειες, ενώ προκύπτει άμεσος κίνδυνος πρόκλησης κρίσιμης υποβάθμισης σε προστατευόμενη περιοχή. Η τοπική κοινωνία βλέπει καθημερινά ανάλογο πείραμα στη γειτονική περιοχή του Ανάλουκα, μια «νεκρόπολη» ηλικίας μόλις 10 ετών. Εικόνα 7 Οι εγκαταλελειμμένες τουριστικές εγκαταστάσεις του ομίλου ΣΟΕ στον Ανάλουκα. (Πηγή: Google Earth, 2010)

Τέλος, θα ήταν σκόπιμο να καθοριστούν οριστικά οι χρήσεις γης εντός των περιοχών Natura, ώστε να αποτρέπονται σε αυτές οι δραστηριότητες μαζικού τουρισμού, καθότι το ιδιαίτερο φυσικό περιβάλλον της περιοχής αποτελεί και το συγκριτικό του πλεονέκτημα και το λόγο για τον οποίο υπάρχει έντονη τουριστική δραστηριότητα στην περιοχή. Για την αποτελεσματική προστασία των φυσικών πόρων απαιτείται η εφαρμογή ενός αναπτυξιακού μοντέλου βασισμένου στις αρχές της βιώσιμης ανάπτυξης, με βασικό γνώμονα το περιβάλλον και τις κοινωνικές ανάγκες, που να ξεπερνά το παρωχημένο μοντέλο του μαζικού τουρισμού και της άγριας εκμετάλλευσης της φύσης, που θα σέβεται και θα αξιοποιεί τα άπειρα αποθέματα φυσικής και πολιτιστικής κληρονομιάς, που θα συνδέει αρμονικά τον αστικό με τον αγροτικό χώρο, τις παραλιακές περιοχές με την εγκαταλελειμμένη ενδοχώρα και τους ορεινούς όγκους, για την ανασυγκρότηση του κοινωνικού και οικονομικού ιστού της υπαίθρου. 9. ΑΝΑΦΟΡΕΣ MacGillivray A.J. κ.ά. (2005), Μ.Π.Ε. Περιοχής Ιδρύματος «Παναγία η Ακρωτηριανή», Έργο «Κάβο Σίδερο», Μελέτη Πολιτιστικού Κεφαλαίου, Παράρτημα VII, Anaycom, Αθήνα. Χωροταξικό Κρήτης ΥΠΕΧΩΔΕ (2008), Ειδικό Χωροταξικό Πλαίσιο για τον Τουρισμό, Αθήνα. Μηνάς Αγγελίδης (2000), Χωροταξικός σχεδιασμός και βιώσιμη ανάπτυξη, Εκδόσεις Συμμετρία, Αθήνα Παύλος Λουκάκης (2005), ΧΩΡΙΚΟΣ ΣΧΕΔΙΑΣΜΟΣ ΚΑΙ ΑΓΡΟΤΙΚΗ ΑΝΑΠΤΥΞΗ, Νέες τεχνολογίες στη γεωργική παραγωγή και την αγροτική ανάπτυξη, ΤΕΕ Σχέδιο Ανάπτυξης του Κοινοτικού Χώρου (1999), Πότσνταμ Αντώνης Χουρδάκης, Πελαγία Πετράκη κ.ά. (2003), Σ.Χ.Ο.Ο.Α.Π. Δήμου Ιτάνου. ΥΠΕΧΩΔΕ (2007), Στρατηγική Μελέτη Περιβαλλοντικών Επιπτώσεων της εφαρμογής του Ειδικού Πλαισίου Χωροταξικού Σχεδιασμού και Αειφόρου Ανάπτυξης του Τουρισμού, Αθήνα. Επιτροπή των Ευρωπαϊκών Κοινοτήτων (2007), Ανακοίνωση της Επιτροπής: Ατζέντα για έναν αειφόρο και ανταγωνιστικό ευρωπαϊκό τουρισμό, Βρυξέλλες.