ΤΙΤΛΟΣ ΠΤΥΧΙΑΚΗΣ ΕΡΓΑΣΙΑΣ:

Α.Τ.Ε.Ι. ΚΑΒΑΛΑΣ ΠΑΡΑΡΤΗΜΑ ΔΡΑΜΑΣ ΤΜΗΜΑ ΑΡΧΙΤΕΚΤΟΝΙΚΗΣ ΤΟΠΙΟΥ ΤΙΤΛΟΣ ΠΤΥΧΙΑΚΗΣ ΕΡΓΑΣΙΑΣ: ΑΝΑΛΥΣΗ ΚΑΙ ΔΙΑΠΛΑΣΗ ΓΙΑ ΤΟ «ΠΑΡΚΟ ΠΕΡΙΒΑΛΛΟΝΤΙΚΗΣ ΕΥΑΙΣΘΗΤΟΠΟΙΗΣΗΣ ΑΝΤΩΝΗΣ ΤΡΙΤΣΗΣ» ΣΥΓΓΡΑΦΕΙΣ: ΡΕΪΣΗ ΕΛΕΝΗ, ΦΩΤΙΟΥ ΚΩΝΣΤΑΝΤΙΝΑ, ΨΩΜΑ ΔΕΣΠΟΙΝΑ ΕΠΟΠΤΕΥΩΝ ΚΑΘΗΓΗΤΗΣ: ΧΑΤΖΗΦΙΛΛΗΠΙΔΗΣ ΓΡΗΓΟΡΙΟΣ ΔΡΑΜΑ 2011

2011 ΠΡΟΛΟΓΟΣ Η παρούσα πτυχιακή εργασία πραγματοποιήθηκε στο Ανώτατο Τεχνολογικό Εκπαιδευτικό Ίδρυμα Καβάλας, του τμήματος Αρχιτεκτονικής Τοπίου στη Δράμα. Η παρούσα μελέτη προτείνει την αναβάθμιση και ανάπλαση του Πάρκου Περιβαλλοντικής Ευαισθητοποίησης Αντώνη Τρίτση. Σκοπός της μελέτης είναι η οργάνωση ενός πρωτότυπου και ελκυστικού Περιβαλλοντικού Πάρκου ενημερώνοντας και ευαισθητοποιώντας το κοινό της πρωτεύουσας. Ταυτόχρονα η όλη προσπάθεια διατήρησης του Πάρκου πρέπει να προσελκύει κοινό και ομάδες εθελοντών. Αρχιτεκτονική τοπίου είναι τέχνη, προγραμματισμός, σχέδιο, διαχείριση, συντήρηση, αποκατάσταση εδάφους και το σχέδιο των ανθρώπινος-γεννώντων κατασκευασμάτων. Η φύση του επαγγέλματος περιλαμβάνει αρχιτεκτονικό σχεδιασμό, προγραμματισμό περιοχών, ανάπτυξη κατοικίας, περιβαλλοντική αποκατάσταση, αστικό σχέδιο, πάρκα, προγραμματισμός αναψυχής, περιφερειακός προγραμματισμός, αστυφιλία τοπίων, και ιστορική συντήρηση. Ένας επαγγελματίας στον τομέα της αρχιτεκτονικής τοπίων καλείται αρχιτέκτονας τοπίου. Η ιστορία της αρχιτεκτονικής τοπίων συσχετίζεται με ιστορία της κηπουρικής αλλά δεν ταυτίζονται οι δύο ειδικότητες. Και οι δύο τέχνες ενδιαφέρονται για τη σύσταση της φύτευσης, του εδάφους, του ύδατος, και άλλων δομών αλλά: το σχέδιο κήπων ενδιαφέρεται ουσιαστικά για το εσωκλειόμενο ιδιωτικό διάστημα (πάρκα, κήποι κ.λπ.) το σχέδιο τοπίων ενδιαφέρεται κυρίως για χώρους που είναι ανοικτοί στο κοινό (οικοδομικά τετράγωνα, αστικά και περιαστικά πάρκα, συστήματα πάρκων, νησίδες πρασίνου κ.λπ.). Η αρχιτεκτονική τοπίου είναι ένας διεπιστημονικός τομέας, ο οποίος περιλαμβάνει: γεωγραφία, μαθηματικά, επιστήμη, εφαρμοσμένη μηχανική, τέχνη, δενδροκηποκομία, τεχνολογία, κοινωνικές επιστήμες, πολιτική, ιστορία, φιλοσοφία και περιστασιακά ζωολογία. Οι δραστηριότητες ενός αρχιτέκτονα τοπίου μπορούν να κυμανθούν από τη δημιουργία των δημόσιων πάρκων και των χώρων στάθμευσης ως τον προγραμματισμό περιοχών για τα εταιρικά κτήρια γραφείων, από το σχέδιο των κατοικημένων κτημάτων ως το σχέδιο της αστικής υποδομής και της διαχείρισης των μεγάλων περιοχών αγριοτήτων ή την αποκατάσταση των υποβιβασμένων τοπίων όπως τα ορυχεία ή τα υλικά οδόστρωσης. Οι αρχιτέκτονες τοπίου εργάζονται σε όλους τους τύπους δομών και εξωτερικών διαστημάτων - μεγάλων ή μικρών, αστικών ή αγροτικών, υδρολογίας, με με «σκληρά» ή «μαλακά» και άλλα ζητήματα. Το φάσμα του επαγγελματικού στόχου των αρχιτεκτόνων τοπίου είναι πολύ ευρύ. Μερικά παραδείγματα των τύπων προγράμματος περιλαμβάνουν: Προγραμματισμό, μορφή, κλίμακα και τοποθέτηση των νέων εξελίξεων. Αστικό σχέδιο και υποδομή. 1

2011 Διαχείριση βρόχινου νερού συμπεριλαμβανομένου τους κήπους, τις πράσινες στέγες και τους υγρότοπους. Σχεδιασμό πανεπιστημιουπόλεων. Πάρκα, βοτανικοί κήποι, δενδρολογικοί κήποι, νησίδες πρασίνου. Εγκαταστάσεις αναψυχής, όπως σειρές μαθημάτων γκολφ, θεματικά πάρκα και αθλητικές εγκαταστάσεις. Περιοχές κατοικίας, βιομηχανικά πάρκα και εμπορικές εξελίξεις. Εθνικές οδοί, δομές μεταφορών, γέφυρες, και διάδρομοι διέλευσης. Αστικό σχεδιασμό, τετράγωνα κωμοπόλεων και πόλεων, σχεδιαστική μέριμνα για τους πεζούς, και χώροι στάθμευσης. Σχεδιασμό αστικής αναγέννησης. Δάση, τουριστικά ή ιστορικά τοπία, ιστορικοί κήποι, μελέτες αξιολογήσεις τοπίων και συντήρηση. Δεξαμενές, φράγματα, σταθμοί παραγωγής ηλεκτρικού ρεύματος, αποκατάσταση εφαρμογών εξορυκτικής βιομηχανίας ή σημαντικών βιομηχανικών προγραμμάτων. Περιβαλλοντική εκτίμηση και αξιολόγηση των τοπίων καιδιοικητικές προτάσεις συμβουλών. Παράκτια ανάπτυξη. 2

2011 ΠΕΡΙΕΧΟΜΕΝΑ ΠΡΟΛΟΓΟΣ... 1 ΠΕΡΙΛΗΨΗ...6 ΕΙΣΑΓΩΓΗ 10 Α ΚΕΦΑΛΑΙΟ ΕΙΣΑΓΩΓΗ ΙΣΤΟΡΙΚΑ ΚΑΙ ΓΕΝΙΚΑ ΣΤΟΙΧΕΙΑ ΧΩΡΟΥ.....12 1.0 ΑΝΤΙΚΕΙΜΕΝΟ, ΒΑΣΙΚΟΙ ΣΤΟΧΟΙ ΚΑΙ ΜΕΘΟΔΟΛΟΓΙΑ ΤΗΣ ΕΡΕΥΝΑΣ ΜΕΛΕΤΗΣ... 12 1.1 ΑΝΤΙΚΕΙΜΕΝΟ...... 12 1.2 ΒΑΣΙΚΟΙ ΣΤΟΧΟΙ.....12 1.3 ΜΕΘΟΔΟΛΟΓΙΑ........ 13 2.0 ΙΣΤΟΡΙΚΑ ΔΕΔΟΜΕΝΑ (ΙΣΤΟΡΙΚΑ ΣΤΟΙΧΕΙΑ ΧΩΡΟΥ ΚΑΙ ΚΑΤΑΣΚΕΥΗΣ ΠΑΡΚΟΥ)...... 19 3.0 ΕΥΡΥΤΕΡΗ ΠΕΡΙΟΧΗ ΜΕΛΕΤΗΣ.......26 4.0 ΧΑΡΑΚΤΗΡΑΣ ΤΟΥ ΠΑΡΚΟΥ....28 Β ΚΕΦΑΛΑΙΟ ΥΠΑΡΧΟΥΣΑ ΚΑΤΑΣΤΑΣΗ- Ά ΦΑΣΗ ΜΕΛΕΤΗΣ.....29 1.0 ΠΡΟΣΒΑΣΗ ΣΤΟ ΠΑΡΚΟ...29 1.1 ΜΕ Ι.Χ., ΠΟΔΗΛΑΤΟ ΚΑΙ ΠΕΖΟΙ....29 1.2 ΜΕ ΜΕΣΑ ΜΑΖΙΚΗΣ ΜΕΤΑΦΟΡΑΣ, ΤΡΕΝΟ ΛΕΩΦΟΡΕΙΟ....30 2.0 ΥΦΙΣΤΑΜΕΝΕΣ ΧΡΗΣΕΙΣ ΓΗΣ ΣΤΟ ΠΑΡΚΟ.......32 2.1 ΥΦΙΣΤΑΜΕΝΗ ΚΑΤΑΣΤΑΣΗ ΤΟΥ ΠΑΡΚΟΥ.....34 2.1.1 ΕΓΚΑΤΑΣΤΑΣΕΙΣ... 36 2.1.2 ΚΑΛΗ ΚΑΙ ΚΑΚΗ ΠΕΡΙΟΧΗ ΤΟΥ ΠΑΡΚΟΥ.37 2.1.3 ΠΡΟΒΛΗΜΑΤΑ......38 3.0 ΦΥΣΙΚΟΙ ΠΑΡΑΓΟΝΤΕΣ...... 43 3.1 Βιοτικοί Παράγοντες 43 3.1.1 Χλωρίδα- Υπάρχουσα βλάστηση...... 43 3.2 ΕΔΑΦΟΣ ΚΗΠΕΥΤΙΚΟ ΧΩΜΑ.....45 3.3 ΦΥΤΙΚΟ ΥΛΙΚΟ......46 3.3.1 ΠΕΡΙΟΧΗ Arboretum....46 3.3.2 ΛΟΦΟΙ ΚΑΙ ΔΑΣΙΚΕΣ ΕΚΤΑΣΕΙΣ ΑΠΟ Pinus halepensis...47 3.3.2 ΛΟΦΟΙ ΚΑΙ ΔΑΣΙΚΕΣ ΕΚΤΑΣΕΙΣ ΑΠΟ Pinus halepensis 3.3.3 ΠΕΡΙΟΧΗ ΑΓΡΙΕΛΙΑΣ ΣΧΙΝΟΥ 3.3.4 ΠΕΡΙΟΧΗ ΠΟΥΡΝΑΡΙΟΥ 3.3.5 ΠΕΡΙΟΧΗ GARRIQUES 3.3.6 ΠΕΡΙΟΧΗ ΜΑQUIS 3.3.7 ΦΡΥΓΑΝΑ 3.3.8 ΠΑΡΟΧΘΙΑ ΒΛΑΣΤΗΣΗ 3.3.9 ΑΝΘΩΝΕΣ ΑΡΩΜΑΤΙΚΑ ΦΥΤΑ....49 3.3.10 ΆΛΣΗ ΚΗΠΟΙ........50 3.4 ΑΡΔΕΥΣΗ.......52 3.5 ΠΑΝΙΔΑ......52 3

2011 4.0 ΑΒΙΟΤΙΚΟΙ ΠΑΡΑΓΟΝΤΕΣ......74 4.1 ΟΙ ΛΙΜΝΕΣ ΤΟΥ ΠΑΡΚΟΥ... 74 4.2 ΚΛΙΜΑΤΙΚΕΣ ΚΑΙ ΜΕΤΕΩΡΟΛΟΓΙΚΕΣ ΣΥΝΘΗΚΕΣ...75 4.3 ΓΕΩΛΟΓΙΚΕΣ, ΠΕΤΡΟΓΡΑΦΙΚΕΣ, ΕΔΑΦΟΛΟΓΙΚΕΣ ΣΥΝΘΗΚΕΣ... 77 5.0 ΑΝΘΡΩΠΟΓΕΝΕΣ ΠΕΡΙΒΑΛΛΟΝ ΠΑΡΚΟΥ....77 5.1 ΚΟΙΝΩΝΙΚΑ ΚΑΙ ΟΙΚΟΝΟΜΙΚΑ ΣΤΟΙΧΕΙΑ 77 5.2 ΤΕΧΝΙΚΕΣ ΥΠΟΔΟΜΕΣ......78 6.0 ΥΠΑΡΧΟΥΣΕΣ ΕΓΚΑΤΑΣΤΑΣΕΙΣ (ΚΤΙΡΙΑ)..... 82 7.0 ΧΑΡΑΚΤΗΡΙΣΤΙΚΑ ΣΗΜΕΙΑ ΤΟΥ ΠΑΡΚΟΥ....85 7.1 ΠΑΡΑΧΩΡΗΘΕΙΣΕΣ ΕΚΤΑΣΕΙΣ :....85 Γ ΚΕΦΑΛΑΙΟ... 103 1.0 ΙΔΙΟΚΤΗΣΙΑΚΑ ΔΕΔΟΜΕΝΑ....103 2.0 ΘΕΣΜΙΚΟ ΚΑΘΕΣΤΩΣ... 105 2.1 Πολεοδομικό Διάταγμα......105 3.0 ΔΙΑΧΕΙΡΙΣΗ ΠΑΡΚΟΥ - ΦΟΡΕΑΣ ΔΙΑΧΕΙΡΙΣΗΣ.....109 4.0 ΘΕΣΜΙΚΟ ΠΛΑΙΣΙΟ ΦΟΡΕΑ.112 5.0 ΛΕΙΤΟΥΡΓΙΑ ΦΟΡΕΑ..112 Δ ΚΕΦΑΛΑΙΟ....113 1.0 ΕΠΙΣΚΟΠΗΣΗ ΤΗΣ ΔΙΕΘΝΟΥΣ ΕΜΠΕΙΡΙΑΣ (ΑΝΤΙΣΤΟΙΧΕΣ ΠΕΡΙΠΤΩΣΕΙΣ ΠΑΡΚΩΝ ΣΤΟ ΕΞΩΤΕΡΙΚΟ)....113 1.1 Η ΣΥΝΕΙΣΦΟΡΑ ΤΩΝ ΑΣΤΙΚΩΝ ΠΑΡΚΩΝ ΚΑΙ ΟΙ ΕΥΘΥΝΕΣ ΤΩΝ ΦΟΡΕΩΝ ΔΙΑΧΕΙΡΙΣΗΣ.113 1.2 ΜΕΓΑΛΗ ΒΡΕΤΑΝΙΑ: ΤΟ STRATEGIC PARKS ΤΟΥ ΛΟΝΔΙΝΟΥ ΚΑΙ ΤΟ STRATFORD PARK... 122 1.2.1 HYDE PARK..126 1.3 ΙΤΑΛΙΑ: ΤΟ ΜΗΤΡΟΠΟΛΙΤΙΚΟ ΠΑΡΚΟ NORD MILANO.......129 1.3.1 Villa Borghese...134 1.4 ΣΟΥΗΔΙΑ: ΤΟ ΕΘΝΙΚΟ ΑΣΤΙΚΟ ΠΑΡΚΟ ΤΗΣ ΣΤΟΚΧΟΛΜΗΣ...137 1.5 ΑΥΣΤΡΑΛΙΑ: ΤΑ ΑΣΤΙΚΑ ΠΑΡΚΑ ΤΗΣ ΚΕΝΤΡΙΚΗΣ ΠΕΡΙΟΧΗΣ ΤΗΣ CANBERRA..........139 1.5.1 ΑΥΣΤΡΑΛΙΑ: ΤΑ ΑΣΤΙΚΑ ΠΑΡΚΑ ΤΟΥ BEL...146 1.6 CENTRAL PARK......147 1.7 Le Parc de la Villette (Παρίσι, 1982-1998)....151 Ε ΚΕΦΑΛΑΙΟ ΕΠΙΤΟΠΙΑ ΕΡΕΥΝΑ..155 1.0 ΥΛΙΚΑ ΚΑΙ ΜΕΘΟΔΟΙ. 158 1.1 ΑΝΑΛΥΣΗ ΑΠΟΤΕΛΕΣΜΑΤΩΝ...159 1.1.1 ΠΡΟΣΒΑΣΗ....159 1.1.2 ΠΡΟΣΒΑΣΗ ΚΑΙ ΣΥΧΝΟΤΗΤΑ ΕΠΙΣΚΕΨΗΣ....160 1.1.3 ΣΥΧΝΟΤΗΤΑ ΕΠΙΣΚΕΨΙΜΟΤΗΤΑΣ ΑΝΑΛΟΓΙΚΑ ΜΕ ΤΗΝ ΕΠΟΧΗ.162 2.0 ΕΠΙΣΚΕΠΤΕΣ ΚΑΙ ΚΑΤΟΙΚΙΔΙΑ....164.3.0 ΠΟΛΟΙ ΕΛΞΗΣ ΜΕΣΑ ΣΤΟ ΠΑΡΚΟ....166 4.0 ΔΡΑΣΤΗΡΙΟΤΗΤΕΣ..168 4.1 ΟΙ ΔΡΑΣΤΗΡΙΟΤΗΤΕΣ ΠΟΥ ΕΠΙΔΙΔΟΝΤΑΙ ΟΙ ΕΠΙΣΚΕΠΤΕΣ ΑΝΑΛΟΓΑ ΜΕ ΤΗΝ ΕΠΟΧΗ 169 4

2011 5.0 ΣΗΜΕΙΑ ΠΟΥ ΑΠΟΘΟΥΝ....170 5.1 ΌΧΙ ΑΡΕΣΤΟ ΣΤΟ ΠΕΡΙΒΑΛΛΟΝ ΤΟΥ ΠΑΡΚΟΥ..172 6.0 ΔΗΜΙΟΥΡΓΙΑ ΑΠΟΚΑΤΑΣΤΑΣΗ....174 7.0 ΙΚΑΝΟΠΟΙΗΣΗ ΣΧΕΤΙΚΑ ΜΕ ΤΗΝ ΚΑΤΑΣΤΑΣΗ ΣΤΟ ΠΑΡΚΟ.... 176 Β ΦΑΣΗ ΜΕΛΕΤΗΣ, ΣΤ ΚΕΦΑΛΑΙΟ...... 178 ΠΡΟΤΑΣΕΙΣ.... 178 ΕΠΙΛΟΓΟΣ-ΣΥΜΠΕΡΑΣΜΑΤΑ.......204 ΒΙΒΛΙΟΓΡΑΦΙΑ.....205 ΠΑΡΑΡΤΗΜΑ Ι...... 208 ΠΑΡΑΡΤΗΜΑ ΙΙ.227 5

2011 ΠΕΡΙΛΗΨΗ Η Αρχιτεκτονική Τοπίου είναι ένα πεδίο δράσης διεπιστημονικό. Περιλαμβάνει την επιστήμη της Γεωγραφίας, των Μαθηματικών, της Μηχανικής, την Τέχνη, την Κηπευτική, τις Κοινωνικές Επιστήμες (περιβαλλοντική ψυχολογία) και τέλος την ίδια την Αρχιτεκτονική. Περιλαμβάνει την ανάλυση, τον προγραμματισμό, το σχεδιασμό και τη διαχείριση του φυσικού και δομημένου περιβάλλοντος. Συνδιαλέγεται με τον όρο βιωσιμότητα και τον καθιστά πρωταγωνιστή σε όλες της τις εκδηλώσεις και εφαρμογές. Η απόδοση ερμηνείας στον όρο Αρχιτέκτων Τοπίου με το πέρασμα των χρόνων αποδόθηκε μοιράζοντάς την έννοιά της μεταξύ της Ιστορίας της Αρχιτεκτονικής και αυτήν της Κηπουρικής. Εντούτοις η ορολογία του Αρχιτέκτονα Τοπίου εντάχθηκε σχετικά πρόσφατα στα επαγγέλματα με δικαιώματα στην αγορά εργασίας και ακόμη αργότερα στη χώρα μας. Ο Αρχιτέκτονας Τοπίου ασχολείται με το σχεδιασμό και τη διαμόρφωση των υπαίθριων χώρων μικρής και μεγάλης κλίμακας, στο αστικό και φυσικό τοπίο, χρησιμοποιώντας και συνδυάζοντας φυσικά και τεχνητά υλικά ταυτόχρονα. Σκοπός του είναι οι στρατηγικές, άμεσες παρεμβάσεις στο τοπίο, τόσο στο φυσικό, όσο και στο δομημένο, με σκοπό ένα βιώσιμο και ολιστικό αποτέλεσμα. It is only in our era where the overall attitude of the landscape has emerged as a social necessity. We promote a landscape-art on a scale that was never before conceived in history. It is now justice for Landscape Architecture to be considered the mother of all arts. Sir Geoffrey Jellicoe* Με τα λόγια αυτά ο γνωστός Άγγλος Αρχιτέκτονας Τοπίου, Sir Geoffrey Jellicoe, δε δηλώνει τίποτα παραπάνω από την εξαιρετική σημασία που έχει στις μέρες μας η σωστή και δίκαιη αντιμετώπιση του Τοπίου, σε τέτοιο βαθμό μάλιστα ώστε να ξεφεύγει από την αναγκαιότητα του να γίνεται κατ αυτόν τον τρόπο, και να περνάει πλέον στη σφαίρα της τέχνης. Να θεωρείται, όπως ο ίδιος λέει, η μητέρα όλων των τεχνών. Αντικείμενο εργασίας του Αρχιτέκτονα Τοπίου αποτελεί ο σχεδιασμός και η διαμόρφωση : -Δημόσιων πάρκων, πλατειών και πεζοδρόμων. 6

2011 -Παιδικών χαρών, αθλητικών κέντρων, θεματικών πάρκων και γηπέδων γκολφ. -Οικιστικών συγκροτημάτων, βιομηχανικών πάρκων και εμπορικών κέντρων. -Περιβάλλοντα χώρου σχολείων, νοσοκομείων, πανεπιστημίων, ξενοδοχείων. -Ιδιωτικών έργων, όπως κτήματα, κήποι και roof gardens. -Τοπικών οδικών αξόνων και χώρων στάθμευσης. Ο όρος «Αρχιτεκτονική Τοπίου» επινοήθηκε το 1828 από το Σκοτσέζο Gilbert Laing Meason* και χρησιμοποιήθηκε αρχικά ως επαγγελματικός τίτλος για τον Frederick Low Olmsted* το 1863. Πριν από το 1800, αυτό που σήμερα ονομάζουμε Αρχιτεκτονική Τοπίου, δεν ήταν κάτι παραπάνω από κηπουρική και σχεδιασμό των υπαίθριων χώρων των παλατιών, των αρχοντικών, κυβερνητικών και θρησκευτικών συνόλων και κέντρων. Εξαιρετικό παράδειγμα αποτελεί η δουλεία του Andre Le Notre*, στη Γαλλία, από τους πρωτοπόρους Αρχιτέκτονες Τοπίου, με κορυφαία έργα όπως στο Vaux-le-Vicomte και ο κήπος των Βερσαλλιών για τον βασιλιά της Γαλλίας Louis XIV. Λίγο αργότερα (19 ο αιώνα) ακολούθησε ο Αρχιτέκτονας Τοπίου Frederick Low Olmsted και η Beatrix Farrand, στην Αμερική, οι οποίοι μαζί με άλλους ίδρυσαν την Αμερικανική Ένωση Αρχιτεκτόνων Τοπίου (ASLA), το 1899, ενώ μισό αιώνα αργότερα (1949) ιδρύθηκε ο Διεθνής Οργανισμός Αρχιτεκτόνων Τοπίου (IFLA). Εξέχουσες παρουσίες ήταν οι William Kent, Lancelot Brown και Humphrey Repton. Τον 19 ο αιώνα ο αστικός σχεδιασμός απέκτησε σημαντικότερο ρόλο από τη διαμόρφωση κήπων και υπαίθριων χώρων, με τη λογική του χώρου αναψυχής. Ως αποτέλεσμα αυτής της εξέλιξης, έχουμε την επόμενη μορφή που πήρε η Αρχιτεκτονική Τοπίου, που αποτελεί πλέον ένα συνονθύλευμα της παραδοσιακής κηπουρικής και σχεδιασμού κήπων με την ολική αντιμετώπιση του αστικού τοπίου ως προς το σχεδιασμό και τη συνολική του οργάνωση, σε πολύ μεγαλύτερη πια κλίμακα. Η Gertrude Jekill και ο Frederick Law Olmsted (σχεδιασμός του Central Park, στη Νέα Υόρκη) είναι δύο από τα σημαντικότερα ονόματα Αρχιτεκτόνων Τοπίου της εποχής. 7

2011 Τον 20 ο αιώνα η Αρχιτεκτονική Τοπίου εξελίσσεται αδιάκοπα και σχετίζεται με διάφορα καλλιτεχνικά και όχι μόνο κινήματα και επιρροές που κάνουν την εμφάνισή τους εκείνη την περίοδο. Σημαντικά ονόματα Αρχιτεκτόνων Τοπίου εμφανίζονται στην Αμερική, όπως ο Thomas Church, o Fletcher Steel, στη Βραζιλία o Roberto Burle Marx, o Antonio Gaudi στην Ισπανία κ.α. Από τα τέλη του 20 ου αιώνα μέχρι τις μέρες μας κάνουν την εμφάνισή τους αξιόλογοι Αρχιτέκτονες Τοπίου από όλο τον κόσμο. Σημαντικό έργο έχουν παράξει οι Martha Schwartz, Edward Durell Stone, Dan Killey, Jens Jensen, West 8, Ian MacHary*, Yuishi Kogazawa, Camille Kelly, Hideo Sasaki, Kim Wilkie, Ken Smith, Fernando Caruncho, Kathrin Gustafson, Steve Martino, Andrea Cochran και πολλοί άλλοι. Θα πρέπει, τέλος, να σημειωθεί πως με την Ευρωπαϊκή Σύμβαση για το Τοπίο, που έλαβε χώρα στη Φλωρεντία το 2000, αυτό θεωρείται ως ένα αναγνωρισμένο «αγαθό», ανεξάρτητα από την πραγματική αξία του και από προκαθορισμένους κανόνες ομορφιάς, το οποίο προστατεύεται νομικά. * Sir Geoffrey Jellicoe (1900-1996) Αρχιτέκτων Τοπίου, Αρχιτέκτονας, Συγγραφέας. Σήμερα θεωρείται ο σημαντικότερος Άγγλος Αρχιτέκτονας Τοπίου της γενιάς του. * Gilbert Laing Meason (1769-1832) Σκοτσέζος ευγενής που εμπνεύστηκε τον όρο «Αρχιτεκτονική Τοπίου». * Andre Le Notre (1613-1700) Γάλλος Αρχιτέκτων Τοπίου, έμπιστος του βασιλιά της Γαλλίας Λουδοβίκου 14ου και εμπνευστής του κήπου των Βερσαλλιών. Η Αρχιτεκτονική Τοπίου είναι ένα άκρως ενδιαφέρον κομμάτι για τη διαμόρφωση της εικόνας, της κοινωνικοπολιτικής ανάπτυξης και του επιπέδου ποιότητας μιας κοινωνίας. Ειδικά σε παγκόσμια κλίμακα, η Αρχιτεκτονική Τοπίου έχει αναπτυχθεί σε τέτοιο επίπεδο ως επιστήμη, που θεωρείται αδιανόητο μία πόλη ή ένας ιδιώτης που σέβεται τον εαυτό του να μην έχει ασχοληθεί με αυτήν σε καθημερινή και μάλιστα πρακτική βάση. Δεδομένης της παιδείας που υπάρχει σε πολλές μεγάλες ευρωπαϊκές, και όχι μόνο, πόλεις για την αξία της προστασίας και ανάδειξης του περιβάλλοντος αλλά και για το πόσο η σωστή διαχείριση των 8

2011 υπαίθριων χώρων συντελούν στη σωστή ψυχική και σωματική υγεία των ανθρώπων που τους βιώνουν καθημερινά, έχει δοθεί στην Αρχιτεκτονική Τοπίου εξέχοντα ρόλο. Ο Αρχιτέκτονας Τοπίου έχει ιδιαίτερες γνώσεις και εμπειρία σε ένα κλάδο ιδιαίτερα απαιτητικό, τόσο για το ποθητό ποιοτικό αισθητικό αποτέλεσμα, όσο και για τη βιωσιμότητα του περιβάλλοντος που αναλαμβάνει. Η ανάδειξη του πρασίνου σε οποιαδήποτε μορφή του και η αισθητική απογείωση του εκάστοτε χώρου, είναι αυτά που δίνουν τόσο στον Αρχιτέκτονα Τοπίου όσο και στον ιδιώτη κύρος και φυσικά σωστές συνθήκες διαβίωσης στον ίδιο του το χώρο. Στην Ελλάδα, αν και κάποια πολύ βασικά βήματα πάνω στο σχεδιασμό και την ανάδειξη του τοπίου έγιναν με την παρουσία εξεχόντων δασκάλων, όπως του Δημήτριου Πικιώνη με τη λαϊκή του αρχιτεκτονική στην κηπούπολη της Φιλοθέης καθώς και με την πεζοδρόμηση του χώρου της Ακροπόλεως και του λόφου του Φιλοπάππου, παρόλα αυτά σήμερα βρισκόμαστε αντιμέτωποι με ένα άκρως απογοητευτικό θέαμα στο σύνολό του, με κάποιες ίσως εξαιρέσεις μικρής σχετικά κλίμακας στο Δημόσιο τομέα. Αντίθετα στον Ιδιωτικό τομέα, τα τελευταία χρόνια έχει ξεκινήσει να γίνεται μια στροφή ως προς την ανάδειξη και την προβολή των υπαίθριων χώρων, τόσο στην Αθήνα, όσο και στην υπόλοιπη Ελλάδα. Σε πολλές περιπτώσεις οι παρεμβάσεις αυτές γίνονται από τους ίδιους τους ιδιώτες, με αμφιλεγόμενα αποτελέσματα. Υπάρχει, όμως και ένα μερίδιο ανθρώπων που επιλέγουν μια πιο σωστή και αποτελεσματική διαχείριση του περιβάλλοντος χώρου που τους ανήκει, επιλέγοντας έναν Αρχιτέκτονα Τοπίου. Ο Αρχιτέκτονας Τοπίου έχει ιδιαίτερες γνώσεις και εμπειρία σε ένα κλάδο ιδιαίτερα απαιτητικό, τόσο για το ποθητό ποιοτικό αισθητικό αποτέλεσμα, όσο και για τη βιωσιμότητα του περιβάλλοντος που αναλαμβάνει. Η ανάδειξη του πρασίνου σε οποιαδήποτε μορφή του και η αισθητική απογείωση του εκάστοτε χώρου, είναι αυτά που δίνουν τόσο στον Αρχιτέκτονα Τοπίου όσο και στον ιδιώτη κύρος και φυσικά σωστές συνθήκες διαβίωσης στον ίδιο του το χώρο. Το κείμενο το επιμελήθηκε η Ξένια Μαστοράκη, Αρχιτέκτων Μηχανικός 9

2011 ΕΙΣΑΓΩΓΗ Όταν ένας μηχανικός σχεδιάζει μια μηχανή, μια γέφυρα, ή έναν ρυθμιστή, κάθε γραμμή στα σχέδιά του είναι το αποτέλεσμα μιας μεγάλης συσσώρευσης των νόμων και των αρχών από δωδεκάδες διαφορετικές μηχανικές επιστήμες. Ομοίως, όταν ένας αρχιτέκτονας σχεδιάζει μια πόλη ή ένα κτίριο, κάθε γραμμή καθορίζεται από την εφαρμογή του ίδιου σύνθετου συνόλου μηχανικών νόμων, με την προσθήκη ολόκληρης συλλογής άλλων επιστημονικών περιοχών λιγότερο καλά καθορισμένων από τις επιστήμες που αφορούν το άτομο στο περιβάλλον του και την κοινωνία. Είναι μάλλον όπως τον πιανίστα που μπορεί να αρχίσει να ερμηνεύει τη μουσική που παίζει μόνο αφού έχει κατακτήσει την τεχνική να παίζει πιάνο. Μια μηχανή είναι ανεξάρτητη από το περιβάλλον της. Επηρεάζεται ελάχιστα από το κλίμα και καθόλου από την κοινωνία. Ένα πρόσωπο, εντούτοις, είναι μέλος ενός ζωντανού οργανισμού που αντιδρά συνεχώς στο περιβάλλον του, μεταβάλλοντας το και μεταβαλλόμενος από αυτό. Ένα φυτό παρέχει ένα καλό παράδειγμα της αμοιβαίας αλληλεπίδρασης μεταξύ ενός ζωντανού οργανισμού και του περιβάλλοντός του. Κατέχει τη δική του ποσότητα σε θερμοκρασία και νερό. Συνεπώς, τα φυτά ασκούν μια αντίδραση στο μικροκλίμα του περιβάλλοντός τους και ρυθμίζουν ως ένα ορισμένο βαθμό τη θερμοκρασία τους στις ιδιαίτερες ανάγκες τους. Με τον ίδιο τρόπο, ένα κτήριο επηρεάζεται από το περιβάλλον του. Το κλίμα του τόπου σε συνδυασμό με τα κτίρια γύρω του, διαμορφώνουν το κτίριο, έτσι ώστε, ακόμα κι αν οι κοινωνικές, πολιτιστικές, και οικονομικές πτυχές είναι σημαντικές, οφείλει ένα μεγάλο μέρος της μορφής του σε αυτούς τους παράγοντες. Hassan Fathy (1965) Στις μέρες μας όλο και περισσότεροι άνθρωποι ανησυχούν για τη υποβάθμιση του Τοπίου που μας περιβάλλει. Έντονο ενδιαφέρον έχει παρατηρηθεί όσον αφορά στην ποιότητα των ανοιχτών αστικών και περιαστικών χώρων, αφού είναι κοινά αποδεκτό ότι οι κατάλληλα διαμορφωμένοι χώροι αναβαθμίζουν την ποιότητα ζωής στις πόλεις, στον ιδιωτικό χώρο ή ακόμα και στο εργασιακό περιβάλλον. Κάνοντας μια αναδρομή στο παρελθόν παρατηρείται ότι ο άνθρωπος από τα πολύ παλιά χρονιά είχε την ανάγκη να ζει σε ένα περιβάλλον με αρκετά φυτά και γι αυτό το λόγο πολλά από αυτά έχουν γίνει αναπόσπαστο κομμάτι του ανθρώπινου πολιτισμού, παίζοντας σημαντικό ρόλο στη λαογραφία, τη μυθολογία και τη θρησκεία. Σήμερα, ο σύγχρονος άνθρωπος, ιδιαιτέρα ο άνθρωπος των πόλεων 10

2011 καταπονημένος από το θόρυβο, τη ρύπανση, το συνωστισμό, τον βαρύ όγκο εργασίας και την ψυχρότητα του πυκνά δομημένου αστικού περιβάλλοντος, προσπαθεί να ξεφύγει, να πλησιάσει τη φύση ή τουλάχιστον να «εγκλωβίσει» στοιχεία της σε χώρους κυρίως ιδιωτικούς ή δημοσίους. Είναι άλλωστε χαρακτηριστικό της εποχής η εντεινόμενη τάση δημιουργίας κήπων και γενικά η διακόσμηση εξωτερικών και εσωτερικών χώρων με καλλωπιστικά φυτά. Στο πέρασμα των αιώνων ξεπήδησαν μέσα από τη θεωρία, όπως έγινε σε όλες τις επιστήμες και τις τέχνες, γνώσεις και εμπειρίες που διαμόρφωσαν γενικούς και ειδικούς κηποτεχνικούς κανόνες και ρυθμούς για να συγκροτήσουν τελικά ένα νέο κλάδο της ανθοκομίας, την Κηποτεχνία όπου μετά το 1950 μετονομάστηκε σε Αρχιτεκτονική Τοπίου. Η κύρια έννοια του πάρκου στην αντίληψη των περισσοτέρων ανθρώπων ερμηνεύεται ως χώρος αναψυχής. Ανεξάρτητα από το μέγεθος και την έκταση του πάρκου, τα κριτήρια που πρέπει να λαμβάνονται υπόψη κατά την μελέτη ενός υπό διαμόρφωση περιβαλλοντικού χώρου εξαρτώνται από παράγοντες όπως είναι η χρηστική σημασία και η χρωματική αρμονία. Δεν θα πρέπει να λησμονηθεί όμως ότι ο προς διαμόρφωση περιβάλλωντας χώρος δομείται με ανθρώπινους κανόνες αρχιτεκτονικής σύνθεσης. Η σύνθεση ενός περιβαλλοντικού πάρκου γίνεται κυρίως με φυτά τα οποία εξαρτώνται από βιολογικούς παράγοντες (κλίμα, έδαφος, νερό), οι οποίοι και θα καθορίσουν το βαθμό και ρυθμό ανάπτυξης και ταυτόχρονα και την τελική διαμόρφωση του χώρου. Λαμβάνοντας υπόψιν τα παραπάνω, αφετηρία της παρούσας πτυχιακής μελέτης αποτελεί η ανάπλαση και διατήρηση του Πάρκου Περιβαλλοντικής Ευαισθητοποίησης Αντώνης Τρίτσης στο Ίλιον Αττικής, έχοντας ως σκοπό την «μεταμόρφωση» του περιβάλλοντα αυτού χώρου με απώτερο στόχο τη δημιουργία ενός λειτουργικού και καλαίσθητου χώρου που θα βοηθήσει τον επισκέπτη να χαλαρώσει αποβάλλοντας το άγχος μακριά από την πίεση της καθημερινότητας. Στην παρούσα πτυχιακή εργασία γίνεται αναφορά στις αρχές της Αρχιτεκτονικής Τοπίου. 11

2011 Α ΚΕΦΑΛΑΙΟ ΕΙΣΑΓΩΓΗ ΙΣΤΟΡΙΚΑ ΚΑΙ ΓΕΝΙΚΑ ΣΤΟΙΧΕΙΑ ΧΩΡΟΥ 1.0 ΑΝΤΙΚΕΙΜΕΝΟ, ΒΑΣΙΚΟΙ ΣΤΟΧΟΙ ΚΑΙ ΜΕΘΟΔΟΛΟΓΙΑ ΤΗΣ ΕΡΕΥΝΑΣ - ΜΕΛΕΤΗΣ 1.1 ΑΝΤΙΚΕΙΜΕΝΟ Σύμφωνα με τον Οργανισμό Αθήνας, γενικός στόχος της μελέτης είναι «η αναβάθμιση του Οικολογικού Πάρκου Περιβαλλοντικής Ευαισθητοποίησης Αντώνη Τρίτση ώστε να ανταποκρίνεται στο ρόλο του ως υπερτοπικός πόλος αναψυχής και περιβαλλοντικής ευαισθητοποίησης για τους κατοίκους τόσο της Δυτικής Αττικής όσο και ολόκληρου του λεκανοπεδίου». 1.2 ΒΑΣΙΚΟΙ ΣΤΟΧΟΙ Στο πλαίσιο των διατάξεων του Π.Δ/τος για τις επιτρεπόμενες χρήσεις γης και δραστηριότητες, σε συνδυασμό με το Π.Δ/γμα για την Λειτουργία και Οργάνωση του πάρκου Α. Τρίτσης (ΦΕΚ: 20Δ/1998 & ΦΕΚ: 172 Α /2002) θα επιδιωχθεί ο προσδιορισμός των αναγκαίων επεμβάσεων στον χώρο του πάρκου προκειμένου να βελτιωθεί η συνολική εικόνα και να αναβαθμιστεί το φυσικό περιβάλλον του πάρκου και η λειτουργικότητά του με τρόπο που να ανταποκρίνεται στο όραμα και στις επιθυμίες των επισκεπτών του πάρκου και των αναγκών των κατοίκων της ευρύτερης περιοχής για αναψυχή ελεύθερου χώρου. ΑΝΑΛΥΤΙΚΟΤΕΡΑ: i. Η διάσωση του ενιαίου και ελεύθερου χαρακτήρα της δημόσιας έκτασης ως χώρου πρασίνου. ii. Η σηματοδότηση και προβολή ενός προτύπου χώρου που να λειτουργεί ως σημείο αναφοράς των εμπειριών της ελληνικής αλλά και διεθνούς παράδοσης και ευαισθησίας του ανθρώπου για το φυσικό περιβάλλον. 12

2011 iii. iv. Η ενημέρωση, πληροφόρηση, εκπαίδευση σε θέματα διαχείρισης και τεχνολογίας του περιβάλλοντος. Η αναβάθμιση και περιβαλλοντική αποκατάσταση ενός υπερτοπικού τόπου αναψυχής και ενδιαφέροντος όλων των κατοίκων της Αθήνας και όλων των ηλικιών. v. Η αποφασιστική συμβολή στην ποιοτική, οικονομική και κοινωνική αναβάθμιση του δυτικού διαμερίσματος της πρωτεύουσας. vi. vii. viii. Βελτίωση ποιότητας ζωής στην πόλη. Αισθητική αναβάθμιση περιοχής. Προώθηση οικολογικής συνείδησης στους πολίτες με πρακτικές λύσεις όπως η κομποστοποίηση, η οποία είναι η καλύτερη τεχνική βελτίωσης και εξαλείφονται πρακτικές όπως φυτοφάρμακα και η μοριακή βιολογία. ix. Προώθηση της χρήσης των χώρων πράσινου, σύμφωνα με τον Westphal, (1999) αυξάνει την κοινωνικότητα και τη φιλικότητα των ανθρώπων, μειώνει το εμπόριο των ναρκωτικών και άλλες κοινωνικές παροχές οι οποίες έχουν οδηγήσει στο ενδιαφέρον της χρήσης τέτοιων οικολογικών έργων. x. Διευκόλυνση κυκλοφορίας κυρίως για πεζούς και ποδηλάτες με τους. xi. xii. Βελτίωση μικροκλίματος. Η εξασφάλιση της ευρύτερης - δυνατής συμμετοχής και συμβολής στη δημιουργία και λειτουργία του Πάρκου τόσο της τοπικής αυτοδιοίκησης και των φορέων των τοπικών όσο και δημοσίων ή ιδιωτικών φορέων που αφορούν το περιβάλλον. 1.3 ΜΕΘΟΔΟΛΟΓΙΑ 1) ΑΝΑΛΥΣΗ ΠΕΡΙΟΧΗΣ ΜΕ ΒΑΣΗ ΙΣΤΟΡΙΚΑ ΔΕΔΟΜΕΝΑ Η οργάνωση του περιεχομένου της πτυχιακής εργασίας, επιτεύχθηκε χρησιμοποιώντας τη μέθοδο της S.W.O.T. ανάλυσης με την οποία έγιναν ξεκάθαρα τα κύρια θέματα που αναλύονται στα επόμενα κεφάλαια. Η ανάλυση των θεμάτων πραγματεύεται το χρονικό 13

2011 διάστημα ενός έτους (2009 2010). Συγκεκριμένα από το Σεπτέμβρη του 2009 μέχρι και το Δεκέμβρη. Η S.W.O.T. ανάλυση είναι ένα εργαλείο στρατηγικού σχεδιασμού και άμεσης διεξαγωγής συμπερασμάτων που χρησιμοποιείται κυρίως για να συνοψίσει τα βασικά σημεία μίας υπόθεσης με σκοπό την επίτευξη των στόχων που έχουν τεθεί. Τα αρχικά S.W.O.T προκύπτουν από τις αγγλικές λέξεις: Strengths, Weaknesses, Opportunities, Threats (αντίστοιχα στα ελληνικά: δυνατά σημεία, αδύνατα σημεία, προοπτικές, απειλές). Σαν εργαλείο, η S.W.O.T. ανάλυση δεν αποτελεί πλήρη μελέτη ενός υπό εξέταση θέματος αλλά ένα χρήσιμο και συμπληρωματικό μέσο που βοηθά συχνά στην προκαταρτική εξέταση και την εξαγωγή βασικών συμπερασμάτων. Γενικά, κατά την εφαρμογή της ανάλυσης επιχειρείται να διεξαχθούν συνοπτικά τα στοιχεία του Πάρκου Περιβαλλοντικής Ευαισθητοποίησης Αντώνη Τρίτση, όπως: Δυνατά σημεία: Θέσεις θέας Παρουσία υγρού στοιχείου Πόλος έλξης πανίδας Δυνατότητα αθλοπαιδιών Χώρος αναψυχής και περιπάτου Προφυλαγμένο από την κυκλοφορία οχημάτων Δράση εθαλοντικών ομάδων φύτευσης Οικολογική αγορά Εγκαταταστάσεις σιδηροδρομικού δικτύου Δυνατότητα υπαίθριου γεύματος σε τραπεζόπαγκους Άνετοι χώροι στάθμευσης των Ι.Χ. σε κάθε είσοδο Αδυναμίες: Ανεπαρκής φωτισμός κατά τις νυχτερινές ώρες Ελάχιστοι κάδοι απορριμάτων 14

2011 Δεν υπάρχει ποικιλία δραστηριοτήτων Έλλειψη υποδομών Δύσκολη η προσσέγγιση με τα Μέσα Μαζικής Μεταφοράς; Η φύλαξη του χώρου δεν είναι ανάλογη με την έκτασή του Δεν υπάρχει διαθέσιμο πόσιμο νερό για τους επισκέπτες Έλλειψη αποχωρητηρίων Ανεκμετάλλευτο σιδηροδρομικό δίκτυο Απουσία επισφαλούς παιδότοπου Ανεπαρκής συντήρηση του πάρκου Ανύπαρκτη διαφήμιση του χώρου Ευκαιρίες: Ανάπτυξη εμπορίου εντός του πάρκου Αποκόμιση εσόδων από δραστηριότητες που θα ενταχθούν Δημιουργία πόλου έλξης επισκεπτών από όλο το λεκανοπέδιο Προσσέγγιση όλων των ηλικιών και κάθε είδους κουλτούρας Διοργάνωση συναυλιών με σκοπό την ανάδειξη ανερχόμενων ταλέντων Εγκατάσταση θερινού κινιματογράφου Δημιουργία μουσείου πανίδας σε συνεργασία με την ορνιθολογική Βόλτα στη λίμνη νοικιάζοντας βάρκα Κατασκευή ασφαλούς παιδότοπου Απειλές: Εισβολή ανεπιθύμητων επισκεπτών Βανδαλισμοί Αφύλακτες οι λίμνες για τις παιδικές ηλικίες Αφού τα παραπάνω θέματα μελετήθηκαν ξεκίνησε η συγκέντρωση των στοιχείων, πληροφοριών και φωτογραφιών. Η συγκέντρωση των πληροφοριών δεν ήταν εύκολη, καθώς το Πάρκο Περιβαλλοντικής Ευαισθητοποίησης Αντώνη Τρίτση, μόλις είχε αρχίσει να οργανώνεται διοικητικά και να εντάσσεται ως νησίδα ζωής στην πόλη της Αθήνας. 15

2011 Οι πηγές βρέθηκαν κυρίως από τον Οργανισμό Διοίκησης και Διαχείρισης Πάρκου Περιβαλλοντικής Ευαισθητοποίησης Αντώνης Τρίτσης. Η τέως Πρόεδρος του οργανισμού Αικατερίνη Συκιανάκη, μας παραχώρησε υλικό με παλαιές φωτογραφίες, παλαιές μελέτες, χάρτες και τοπογραφικά, καθώς και με όλα τα Φύλα της Εφημερίδας της Κυβερνήσεως (Φ.Ε.Κ.) που αφορούσαν στο πάρκο. Επιπλέον, στη δανειστική βιβλιοθήκη του Δήμου Ίλιον, βρέθηκαν μερικά από τα ιστορικά δεδομένα και χάρτες της εποχής όταν το πάρκο ανήκε στην ιδιοκτησία της Βασίλισσας Αμαλίας. Πολλές πληροφορίες βρέθηκαν στο διαδίκτυο. Οι πληροφορίες αφορούσαν στην ιστορία του Πάρκου, αλλά και θέματα όπως οι βιοτικοί και οι αβιοτικοί παράγοντες, η διεθνής εμπειρία, η πρόσβαση, οι χάρτες του πάρκου, κ.α. Αφού όλα τα παραπάνω αναλύθηκαν εκτενεστέρα, το επόμενο στάδιο είναι το πλέον δημιουργικό μέρος της πτυχιακής μελέτης. Το σχέδιο παρουσίασης της τελικής πρότασης. Σε αυτό το μέρος λήφθεισαν υπόψη όλα τα δεδομενα της επιτόπιας έρευνας, της SWOT ανάλυσης. Χρησιμοποιήθηκε το σχεδιαστικό πρόγραμμα AutoCAD 2008. Έπειτα τοποθετήθηκε στο πρόγραμμα Photoshop cs4 για την επίτευξη καλύτερης ανάλυσης. Κατά τη διάρκεια της πρώτης φάσης η ερευνητική ομάδα σύλλεξε τα στοιχεία για την έρευνα από τον Οργανισμό Αθήνας καθώς και από τους εμπλεκόμενους στη δημιουργία του Πάρκου, ώστε η έρευνα να λαμβάνει υπόψη της και συνεκτιμά τις απόψεις και προτάσεις τους. Στη συνέχεια έγινε έρευνα για στοιχεία μέσα από το διαδίκτυο, βιβλιοθήκη του Ίλιον, Προσκόπους και μελέτες που είχαν γίνει παλαιότερα καθώς και πτυχιακές εργασίες που είχαν ως θέμα το Πάρκο Αντώνη Τρίτση. 2) ΕΡΩΤΗΜΑΤΟΛΟΓΙΑ Για τη συγκέντρωση των δεδομένων χρησιμοποιήθηκε η μέθοδος των ερωτηματολογίων η οποία είναι ένα κοινό μέσο συγκέντρωσης δεδομένων, όταν μας ενδιαφέρει η γνώμη μιας ομάδας ανθρώπων για ένα συγκεκριμένο θέμα. Για την έρευνα διανεμήθηκαν εφτακόσια (700) ερωτηματολόγια στην ευρύτερη περιοχή του πάρκου. 16

2011 Τα ερωτηματολόγια είναι ένα έντυπο με μια σειρά ερωτήσεων σχετικών με το υπό έρευνα θέμα στις οποίες δίνονται συγκεκριμένες επιλογές απαντήσεων (κλειστού τύπου) που αφορούν τη βλάστηση και τις προτιμήσεις των ερωτηθέντων. Από την άλλη δίνονται και ερωτήσεις που ο ερωτώμενος καλείται να δώσει ελεύθερα την απάντησή του και αφορούν προσωπικά στοιχεία, όπως εργασία, οικογενειακή κατάσταση κτλ. Τέλος αφού όλα τα έντυπα καταχωρήθηκαν στον υπολογιστή και συγκεκριμένα με την βοήθεια του λογισμικού SPSS 15 για τα Windows, έγινε η στατιστική ανάλυση. 3) ΔΙΑΤΥΠΩΣΗ ΤΗΣ ΤΕΛΙΚΗΣ ΠΡΟΤΑΣΗΣ Στο χάρτη των προτάσεων παρουσιάζονται ιδέες αναβάθμισης του πάρκου. Οι δραστηριότητες αποτελούν κατά κύριο λόγο βασικό σημείο έλξης για τους καλεσμένους του χώρου. Δημιουργώντας λοιπόν ένα πάρκο με ποικιλία θεματικών ενοτήτων και δραστηριοτήτων δε μπορεί παρά να έχει ικανοποιητική επισκεψιμότητα. Σε ένα χώρο όπως αυτό του περιβαλλοντικού πάρκου Αντώνης Τρίτσης που συνδυάζει την παρουσία υγρου στοιχείου με δασική έκταση, δε θα μπορούσε παρά να αποτελέσει έναν ιδανικό χώρο αναψυχής στο κέντρο της πόλης. Ο σωστός σχεδιασμός συμβάλει στη σωστή λειτουργία και την αναβάθμιση του χώρου. Στο σημείο 1, επισημαίνεται το χαρακτηριστικό σημείο της λίμνης και κατ επέκταση προτείνεται η ενοικίαση βάρκας για βόλτα. Έτσι θα έχουν οι επισκέπτες τη δυνατότητα να περιηγηθούν στα νερά της λίμνης αλλά και το πάρκο θα έχει έσοδα ώστε να είναι σε θέση να καλύπτει τα έξοδα συντήρησής του. Στην εικόνα 2, προτείνεται η χρήση φωτοβολταϊκών και ο χώρος τοποθέτησής τους, για την εξοικονόμηση ενέργειας, καθώς και τύπος φωτοβολταϊκού φωτιστικού για τις διαδρομές του πάρκου. Η εικόνα 3 απεικονίζει ενοικιαζόμενα ποδήλατα, τα οποία αποτελούν μία πολύ καλή ιδέα για την περιήγηση των επισκεπτών στο χώρο των 1.150 στρεμμάτων του πάρκου. Το βορειοανατολικό κομμάτι του πάρκου (εικόνα 4) αξιοποιήθηκε δημιουργώντας θεματικό βοτανικό κήπο. 17

2011 Με την εικόνα 5 προτείνεται αντικατάσταση των εισόδων με νέες πιο μοντέρνες και πιο ασφαλείς. Ο χώρος του skate (εικόνα 6) απευθύνεται κυρίως στο πιο νεανικό του πάρκου, προσφεροντάς τους έναν ασφαλή χώρο για το χόμπυ τους. Το ήδη υπάρχον γήπεδο του ποδοσφαίρου, χρειάζεται ανανέωση τοποθετώντας χλοοτάπητα. Στον ανεκμετάλλευτο γύρω χώρο (εικόνα 7) προτείνεται η κατασκευή γηπέδων τέννις και μπάσκετ. Μία ακόμα δημιουργική παρέμβαση που αναμένεται να προσεγγίσει πολλούς επισκέπτες, όχι μόνο από τις γύρω περιοχές αλλά και από όλο το λεκανοπέδιο είναι η δημιουργία ενός Adventure Park (πάρκο περιπέτειας). Η εγκατάστασή του ενδείκνυται να γίνει στη δασική περιοχή (εικόνα 8). Φυσικά δε θα μπορούσε να λείπει ο παιδότοπος (εικόνα 9) για τους μικρούς επισκέπτες του πάρκου. Ειδικά προστατευόμενος χώρος, επιστρωμένος με ταρτάν ώστε να μειώσουμε όσο το συνατόν περισσότερο το κίνδυνο για τραυματισμό. Τέλος, θεωρητικά από τα πιο δυνατά σημεία του πάρκου είναι το τρενάκι. Έτσι λοιπον, με την εικόνα 10 εγκαθιστούμε βαγόνια στα οποία θα επιβιβάζονατι οι επισκέπτες για ξεκούραστη περιήγηση στο πάρκο. Το πάρκο αποτελεί ακόμα μία πηγή εσόδων για το πάρκο. 18

2011 2.0 ΙΣΤΟΡΙΚΑ ΔΕΔΟΜΕΝΑ (ΙΣΤΟΡΙΚΑ ΣΤΟΙΧΕΙΑ ΧΩΡΟΥ ΚΑΙ ΚΑΤΑΣΚΕΥΗΣ ΠΑΡΚΟΥ) Τα χρόνια της απελευθέρωσης ο πρώτος αγρότης ιδιοκτήτης του κτήματος ήταν ο Ιωάννης Παπαθεοδώρου Λεφάκης. Το κτήμα κάπου 300 στρέμματα βρισκόταν στον συνοικισμό Δραγουμάνο (έναν από τους τρείς συνοικισμούς που υπήρχαν τότε στην πόλη) και πιο συγκεκριμένα εκεί που βρίσκεται σήμερα ο Πύργος Βασιλίσσης στο ομώνυμο κτήμα. Κατά το έτος 1836 το Δημόσιο κτήμα Επτάλοφος η Πύργος Βασιλίσσης, εδόθη ως προίκα από το Δημόσιο εις το Βασιλικό στέμμα του Όθωνα που βρισκόταν μεταξύ Κηφισίας, Άνω και κάτω Λιοσίων, Αγίων Αναργύρων και Καματερού. Ο Λεφάκης, μόλις κατάφερε να επισημοποιήσει τους τίτλους ιδιοκτησίας, το πούλησε τον Μάιο του 1838 στους Άγγλους John Williams και George Miles, οι οποίοι ενδιαφέρονταν να κάνουν επενδύσεις στην νεοαπελευθερωμένη χώρα. Οι Άγγλοι φύτευσαν αμπέλια, οπωροφόρα δένδρα, έφτιαξαν εγκαταστάσεις, διαμόρφωσαν κήπους, καλλιέργησαν συστηματικά τα αρόσιμα τμήματα. Το 1840, διέλυσαν την κοινοπραξία και ο Miles πούλησε στον Williams το μερίδιο του. Ο Williams, που βεβαίως δεν μπορούσε να καλλιεργεί μόνος του το κτήμα, έφερε κηπουρούς από την Μάλτα και γεωργούς από το Μενίδι, μοιραζόμενος μαζί τους τα εισοδήματα. Το 1848 αποφάσισε να φύγει από την Ελλάδα και πούλησε το κτήμα στον Δημήτριο Κοντάκη, 10.370 δρχ. Φαίνεται πως οι προσπάθειες των Εγγλέζων να δημιουργήσουν ένα κτήμα προτύπων και συστηματικών καλλιεργειών που θα τους αποφέρει σημαντικά κέρδη, δεν απέδωσαν. Κατάφεραν όμως να φτιάξουν ένα θαυμάσιο αγρόκτημα όπου αυτή η ομορφιά του τοπίου συγκίνησαν την Αμαλία το καλοκαίρι του 1848, σ έναν από τους γνωστούς περιπάτους της στα περίχωρα της Αθήνας. Τον Σεπτέμβριο του 1848, το κτήμα Κοντάκη αγοράζεται από τους βασιλείς, οι οποίοι, πολύ σύντομα, θα προχωρήσουν και σε νέες αγορές, προκειμένου να το επεκτείνουν. 19

2011 Έτσι από το 1848 έως το 1861, (ένα χρόνο πριν την έξωση) η βασιλική Αυλή θα συνάψει 47 νέες συμφωνίες αγοράς ακινήτων στην περιοχή, δημιουργώντας ένα ενιαίο κτήμα 2.500 στρεμμάτων. Η διαμόρφωση του κτήματος άρχισε αμέσως μετά την αγορά του πρώτου κομματιού από τον Κοντάκη και συνεχίστηκε τα επόμενα χρόνια. Στις εργασίες, τις οποίες επόπτευε προσωπικώς η Αμαλία, χρησιμοποίησε τους γνωστούς ανακτορικούς κηπουρούς Σμίτ και Μπαρώ, που είχαν φτιάξει και τον Βασιλικό Κήπο. Η βασίλισσα προσέλαβε εργάτες από τα γύρω χωριά, Βαυαρούς που είχαν παραμείνει στην χώρα και είχαν εγκατασταθεί στο Ηράκλειο Αττικής, έμπειρους αμπελουργούς από τα Μέγαρα. Επρόκειτο χωρίς αμφιβολία για μια πολύ σοβαρή προσπάθεια, τα επιτυχή αποτελέσματα της οποίας, φάνηκαν στα αμέσως επόμενα χρόνια. Στο αγρόκτημα φυτεύτηκαν χιλιάδες οπωροφόρα δένδρα, 3.700 μουριές, πολλά στρέμματα φιστικιές, κάπου 180 στρέμματα αμπέλια, χιλιάδες ελαιόδεντρα σπάνιες ποικιλίες καλλωπιστικών φυτών από χώρες του εξωτερικού. Μεγάλα τμήματα άρχισαν να καλλιεργούνται και να σπέρνονται βαμβάκι, καλαμπόκι, τριφύλλι, βρώμη, βρίζα, πατάτες, κουκιά και φασόλια. Με την φροντίδα της Αμαλίας αγοράστηκαν 40 αγελάδες καλής ράτσας από την Αγγλία, την Ελβετία και το Ολδεμβούργο. Πτηνά από τις Ινδίες και την Αφρική, πρόβατα μερινός, χοίρους, αραβικά άλογα. Μέχρι καμηλοπαρδάλεις έφερε στο κτήμα η βασίλισσα. Στις παλιές εγκαταστάσεις προστέθηκαν και πολλές άλλες. Οικήματα εργατών, στάβλοι, υπόστεγα, αποθήκες. Για τις ανάγκες της άρδευσης, έγιναν γεωτρήσεις, ανοίχτηκαν νέα πηγάδια. Έγινε προμήθεια νέων αρότρων, καθώς και διαφόρων άλλων γεωργικών μηχανημάτων, αγνώστων στους Έλληνες γεωργούς. Έτσι, πολύ σύντομα, το κτήμα εξελίχθηκε σ ένα πρότυπο Κέντρο Γεωργίας και Κτηνοτροφίας. Τα προϊόντα του αγροκτήματος την εποπτεία του οποίου η Αμαλία ανέθεσε στον Γραμματέα της Αυλής Φερδινάνδο Σίφερτ ήταν ποικιλία και εξαιρετικής ποιότητας. Πολλά απ αυτά επαινέθηκαν σε εκθέσεις, ενώ άλλα βραβεύτηκαν. 20

2011 Το έτος 1857-58 στο ως άνω κτήμα το οποίο αποτελείτο από 1836 στρέμματα κτίστηκε η θερινή έπαυλη του Όθωνος και της Αμαλίας με όλα τα απαιτούμενα κτίρια όπου διέμεναν το υπηρετικό προσωπικό με τις ανάλογες διοικητικές υπηρεσίες και τους στάβλους των αλόγων. Μετά την εκθρόνιση του Όθωνα με το ψήφισμα της 3 ης Ιουλίου του 1863 της Εθνοσυνέλευσης της Αθήνας, το εν λόγω κτήμα του Πύργου Βασιλίσσης κηρύχθηκε Εθνικό. Από το έτος 1868 σύμφωνα με την διαθήκη του Όθωνα, οι κληρονόμοι α) Λουδοβίκος Βασιλεύς της Βαυαρίας και πατέρας του Όθωνα, β) τα αδέλφια του Όθωνα Λουιζπόλδος και Αδαφέρτης της Βαυαρίας και γ) η σύζυγος του Αμαλία επικαρπωτής της Βασιλικής περιουσίας, αξίωσαν αποζημίωση από την Ελληνική Κυβέρνηση για τις δαπάνες που είχε κάνει ο Όθωνας στον πύργο Βασιλίσσης για την δημιουργία των διαφόρων ακινήτων όπως ανάκτορα, Βασιλικοί κήποι, Βασιλικό φαρμακείο, Ιπποστάσια κλπ. Οι οικονομικές αυτές απαιτήσεις ανέρχονταν στο χρηματικό ποσό των 7.487.799 δρχ. και 49 λεπτά. Μετά από επίμονες διαπραγματεύσεις μεταξύ των κληρονόμων του Όθωνα και της Ελληνικής Κυβέρνησης, συμφωνήθηκε να αποζημιωθούν από το Ελληνικό Δημόσιο με το χρηματικό ποσό των 4.500.000 δρχ. το οποίο και καταβλήθηκε με δόσεις στους κληρονόμους χωρίς αυτοί να εγείρουν δικαιώματα κυριότητας για το κτήμα Πύργος Βασιλίσσης. Παρά ταύτα όπως προκύπτει από το υπ αριθ. : 862/2-6-1870 συμβόλαιο του Συμβολαιογράφου Βιέννης Λουδοβίκου Πρέυς, το κτήμα Πύργος της Βασιλίσσης, μεταγράφηκε σε μερίδα της Αμαλίας ΙΘ 10702 Τόμος ΜΘ αύξ. αριθ. 165 Υποθ/κείου Αθηνών το κτήμα Επταλόφου (Πύργος Βασιλίσσης) μεταβιβάστηκε το έτος 1870 από την Αμαλία στον Σίμωνα Σίνα, χωρίς το Ελληνικό Δημόσιο να διεκδικήσει το κτήμα Επταλόφου του οποίου μέχρι τότε του ανήκε η κυριότητα. Το έτος 1878 οι κληρονόμοι του Σίμωνα Σίνα, χωρίς το Ελληνικό Δημόσιο να διεκδικήσει το κτήμα Επταλόφου του οποίου μέχρι τότε του ανήκε η κυριότητα. 21

2011 Το έτος 1878 οι κληρονόμοι του Σίμωνα Σίνα πούλησαν το εν λόγω κτήμα του Επταλόφου στην Αιμιλία Γεωργίου Παχή με το αριθ. 26934/1878 συμβόλαιο του συμβολαιογράφου Αθ. Αντωνιάδου. Εξ ανταλλαγής των δύο συζύγων Παχή το ως άνω κτήμα περιήλθε εις τον σύζυγο της Αιμιλίας Παχή, ο οποίος με ιδιόγραφη διαθήκη που δημοσιεύτηκε με το υπ αριθ. Πρακτικό 370/1913 του Πρωτοδικείου Αθηνών, το άφησε κατ επικαρπία εφ όρου ζωής στη σύζυγό του Αιμιλία (θυγατέρα Σκουζέ) και κατά ψιλή κυριότητα στις δυο θυγατέρες του Λαυρία σύζυγος Βερνάδου Σερπιέρη, και Ελένη σύζυγο Αυγ. Αβέρωφ. Εικόνα 1 Τοπογραφικό διάγραμμα του κτήματος, 1868 Με το υπ αρ. 26234/1897 συμβόλαιο του συμβολαιογράφου Αθηνών Γ. Αντωνιάδη που μεταγράφηκε νόμιμα στα βιβλία Μεταγραφών του Δήμου Αθηναίων στον τόμο ΡΚΗ και αριθμό 132 σε συνδυασμό με τον υπ αριθμό 5368/1912 συμβόλαιο του συμβολαιογράφου Αθηνών Θ. Τσάκωνα που μεταγράφηκε νόμιμα στα βιβλία μεταγραφών του Δήμου Αθηναίων στον τόμο ΧΟ5 και αριθμό 46, οι θυγατέρες του βαρώνου Σ. Σίνα πούλησαν το ως άνω κτήμα στον Γεώργιο Παχή. 22

2011 Η βασίλισσα, που είχε στο νου της στη δημιουργία ενός προτύπου Κέντρου Γεωργικής και Κτηνοτροφικής παραγωγής, αποφάσισε να υλοποιήσει το όνειρό της, σε τούτη την περιοχή, ξεκινώντας με την αγορά του κτήματος που ανήκε πλέον στον Κοντάκη. Κατά τα τέλη του 1856 το κτήμα είχε σχεδόν διαμορφωθεί. Παράλληλα με τις εργασίες χάραξης και διαμόρφωσης, άρχισε και η κατασκευή της βασιλικής επαύλεως. Στη θέση ενός παλαιού Πύργου, που υπήρχε στη μέση περίπου του κτήματος, και χρησίμευε πιθανότατα ως κατοικία των πρώην άγγλων ιδιοκτητών, άρχισε να κατασκευάζεται ένας νέος, γοτθικού ρυθμού, κατ απομίμηση του Πύργου Hohen Schwangau όπου γεννήθηκε ο Όθωνας, από το Γάλλο αρχιτέκτονα Florimond Boulanger. Από αυτόν τον πύργο που υπήρχε εκεί, συνήθιζαν να ονομάζουν και το κτήμα Πύργο. Οι εργασίες ανέγερσης της νέας βασιλικής επαύλεως θα πρέπει να ολοκληρώθηκαν στις 13 Αυγούστου 1854, ημερομηνία κατά την οποία έγιναν τα εγκαίνια. Το μέρος αυτό, έγινε έκτοτε και το τέρμα των καθημερινών περιπάτων της Αμαλίας. Στους έξι φυσικούς λοφίσκους που υπήρχαν στο αγρόκτημα προστέθηκε το 1857 με εντολή της Αμαλίας και ένας 7 ος τεχνικός. Στους λόφους αυτούς η βασίλισσα έδωσε ονόματα Αργοναυτών: Ιάσων, Πολυδεύκης, Κάστωρ, Θησέας, Ηρακλής, Ορφεύς, Πηλεύς. Ύστερα από αυτό, αποφάσισε να δοθεί στο κτήμα η επωνυμία ΕΠΤΑΛΟΦΟΣ. Η απασχόληση εκατοντάδων εργατών του αγροκτήματος της Επταλόφου και η διαμονή τους, καθώς και διαμονή των αξιωματούχων και ειδικών, αλλά και το ενδιαφέρον ευπόρων αθηναϊκών οικογενειών για την οικοδόμηση εξοχικών τους επαύλεων κοντά στις βασιλικές εγκαταστάσεις δημιούργησαν την ανάγκη ενός νέου οικισμού δίπλα στην Επτάλοφο. Αυτός ήταν ο λόγος που το Μάρτιο του 1858, ιδρύεται ο οικισμός ΙΛΙΟΝ ΤΡΩΑΣ. Δυστυχώς ή ευτυχώς, οι βαυαροί δεν πρόλαβαν ούτε τα μεγάλα έργα να ολοκληρώσουν, ούτε να συνεχίσουν την ολέθρια κατά τους επικριτές τους πολιτική τους. Η έξωση του Όθωνα και της Αμαλίας συνοδεύτηκε από έντονο αντιοθωνικό αντιβασιλικό μένος, που διατηρήθηκε τα αμέσως επόμενα χρόνια. Κάθε έργο ανάπτυξης στο αγρόκτημα ΕΠΤΑΛΟΦΟΣ σταμάτησε. Το ίδιο έγινε και με τον οικισμό ΙΛΙΟΝ ΤΡΩΑΣ. 23

2011 Οι βασιλικές αυτές επωνυμίες προκαλούσαν απέχθεια στο λαό και πολύ σύντομα ξεχάστηκαν. Άλλωστε δε μπόρεσαν ποτέ σε τόσο σύντομο χρονικό διάστημα να επιβληθούν, να υιοθετηθούν, να χρησιμοποιούνται. Το αγρόκτημα ερήμωσε. Κάποιοι εργάτες περιόριζαν τις ασχολίες τους στους στάβλους και στους αχυρώνες, εργαζόμενοι χωρίς διάθεση, όπως αναφέρει κάποιος περιηγητής. Με το ψήφισμα της Β Εθνικής Συνελεύσεως της 3 ης Ιουλίου 1863, τα ανάκτορα και οι Βασιλικοί Κήποι, κηρύσσονται Εθνική ιδιοκτησία και η διαχείριση του κτήματος της Επταλόφου, ανετέθη στο Υπουργείο των Οικονομικών, η δε επιστασία του στον πρώην ανακτορικό κηπουρό Smit. Τα έργα στον οικισμό έμειναν μισοτελειωμένα. Διοικητικά ο οικισμός ανήκε στον Δήμο Αθηναίων, ο οποίος βεβαίως, βεβαρημένος με τα δικά του προβλήματα, σχεδόν καθόλου δεν ενδιαφέρθηκε για την ανάπτυξη και την τύχη της περιοχής. Όσο για την ΕΠΤΑΛΟΦΟ της οποίας η ονομασία επίσης δε στέριωσε κι έμεινε γνωστή σαν ΠΥΡΓΟΣ ΒΑΣΙΛΙΣΣΗΣ, ο εξόριστος στο Μόναχο Όθωνας, έκανε πληρεξούσιο στο γραμματέα του Shevert για την ενοικίαση ή πώληση του κτήματος. Στο μεταξύ η Ελληνική Κυβέρνηση, είχε εκποιήσει πολλά από τα περιουσιακά στοιχεία του. Τέλος το 1864, ο Όθωνας πεθαίνει. Το 1864, το κτήμα ενοικιάστηκε στον Ηλία Παπαηλιόπουλο, σύζυγο της Κυρίας των Τιμών Πηνελόπης Λιδωρίκη Παπαηλιοπούλου. Λίγο, αργότερα, το 1867, ο Όθωνας πεθαίνει. Το 1870 θα αγοράσει το κτήμα ο βαρώνος Σιμών Σίνας, ενώ 8 χρόνια αργότερα ο Πύργος Βασιλίσσης θα περιέλθει στο Γεώργιο Παχύ (1878). Την κόρη του Γ. Παχή, τη Λαυρία, παντρεύτηκε ο γιός του Ιταλού διάσημου μεταλλωρύχου και επιχειρηματία Giovani Baptista Serpieri, Φερνάνδος. Έτσι, μετά το θάνατο του Παχύ, το Κτήμα πέρασε στην οικογένεια Σερπιέρη. Το έτος 1913 απεβίωσε ο Γεώργιος Παχής ο οποίος με την από 22-11-1912 ιδιόγραφη διαθήκη του που δημοσιεύτηκε από το Πρωτοδικείο Αθηνών στις 8-7-1913 με το υπ αριθμόν 378 πρακτικό και κηρύχθηκε κυρία με την υπ αριθμόν 370/1913 απόφαση, κατέλειπε το ως άνω κτήμα κατά το ½ εξ αδιαιρέτου στην κάθε μια, στις δύο θυγατέρες του, 24

2011 Ελένη χήρα Αυγερινού Αβέρωφ και Λαυρία χήρα Φερνάνδου Σερπιέρη, οι οποίες αποδέχθηκαν την κληρονομιά. Με το υπ αριθμόν 48083/1920 συμβόλαιο του συμβολαιογράφου Αθηνών Άγγελου Γρηγορόπουλου το οποίο μεταγράφηκε νόμιμα στα βιβλία μεταγραφών του Δήμου Αθηναίων στον τόμο 769 και αριθμό 204 η Ελένη χήρα Αυγερινού Αβέρωφ πούλησε το ½ του κτήματος που της ανήκε, στην αδελφή της Λαυρία χήρα Φερνάνδου Σερπιέρη η οποία έτσι έγινε αποκλειστική κυρία νομέας και κάτοχος ολόκληρου του αγροκτήματος. Με το υπ αριθμόν 282.1931 συμβόλαιο του συμβολαιογράφου Αθηνών Αθ. Θανόπουλου, η Λαυρία χήρα Φ. Σερπιέρη μαζί με άλλους συνέστησαν ανώνυμη εταιρεία με την επωνυμία «ΑΓΡΟΤΙΚΗ ΕΤΑΙΡΙΑ ΠΥΡΓΟΣ ΒΑΣΙΛΙΣΣΗΣ ΑΕ.» (ΑΕΠ.Β) το καταστατικό της οποίας δημοσιεύτηκε νόμιμα στο υπ αριθμόν 226 (Δελτίο ΑΕ) της 31-7-1931 της εφημερίδας της Κυβερνήσεως. Σύμφωνα με το καταστατικό της ως άνω ΑΕ η εκ των ιδρυτών Λαυρία χήρα Φ. Σερπιέρη μεταβίβασε λόγω συνεισφοράς της στο μετοχικό κεφάλαιο το άνω κτήμα αποτελούμενο στο άνω συμβόλαιο σχεδιάγραμμα του μηχανικού Πάνου Αιλιανού. Με τον τρόπο αυτό η κυριότητα του κτήματος περιήλθε στην προαναφερόμενη ανώνυμη εταιρεία. Σύμφωνα με το έγγραφο: Ιστορικό Οικολογικού Πάρκου Περιβαλλοντικής Ευαισθητοποίησης Πύργου Βασιλίσσης του Ο.Ρ.Σ.Α., ισχύουν τα παρακάτω: Στις 13 Αυγούστου 1985 ο Υπουργός του Υ.ΠΕ.ΧΩ.Δ.Ε αποφασίζει σχετικά με τη μεταβίβαση αρμοδιοτήτων στο Οργανισμό Αθήνας (Ο.Α.). Στις 3 Νοεμβρίου 1986 ο Γ.Γ. του Υ.ΠΕ.ΧΩ.Δ.Ε. συντάσσει έγγραφο για τις δραστηριότητες του Ο.Α. όπου αναφέρεται μεταξύ των άλλων και ο Πύργος Βασιλίσσης σαν αντικείμενο του Ο.Α. Στις 8 Μαΐου 1987 γίνονται οι πρώτες μελέτες από τον Οργανισμό Αθήνας και κατοχυρώνεται ο ενιαίος χαρακτήρας της έκτασης. Μετά από ένα χρόνο περίπου αποφασίζεται να ανατεθεί η μελέτη στα γραφεία ΟΠΑΜ και Δακαναλής Μπουμπιώτης Φλώρος. 25

2011 Το 1989 η μελέτη ολοκληρώθηκε και συμπληρώθηκε από τον ίδιο μελετητή (με επέκταση αρχικής σύμβασης) για την τοπογράφηση τμήματος της έκτασης του Π.Β. στη συνέχεια γίνεται αίτηση στην ΕΟΚ για χρηματοδότηση της παρέμβασης. Το 1990 παρουσιάστηκε η μελέτη και έγινε η τελική παραλαβή της μελέτης σε κλ. 1:2.000. Ο Οργανισμός Ρυθμιστικού Σχεδίου Αθήνας σε συνεργασία με το ΥΠΕΧΩΔΕ, το 1993 προσχωρούν στη δημοπράτηση της πρώτης φάσης του έργου για την δημιουργία ενός πρότυπου οικολογικού πάρκου και υπερτοπικού πόλου ανάπτυξης. 3.0 ΕΥΡΥΤΕΡΗ ΠΕΡΙΟΧΗ ΜΕΛΕΤΗΣ ΧΩΡΟΤΑΞΙΚΑ/ΠΟΛΕΟΔΟΜΙΚΑ ΔΕΔΟΜΕΝΑ ΤΗΣ ΕΥΡΥΤΕΡΗΣ ΠΕΡΙΟΧΗΣ ΤΟΥ ΠΑΡΚΟΥ Εικόνα 2 Εγκαταστάσεις εντός και εκτός του Πάρκου Εικόνα 3 Άμεση γειτνιάζουσα περιοχή 26

2011 Εικόνα 5 Ευρύτερη Αττική Εικόνα 5 Ενδοχώρα Πάρκου 27

2011 4.0 ΧΑΡΑΚΤΗΡΑΣ ΤΟΥ ΠΑΡΚΟΥ Ο χαρακτήρας του Πάρκου στηρίζεται: Στην αναγνώριση και προβολή των βασικών γεωμορφολογικών φυσικών χαρακτηριστικών του τοπίου (άμεση γειτνίαση με Πάρνηθα) και των ιχνών της ιστορίας του Πάρκου (Πύργος Βασιλίσσης). Στο χαρακτήρα Περιβαλλοντικής Ευαισθητοποίησης με απώτερο σκοπό να δημιουργηθεί ένας πόλος καθημερινής αναφοράς και αναψυχής ενός εκατομμυρίου κατοίκων. 28

2011 Β ΚΕΦΑΛΑΙΟ ΥΠΑΡΧΟΥΣΑ ΚΑΤΑΣΤΑΣΗ- Ά ΦΑΣΗ ΜΕΛΕΤΗΣ 1.0 ΠΡΟΣΒΑΣΗ ΣΤΟ ΠΑΡΚΟ Από την ακραία θέση του πάρκου στο χώρο του λεκανοπεδίου, η προσσέγγιση του τόσο από κατοίκους του λεκανοπεδίου όσο και από του υπόλοιπους ελλαδικού χώρου δεν είναι ιδιαίτερα εύκολη. Η οδική προσπέλαση στην περιοχή του πάρκου χαρακτηρίζεται μέτρια. Σήμερα η προσπέλαση γίνεται κυρίως από νότο μέσω της οδού Λιοσίων που οδηγεί στις οδούς Φυλής και Δημοκρατίας δυτικά και ανατολικά του πάρκου. Σήμερα, η προσέλευση του κοινού στο χώρο του πάρκου εξασφαλίζεται με τα μέσα μαζικής μεταφοράς, με τα αστικά λεωφορεία, τον προαστιακό, με Ι.Χ., τουριστικά λεωφορεία και δίτροχα, διαμέσου του υφιστάμενου οδικού δικτύου. Στους συνοδευτικούς χάρτες παρουσιάζεται η υποδομή μεταφορών και περιλαμβάνονται όλες οι πληροφορίες που συνελέγησαν. 1.1 ΜΕ Ι.Χ., ΠΟΔΗΛΑΤΟ ΚΑΙ ΠΕΖΟΙ Η πρόσβαση στο πάρκο μέσω οδικού δικτύου. μπορεί να γίνει από οδούς ιεραρχημένες λειτουργικά σε πλέγμα: α) Εθνικές οδοί (αυτοκινητόδρομοι) Σταυρού- Ελευσίνας, Εθνική Οδός Πάτρας- Αθήνας- Θεσσαλονίκης, ανισόπεδοι κόμβοι (Α.Κ.) Λιοσίων, Αχαρνών, Μεταμόρφωσης, Φιλαδέλφειας, Αχαρνών, Λιοσίων και Δυρραχίου. β) Βασικές Αρτηρίες (ταχείας κυκλοφορίας) Ανατολική Περιφερειακή Αιγάλεω, Λεωφόρος Θηβών- Φυλής, Λεωφόρος Δημοκρατίας- Παπαφλέσσα και Λεωφόρος Φιλαδέλφειας- Λάμπρου Κατσώνη. γ) Αρτηρίες Αστικής Κυκλοφορίας των Δήμων και Συλλεκτήριες Οδοί : Δήμου Αγίων Αναργύρων, Αλφειού, Αγίων Αναργύρων, Αγίου Νικολάου, Κωνσταντινουπόλεως, Φιλαδέλφειας, Ρήγα Φεραίου, Σοφούλη- Αναξαγόρα, Διονυσίου- Δαβάκη, Κέας, Κύπρου, Μπίμπιζα, Πλαστήρα, Λευκωσίας, Μεσολογγίου, Παπαρηγοπούλου, Κρυονερίου, Φαιστού, Ευβοίας, Παρθενώνος, Πάρνηθας- Παπαφλέσσα, Μεγάλου Αλεξάνδρου, Στουρνάρα, Κύμης και Θράκης. Δήμου Ιλίου, Αγίου Νικολάου, Πετρουπόλεως, Νυμφαίου, Αλφειού- Οδυσσέως, Σολωμού (Αλαμάνας- Ικάρου- Σύρου), Ισομενέως- Ιλίου, Ερμιόνης, Μπότσαρη- Κονίτσης- 29

2011 Κρυστάλλη, Κύπρου, Κωνσταντινουπόλεως- Πρέβεζας, Ιγνατίου, Μεγάλου Αλεξάνδρου- Αερόπετρας, Ξυλούρη- Αβέρωφ, Έκτορος, Φιλοκτήτου, Θεσσαλονίκης και Καρπάθου. Δήμου Καματερού, Κωστή Παλαμά, Γούναρη, Καματερού, Βασιλείου- Καλπακίου, Παπάγου, Αττάλου, Αγ. Τρύφωνος, Ζαΐμη, Ζέρβα, Μαβίλη- Αρχιμήδους, Θεοτόκου, Αρκαδίου και Έλλης- Σύμης. Εικόνα 6 Με αυτοκίνητο ή ποδήλατο Εικόνα 7 Πρόσβαση με ΗΣΑΠ-ΜΕΤΡΟ 1.2 ΜΕ ΜΕΣΑ ΜΑΖΙΚΗΣ ΜΕΤΑΦΟΡΑΣ, ΤΡΕΝΟ - ΛΕΩΦΟΡΕΙΟ Τρένο Το Σιδηροδρομικό Δίκτυο εξυπηρετεί την πρόσβαση στο πάρκο μέσω του σταθμού προαστιακού Άγιοι Ανάργυροι μεταξύ των οδών Κρυονερίου και Φαιστού πλησιάζοντας την Ανατολική είσοδο του πάρκου. Η γραμμή του Προαστιακού Σιδηρόδρομου ενώνεται με το σιδηροδρομικό δίκτυο του Μετρό στο σταθμό Λαρίσης, και με το Σιδηρόδρομο του Ηλεκτρικού (ΗΣΑΠ) στο σταθμό Ομονοίας και Αττικής. Λεωφορείο Οι λεωφορειακές γραμμές των Δήμων της Δυτικής Αθήνας συνδέονται με το κέντρο της Αθήνας, εκτός από ορισμένες γραμμές που τα συνδέουν με τον Πειραιά. Συνολικά από τις 30

2011 38 σήμερα υπάρχουσες λεωφορειακές γραμμές, που εξυπηρετούν τους δήμους της Δυτικής Αττικής, οι 30 οδηγούν στο κέντρο της Αθήνας, οι 8 στο κέντρο του Πειραιά, καμία όμως δε συνδέει τους Δήμους μεταξύ τους ή με κάποιο άλλο διαδημοτικό σημείο στη περιοχή της Δυτικής Αθήνας. Στη συνέχεια, αναφέρονται στοιχεία σχετικά με τις συνθήκες προσπέλασης της περιοχής των τριών δήμων και ιδιαίτερα της άμεσης ζώνης του πάρκου. Η ζώνη του πάρκου έχει προσπέλαση από τα λεωφορεία, που διέρχονται και κατευθύνονται στην Αθήνα από τις οδούς Φυλής (δυτικά) και Δημοκρατίας (ανατολικά). Συγκεκριμένα, από την οδό Φυλής διέρχονται τα λεωφορεία από: Τρύφωνα (701), Καματερό (704), Άνω Λιόσια (709, 710, 711), Ζωφριά (713), Άγιο Νικόλαο (716), Φυλή (726, 734, 746), Άγιο Ιωάννη (748). Από την οδό Δημοκρατίας διέρχονται τα λεωφορεία από: Πάρνηθα (714), Αχαρναί (725, 726), Ζεφύριο (735), Άγιοι Ανάργυροι (750). Επίσης, κοντά στην περιοχή (Λάμπρου Κατσώνη) διέρχονται και άλλα λεωφορεία που κατευθύνονται στον Πειραιά από Αγία Παρασκευή (420), Άγιοι Ανάργυροι (741, 703), Κυνοσάργους (024). Εικόνα 8 Πρόσβαση με προαστιακό Εικόνα 9 Είσοδοι και Χώροι Στάθμευσης πάρκου 31

2011 2.0 ΥΦΙΣΤΑΜΕΝΕΣ ΧΡΗΣΕΙΣ ΓΗΣ ΣΤΟ ΠΑΡΚΟ Δραστηριότητες Περιβαλλοντικής Ευαισθητοποίησης Ανακύκλωση πρώτων υλών Αττικό άλσος Δάσος Φυτώριο Φάρμα ζώων Κήποι Υπαίθριο Αμφιθέατρο Υπαίθριες Συγκεντρώσεις- Θεάματα Παιδική χαρά Ελεύθερο παιχνίδι Αναψυχή Στίβος Άσκησης Μονοπάτια Χώροι υπαίθριου γεύματος Εικόνα 10 Στάση ξεκούρασης Εικόνα 11 Υπαίθριο Γεύμα Εικόνα 12 Αυτοσχέδιος χώρος άθλησης αλλοδαπών 32 Εικόνα 13 Αναψυχή

2011 Εικόνα 14 Ανακύκλωση Εικόνα 15 Υπαίθριο Παιχνίδι Εικόνα 16 Παιδική Χαρά Εικόνα 17 Περίπατος με πόνι Εικόνα 18 Ποδηλασία Εικόνα 19 Περίπατος 33

2011 Εικόνα 20 Ελεύθερο παιχνίδι Εικόνα 21 Τρέξιμο 2.1 ΥΦΙΣΤΑΜΕΝΗ ΚΑΤΑΣΤΑΣΗ ΤΟΥ ΠΑΡΚΟΥ Το πάρκο Περιβαλλοντικής Ευαισθητοποίησης «Αντώνης Τρίτσης», ανάμεσα στους Δήμους Ιλίου- Αγ. Αναργύρων- Καματερού, αποτελεί ένα από τα τελευταία καταφύγια άγριας ζωής στο αστικό περιβάλλον της Αττικής. Καθώς οι περισσότεροι υγρότοποι του λεκανοπεδίου έχουν συρρικνωθεί τα τελευταία χρόνια, οι πέντε τεχνητές λίμνες που η μια υπερχειλίζει στην άλλη, αναδεικνύονται σε κυρίαρχο χαρακτηριστικό του τοπίου και προσελκύουν τα πουλιά που έχουν ανάγκη το υγρό στοιχείο. Σημαντική για την παρουσία των πουλιών είναι και η ποικιλομορφία στη βλάστηση. Συνολικά υπάρχουν περίπου 1.500 ελαιόδεντρα- 1.500 περίπου φιστικιές- 1.500 πεύκα- 80 αμυγδαλιές- 150 πλατάνια- 100 ευκάλυπτοι- 700 περίπου κυπαρίσσια και 1.000 θαμνοειδή. Αγροτικές καλλιέργειες και καλαμιώνες σφύζουν από ζωή, ιδιαίτερα κατά τη μετανάστευση των πουλιών. Τα τελευταία χρόνια έχουν καταγραφεί 168 διαφορετικά είδη πουλιών και εύκολα καθένας μπορεί να παρατηρήσει ιδιαίτερα ασυνήθιστα για τον αστικό ιστό. Το Πάρκο επισκέπτονται πάρα πολλά σχολεία πρωτοβάθμιας και δευτεροβάθμιας Εκπαίδευσης. Στα πλαίσια της περιβαλλοντικής εκπαίδευσης γίνονται δενδροφυτεύσεις από τους μαθητές, καθώς και το μάζεμα της ελιάς. 34

2011 Η όλη καλλιέργεια των οπωροφόρων δέντρων γίνεται με βιολογική μέθοδο και δε χρησιμοποιούνται φυτοφάρμακα και λιπάσματα. Το πάρκο φυλάσσεται από ιδιωτική εταιρεία φύλαξης επί 24ώρου βάσεως χωρίς αυτό να προυποθέτει έναν καθόλα ασφαλή χώρο. Το προσωπικό του πάρκου, το οποίο θεωρείται ανεπαρκές για την έκτασή του (πέντε άτομα), ασχολείται καθημερινά με την καθαριότητα, το κλάδεμα και το πότισμα των δέντρων, τον καθαρισμό της λίμνης, την αποψίλωση των χόρτων και γενικά με επισκευές και συντηρήσεις του πάρκου. Το πάρκο δεν είναι ακόμη αυτάρκες οικονομικά. Στόχος του Δ.Σ. είναι να αναπτύξει δράσεις που θα επιφέρουν έσοδα ικανά για την λειτουργία του. Μέχρι όμως να επιτευχθεί αυτό, είναι απαραίτητη η στήριξη της Πολιτείας μέσω του ΥΠΕΧΩΔΕ, ώστε το πάρκο να μπορεί να ανταποκριθεί στις καθημερινές ανάγκες της λειτουργίας του αλλά και της προσφοράς του στο λαό του Λεκανοπεδίου. Σύμφωνα με το άρθρο 4 του ΠΔ184/02 ο Οργανισμός διοικείται από εννιαμελές διοικητικό συμβούλιο που συγκροτείται από: 1.Ένα μέλος που ορίζεται με τον αναπληρωτή του από τον Υπουργό Περιβάλλοντος, Χωροταξίας και Δημοσίων Έργων. 2.Ένα μέλος που υποδεικνύεται με τον αναπληρωτή του από τον Οργανισμό Αθήνας. 3.Ένα μέλος που υποδεικνύεται με τον αναπληρωτή του από τη Νομαρχιακή Αυτοδιοίκηση Αθηνών- Πειραιώς. 4.Τρία μέλη που υποδεικνύονται ανά ένα με τους αναπληρωτές τους από τους Δήμους Ιλίου, Αγ. Αναργύρων και Καματερού αντίστοιχα. 5.Ένα μέλος που υποδεικνύεται με τον αναπληρωτή Δυτικής Αθήνας (ΑΣΔΑ). του από τον Αναπτυξιακό Σύνδεσμο 6.Ένα μέλος που υποδεικνύεται με τον αναπληρωτή του από το Γεωπονικό Πανεπιστήμιο Αθηνών. 35

2011 7.Ένα μέλος που υποδεικνύεται με τον αναπληρωτή του από περιβαλλοντική οργάνωση που δραστηριοποιείται στην περιοχή. 2.1.1 ΕΓΚΑΤΑΣΤΑΣΕΙΣ Τα δίκτυα υποδομής του Πάρκου (ασθενής φωτισμός, αποχέτευση, ύδρευση, άρδευση, ηλεκτροδότηση) Η περίφραξη του Πάρκου Κύριες και συμπληρωματικές είσοδοι Χώροι στάθμευσης. Εσωτερικό δίκτυο κυκλοφορίας Πεζογέφυρα στο βόρειο άκρο του πάρκου που συνδέει την πορεία των πεζών ανάμεσα στους δύο λόφους. Γέφυρα κυκλοφορίας πεζών και οχημάτων πάνω από το κανάλι (έναντι παιδικού σταθμού) Γέφυρα κυκλοφορίας πεζών και οχημάτων πάνω από το κανάλι πριν την τελευταία λίμνη Πλωτή εξέδρα στην περιοχή του αναψυκτηρίου της νότιας λίμνης. Εγκατάσταση σιδηροδρομικής γραμμής. Υδατόπυργος Εξοπλισμός πάρκου (Βρύσες, Καθιστικά, Πέργκολες, Δοχεία απορριμμάτων, Κιόσκια, Ενημερωτικές πινακίδες, Ράμπες κλπ.) 36

2011 2.1.2 ΚΑΛΗ ΚΑΙ ΚΑΚΗ ΠΕΡΙΟΧΗ ΤΟΥ ΠΑΡΚΟΥ Εικόνα 22 Κακή περιοχή του πάρκου Εικόνα 23 Καλή και κακή περιοχή του πάρκου 37

2011 2.1.3 ΠΡΟΒΛΗΜΑΤΑ Οι ελλείψεις και οι λανθασμένες επεμβάσεις από το ανθρωπογενές περιβάλλον δημιουργούν πολλά προβλήματα για το πάρκο. Αναλυτικότερα : Η ελλιπής φύλαξη στο χώρο του πάρκου δημιουργεί απειλές όπως είναι ο βανδαλισμός σε αντικείμενα του πάρκου και σε εγκαταστάσεις. Η έλλειψη πόσιμου νερού προκαλεί λειτουργικά προβλήματα στη χρηστικότητα του πάρκου. Η κατάσταση των κτιρίων. Πολλά κτίρια του πάρκου έχουν υποστεί βανδαλισμούς και κάποια έχουν σοβαρές ζημιές από σεισμικές δονήσεις. Αρκετά κτίρια επίσης δε χρησιμοποιούνται και παραμένουν ανεκμετάλλευτα με αποτέλεσμα να έχουν καταληφθεί από αναρχικούς. Η έλλειψη ανοιχτών χώρων συγκέντρωσης από τις πολλές φυτεύσεις έχει δημιουργήσει πρόβλημα στους επισκέπτες αλλά και στα ίδια τα φυτά εφόσον δε μπορούν να αναπτυχθούν σωστά. Η έλλειψη μέριμνας πρόσβασης ατόμων με ειδικές ανάγκες δημιουργεί προβλήματα στην προσβασιμότητα του πάρκου. Η έλλειψη κάδων απορριμμάτων αποτελεί πρόβλημα για το πάρκο διότι δημιουργείται θέμα με την καθαριότητα. Ελλιπής φωτισμός στις διαδρομές του. Προβλήματα χρηματορροής. Τα έσοδα του πάρκου είναι μηδαμινά με αποτέλεσμα να μην επαρκούν για τη συντήρησή του. Διακοπή χρηματοδότησης από την Ε.Ε. Μη υλοποίηση σχεδίου αυτοχρηματοδότησης του πάρκου. 38

2011 Σε περίπτωση ιδιωτικοποίησης του πάρκου αντίδραση από επισκέπτες. Ανταγωνισμός φορέων. Κάθε φορέας έχει τις δικές του απαιτήσεις με αποτέλεσμα να δημιουργούνται διενέξεις και συνεχείς αλλαγές στο έργο. Από την επιτόπια έρευνα στους χώρους του πάρκου διαπιστώθηκε ότι στα παρακάτω αντικείμενα έχουν καταγραφεί συνολικά οι παρακάτω ζημιές : ΠΡΟΜΕΤΡΗΣΗ ΖΗΜΙΩΝ ΣΤΟ ΧΩΡΟ ΤΟΥ ΠΑΡΚΟΥ ΕΙΔΟΣ ΠΟΣΟΤΗΤΑ ΦΩΤΙΣΤΙΚΑ 391 ΒΡΥΣΕΣ 4 ΚΑΔΟΙ ΑΠΟΡΡΗΜΑΤΩΝ 70 ΠΙΝΑΚΑΣ 1 39

2011 ΠΡΟΜΕΤΡΗΣΗ ΖΗΜΙΩΝ ΣΤΟ ΧΩΡΟ ΤΟΥ ΠΑΡΚΟΥ ΠΕΡΙΟΧΕΣ ΦΩΤΙΣΤΙΚΑ ΒΡΥΣΕΣ ΚΑΔΟΙ ΑΠΟΡΡΙΜΑΤΩΝ ΚΑΘΙΣΤΙΚΑ ΕΙΣΟΔΟΣ Α 80 0 9 7 ΕΙΣΟΔΟΣ Β 65 1 4 4 ΕΙΣΟΔΟΣ Γ 7 1 2 0 ΕΙΣΟΔΟΣ Δ 35 0 10 5 ΕΙΣΟΔΟΣ Ε 25 0 5 6 ΘΕΑΤΡΑ 40 0 6 0 ΛΟΦΟΣ 5 0 0 0 ΣΠΙΤΙ ΤΟΥ ΔΑΣΟΥΣ 20 1 3 0 ΚΕΝΤΡΟ ΑΠΟΚΑΤΑΣΤΑΣΗΣ ΑΝΑΠΗΡΩΝ 0 1 0 0 ΦΥΤΩΡΙΟ ΙΛΙΟΝ ΔΗΜΟΥ 25 0 0 5 ΓΗΠΕΔΑ 22 0 3 3 ΜΙΚΡΗ ΛΙΜΝΗ 4 0 0 4 ΧΩΡΟΙ ΥΠΑΙΘΡΙΟΥ ΓΕΥΜΑΤΟΣ 0 8 0 0 ΠΙΝΑΚΑΣ 2 40

2011 Αναλυτικά ανά περιοχή του πάρκου παρατηρήθηκαν οι παρακάτω ζημιές: 1.Απο την είσοδο Γ προς τον κεντρικό άξονα του πάρκου καταμετρήθηκαν 7 σπασμένα φωτιστικά και 2 κατεστραμένοι κάδοι απορριμμάτων. 2.Από την είσοδο Α προς το Natura shop παρατηρήθηκαν 60 σπασμένα φωτιστικά, 3 κατεστραμένοι κάδοι απορριμμάτων, 3 καθιστικά σπασμένα. 3.Στην περιοχή του θεάτρου και της εξέδρας, επί του κεντρικού άξονα του πάρκου παρατηρήθηκαν 25 φωτιστικά και 2 κάδοι απορριμμάτων. Στην περιοχή του μικρού ανοιχτού θεάτρου, κάτω από το εκκλησάκι του Προφήτη Ηλία, σημειώθηκαν 15 φωτιστικά σπασμένα και 4 κατεσταρμένοι κάδοι απορριμμάτων. 4.Στον ψηλότερο λόφο του πάρκου καταγράφηκαν 5 σπασμένα φωτιστικά, σημαντική φθορά στην κατασκευή της γέφυρας, διάβρωση των μονοπατιών και καθόλου κάδοι απορριμμάτων. 5.Στην περιοχή του καταφύγιου των πτηνών σημειώθηκαν 15 φωτιστικά και 3 κάδοι απορριμμάτων, 1 βρύση και διαβρωμένα μονοπάτια. 6.Στην περιοχή που βρίσκεται το σπίτι του δάσους παρατηρήθηκε διάβρωση των σκαλοπατιών και 7 σπασμένα φωτιστικά. 7.Στο χώρο του πάρκου, δίπλα από το κέντρο αποκατάστασης αναπήρων, επισημάνθηκε διάβρωση των μονοπατιών, μηδενικός φωτισμός καθώς και έλλειψη κάδων απορριμμάτων αλλά και καθιστικών. 8.Στους χώρους υπαιθρίων γευμάτων παρατηρήθηκε έλλειψη κάδων απορριμμάτων. Στον πρώτο ΧΥΓ κοντά στη λίμνη παρατηρήθηκαν 5 κάδοι σπασμένοι και ανύπαρκτος φωτισμός. Στο δεύτερο ΧΥΓ απέναντι από το Natura shop παρατηρήθηκαν 3 κάδοι απορριμμάτων που χρειάζονται αλλαγή. 9.Από την είσοδο Ε προς το Natura shop παρατηρήθηκαν 26 φωτιστικά σπασμένα, 5 κάδοι απορριμμάτων και 6 καθιστικά. Στο χώρο του φυτωρίου του Ίλιον καταμετρήθηκαν 25 φωτιστικά και 5 καθιστικά. Στο χώρο εκτός των γηπέδών 22 φωτιστικά, 3 κάδοι απορριμμάτων και 3 καθιστικά. 41

2011 10.Από την είσοδο Α σημειώθηκαν 20 φωτιστικά ως το αναψυκτήριο, 4 καθιστικά και 6 κάδοι απορριμμάτων. 11.Από την είσοδο Β προς το Natura shop 65 φωτιστικά, 4 καθιστικά, 4 κάδοι απορριμμάτων και 1 βρύση που δεν λειτουργεί. 12.Στην περιοχή δίπλα από την είσοδο Β κοντά στο κτίριο που έχει καταληφθεί από ομάδες αναρχικών υπάρχουν 6 φωτιστικά σπασμένα καθώς και 4 κάδοι απορριμμάτων. 13.Στην περιοχή γύρω από τη μικρή λίμνη 4 καθιστικά και 4 σπασμένα φωτιστικά καθώς και ένα βανδαλισμένο κτίριο που χρήζει άμεσης επισκευής. 14.Από την είσοδο Δ ως την περιοχή των γηπέδων παρατηρήθηκαν 35 σπασμένα φωτιστικά, 5 καθιστικά, 10 κάδοι απορριμμάτων καθώς και έντονη διάβρωση στα μονοπάτια. 42

ΠΑΡΚΟ ΠΕΡΙΒΑΛΛΟΝΤΙΚΗΣ ΕΥΑΙΣΘΗΤΟΠΟΙΗΣΗΣ ΑΝΤΩΝΗΣ ΤΡΙΤΣΗΣ 2011 Εισο δος Ε ί Λ ό Ε ί θ έ Χ Υ Σπ ίτι Χ Υ Κα τα Κέντρο αποκατάσταση Γ ή Μ ι Είσο δος Εικόνα 24 3.0 ΦΥΣΙΚΟΙ ΠΑΡΑΓΟΝΤΕΣ 3.1 Βιοτικοί Παράγοντες 3.1.1 Χλωρίδα- Υπάρχουσα βλάστηση Η υφιστάμενη φύτευση του πάρκου συγκεντρώνεται στο άλσος και στις δεντροστοιχίες. Συγκεκριμένα, η νότια και ανατολική περιοχή του πάρκου καλύπτεται από πυκνό δάσος Χαλεπίου Πεύκης που ενώνεται με Κυπαρίσσια. Στη δυτική πλευρά του πάρκου της οδού Φυλής 43 Eίσο ς

υπάρχει αλσύλλιο Ευκαλύπτων ενώ στα ανατολικά είναι έντονη η παρουσία Ελαιόδεντρων, Καλαμιών και Βάτων. Ο τρόπος φυτεύσεων στο χώρο και η διάταξη τους οριοθετούν χώρους, ακολουθούν άξονες τονίζοντας πορείες (Δεντροστοιχίες) δημιουργόντας και κατευθύνοντας φυγές στο χώρο. Ορίζουν τα οπτικά πεδία στο χώρο ανάλογα με τη πυκνότητα τους, το μέγεθος και τη διαπερατότητά τους. Αναλυτικότερα στην περιοχή του ελαιώνα τα δέντρα εντάσσονται στη διαμόρφωση του όλου χώρου αποτελώντας μία συνέχεια της προτεινόμενης γραμμικής διάταξης των ελαιόδεντρων. Περιμετρικά ο χώρος φυτεύεται με αλσύλλια διαφορετικής πυκνότητας και μεγέθους, έτσι ώστε άλλοτε να επιτρέπονται οι θέες στο εσωτερικό του πάρκου και άλλοτε να αποτρέπονται. Η κεντρική δεντροστοιχία ακολουθεί τον πρωτεύοντα άξονα τονίζοντας την πορεία του στο χώρο. Στη συνέχεια και στο ύψος της οδού Φυλής, ο ημικυκλικός σχηματισμός περικλείει τα υπάρχοντα δέντρα Ευκαλύπτων. Η ποικιλία του τοπίου εξαρτάται από τα οπτικά όρια που το συνθέτουν και που δημιουργούνται από το συνδυασμό βλάστησης και ανάγλυφου ή και μεμονομένα. Έτσι δημιουργούνται οι όροι: κλειστό τοπίο, ανοιχτό τοπίο και υποπεριοχές (μικροτοπία) κλπ. Αδιαπέραστα όρια εννοούμε αυτά που δεν επιτρέπουν οποιεσδήποτε θέες ή φυγές, ενώ ημιπερατά αυτά που επιτρέπουν τις εν μέρει θέες ή φυγές. Η παρουσία τέτοιων ορίων στο χώρο εμπλουτίζει το τοπίο προκαλώντας το ενδιαφέρον του επισκέπτη. Συγκεκριμένα, μπορούμε να μιλήσουμε για υποπεριοχές (μικροτοπία) στα νότια του πάρκου που δημιουργούνται από τα αδιαπέραστα οπτικά όρια τόσο του υπάρχοντος άλσους όσο και των δεντροστοιχιών από κυπαρίσσια. Ο δευτερεύον διαγώνιος άξονας που προεκτύνεται διασχίζει αυτές τις υποπεριοχές που δημιουργούνται, ενώ οι κυκλικοί κόμβοι που διαμορφώνονται στα δύο υπάρχοντα ανοίγματα μεταξύ των κυπαρισσιών εξασφαλίζουν ελεύθερες φυγές και θέες στο χώρο. Βορειότερα και προς τα δυτικά, στο ύψος της οδού φυλής, το υπάρχον άλσος ευκαλύπτων δημιουργεί ένα αδιαπέραστο οπτικό όριο. Τα ανοίγματα- περάσματα σε επιλεγμένες θέσεις κατευθύνουν τις οπτικές φυγές προς την περιοχή της λίμνης και προς τα διαμορφωμένα καθιστικα. Τα αδιαπέραστα οπτικά όρια δυτικά και βόρεια της λίμνης απομονώνουν το χώρο από τη γραμμή του τρένου και την οδό Φυλής, ενώ ορίζουν μία αυτοτελή υποπεριοχή. Νοτιότερα και κατά μήκος του παράπλευρου πρωτεύοντα άξονα η δημιουργία ημιπερατών ορίων εξασφαλίζει τοπικές θέες προς τη λίμνη. Βορειότερα και κατά μήκος του καναλιού το προτεινόμενο αδιαπέραστο φυτικό και οπτικό όριο κατεθύνει το βλέμμα προς το εσωτερικό του πάρκου τονίζοντας τη γραμμική διάταξη του καναλιού. Όσον αφορά στην περιοχή ανατολικά του πάρκου οι περιμετρικές φυτεύσεις δημιουργούν οπτικά όρια που άλλωτε επιτρέπουν τις επαφές με το εσωτερικό του πάρκου και άλλοτε τις αποτρέπουν. Τα ημιπερατά 44 44

όρια κατά μήκος του κεντρικού άξονα της ίδιας περιοχής που ορίζονται από την προτεινόμενη δεντροστοιχία, τονίζουν την πορεία προς την κεντρική περιοχή του πάρκου. Η φυσική βλάστηση είναι ως γνωστό η έκφραση των φυσικών και βιοτικών συνθηκών που επικρατούν σε μία περιοχή. Η υποβάθμιση της ή η εξαφάνιση της έχει σα συνέπεια να εξασθενούν ή να μηδενίζονται οι επιδράσεις της πάνω στο γενικό κλίμα και το φυσικό περιβάλλον. Η επίδραση της βλάστησης στο κλίμα και το περιβάλλον αφορά στην: Αύξηση της σχετικής υγρασίας του αέρα. Μείωση της επίδρασης των ηλιακών ακτινών. Εξισωτική επίδραση πάνω στις ακραίες θερμοκρασίας και ιδιαίτερα τις μέγιστες. Ρύθμιση της υδατικής δίαιτας (1m2 δασικού εδάφους αποθηκεύει 250-300 lit νερού) και στην προστασία των εδαφών από τη διάβρωση (έδαφος γυμνό 100% διάβρωση, δάσος <1% διάβρωση). Ποιότητα του ύδατος δασικών εκτάσεων η οποία είναι άριστη, εξού και οι σκέψεις για ανακύκλωση του νερού με χρησιμοποιήση δασικών εδαφών ως φίλτρων. Η τυπική φυσική χλωρίδα της ευρύτερης περιοχής ανήκει στην παρουσία Αγριελιάς, Κυπαρισσιού, Κουκουναριάς, Χαρουπιάς, Κουτσουπιάς και Σχίνου. Συγκεκριμένα στο βιότοπο του Σχίνου (Pistacia lentiscus), όψη του οποίου είναι η χαλέπιος Πεύκη, που συναντάται στους λόφους της περιοχής, καθώς και στο βιότοπο του Πουρναριόυ (Quercus coccifera). Δεδομένης της προ οικιστκής ανάπτυξης μορφολογίας της περιοχής (λίμνης Λιοσίων, ρέμματα, ρυάκια) δηλαδή των ιδιαίτερων σταθμικών συνθηκών διακρίνονται τύποι παροχθίων διαπλάσεων μεσογειακής βλάστησης, χαρακτηριζόμενοι από την παρουσία της Λυγαριάς (Vitex agnuscastus), της Πικροδάφνης (Nerium oleander), του Πλάτανου (Platanus orientalis), του Σκλήθρου (Alnus glutinosa), της Φτελιάς (Ulmus campestris) κ.α. Τέλος, στην ευρύτερη περιοχή, παρουσιάζονται έντονα φυτικά αθροίσματα από υποβάθμιση όπως: Garrigues (πουρναρότοποι), Σχίνος (Pistacia lentiscus), Κοκορεβυθιά (Pistacia 45 45

terebinthus), Σπάρτο (Spartium junceum), Φιλίκι (Phillyrea media), Maquis (Κουμαριά, Ρείκι) και κυριαρχούν φρύγανα (Κίσιος, Φλώμος, Αφάνα, Θυμάρι κ.α 3.2 ΕΔΑΦΟΣ ΚΗΠΕΥΤΙΚΟ ΧΩΜΑ Η τελική διαμόρφωση της επιφάνειας του εδάφους έγινε με επιχωματώσεις από χώμα εκσκαφών της δημιουργίας της Λίμνης, από οικοδομές ή από χώμα που προέρχεται από τον καθαρισμό των ρεμάτων που κάνει η ΕΥΔΑΠ (70-100 ton/εβδομάδα) το οποίο είναι και πολύ γόνιμο. Στις περιοχές που έγινε διάστρωση κηπευτικού χώματος η επιχωμάτωση βρίσκεται 0,20 m κάτω της τελικής στάθμης της επιφάνειας. Στη συνέχεια για τη βελτίωση των εδαφικών συνθηκών με τους επιθυμητούς μικροοργανισμούς διαστρώθηκαν οι χώροι φύτευσης με επιφανειακό χώμα αμμοαργιλώδους μηχανικής σύστασης από βάθος εκσκαφής όχι μεγαλύτερο των 0,50 m. Το χώμα αυτό προέρχεται από τις εκσκαφές για τη δημιουργία της Λίμνης, το οποίο αποθηκεύτηκε σε κατάλληλο χώρο στην περιοχή μελέτης και διαστρώθηκε όπως αναφέρεται παρακάτω. Στο επιφανειακό χώμα προστέθηκε 15% κατ όγκο κοπριά (ζωικό λίπασμα) πρόβεια ή αιγεία σε ποσοστό το πολύ 40% και έγινε έλεγχος του ph το οποίο θα πρέπει να είναι περίπου 7 (ουδέτερο). Η μείωση του ph επιτυγχάνεται με τη χρήση (S) θείου (θειάφι) ενώ η αύξηση σε περίπτωση όξινου υλικού με τη χρήση γύψου ή τριμμένου ασβεστόλιθου. Στο όξινο έδαφος χρειάστηκαν μόνο τα φυτικά αθροίσματα Maquis. 46 3.3 ΦΥΤΙΚΟ ΥΛΙΚΟ Όλο το φυτικό υλικό που χρησιμοποιήθηκε είναι υγιές, με πλούσιο ριζικό σύστημα, σε σχήμα ανάλογο με το φυτικό είδος και τον επιδιωκόμενο σκοπό χωρίς τραύματα, καρκινώματα, ασθένειες κατά την ανάπτυξη και γενικά κατάλληλο για το σκοπό που προοριζόταν. Όλες οι φυτεύσεις έγιναν σύμφωνα με τους κανόνες της τέχνης και της επιστήμης. 3.3.1 ΠΕΡΙΟΧΗ Arboretum 46

Στην έκταση αυτή αναπτύχθηκαν μεμονωμένα ή κατά συστάδες φυτών τα είδη των δένδρων που συντελούν τις φυτικές διαπλάσεις του Ν. Αττικής και αντέχουν σε χαμηλό υψόμετρο καθώς και τα σημαντικότερα καλλωπιστικά είδη δένδρων που κατά παράδοση χρησιμοποιούνται σε κήπους και πλατείες όπου ευδοκιμούν ικανοποιητικά. Ο τρόπος φύτευσης είναι πυκνός ή αραιός ώστε και άνεση παρατήρησης να έχει ο επισκέπτης και να δημιουργείται ένα σύνολο πρασίνου ευχάριστο και αρμονικό. Το έδαφος καλύπτεται στα περισσότερα σημεία του πάρκου από γρασίδι. Μερικά από τα είδη που χρησιμοποιήθηκαν για τη δημιουργία του Arboretum αναφέρονται παρακάτω, με έμφαση στον Πλάτανο (Platanus orientalis). 47 3.3.2 ΛΟΦΟΙ ΚΑΙ ΔΑΣΙΚΕΣ ΕΚΤΑΣΕΙΣ ΑΠΟ Pinus halepensis Το πιο κοινό δέντρο των αλσυλίων του Πάρκου μας είναι η Χαλέπιος Πεύκη. Οι βελόνες της είναι πολύ λεπτές και τα κουκουνάρια κρέμονται από τα κλαδιά από ένα μικρό "ποδίσκο". Είναι το δέντρο που κατάφερε να επιβιώσει χωρίς φροντίδα για πολλά χρόνια. Αυτό εξηγείται από το γεγονός ότι είναι "αυτόχθονο" φυτό που, ούτως ή άλλως, σχηματίζει δάση στην Αττική αλλά και σε πολλά ακόμη σημεία χαμηλού υψομέτρου της χώρας. Καλύπτει μεγάλο μέρος των λόφων του Πάρκου φιλοξενώντας στις συστάδες της πλήθος πουλιών, άλλα και άλλων ζώων όπως οι νυχτερίδες. Άλλα βελονοφόρα είδη καθώς και μικρά ξέφωτα με θάμνους συμπληρώνουν την εικόνα του δασικού οικοσυστήματος. 47

Η υφιστάμενη φύτευση του πάρκου συγκεντρώνεται στο άλσος και στις δεντροστοιχίες. Συγκεκριμένα, η νότια και ανατολική περιοχή του πάρκου καλύπτεται από πυκνό δάσος Χαλεπίου Πεύκης που ενώνεται με Κυπαρίσσια. Στη δυτική πλευρά του πάρκου της οδού Φυλής υπάρχει αλσύλλιο Ευκαλύπτων ενώ στα ανατολικά είναι έντονη η παρουσία Ελαιόδεντρων, Καλαμιών και Βάτων. Ο τρόπος φυτεύσεων στο χώρο και η διάταξη τους οριοθετούν χώρους, ακολουθούν άξονες τονίζοντας πορείες (Δεντροστοιχίες) δημιουργώντας και κατευθύνοντας φυγές στο χώρο. Ορίζουν τα οπτικά όρια στο χώρο ανάλογα με την πυκνότητα τους, το μέγεθος και την διαπερατότητά τους. Η τυπική φυσική χλωρίδα της ευρύτερης περιοχής ανήκει στην παρουσία Αγριελιάς, Κυπαρισσιού, Κουκουναριάς, Χαρουπιάς, Κουτσουπιάς και Σχίνου. Συγκεκριμένα στον βιότοπο του Σχίνου (Pistacia lentiscus), όψη του οποίου είναι η χαλέπιος Πεύκη, που συναντάται στους λόφους της περιοχής, καθώς και στον βιότοπο του Πουρναριόυ (Quercus coccifera). Αφορά τους δύο λόφους που ήδη υπήρχαν πεύκα συνολικής έκτασης 160 στρ. Οι δύο λόφοι που βρίσκονται Β και ΒΔ και που οι πευκώνες τους ήταν αρκετά υποβαθμισμένοι εμπλουτίσθηκαν με υπόροφο όπου μ αυτό τον τρόπο αναβαθμίστηκαν εξ αιτίας του εμβολιασμού που δέχθηκαν στο χώμα από τις συμπληρωματικές φυτεύσεις και από το πότισμα. Όλα τα δένδρα που φυτεύτηκαν είχαν ύψος μέχρι 1 μ. (δένδρα β κατηγορίας). 48 Ελάχιστα πεύκα φυτεύτηκαν σταδιακά μόνο όπου χρειαζόταν να αντικατασταθούν τα γερασμένα και κακόμορφα. Σε ορισμένα απ αυτά έγινε προσπάθεια να αναπτυχθούν στον κορμό τους αναρριχώμενα της Ελληνικής χλωρίδας όπως Periploca graeca (περιπλοκάς), το Smilax aspera(αρκουδόβατο), η Hedera helix (κισσός) κ.α. Ο τρόπος επέμβασης δεν ήτα ν ίδιος παντού αλλά κατά περιοχές και επαναλαμβανόμενος δημιούργησε σύνολα της φυσικής χλωρίδας της Αττικής αφήνοντας και κομμάτια αμιγούς Πεύκης Χαλεπίου. Οι προτεινόμενες επιμέρους περιοχές έχουν ως εξής : 48

49 3.3.9 ΑΝΘΩΝΕΣ ΑΡΩΜΑΤΙΚΑ ΦΥΤΑ Στη δυτική πλευρά και κατά μήκος της κυρίως λίμνης καθώς και στα νησάκια θα αναπτυχθούν ανθώνες και καλλιέργειες αρωματικών φυτών. Για τον τρόπο φύτευσης των περιοχών αυτών απαιτείται ειδική μελέτη και εξειδικευμένο προσωπικό σε ετήσια βάση για να επιτευχθεί ένα καλαίσθητο αποτέλεσμα από τομάρτιο εώς το Νοέμβριο. α. Για τους ανθώνες μπορούν να χρησιμοποιηθούν : 49

Θάμνοι και πόες πολυετείς Ετήσια (καλοκαιρινά & χειμερινά) Βολβοί-κόνδυλοιριζώματα Τριανταφυλλιά Αγήρατο Νάρκισσος Άλυσο Σκυλάκι Κάλλα Αστράκι Ζίννια Κάννα Γεράνι Κατηφές Ντάλια Γκαζάνια Βαλσαμίνη Γλαδίολος Κεράστιο Κόσμος Ίριδα Γκερμπέρα Πετούνια Φρέεζια Μενεξές Σάλβια Κρίνος Νούφαρο(λίμνη) Ωραίο φύλλο Τουλίπα Μπαμπακούλα Βιολέττα Υάκινθος Μαργαρίτα Εσχόλτσια Κυκλάμινο Γαρύφαλλο Πανσές Νεραγκούλα Καλέντουλα Ανεμώνη Μοσχομπίζελο Καπουτσίνος Γαρυφαλλάκι Χρυσάνθεμο 50 β. Για τα αρωματικά φυτά : Δενδρολίβανο Λουΐζα Λεβάντα Λεβαντίνη Αρμπαρόριζα Δυόσμος Φασκομηλιά Μαντζουράνα Γρασίδι (χλοοτάπητας) 50

Το γρασίδι αποτελείται από μίγμα σπόρων ανθεκτικό στο πάτημα και στις ασθένειες. Αναπτύχθηκε σε περιοχές γύρω από τη λίμνη, στις κύριες εισόδους, σε εκτάσεις που έπρεπε να αναδειχθούν διάφορες κατασκευές ή ειδικοί τρόποι φύτευσης. Η εγκατάστασή του έγινε με τις γνωστές μεθόδους. Ειδική μέριμνα δόθηκε στην οργανική λίπανση, την άρδευση, τη ζιζανιοκτονία και το κούρεμα. Η επιλογή του μίγματος δίνεται στην ευχέρεια του κατασκευαστή. Μπορεί να χρησιμοποιήσει τα κάτωθι: α. Agrostis tenuis 10% β. Festuca arandinacea 20% Festuca rubra 50% Festuca ovina 10% Festuca ovina 10% Festuca rubra genuine 50% Lolium parenne20% Cynodon dactylon (ermuda) 50% Poa pratensis 10% 51 3.3.10 ΆΛΣΗ ΚΗΠΟΙ Στα άλση και τους κήπους χρησιμοποιήθηκαν είδη φυτών που συνιστούν τις διαπλάσεις του Ν. Αττικής και καλλωπιστικά φυτά που ευδοκιμούν ικανοποιητικά. Ο τρόπος φύτευσης ήταν ελεύθερος και η αναλογία δένδρων θάμνων γρασιδιού κλπ. εξαρτήθηκε από τις επιλογές και την έμφαση που δόθηκε για θέα ή για πυκνό πράσινο, για ξέφωτα κ.α. επισημαίνεται ότι το γρασίδι δεν υπερβαίνει το 10% της συνολικής έκτασης. Τα δένδρα που φυτεύτηκαν είχαν ύψος από 1 μέτρο και άνω και αντίστοιχη κόμη (δένδρα α κατηγορίας). Άλση κήποι (αραιή φύτευση) Σ αυτή την περιοχή έγινε αραιή φύτευση κυρίως από δένδρα στις δενδροστοιχίες των διαδρόμων, στην περίφραξη και όπου αλλού θα βοηθηθεί λειτουργικά η ενότητα του Πάρκου. Φυτά περίφραξης του Πάρκου και Σέρες 51

Πρώτη επέμβαση από πλευράς πρασίνου είναι η περίφραξη του Πάρκου για την οριοθέτηση του αλλά και για τη σήμανσή του. Ήδη σε ορισμένα σημεία υπήρχε φυσικός φράχτης από κυπαρίσσια ορθόκλαδα ο οποίος επεκτάθηκε σε άλλες περιοχές της περιμέτρου. Ενδιάμεσα χρησιμοποιήθηκαν αναρριχώμενα σε απλούς φράχτες συρμάτινους. Αλλού και κύρια στις εισόδους καλαίσθητοι φράχτες (από σίδηρο ή άλλο υλικό) αφήνουν ανοίγματα για να διακρίνεται το εσωτερικό του Πάρκου. Σαν φυτά περίφραξης προτάθηκαν: 52 3.4 ΑΡΔΕΥΣΗ Ο τρόπος διάθεσης του νερού άρδευσης έγινε με τους εξής τρόπους: Εγκατάσταση pop ups (ανυψωμένοι εκτοξευτές) για το γρασίδι (qazon) Το σύστημα pop-ups είναι υπόγειο και εγκαταστάθηκε πριν από τη διάστρωση του κηπευτικού χώματος. Οι εκτοξευτές είναι ακτίνας 8-12 μ. Q= 350 lt/h και P= 3 bar. Τα 52

ειδικά υλικά συνδεσμολογίας και οι δευτερεύοντες αγωγοί συνυπολογίζονται στην αξία των pop-ups για να δίνεται η ευχέρεια στον κατασκευαστή να εφαρμόσει σωστό σύστημα άρδευσης. Με αυτό το σύστημα ποτίζεται το γρασίδι και το ½ των εκτάσεων των κήπων και αλσών. Εγκατάσταση σπρίνκλερς (εκτοξευτές κρουστικού τύπου) για το πότισμα ανθώνων και αρωματικών φυτών και ½ έκτασης άλση-κήποι Οι εκτοξευτές τοποθετούνται επιφανειακά σε ορθοστάτη ύψους 1 μέτρου από το έδαφος ενώ οι δευτερεύοντες αγωγοί είναι υπόγειοι. Είναι ακτίνας 12 μ. Q= 1,3 κ. μ./h και P= 3 bar. Κατά τ άλλα ισχύει ότι αναφέρθηκε για το γρασίδι. Επίσης, σε κάποια σημεία τοποθετήθηκαν springlers με R= 33μ. ΣΗΜΕΙΩΣΗ: Τα μεγέθη των τριών αναφερόμενων τρόπων άρδευσης είναι ενδεικτικά. Άρδευση δι αυλάκων Η περιοχή Arboretum, οι βιολογικές καλλιέργειες και η περιοχή Άλση κήποι αραιοί ποτίζονται με αύλακες. 53 3.5 ΠΑΝΙΔΑ Παλαιότερα από ότι φαίνεται από μαρτυρίες και ιστορικά κείμενα, το Λεκανοπέδιο ήταν πλούσιο σε θηράματα και άγρια ζώα. Αρχαίοι συγγραφείς όπως ο Παυσανίας, ο Θεόφραστος, και άλλοι αναφέρουν ότι υπήρχαν ποικιλίες πουλιών, όπως πέρδικες, κορυδαλλοί και άλλα. Τα οικοσυστήματα της περιοχής μελέτης είναι υποβαθμισμένα όσον αφορά στη δασοκάλυψή τους, με συνέπεια να μη προσφέρουν ενδιαιτήματα για πολλά είδη πανίδας. Η γειτνίαση επίσης της περιοχής με το πολεοδομικό συγκρότημα της πρωτεύουσας και η όχληση από τις διάφορες ανθρώπινες δραστηριότητες επιδρούν αρνητικά στην πανίδα. Παρόλα αυτά, παρατηρούνται αρκετά είδη πανίδας, ιδιαίτερα πτηνοπανίδας, γεγονός που υποδηλώνει την ανάγκη της ύπαρξης και ενίσχυση της βλάστησης ώστε να αναβαθμίζονται τα ενδιαιτήματα των διαφόρων ειδών. Σήμερα στην περιοχή μελέτης συναντάμε: 53

Είδος Επιστημονική Ονομασία 1 (Κοινός) Κύκνος Cygnus olor 2 (Ευρωπαϊκό) Σφυριχτάρι Anas penelope 54 3 Καπακλής Anas strepera 54

4 (Ευρωπαϊκό) Κιρκίρι Anas crecca 5 Πρασινοκέφαλη Πάπια Anas platyrhync hos 55 6 Ψαλίδα (του Βορρά) Anas acuta 55

7 (Ευρωπαϊκή) Σαρσέλα Anas querquedul a 8 (Ευρασιατική) Χουλιαρόπαπια Anas clypeata 56 9 Γκισάρι Aythya ferina 56

10 (Ευρωπαϊκή) Βαλτόπαπια Aythya nyroca 11 Νανοπρίστης Mergellus albellus 57 12 (Κοινό) Ορτύκι Coturnix coturnix 13 (Κοκκινόλαιμο) Νανοβουτηχτάρι Tachybaptu s ruficollis 57

14 Μαυροβουτηχτά ρι Podiceps nigricollis 15 (Ευρωπαϊκός) Κορμοράνος Phalacroco rax carbo 58 16 Αργυροπελεκάνο ς Pelecanus crispus 58

17 (Ευρασιατικός) Ήταυρος Botaurus stellaris 18 (Ευρωπαϊκός) Μικροτσικνιάς Ixobrychus minutus 59 59

19 (Κοινός) Νυχτοκόρακας Nycticorax nycticorax 60 20 (Ξανθός) Κρυπτοτσικνιάς Ardeola ralloides 60

21 (Κοινός) Λευκοτσικνιάς Egretta garzetta 22 Αργυροτσικνιάς Ardea alba 61 23 Σταχτοτσικνιάς Ardea cinerea 61

24 Πορφυροτσικνιά ς Ardea purpurea 62 25 Μαύρος Πελαργός 26 Λευκός Πελαργός Ciconia nigra Ciconia ciconia 27 (Ευρασιατική) Χαλκόκοτα Plegadis falcinellus 62

28 Καλαμόκιρκος Circus aeruginosu s 29 Λιβαδόκιρκος Circus pygargus 30 Διπλοσάϊνο Accipiter gentilis 63 31 (Κοινό) Ξεφτέρι Accipiter nisus 32 (Κοινή) Γερακίνα Buteo buteo 63

33 Αετογερακίνα Buteo rufinus 34 Γερακαετός Hieraaetus pennatus 35 Βραχοκιρκίνεζο Falco tinnunculus 36 (Ευρωπαϊκό) Μαυροκιρκίνεζο Falco vespertinus 37 Δεντρογέρακο Falco subbuteo 38 Μαυροπετρίτης Falco eleonorae 39 Πετρίτης Falco peregrinus 40 (Ευρωπαϊκή) Νεροκοτσέλα Rallus aquaticus 64 41 Στικτοπουλάδα Porzana porzana 42 Μικροπουλάδα Porzana parva 43 (Κοινή) Νερόκοτα 44 (Κοινή) Φαλαρίδα Gallinula chloropus Fulica atra 45 Καλαμοκανάς Himantopu s himantopus 46 Ποταμοσφυριχτ ής Charadrius dubius 64

47 (Κοινή) Νανοσκαλίδρα 48 Δρεπανοσκαλίδρ α Calidris minuta Calidris ferruginea 49 Λασποσκαλίδρα Calidris alpina 50 Μαχητής Philomachu s pugnax 51 (Κοινό) Μπεκατσίνι 52 (Ευρασιατική) Μπεκάτσα Gallinago gallinago Scolopax rusticola 53 (Ευρωπαϊκή) Λιμόζα Limosa limosa 54 Μαυρότρυγγας Tringa erythropus 65 55 Κοκκινοσκέλης Tringa totanus 56 Βαλτότρυγγας Tringa stagnatilis 57 Πρασινοσκέλης Tringa nebularia 58 Δασότρυγγας Tringa ochropus 59 Λασπότρυγγας Tringa glareola 60 Ακτίτης Actitis hypoleucos 65

61 Καστανοκέφαλο ς Γλάρος Chroicocep halus ridibundus 62 Νανόγλαρος Hydrocoloe us minutus 63 Μαυροκέφαλος Γλάρος Larus melanocep halus 64 Θυελλόγλαρος Larus canus 65 Ασημόγλαρος (της Μεσογείου) Larus michahellis 66 Μουστακογλάρο νο Chlidonias hybrida 67 Μαυρογλάρονο Chlidonias niger 66 68 Αργυρογλάρονο Chlidonias leucopterus 69 (Ευρασιατική) Δεκαοχτούρα 70 (Ευρωπαϊκό) Τρυγόνι 71 Πράσινος Παπαγάλος 72 (Ευρωπαϊκός) Κούκος Streptopeli a decaocto Streptopeli a turtur Psittacula krameri Cuculus canorus 73 Τυτώ Tyto alba 74 (Ευρωπαϊκός) Γκιώνης Otus scops 66

75 (Ευρωπαϊκή) Κουκουβάγια 76 (Ευρωπαϊκό) Γιδοβύζι Athene noctua Caprimulgu s europaeus 77 Βουνοσταχτάρα Apus melba 78 (Κοινή) Σταχτάρα Apus apus 79 Ωχροσταχτάρα Apus pallidus 80 (Ευρωπαϊκή) Αλκυόνη 81 (Ευρωπαϊκός) Μελισσοφάγος 82 (Ευρωπαϊκή) Χαλκοκουρούνα Alcedo atthis Merops apiaster Coracias garrulus 67 83 Τσαλαπετεινός Upupa epops 84 Στραβολαίμης Jynx torquilla 85 (Ευρωπαϊκή) Μικρογαλιάντρα Calandrella brachydact yla 86 Κατσουλιέρης Galerida cristata 87 Δεντροσταρήθρ α 88 (Κοινή) Σιταρήθρα Lullula arborea Alauda arvensis 67

89 Οχθοχελίδονο Riparia riparia 90 Σταβλοχελίδονο Hirundo rustica 91 Λευκοχελίδονο Delichon urbicum 92 Μιλτοχελίδονο Cecropis daurica 93 Ωχροκελάδα Anthus campestris 94 Δεντροκελάδα Anthus trivialis 95 Λιβαδοκελάδα Anthus pratensis 96 Κοκκινοκελάδα Anthus cervinus 68 97 Κιτρινοσουσουρ άδα 98 Σταχτοσουσουρ άδα 99 Λευκοσουσουρά δα 100 (Ευρωπαϊκός) Τρυποφράχτης 101 (Κοινός) Θαμνοψάλτης Motacilla flava Motacilla cinerea Motacilla alba Troglodytes troglodytes Prunella modularis 102 Κοκκινολαίμης Erithacus rubecula 68

103 (Κοινό) Αηδόνι Luscinia megarhync hos 104 Καρβουνιάρης Phoenicuru s ochruros 105 (Κοινός) Φοινίκουρος Phoenicuru s phoenicuru s 106 Καστανολαίμης Saxicola rubetra 107 (Ευρωπαϊκός) Μαυρολαίμης Saxicola torquatus 108 Σταχτοπετρόκλη ς Oenanthe oenanthe 109 Ασπροκωλίνα Oenanthe hispanica 69 110 (Κοινός) Κότσυφας Turdus merula 111 Κεδρότσιχλα Turdus pilaris 112 (Κοινή) Τσίχλα Turdus philomelos 113 Κοκκινότσιχλα Turdus iliacus 114 Γερακότσιχλα Turdus viscivorus 115 (Ευρωπαϊκό) Ψευταηδόνι Cettia cetti 69

116 Ψαθοποταμίδα Acrocephal us melanopog on 117 Σχοινοποταμίδα Acrocephal us schoenobae nus 118 Καλαμοποταμίδ α Acrocephal us scirpaceus 119 Βαλτοποταμίδα Acrocephal us palustris 120 Τσιχλοποταμίδα Acrocephal us arundinace us 70 121 Ωχροστριτσίδα Hippolais pallida 122 Μαυροσκούφης Sylvia atricapilla 123 Κηποτσιροβάκος Sylvia borin 124 Βουνοτσιροβάκο ς 125 Θαμνοτσιροβάκο ς 126 Κοκκινοτσιροβά κος 127 Μαυροτσιροβάκ ος Sylvia curruca Sylvia communis Sylvia cantillans Sylvia melanocep hala 70

128 Δασοφυλλοσκόπ ος 129 Δεντροφυλλοσκ όπος 130 Θαμνοφυλλοσκό πος 131 Χρυσοβασιλίσκο ς Phylloscopu s sibilatrix Phylloscopu s collybita Phylloscopu s trochilus Regulus regulus 132 Πυροβασιλίσκος Regulus ignicapilla 133 Σταχτομυγοχάφ της 134 Νανομυγοχάφτη ς 135 Κρικομυγοχάφτ ης 136 Μαυρομυγοχάφτ ης Muscicapa striata Ficedula parva Ficedula albicollis Ficedula hypoleuca 71 137 Αιγίθαλος Aegithalos caudatus 138 Γαλαζοπαπαδίτσ α Cyanistes caeruleus 139 Καλόγερος Parus major 140 Ελατοπαπαδίτσ α 141 Καμποδεντροβά της Periparus ater Certhia brachydact yla 71

142 Υφάντρα Remiz pendulinus 143 (Ευρωπαϊκός) Συκοφάγος Oriolus oriolus 144 Αετομάχος Lanius collurio 145 Σταχτοκεφαλάς Lanius minor 146 Κοκκινοκεφαλάς Lanius senator 147 (Ευρωπαϊκή) Κίσσα 148 (Κοινή) Καρακάξα 149 (Σταχτιά) Κουρούνα 150 (Ευρωπαϊκό) Ψαρόνι 151 Σπιτοσπουργίτη ς 152 Χωραφοσπουργί της 153 Δεντροσπουργίτ ης Garrulus glandarius Pica pica Corvus corone Sturnus vulgaris Passer domesticus Passer hispaniolen sis Passer montanus 72 154 (Κοινός) Σπίνος Fringilla coelebs 155 Χειμωνόσπινος Fringilla montifringi 72

lla 156 Σκαρθάκι Serinus serinus 157 (Ευρωπαϊκός) Φλώρος 158 (Κοινή) Καρδερίνα Carduelis chloris Carduelis carduelis 159 (Κοινό) Λούγαρο Carduelis spinus 160 (Κοινό) Φανέτο Carduelis cannabina 161 (Κοινός) Σταυρομύτης 162 (Ευρωπαϊκός) Κοκκοθραύστης Loxia curvirostra Coccothrau stes coccothrau stes 73 163 Σιρλοτσίχλονο Emberiza cirlus 164 Βουνοτσίχλονο Emberiza cia 165 (Μεγάλο) Καλαμοτσίχλονο Emberiza schoeniclus 166 Αμπελουργός Emberiza melanocep hala 167 Τσιφτάς Emberiza calandra 168 Νυφόπαπια Aix sponsa 73

169 Μανδαρίνος Aix galericulat a 170 Νυμφοειδής Κοκατίλος 171 Μιτροφόρος Αρατίνγκα 172 Ευπατρίδης Ψιττακίσκος 173 Φαιοκέφαλος της Σενεγάλης 174 Μελωδικό Παπαγαλάκι 175 Ινδικός Ασημομύτης 176 Ραβδωτός Υφαντής 177 Μαυροκέφαλος Υφαντής ΠΙΝΑΚΑΣ 3 Nymphicus hollandicus Aratinga mitrata Psittacula eupatria Poicephalus senegalus Melopsittac us undulatus Lonchura malabarica Ploceus manyar Ploceus melanocep halus 74 74

Θηλαστικά Λαγός Νυφίτσα Αλεπού Ερπετά Οχιά Νερόφιδα Σαύρες Έντομα Πλήθος εντόμων επιβλαβών και ωφέλιμων Ακάρεα Αράχνες Τετράνυχοι Σκορπιοί 75 4.0 ΑΒΙΟΤΙΚΟΙ ΠΑΡΑΓΟΝΤΕΣ 4.1 ΟΙ ΛΙΜΝΕΣ ΤΟΥ ΠΑΡΚΟΥ Οι έξι τεχνητές λίμνες που η μία υπερχειλίζει στην άλλη, αναδεικνύονται σε κυρίαρχο χαρακτηριστικό του τοπίου. Δημιουργήθηκαν σε μια θέση όπου προϋπήρχαν περιοδικοί νερόλακοι και σύντομα εποικίστηκαν από υδροχαρή φυτά, αλλά και αμφίβια (βατράχια και φρύνους), ενώ υδρόβια και παρυδάτια πουλιά γρήγορα ανακάλυψαν αυτή την όαση. Καθώς οι περισσότεροι υγρότοποι της Αττικής έχουν συρρικνωθεί ή εξαφανιστεί τα τελευταία χρόνια, οι λιμνούλες προσελκύουν τα πουλιά που έχουν ανάγκη το υγρό στοιχείο (υδρόβια, καλοβατικά, παρυδάτια, πουλιά των καλαμιώνων κ.ά.). Είναι μάλιστα οι πιο σημαντικές 75

συγκεντρώσεις νερού στο λεκανοπέδιο Αττικής (ιδιαίτερα μετά το πλήρη αφανισμό του φαληρικού δέλτα που σχημάτιζαν οι ποταμοί Ιλισσός και Κηφισός). Σήμερα, τροφοδοτούνται με νερό κυρίως από γεωτρήσεις καθώς και επιφανειακή απορροή. Σύμφωνα με μαρτυρίες των γεροντότερων, στην περιοχή φώλιαζαν πελαργοί μέχρι τα μέσα τουλάχιστον του 20ού αιώνα. Σήμερα, οι μικροί "υγρότοποι" του πάρκου φιλοξενούν πλήθος από υδρόβιους οργανισμούς. Ψάρια, ήμερες πάπιες και χήνες προστέθηκαν από τους υπεύθυνους του πάρκου. Όσο για τα νούφαρα μερίμνησε η ελληνική ορνιθολογική εταιρεία. Επίσης, πλωτές σχεδίες τοποθετήθηκαν στις λίμνες για να αυξηθούν οι ασφαλείς χώροι ξεκούρασης και φωλιάσματος για τα πουλιά, δημιουργώντας μικρές νησίδες άγριας ζωής. Δεδομένης της προ οικιστκής ανάπτυξης και μορφολογίας της περιοχής (λίμνης Λιοσίων, ρέματα, ρυάκια) δηλαδή των ιδιαίτερων σταθμικών συνθηκών διακρίνονται τύποι παροχθίων διαπλάσεων μεσογειακής βλάστησης, χαρακτηριζόμενοι από την παρουσία της λυγαριάς (vitex agnus- castus), της πικροδάφνης (nerium oleander), του πλάτανου (platanus orientalis), του σκλήθρου (alnus glutinosa), της φτελιάς (ulmus campestris) κ.α. Τα φυτά των υγρότοπων: δεσμεύουν την ηλιακή ενέργεια και παράγουν βιομάζα αρκετή για να τραφούν τα φυτοφάγα είδη ζώων 76 συγκρατούν τα πρανή και μειώνουν τη διάβρωση παρέχουν κατάλληλες θέσεις σε πολλά είδη ζώων, για να τραφούν, να αναπαραχθούν, να αναπαυθούν ή να προστατευθούν Με βασικό συστατικό τους το "ζωογόνο" νερό, οι υγρότοποι είναι σημαντικοί βιότοποι για πολλά είδη ζώων και φυτών και προσελκύουν τα πουλιά που έχουν ανάγκη το υγρό στοιχείο. 4.2 ΚΛΙΜΑΤΙΚΕΣ ΚΑΙ ΜΕΤΕΩΡΟΛΟΓΙΚΕΣ ΣΥΝΘΗΚΕΣ Για την περιγραφή των κλιματικών συνθηκών χρησιμοποιήθηκαν δεδομένα του Μετεωρολογικού Σταθμού Ελευσίνας (υψόμετρο σταθμού 30μ.). Ο Μετεωρολογικός Σταθμός Ελευσίνας επιλέχθηκε ώστε η περιοχή μελέτης και ο σταθμός να βρίσκονται στο ίδιο περίπου 76

γεωγραφικό πλάτος, στη μικρότερη δυνατή απόσταση (5 χλμ. περίπου) και να επικρατούν παρόμοιες κλιματικές συνθήκες. Από τα κλιματικά στοιχεία του Μετεωρολογικού Σταθμού Ελευσίνας παρατηρούμε τα εξής: Το κλίμα της περιοχής μελέτης είναι μεσογειακού τύπου με υγρό και ήπιο χειμώνα και θερμόξηρό καλοκαίρι. Η μέση θερμοκρασία του αέρα κυμαίνεται από 9,2 ως 28,6 C τους μήνες Ιανουάριος και Ιούλιος, αντίστοιχα. Η μέση σχετική υγρασία του αέρα ελαττώνεται σημαντικά από 73.3% τον υγρότερο μήνα (Δεκέμβριο) σε 42,8% τον ξηρότερο και θερμότερο μήνα (Ιούλιος), αντίστοιχα. Οι ετήσιες βροχοπτώσεις κυμαίνονται κατά μέσο όρο στα 372,9mm. Το κλίμα μπορεί γενικά να χαρακτηριστεί ευνοϊκό για την ανάπτυξη «ξηροφυτικής» μεσογειακής βλάστησης. Παρά το γεγονός της ύπαρξης περισσοτέρων των τεσσάρων ξηρών μηνών κατά τη θερινή περίοδο, η μικρή σχετική απόσταση από τη θάλασσα τείνει να εξομαλύνει τις ακραίες κλιματικές συνθήκες. Η περιοχή ανήκει στην κατηγορία του έντονου θερμομεσογειακού κλίματος, Δηλαδή ήπιος χειμώνας, πολύ ξηρό καλοκαίρι και με υψηλές μέσες ετήσιες θερμοκρασίες. Οι βροχοπτώσεις σημειώνονται κυρίως το χειμώνα, την άνοιξη και το φθινόπωρο ενώ είναι περιορισμένες ως μηδαμινές τη θερινή περίοδο. Η περίοδος ξηρασίας διαρκεί 4-6 μήνες. Το κλίμα εμφανίζεται ως: Α. Πολύ ψυχρό για 47 ημέρες στη διάρκεια του έτους Β. Ψυχρό για 88 ημέρες στη διάρκεια του έτους Γ. Ήπια ψυχρό για 39 ημέρες στη διάρκεια του έτους Δ. Ήπια θερμό για 28 ημέρες στη διάρκεια του έτους Ε. Θερμό για 53 ημέρες στη διάρκεια του έτους ΣΤ. Πολύ θερμό για 73 ημέρες στ διάρκεια του έτους. 77 77

4.3 ΓΕΩΛΟΓΙΚΕΣ, ΠΕΤΡΟΓΡΑΦΙΚΕΣ, ΕΔΑΦΟΛΟΓΙΚΕΣ ΣΥΝΘΗΚΕΣ Σύμφωνα με τον εδαφολογικό χάρτη του Ινστιτούτου Γεωλογικών και Μεταλλευτικών Ερευνών (Ι.Γ.Μ.Ε)- (Φύλλο χάρτη ΑΘΗΝΑΙ- ΕΛΕΥΣΙΣ κλ. 1:50.000), η περιοχή εδράζεται σε ασβεστόλιθους, δολομιτικούς ασβεστόλιθους και δολομίτες (ανοικτότεροι, μερικές φορές σκοτεινότεροι και κατά θέσεις άστρωτοι, έντονα κατακερματισμένοι, μκροκρυσταλλικοί και κατά θέσεις πολύ κρυσταλλικοί). Στη βάση τους είναι τοπικά λεπτοστρωματώδεις και έχουν χρώμα τεφρόμαυρο ή κόκκινο. Το έδαφος είναι αβαθές, πετρώδες με λιγοστή οργανική ουσία, αργιλώδους υφής και ελαφριάς όξινης αντίδρασης. Επίσης, κατά θέσεις παρατηρούνται αρόζες. Γραουβάκες και αργιλικοί σχιστόλιθοι σε εναλλαγή με φυλλίτες και χαλαζιακά κροκαλοπαγή κατά θέσεις. 5.0 ΑΝΘΡΩΠΟΓΕΝΕΣ ΠΕΡΙΒΑΛΛΟΝ ΠΑΡΚΟΥ 5.1 ΚΟΙΝΩΝΙΚΑ ΚΑΙ ΟΙΚΟΝΟΜΙΚΑ ΣΤΟΙΧΕΙΑ Οι όμηροι Δήμοι του αγροκτήματος Πύργος Βασιλλίσης είναι οι Δήμοι των Αγίων Αναργύρων, του Ίλιον και του Καματερού. Η δραστηριότητα όμως η οποία πρόκειται να εγκατασταθεί στο αγρόκτημα δε θα έχει μόνο τοπική εμβέλεια, αλλά πολύ ευρύτερη. Παραλλήλως όμως είναι ευνόητο ότι το μεγαλύτερο ποσοστό των μελλοντικών χρηστών θα προέρχεται κατά σειρά προτεραιότητας από τους κατοίκους των γύρω Δήμων, του δυτικού Λεκανοπεδίου και της Αττικής γενικότερα. Για το λόγο αυτό παρουσιάζονται στη συνέχεια κοινωνικοοικονομικά στοιχεία, που συσχετίζονται με ευρύτερες ενότητες αναφοράς, όπως είναι η Δυτική Αττική και η Περιφέρεια της Πρωτεύουσας. Τα στοιχεία που χρησιμοποιούνται προέρχονται από: -την Εθνική Στατιστική Υπηρεσία Ελλάδος (ΕΣΥΕ) και το Εθνικό Κέντρο Κοινωνικών Ερευνών (ΕΚΚΕ) -τη μελέτη του Αναπτυξιακού Συνδέσμου Δυτικής Αθήνας (ΑΣΔΑ) Ειδικό Αναπτυξιακό Πρόγραμμα 1994-1999 78 78

-την πρώτη φάση της μελέτης Βιωσιμότητας και Φορέα Διαχείρισης του Πάρκου Περιβαλλοντικής Ευαισθητοποίησης Αντώνης Τρίτσης, που εκπονείται από την Εταιρία Μέθοδοι. 5.2 ΤΕΧΝΙΚΕΣ ΥΠΟΔΟΜΕΣ Ύδρευση Η υδροδότηση των κτιρίων έγινε από το κεντρικό δίκτυο ύδρευσης του πάρκου. Η εγκατάσταση ύδρευσης κάθε κτιρίου αφορά στην εξυπηρέτηση των υδραυλικών υποδοχέων (νιπτήρες, λεκάνες, W.C., κλπ.) με κρύο και ζεστό νερό. Η εγκατάσταση αρχίζει από το σημείο σύνδεσης του δικτύου με το κεντρικό δίκτυο ύδρευσης του πάρκου και αποτελείται από τους υδραυλικούς υποδοχείς εντός των κτιρίων και το δίκτυο εξυπηρέτησής τους. Άρδευση Η διάρκεια και η συχνότητα άρδευσης εξαρτάται από το είδος και το μέγεθος του φυτού, από τη σύσταση του εδάφους (άργιλος, άμμος, πηλός) από την εποχή (το χειμώνα που τα φυτά βρίσκονται σε λήθαργο απαιτούν λιγότερες ποσότητες νερού από ότι το καλοκαίρι) και από τις επικρατούσες καιρικές συνθήκες (θερμοκρασία, άνεμος, ηλιοφάνεια κ.α.). 79 Ο ετήσιος αριθμός αρδεύσεων εξαρτάται από τις υδροθερμικές και τις γεωεδαφικές συνθήκες που επικρατούν στην περιοχή του Πάρκου. Ο αριθμός των επαναλήψεων στο σύνολο του είναι επαρκής για να αντιμετωπίσει ακόμα και δυσμενείς καιρικές συνθήκες. Σε κάθε άρδευση θα παρέχονται τουλάχιστον 10 lit. νερού σε κάθε φυτό. Το πότισμα των φυτών θα γίνεται με βυτιοφόρο αυτοκίνητο με ποσότητα τουλάχιστον 10 lit ανά φυτό για τρία (3) χρόνια. Σύμφωνα με τα δεδομένα των προτεινόμενων φυτεύσεων, η άρδευση των φυτών θα απαιτήσει 80.000 λίτρα / έτος για ένα έτος συντήρησης. Η ποσότητα αυτή υπολογίστηκε για το σύνολο των φυτών (1.000 τεμ.) με την παραδοχή ότι θα γίνονται αρδεύσεις 2 φορές το μήνα για 4 μήνες το χρόνο (Ιούνιο- Σεπτέμβριο) με 10 lit. ανά φυτό γι κάθε άρδευση. Συγκεκριμένα, στην περιοχή του Πάρκου, καθώς και στις όμορες εκτάσεις, υπάρχουν τα παρακάτω αρδευτικά έργα και έχουν γίνει παρακάτω έρευνες για την εξεύρεση νερού : 79

Αρδευτικά Έργα (α) Μέσα στην περιοχή του πάρκου αρδεύεται σήμερα με επιφανειακή άρδευση (αυλάκια) μια ζώνη, μεταξύ των γραμμών ΟΣΕ, του ορίου του κτήματος Σερπιέρη και κάτω από τα κτίρια του Εθνικού Ιδρύματος Νεότητας (Ε.Ι.Ν.), έκτασης περίπου 250 στρεμμάτων φυτεμένη με φιστικιές. Το νερό αντλείται από πηγάδι, διαμέτρου 3 περίπου μέτρων, το οποίο βρίσκεται μέσα σε οικόπεδο του Ε.Ι.Ν. δίπλα στο ρέμα Λιοσίων στην περιοχή Γεροβούνι, έναντι των γραμμών Ο.Σ.Ε. Με υπόγειο αγωγό βαρύτητας διαμέτρου Φ250 χλσ. από τσιμεντοσωλήνα, ο οποίος ακολουθεί τη διαδρομή δίπλα στο ρέμα και στη συνέχεια δίπλα στις γραμμές ΟΣΕ, συνολικού μήκους 1.700 μέτρων περίπου, εκβάλει στην επιφάνεια του εδάφους στο ύψος του δρόμου της εισόδου του Εθνικού Ιδρύματος Νεότητας. Με μέτρηση βάθους του νερού μέσα στο σωλήνα που έγινε πρόσφατα και σε συνδυασμό με τη μέση κλίση του αγωγού, εκτιμάται η παροχή του σε 5 ως 10 m3/h. Σύμφωνα με τις εκτιμήσεις του αρμόδιου για το πότισμα υπαλλήλου του Ε.Ι.Ν. η παροχή εμφανίζει συνεχή σταδιακή μείωση τα τελευταία χρόνια. (β) Οι καλλιέργειες μέσα στο όμορο προς ανατολάς κτήμα Σερπιέρη ποτίζονται από τρία πηγάδια, τα δύο μέσα στο κτήμα και το τρίτο πίσω από το εργοστάσιο ΧΡΟΝΑΙΟΣ, σε απόσταση 600μέτρων ανάντη των κτιρίων του Πύργου. Τα πηγάδια αυτά είναι κτιστά, έχουν διάμετρο 3,00 ως 3,50μέτρα, βάθος 8,00 ως 8,50μέτρα, βάθος νερού περίπου 4,00μέτρα και διάμετρο αγωγού εξόδου Φ=2. Η παροχή τους για ταχύτητα 1,00μ./δλ εκτιμάται σε 10m3/h. περίπου, αλλά τα τελευταία χρόνια τα πηγάδια στερεύουν μετά από τις 3 ως 4 ώρες άντλησης και ξαναγεμίζουν μετά από αρκετές ώρες. Δηλαδή αποδίδουν νερό περίπου 8 ώρες την ημέρα (80 m3 την ημέρα το κάθε πηγάδι). Και στα πηγάδια η παροχή εμφανίζει συνεχή σταδιακή μείωση τα τελευταία χρόνια. Σημειώνουμε ότι τα πηγάδια αυτά είναι ανοιγμένα πάνω στη κοίτη παλιού ρέματος της περιοχής, με διαδρομή προς τα ανατολικά και παράλληλα στη λεωφόρο Δημοκρατίας σε απόσταση 100 μέτρων περίπου. (γ) Στο όμορο προς τα βόρεια Ίδρυμα ΘΕΟΤΟΚΟΣ έχει κατασκευαστεί, μετά από υδρογεωλογική μελέτη της εταιρείας ΓΕΩΦΥΣΙΚΗ Ε. Ε. το 1977, ένα πηγάδι κτιστό βάθους 45μέτρων και διαμέτρου 3,00 μέτρων, που προορίζονται για την άρδευση του περιβάλλοντα χώρου. Η παροχή του είναι της τάξης των 5 m3/h. (δ) Στη βόρεια πλευρά του Πάρκου, όπου υπάρχει μικρή εγκατάσταση Προσκόπων, είχε κατασκευαστεί κτιστό πηγάδι διαμέτρου 1,50 μέτρου και βάθους 20 μέτρων περίπου. Ο 80 80

Αναπυξιακός Σύνδεσμος Δυτικής Αθήνας (ΑΣΔΑ) πραγματοποίησε δενδροφύτευση μίας περιορισμένης ζώνης γύρω από το μικρό ανοιχτό αμφιθέατρο και για τις ανάγκες του ποτίσματος κατασκευάστηκε ένα μικρό αντλιοστάσιο με οικισμό, που θα αντλεί από το πηγάδι. Υδρολογικές Έρευνες (α) Στα πλαίσια της πραγματοποίησης του Πάρκου, ο Οργανισμός Αθήνας ανέθεσε στην εταιρεία ΥΔΡΟΕΡΕΥΝΑ Α.Ε. το 1991 την εκπόνηση υδρογεωλογικής και την εκτέλεση ερευνητικών γεωτρήσεων στην περιοχή του. -Σε Α φάση έγινε η υδρογεωλογική αναγνώριση- χαρτογράφηση. -Σε Β φάση έγινα δύο ερευνητικές γεωτρήσεις στις θέσεις που προσδιορίστηκαν στην Ά φάση. -Σε Γ φάση έγινε η ερευνητική γεώτρηση Γ2 παραγωγική, βάθους 156,00μ. και διαμέτρου Φ=15, σωληνώθηκε σε βάθος 155,68μ. με γαλβανισμένη εν θερμό σωλήνα διαμέτρου Φ=8, με γεφυρωτά φίλτρα σχισμής 2χλς στα τμήματα των υδροφόρων στρωμάτων, και εξωτερικά του σωλήνα τοποθετήθηκε χαλικόφιλτρο και πιεζόμετρο Φ=1. Η παροχή εκμετάλλευσης υπολογίσθηκε σε 4,8 m3/h., με πτώση στάθμης 80 μέτρων και βάθος τοποθέτησης αντλίας 133 μέτρα. (β) Προκειμένου να διερευνηθούν σε μεγαλύτερο βάθος οι υδρογεωλογικές συνθήκες της περιοχής του Πάρκου, ο Οργανισμός Αθήνας ανέθεσε στο ΙΓΜΕ το 1994 Υδρογεωλογική Έρευνα και Μελέτη Περιοχής Πύργου Βασιλίσσης. Προϊόντα αυτής της μελέτης προβλέπονταν αρχικά η πλήρης διερεύνηση και καταγραφή των υδρογεωλογικών δεδομένων της ευρύτερης περιοχής του Πάρκου. Επειδή όμως αποδείχτηκε ότι το υδρολογικό περιβάλλον της περιοχής δεν έχει τις προϋποθέσεις, με τις δομικές και λειτουργικές του συνθήκες και με τους υδατικούς του πόρους, να ικανοποιήσει τις ανάγκες του Πάρκου σε νερό, που είχαν ήδη καθοριστεί σε 60,0 m3/h, η ανάλυση περιορίστηκε σε όσα η φυσική πραγματικότητα του χώρου προσφέρει. Κατασκευάστηκαν Γεωλογικός και Υδρολιθολογικός χάρτης της περιοχής και πραγματοποιήθηκαν τρεις γεωτρήσεις και ανάλογος αριθμός αντλητικών δοκιμασιών. 81 81

Η πρώτη γεώτρηση (Γ1), πραγματοποιήθηκε σε απόσταση 4χλμ. περίπου, βόρεια από το Πάρκο και ανορύχθηκε μέχρι βάθους 177,0μέτρων. Είναι διαμπερής, κρητιδικού ασβεστόλιθου, δολομίτου - παλαιοζωικού. Εκτιμώμενη παροχή μικρότερη των 2 m3/h. Η δεύτερη γεώτρηση (Γ5) πραγματοποιήθηκε σε απόσταση περίπου 600,0 μέτρων, βόρεια από το Πάρκο, δυτικά της οδού Δημοκρατίας και ανορύχθηκε σε βάθος 145,0 μέτρων, ολοσχερώς εντός του κοκκώδους σχηματισμού. Απέδωσε περίπου 3 μ3/h. Η τρίτη γεώτρηση (Γ6), πραγματοποιήθηκε σε απόσταση 600,0μ. περίπου, βορειοδυτικά του πάρκου και ανορύχθηκε μέχρι βάθους 252,0μ., ολοσχερώς εντός ανθρακικής μάζας, ασβεστόλιθων, δολομιτικών ασβεστόλιθων, δολομιτών του κατώτερου μεσοζωικού νεοπαλαιοζωικού. Απέβη αρνητική. Μετά τη μη ικανοποιητική έκβαση του γεωτρητικού ελέγχου έγινε έλεγχος της φρεάτιας υδροφορίας και του νεογενούς. Γενικά στα τρία φρέατα που ελέγθηκαν, η επαναφορά της στάθμης γίνεται βραδύτατα και από τη λειτουργία της αναπλήρωσης καταδεικνύεται η ανεπάρκεια του υδροφορέα να ικανοποιήσει την αποθηκευτικότητα των φρεάτων. (γ) Ο Αναπτυξιακός Σύλλογος Δυτικής Αθήνας (ΑΣΔΑ), στα πλαίσια αναδάσωσης του Ποικίλου Όρους ανέθεσε το 1990 στον γεωλόγο Μιχάλη Λιονή την εκπόνηση της Υδρογεωλογικής μελέτης της ομώνυμης περιοχής. Κατά την εκπόνηση της μελέτης εκτελέστηκαν γεωλογικές, γεωφυσικές και υδροτεχνικές έρευνες, κατασκευάστηκαν 4 ερευνητικές γεωτρήσεις και 5 υδρογεωτρήσεις και εκτελέστηκαν πειραματικές αντλήσεις. Από τις υδρογεωτρήσεις αυτές, η υπ αριθμόν 2, που εκτελέστηκε στο γήπεδο Ζοφριάς των Άνω Λιοσίων, είναι η πλησιέστερη στο Πάρκο (απέχει απόσταση περίπου 10χλμ. επί της λεωφόρου Χασιάς) και έχει ενδιαφέρον για την υδροδότηση του. Για τη δυνατότητα χρήσης μέρους του νερού της υπόψη γεώτρησης ΥΠ2 για το πάρκο έχει γίνει σχετική αίτηση από τον Οργανισμό Αθήνας (αρ. πρωτ. 6100/5-11-91) προς τον ΑΣΔΑ, ο οποίος με το αρ. πρωτ. 966/11-11-91 έγγραφό του συμφωνεί, με τη προϋπόθεση της ενεργού οικονομικής χρηματοδότησης στην εκπόνηση σχετικής μελέτης, στην οποία θα αντιμετωπίζεται μεταξύ των άλλων και το θέμα των ειδικών αντλητικών δοκιμασιών, που αναφέρθηκαν στην προηγούμενη παράγραφο. (δ) Κατά τις εργασίες εκσκαφής των λιμνών, στα πρανή και στο πυθμένα τους, σε βάθος της τάξης των 5 μέτρων, συναντήθηκαν υδροφόρες ενστρώσεις, που στη διάρκεια του χειμώνα 1994-82 82

1995, γέμισαν (με τη βοήθεια των επιφανειακών απορροών) τις λίμνες με νερό. Τα νέα υδρολογικά δεδομένα επιβεβαιώθηκαν από τη σχετική Υδρογεωλογική έρευνα στην περιοχή των κατασκευαζόμενων λιμνών του πάρκου Αντώνης Τρίτσης, που συνέταξε τον Αύγουστο του 1994 ο γεωλόγος Α.Γ. Δούνας, για λογαριασμό του Ανάδοχου εργολάβου. Εκτιμάται ότι σε ετήσια βάση, η ποσότητα νερού, που θα εκρέει από τον πυθμένα και τα πρανή των λιμνών, θα είναι της τάξεως των 35.000 m3, ποσότητα διόλου ευκαταφρόνητη, εάν συνδυαστεί με τη διαπιστωθείσα λειψυδρία των βαθέων οριζόντων. 6.0 ΥΠΑΡΧΟΥΣΕΣ ΕΓΚΑΤΑΣΤΑΣΕΙΣ (ΚΤΙΡΙΑ) Το κεντρικό ιστορικό τετράγωνο του Πάρκου, με τους στάβλους του Όθωνα και τον Πύργο Βασιλίσσης, διαπερνά ο σημαντικός άξονας κυκλοφορίας από ανατολικά προς δυτικά. Το ανατολικό τμήμα του άξονα και του τετραγώνου μαζί με τον Πύργο δε βρίσκονται στην ιδιοκτησία του ελληνικού Δημοσίου. Το δυτικό τμήμα του αντιθέτως, ήδη διαμορφωμένο με χαρακτήρα, συγκροτεί την κύρια πύλη εισόδου του Πάρκου από την οδό Φυλής, στη θέση ακριβώς όπου προτείνεται να χωροθετηθεί, με ειδική διαμόρφωση, ο τερματικός σταθμός κορμού των λεωφορείων και όπου δημιουργείται χώρος στάθμευσης Ι.Χ. αυτοκίνητων και τουριστικών λεωφορείων. Ο δεύτερος άξονας αναφοράς- προσπέλασης του Πάρκου συγκροτείται από την αλέα των κυπαρισσιών, από το κεντρικό τετράγωνο και τον Πύργο Βασιλίσσης που κινείται με κατεύθυνση ΒΑ-ΝΔ προς την οδό Φυλής. Η δεύτερη δυτική είσοδος του πάρκου, συνδυασμένη με μικρό χώρο στάθμευσης. Η ανατολική πρόσβαση του πάρκου, από την οδό Δημοκρατίας, κινείται υποχρεωτικά βόρεια από το κεντρικό τετράγωνο και με κατεύθυνση παράλληλη προς τη μία πλευρά του. Η ακριβής θέση του άξονα έχει επιλεγεί ώστε να συνδυάζεται με τη προβλεπόμενη από το Ρυμοτομικό Σχέδιο πλατεία ανατολικά της εισόδου, στην οδό Φαιστού, ακριβώς στο σημείο όπου είναι ο προαστιακός σιδηροδρομικός σταθμός. 83 83

Η σύνδεση των τριών αξόνων αναφοράς με τον τέταρτο, δε μπορεί παρά να ακολουθεί παράλληλα το δυτικό μέτωπο του τετραγώνου, όπου και οι παραδοσιακές κτιριακές εγκαταστάσεις, το υποστατικό του Όθωνα και οι αποθήκες. Το νερό, κύριο συνδετικό δίκτυο αναφοράς του Πάρκου, κινείται από Βόρεια προς Νότια, ανάμεσα στους δύο λόφους, ακριβώς στη συμβολή των υδάτων της λεκάνης απορροής, με συνεχώς μεταβαλλόμενα επίπεδα και μορφολογικά χαρακτηριστικά. Από το φυσικό χώρο, τον οποίο υπομνηματίζει η μορφή των επάνω λιμνών, οδηγείται ο περιπατητής ολοένα σε πιο κατασκευασμένο αστικό χώρο, στο κανάλι και στη μικρότερη λίμνη. Οι εγκαταστάσεις του σιδηροδρομικού δικτύου το οποίο διασχίζει το πάρκο από το Βορρά προς το Νότο ώστε να προβάλλονται και να αναδεικνύονται στον επιβάτη του οι λειτουργικές ενότητες και τα χαρακτηριστικά του χώρου. Ωστόσο, δεν λειτουργεί κάποιο βαγόνι περιήγησης. Οι τέσσερις σταθμοί του έχουν χωροθετηθεί σε περιοχές με εντατική και διακεκριμένη δραστηριότητα ώστε να μπορεί να παραλάβει και το ρόλο του μεταφορικού μέσου. Στην τομή των δύο σημαντικών αξόνων κυκλοφορίας, στα κτίρια του ιστορικού παραδοσιακού κεντρικού τετραγώνου, που ανήκουν στην έκταση του Πάρκου, γύρω από το αίθριο, χωροθετείται το Κέντρο Περιβάλλοντος και Επιστημών, θέμα το οποίο από μόνο του συνδέει το ιστορικό παρελθόν με το ιστορικό παρόν και την προοπτική του μέλλοντος. Ως εκ τούτου, είναι απόλυτη ανάγκη να αποκατασταθεί και να είναι επισκέψιμο από τους περιπατητές του Πάρκου όλο το ιστορικό τετράγωνο, με τα κτίρια του Πύργου και την αλέα με τα κυπαρίσσια. Συνεχίζοντας την πορεία προς Β, στον κύριο άξονα πεζών, οργανώνεται το δεύτερο αίθριο με την παλιά αποθήκη, σε κτίριο για χρήση της Γενικής Γραμματείας Νέας Γενιάς, βρεφικό σταθμό και σταθμό πρώτων βοηθειών. Στον ενδιάμεσο χώρο αποκαθίστανται των μετωπιαίων κτιρίων ιδιοκτησίας Σερπιέρη και έτσι στην ουσία έχει προβληθεί, με την ένταση που απαιτείται, η μια όψη του τετραγώνου. Όλες οι υπόλοιπες λειτουργίες οργανώνονται με τρόπο που να μπορεί ο περιπατητής να τις επισκεφθεί σε συνεχή πορεία. 84 84

Εικόνα 25 Εικόνα 26 Εικόνα 27 Εικόνα 28 Εικόνα 29 Εικόνα 30 85 Εικόνα 31 Εικόνα 32 Εικόνα33 Εικόνα 34 Εικόνα 3 Εικόνα 36 85

Εικόνα 4 Εικόνα 38 7.0 ΧΑΡΑΚΤΗΡΙΣΤΙΚΑ ΣΗΜΕΙΑ ΤΟΥ ΠΑΡΚΟΥ 7.1 ΠΑΡΑΧΩΡΗΘΕΙΣΕΣ ΕΚΤΑΣΕΙΣ : ΚΑΦΕΤΕΡΙΑ 86 Η καφετέρια αποτελεί ένα από τα χαρακτηριστικά σημεία του πάρκου, βρίσκεται στο κέντρο του πάρκου και είναι ένας πόλος έλξης για τους επισκέπτες. Έχει θέση θέας προς την λίμνη και σίγουρα αποτελεί σημείο στάσης και ξεκούρασης για πολλούς επισκέπτες. 86

ΦΥΤΩΡΙΟ ΔΗΜΟΥ ΙΛΙΟΥ 87 Λειτουργεί στο εσωτερικό του πάρκου από το Δήμο Ιλίου και παράγει νεαρά φυτάρια για το πάρκο και αλλά και για τον Δήμο Ιλίου. Καθώς επίσης γίνεται και κομποστοποίηση. 87

ΓΗΠΕΔΑ 88 Τα γήπεδα που υπάρχουν στο πάρκο τα χρησιμοποιεί ο Δήμος Αγίων Αναργύρων. Είναι επισκέψιμα και αποτελούν 88 για το πάρκο ακόμα ένα πόλο έλξης για τα παιδιά.

ΓΥΜΑΣΤΗΡΙΟ 89 89

ΑΘΛΟΠΑΙΔΕΙΕΣ ΑΛΛΟΔΑΠΩΝ 90 Οι αθλοπαιδείες αλλοδαπών έχουν παρατηρηθεί σε ένα ανοιχτό χώρο του πάρκου όπου μπορούν και τοποθετούν τα αντικείμενα που χρειάζονται,δημιουργώντας έτσι μια δική τους δραστηριότητα αναψυχής στο πάρκο. 90

ΛΙΜΝΕΣ 91 Οι λίμνες είναι τρείς και είναι από τα πιο χαρακτηριστικά σημεία του πάρκου. Είναι τεχνητές και δημιουργήθηκαν από την αρχή της ανάπλασης του πάρκου. Το νερό, κύριο συνδετικό δίκτυο αναφοράς του πάρκου, κινείται Β προς Ν, ανάμεσα στους δύο λόφους, ακριβώς από στη συμβολή των υδάτων της λεκάνης απορροής, με συνεχώς μεταβαλλόμενα επίπεδα και μορφολογικά χαρακτηριστικά. 91

ΝATURA SHOP 92 92

Το natura shop λειτουργεί στο Πάρκο Α. Τρίτσης και με την εύκολη πρόσβασή του απευθύνεται σε όλους τους κατοίκους της Αττικής. Δημιουργήθηκε στο πλαίσιο της κοινοτικής πρωτοβουλίας EQUAL με τη διαμόρφωση των παλιών βασιλικών στάβλων στο κέντρο του Πάρκου. Οι εγκαταστάσεις φιλοξενούν δεκαπέντε νέες επιχειρήσεις και ένα παραδοσιακό καφενείο με μια μεγάλη ποικιλία βιολογικών και παραδοσιακών προϊόντων. Εκτός από προϊόντα εξαιρετικής ποιότητας, ο χώρος προσφέρει μαθήματα καταναλωτικής συμπεριφοράς με τη βοήθεια μόνιμης σχετικής φωτογραφικής έκθεσης, αλλά και προγράμματα περιβαλλοντικής εκπαίδευσης για τα παιδιά. Επιπλέον, διοργανώνονται εκδηλώσεις, όπως ημερίδες περιβαλλοντικής ευαισθητοποίησης, εκθέσεις, θεατρικές και μουσικοχορευτικές παραστάσεις καθώς και άλλα δρώμενα για το περιβάλλον και τον πολιτισμό. Η Ελληνική Ορνιθολογική Εταιρεία λειτουργεί στο χώρο του natura shop περίπτερο ενημέρωσης, στο οποίο ο επισκέπτης μπορεί να ενημερωθεί για τις δράσεις της, τα προγράμματα εθελοντικής εργασίας, να προμηθευτεί ενημερωτικό υλικό και τις εκδόσεις της ΕΟΕ καθώς και να παρακολουθήσει ενημερωτικές προβολές. 93 93

ΟΡΝΙΘΟΛΟΓΙΚΗ ΕΤΑΙΡΕΙΑ 94. 94

Στην ορνιθολογική εταιρεία γίνεται η υποδοχή οργανωμένων ομάδων αλλά και μεμονωμένων επισκεπτών με στόχο την προετοιμασία της επίσκεψής τους στους οικότοπους του Πάρκου και στις εκπαιδευτικές διαδρομές. Πρόκειται για ειδικά διαμορφωμένο εκθεσιακό χώρο με δυνατότητα προβολών και τηλεοπτικής παρακολούθησης δραστηριότητας πουλιών στο Πάρκο. Οι εκθετικές επιφάνειες δίνουν γενικές πληροφορίες για το Πάρκο και για τα οικοσυστήματα που συναντούμε σε αυτό στις τέσσερις εποχές του χρόνου, προβάλλουν το χαρακτηριστικό ζώο/πρωταγωνιστή του μήνα που διανύουμε καθώς και «άγνωστες» πτυχές της ζωής των πουλιών, δίνουν πληροφορίες για τα απλά αλλά σημαντικά πράγματα που μπορούμε να κάνουμε για να βοηθήσουμε τα πουλιά δίπλα μας, παρουσιάζουν τις δραστηριότητες της ΕΟΕ σε εθνικό επίπεδο. Το κτίριο, η χρήση του οποίου έχει παραχωρηθεί από τον Οργανισμό Διοίκησης & Διαχείρισης του Πάρκου, στεγάζει και το Γραφείο Επικοινωνίας που συντονίζει τις δραστηριότητες της ΕΟΕ στο Πάρκο. 95 95

ΠΑΙΔΙΚΗ ΧΑΡΑ 96 Η παιδική χαρά που λειτουργεί στο χώρο του πάρκου διαθέτει κούνιες, δίχτυ αναρρίχησης, ξύλινη κατασκευή με τσουλήθρα και παιχνίδια για ισορροπία και το υλικό επικάλυψης κάτω από τα παιχνίδια αλλά και στο χώρο της παιδικής χαράς είναι έδαφος. 96

ΧΩΡΟΣ ΥΠΑΙΘΡΙΟΥ ΓΕΥΜΑΤΟΣ 97 Δύο χώροι υπαιθρίου γεύματος υπάρχουν σε ανοιχτό χώρο του πάρκου και αποτελεί μια πολύ σημαντική δραστηριότητα αναψυχής για τους επισκέπτες του πάρκου όπου μπορούν να απολαύσουν το γεύμα τους σε ένα φυσικό τοπίο εξαιρετικής ομορφιάς, κάτω από ψηλά δέντρα. 97

ΧΩΡΟΣ ΠΡΟΣΚΟΠΩΝ 98 98

Οι πρόσκοποι υπάρχουν από την αρχή λειτουργίας του πάρκου, λειτουργούν αυτόνομα αλλά δεν παύουν να είναι ένα χαρακτηριστικό σημείο για το πάρκο. Καταλαμβάνουν μια αρκετά μεγάλη έκταση με δικές τους εγκαταστάσεις. Ο χώρος του Πύργου Βασιλίσσης χρησιμοποιήθηκε για πρώτη φορά το 1948 για τη λειτουργία της Β περιόδου Σχολής Κατασκήνωσης «Δ.Δ.» προσκόπων. Δεν υπήρχε καμία τεχνική εγκατάσταση και από το 1949 άρχισαν να δημιουργούνται οι ημιμόνιμες εγκαταστάσεις: 1. Ηλιακό ρολόι : κατασκευάστηκε το 1950 από τους Προσκόπους των Παιδοπόλεων. 2. Αποθήκες υλικού : κατασκευάστηκαν το 1952 από δωρεές. Είναι λιθόκτιστοι και φυλασσόταν το κατασκηνωτικό υλικό, τα υλικά εκπαιδεύσεως και από το 1960 λειτουργούσε και μικρό αναγνωστήριο. 3. περίπτερο «shell» : κατασκευάστηκε το 1953 από τη φιλοπρόσκοπο εταιρεία shell. Είναι κατασκευασμένη από ξύλο και διέθετε μία αίθουσα εντευκτηρίου και βιβλιοθήκης για τους εκπαιδευτές των Σχολών και ιδιαίτερο δωμάτιο για τους Αρχηγούς των Σχολών, καθώς και βοηθητικούς χώρους. Σήμερα στεγάζει τα γραφεία της Περιφερειακής Εφορείας Δυτικής Αττικής. 4. οίκημα «πήγασος» : κατασκευάστηκε το 1954 από τη φιλοπρόσκοπο εταιρεία «ΣΟΚΟΝΥ - ΒΑΚΙΟΥΜ ΟΪΛ ΚΟΜΠΑΝΥ». είναι λιθόκτιστη και αποτελείται από μία μεγάλη αίθουσα διαλέξεων, ψυχαγωγίας και εστιατορίου, καθώς και βοηθητικούς χώρους. 5. αμφιθέατρο «Περικλή Περρώτη»: κατασκευάστηκε το 1955 με διάφορες δωρεές εις μνήμη του αείμνηστου πρώτου Εφόρου Σχολών και μέλους του Δ.Σ. του Σ.Ε.Π. Διαθέτει χώρο για 350 καθήμενους. 6. βωμός προσευχής: κατασκευάστηκε το 1958, είναι λιθόκτιστος με ξύλινο σταυρό. 7. Οίκημα «Βοστώνη»: κατασκευάστηκε το 1957 από δωρεά της Ελληνικής Κοινότητας «Ευαγγελισμός» Βοστώνης των Η.Π.Α. Είναι λιθόκτιστη και χρησιμοποιείται σαν κοιτώνας με 28 κλίνες και βοηθητικούς χώρους. 99 99

ΕΚΚΛΗΣΙΕΣ 100 Το εκκλησάκι στον λόφο των προσκόπων είναι αυθαίρετο, σύμφωνα με τη μελέτη περιβαλλοντικών επιπτώσεων πρέπει να μεταφερθεί εκτός περιοχής πάρκου. Ο Οργανισμός της Αθήνας θα μπορούσε να παραχωρήσει τη χρήση, έκτασης περίπου 1,5 στρ., που βρίσκεται στα νότια και σε επαφή με τις πολυκατοικίες του ΑΟΕΚ, ώστε να δημιουργηθεί εκεί ενοριακή εκκλησία. Η δεύτερη εκκλησία που υπάρχει στο χώρο του πάρκου ανήκει στην Μητρόπολη Κηφισιάς και δεν ανήκει στην ιδιοκτησία του πάρκου αλλά ο επισκέπτης θα την συναντήσει κατά τον περίπατο του στο πάρκο και αποτελεί χαρακτηριστική μορφή για το πάρκο εξαιτίας της παλαιότητας της και της ιδιαίτερης αρχιτεκτονικής της. 100

ΘΕΣΕΙΣ ΘΕΑΣ 101 Από το ψηλότερο σημείο του πάρκου μπορεί να δει κάποιος ακόμα και την Ακρόπολη όπως φαίνεται στο βάθος της παραπάνω εικόνας. 101

ΘΕΑΤΡΑ-ΑΝΟΙΧΤΟΙ ΧΩΡΟΙ ΣΥΓΚΕΝΤΡΩΣΗΣ Τα θέατρα βρίσκονται στο κεντρικό άξονα του πάρκο είναι χώροι που χρησιμοποιούνται από τους Δήμους για εκδηλώσεις. Στην εικόνα 3 φαίνεται η εξέδρα που χρησιμοποιείτε και ως χώρος συγκέντρωσης. 102 ΣΠΙΤΙ ΔΑΣΟΥΣ Το σπίτι του Δάσους χρησιμοποιείται από την ορνιθολογική εταιρεία για πρόγραμμα περιβαλλοντικής εκπαίδευσης. 102

ΕΠΟΧΙΑΚΟΣ ΠΑΙΧΝΙΔΟΤΟΠΟΣ Για τον εποχιακό παιδότοπο παραχωρήθηκε έκταση την οποία νοικιάζει ο κάτοχος της επιχείρησης στον Οργανισμό του Πάρκου. ΚΑΤΑΛΗΦΘΕΙΣΕΣ ΕΚΤΑΣΕΙΣ 103 Κτίριο αναρχικών : Το κτίριο βρίσκεται στην είσοδο της φυλής και έχει καταληφθεί από ομάδα αναρχικών χωρίς άδεια ή κάποια παραχώρηση από τον οργανισμό του Πάρκου. 103

Γ ΚΕΦΑΛΑΙΟ 1.0 ΙΔΙΟΚΤΗΣΙΑΚΑ ΔΕΔΟΜΕΝΑ Το πάρκο Περιβαλλοντικής ευαισθητοποίησης Αντώνης Τρίτσης εμπεριέχεται στο γνωστό ως σκαληνό τρίγωνο που περιβάλλεται από τις οδούς Δημοκρατίας, Γούναρη και Φυλής. Συγκεκριμένα, εντός της περιοχής του σκαληνού τριγώνου και εντός της περιφέρειας του πάρκου από Βόρεια προς Νότια συναντώνται : Αθλητικές εγκαταστάσεις, έκτασης 9,0 στρ. Εγκαταστάσεις Πρόνοιας, Ίδρυμα Θεοτόκος και Ίδρυμα Αποκατάστασης Αναπήρων, έκτασης 113,0 στρ. Εγκαταστάσεις εκπαίδευσης, έκτασης 17,0 στρ. Εγκαταστάσεις κοινωνικής κατοικίας (ΑΟΕΚ), εκτάσεις 51,5 στρ. Ιδιωτική έκταση με καλλιέργειες και δάσος, έκτασης 285,0 στρ. Εγκαταστάσεις Πρόνοιας, Κέντρο Βρεφών Μητέρα, έκτασης 67,0 στρ. Το 1993 με Υπουργική απόφαση του Δ.Σ. της Κτηματικής Εταιρείας Δημοσίου (ΚΕΔ) παραχωρήθηκε στον Οργανισμό Αθήνας η χρήση τμήματος έκστασης 913 στρεμμάτων. Σκοπός της παραχώρησης ήταν η δημιουργία υπερτοπικού πόλου αναψυχής- πάρκου περιβαλλοντικής ευαισθητοποίησης. Στην παραπάνω συνολική έκταση των 913 στρεμμάτων περιλαμβάνονται και κυκλοφοριακοί διάδρομοι (ΣΠΑΠ, οδός Μπίμπιζα, Ελευσίνιων Μυστηρίων κλπ.) αλλά και εκτάσεις δημοσίων φορέων όπως προαναφέρθηκαν. Το έτος ύστερα από καταγγελία του ιδιώτη κ. Σπύρου Οικονομίδη στο Υπουργείο Γεωργίας, ο τότε Υπουργός κ. Στέφανος Τζουμάκας απέστειλε στον Υφυπουργό Οικονομικών κ. Γεώργιο Δρυ το υπ αριθ. Έγγραφο 89952/8748/30-10-1996, με το οποίο ζητούσε να γίνει έλεγχος από επιθεωρητή του Υπουργείου Οικονομικών για το ιδιοκτησιακό καθεστώς του κτήματος. Ο κ. Γεώργιος Δρυς απέστειλε την με αρ. πρωτ. 1044561/2718/Α0010 10-4-1998 απόφαση μετά από την υπ αρ.4/1998 γνωμοδότηση του Γνωμοδοτικού Συμβουλίου Δημοσίων Κτημάτων κατά πλειοψηφία ότι το κρινόμενο κτήμα έχει περιέλθει στην κυριότητα ιδιωτών με έκταση χρησικτησία σύμφωνα με το Βυζαντινό- Ρωμαϊκό δίκαιο. 104 104

Με το υπ αριθ. 1/14-11-1946 συμβόλαιο του συμβολαιογράφου Αθηνών Βασιλείου Στασινόπουλου, το οποίο μετεγγράφει νόμιμα στα βιβλία μεταγραφών του Υποθηκοφυλακείου Αχαρνών στον τόμο 66 και αριθ. 326 η ΑΕ Π.Β. πούλησε και παρέδωσε κατά πλήρη κυριότητα νομή και κατοχή στο Ίδρυμα με την επωνυμία «Εθνικών Ίδρυμα Επαγγελματικής Προστασίας του Λαού» τμήμα του ακινήτου της εκτάσεως 1.226.151 στο οποίο περιλαμβάνονταν και στο συμβόλαιο αυτό αναφερόμενες ξένες ιδιοκτησίες. Το Υπουργείο Πρόνοιας αγόρασε με τα χρήματα αυτά, τις εκτάσεις που μέχρι τότε ανήκαν στο Εθνικό Ίδρυμα Επαγγελματικής Προστασίας του Λαού και τις παραχώρησε για χρήση 99 ετών στο τότε Βασιλικό Ίδρυμα το οποίο και επόπτευε. Ως εκ τούτο η ιδιοκτησία του χώρου Πύργου Βασιλίσσης μεταβιβάστηκε στην Κτηματική Υπηρεσία Δημοσίου. ΧΑΡΤΗΣ ΙΔΙΟΚΤΗΣΙΑΚΟΥ ΚΑΘΕΣΤΩΤΟΣ 105 Εικόνα 39 105

2.0 ΘΕΣΜΙΚΟ ΚΑΘΕΣΤΩΣ Σύμφωνα με στοιχεία της Διεύθυνσης Ειδικών Έργων Αναβάθμισης Περιοχών (ΔΕΕΑΠ) του ΥΠΕΧΩΔΕ τα 24,1 στρέμματα του πάρκου καλύπτονται από υδάτινες επιφάνειες, ενώ τα 12,2 στρέμματα από νέα, αλλά και τα προϋπάρχοντα κτίρια τα οποία Εικόνα 40 αποκαταστάθηκαν. Απομένουν προς μελλοντική εκμετάλλευση 11,9 στρέμματα. Το νότιο τμήμα του πάρκου, έκτασης περίπου 200 περίπου στρεμμάτων από το ΕΑΚ του Ίλιον μέχρι και την οδό Μπίμπιζα, αλλά και το τμήμα του λόφου των Προσκόπων στη βόρεια πλευρά του πάρκου έκτασης 50 περίπου στρεμμάτων δεν έχουν μέχρι σήμερα ρυθμιστεί λειτουργικά. Οι προαναφερόμενες περιοχές είχαν παραχωρηθεί στον Οργανισμό Ρυμοτομικού Σχεδιασμού Αθηνών (ΟΡΣΑ), οπότε άρθηκαν αν και είχαν ήδη γίνει εγκεκριμένα ρυμοτομικά σχέδια τα οποία έπρεπε λόγω αρμοδιότητας να τροποποιηθούν από τη Δ/νση Πολεοδομικού Σχεδιασμού του ΥΠΕΧΩΔΕ. 106 2.1 Πολεοδομικό Διάταγμα Καθορισμός Ζώνης Οικιστικού Ελέγχου χρήσεων γης και όρων περιορισμών δόμησης (Οικολογικό Πάρκο Περιβαλλοντικής Ευαισθητοποίησης) στις εκτός σχεδίου και εκτός ορίων οικισμών προ του έτους 1923 περιοχές των δήμων Ίλιον, Αγίων Αναργύρων και Καματερού κατά περιοχές Α, Β, Γ που φαίνονται στον ακόλουθο χάρτη. 106

Α. Περιοχή με στοιχείο Α. (Δημόσια έκταση με χρήση οργανωμένου και ελεύθερου πρασίνου). 1. Στην περιοχή αυτή επιτρέπονται οι ειδικότερες χρήσεις: -Αθλητικές εγκαταστάσεις και χώροι αθλητικών συγκεντρώσεων -Πολιτιστικά κτίρια και εν γένει πολιτιστικές εγκαταστάσεις -Αναψυκτήρια -Εστιατόρια και εν γένει κτίρια ή εγκαταστάσεις αναψυχής εξαιρουμένων των κέντρων διασκέδασης -Κτίρια ειδικής επιμόρφωσης και περιβαλλοντικής εκπαίδευσης -Εμπορικά περίπτερα μικρής κλίμακας για την πώληση και προβολή προϊόντων σχετικών με τους στόχους του Πάρκου Περιβαλλοντικής Ευαισθητοποίησης -Χώροι στάθμευσης αυτοκινήτων. -Υδροψυχαγωγικές εγκαταστάσεις 107 -Αίθουσες πολλαπλών χρήσεων -Κτίρια και εγκαταστάσεις εξυπηρέτησης μικρού εσωτερικού σιδηροδρομικού δικτύου -Κτίρια και εγκαταστάσεις υποδομής που είναι απαραίτητα αποκλειστικά για την εξυπηρέτηση του Οικολογικού Πάρκου 2.Απαγορεύεται η κατάτμηση 3.Οι όροι και οι περιορισμοί δόμησης των παραπάνω επιτρεπομένων χρήσεων καθορίζονται ως εξής: -Μέγιστο ποσοστό κάλυψης του γηπέδου πέντε τοις εκατό (5%) της επιφάνειάς του -Συντελεστής δόμησης: 0,05 για την επιφάνεια του γηπέδου μη προσμετρούμενων των υδατίνων επιφανειών και των οικολογικών καλλιεργειών -Μέγιστος επιτρεπόμενος αριθμός ορόφων των κτιρίων δύο (2) με μέγιστο επιτρεπόμενο ύψος των κτιρίων οχτώ και μισό (8,5) μέτρα μετρούμενο γύρω από το φυσικό ή διαμορφωμένο έδαφος -Μέγιστο επιτρεπόμενο ύψος των κτιρίων αθλητικών εγκαταστάσεων, δεκατέσσερα (14) μέτρα 107

-Πάνω από το μέγιστο επιτρεπόμενο ύψος των κτιρίων επιβάλλεται η κατασκευή κεραμοσκεπούς στέγης μέγιστου ύψους τριών (3) μέτρων 4.Η τοποθέτηση των κτιρίων, η αρχιτεκτονική μελέτη αυτών και η διαμόρφωση του περιβάλλοντα χώρου εγκρίνεται από τον Οργανισμό Αθήνας. 5.Επιβάλεται η απομάκρυνση των κτιριακών εγκαταστάσεων της «Μαθητικής Εστίας» του Εθνικού Ιδρύματος Νεότητας (Ε.Ι.Ν.) μέχρι την ολοκλήρωση του έργου δημιουργίας του Πάρκου. Β. Περιοχή με στοιχείο Β 1. Η περιοχή αυτή περιλαμβάνει ιστορικά κτίρια μετά των παραρτημάτων τους, του περιβάλλοντα χώρου τους και τις εισόδους προσπελάσεως με τις γύρω περιοχές τα οποία έχουν χαρακτηριστεί ως διατηρητέα σύμφωνα με απόφαση της Γενικής Γραμματείας του Υπουργείου Περιβάλλοντος Χωροταξίας και Δημοσίων Έργων και στην οποία επιτρέπονται οι εξής χρήσεις: -Εγκαταστάσεις γεωργικών εκμεταλλεύσεων -Κατοικία, γραφεία διοίκησης -Πολιτιστικά κτίρια και εν γένει πολιτιστικές εγκαταστάσεις ή δραστηριότητες -Αναψυκτήρια μέχρι 100 τμ. -Απαγορεύονται οι κτηνοτροφικές εκμεταλλεύσεις πλην των υφισταμένων 1. Απαγορεύεται η κατάτμηση 2. Οι όροι και περιορισμοί δόμησης των παραπάνω επιτρεπομένων χρήσεων καθορίζονται ως εξής -Συντελεστής δόμησης για το σύνολο της περιοχής 0,05 -Μέγιστος επιτρεπόμενος αριθμός ορόφων των κτιρίων 2 με μέγιστο επιτρεπόμενο ύψος 7 μέτρων από το φυσικό έδαφος -Το μέγιστο επιτρεπόμενο ύψος των μονώροφων κτιρίων ορίζεται σε τέσσερα και μισό (4,5) μέτρα από το φυσικό έδαφος -Πάνω από το μέγιστο επιτρεπόμενο ύψος των κτιρίων επιβάλλεται η κατασκευή κεραμοσκεπούς στέγης μέγιστου ύψους 2 μέτρων 108 108

Γ. Περιοχή με στοιχείο Γ Σε αυτήν επιτρέπονται ειδικότερες χρήσεις: -Εγκαταστάσεις γεωργικών και κτηνοτροφικών εκμεταλλεύσεων -Κτίρια- γήπεδα αποθήκευσης 109 Εικόνα 41 - Αθλητικές εγκαταστάσεις -Κατοικία -Γήπεδα -Εστιατόριο και αναψυκτήριο μέχρι 100 τμ. έκαστο και υπόγεια κτίρια στάθμευσης για την αποκλειστική εξυπηρέτηση των παραπάνω χρήσεων -Υφιστάμενες κτηνοτροφικές εγκαταστάσεις παραμένουν Τα μεγέθη των χρήσεων πρέπει να είναι τέτοια ώστε να αποφευχθεί η λειτουργία μονοσήμαντης ή υπερβολικής ανάπτυξης μιας, μόνο χρήσεως. Η σύνθεση πρέπει να περιλάβει 109

κατά το δυνατόν το σύνολο των παραπάνω χρήσεων και η όλη περιοχή να συνιστά μία ήπια, λειτουργικά και αρχιτεκτονικά, μονάδα. Απαγορεύεται η κατάτμηση Οι όροι και περιορισμοί δόμησης των παραπάνω επιτρεπομένων χρήσεων καθορίζονται ως εξής: - Συντελεστής δόμησης για το σύνολο της περιοχής: 0,05 - Μέγιστος επιτρεπόμενος αριθμός ορόφων των κτιρίων δύο (2) με μέγιστο επιτρεπόμενο ύψος αυτών επτά μέτρα (7) από το φυσικό έδαφος - Το μέγιστο επιτρεπόμενο ύψος των μονώροφων κτιρίων ορίζεται σε τέσσερα και μισό (4,5) από το φυσικό έδαφος. - Πάνω από το μέγιστο επιτρεπόμενο ύψος των κτιρίων επιβάλλεται η κατασκευή κεραμοσκεπούς στέγης μέγιστου ύψους δύο (2) μέτρων -Η μέγιστη συνολική επιφάνεια ορόφων των κτιρίων για χρήση κατοικίας δεν μπορεί να υπερβαίνει το 20% της επιτρεπόμενης δόμησης Η τοποθέτηση των κτιρίων, η αρχιτεκτονική μελέτη αυτών και η διαμόρφωση του περιβάλλοντα χώρου εγκρίνεται από τον Οργανισμό Αθήνας 110 Η Λεωφόρος Δημοκρατίας διανοίγεται σε δρόμο διπλής κατεύθυνσης διατηρώντας τις υφιστάμενες δεντροστοιχίες ως νησίδα σε όλο το μήκος της εν λόγω περιοχής Η ισχύς του παραπάνω διατάγματος αρχίζει από τη δημοσίευση του στην εφημερίδα της Κυβερνήσεως (Αθήνα, 27 Δεκεμβρίου 1995). 3.0 ΔΙΑΧΕΙΡΙΣΗ ΠΑΡΚΟΥ - ΦΟΡΕΑΣ ΔΙΑΧΕΙΡΙΣΗΣ Με την υπ' αριθμό 6/11.33.93/Δ 29 Απόφαση του Δ.Σ. της Κτηματικής Εταιρείας Δημοσίου (ΚΕΔ) παραχωρήθηκε στον Οργανισμό της Αθήνας που ορίστηκε ως φορέας διαχείρισης της έκτασης η χρήση και η διαχείριση του τμήματος 913 στρεμμάτων περίπου από τo ΒΚ 822 δημόσιο ακίνητο όπως αναφέρεται στο παραχωρητήριο αυτό. Το 2002 έγινε η σύσταση, οργάνωση και λειτουργία του φορέα Διαχείρισης του Πάρκου (ΦΕΚ 172Α/26.7.02) στον 110

οποίο όλοι οι συμμετέχοντες φορείς έχουν ορίσει εκπροσώπους τους στο Διοικητικό Συμβούλιο. Το πάρκο έχει πλήρη διοικητική και οικονομική αυτοτέλεια. Διοικείται από εννεαμελές Διοικητικό Συμβούλιο και εποπτεύεται από το Υπουργείο Περιβάλλοντος. Παρόλα αυτά, ο Οργανισμός Διοίκησης και Διαχείρισης του Πάρκου υπολειτουργούσε από τη σύστασή του μέχρι πρόσφατα διότι το εκάστοτε Διοικητικό Συμβούλιο δεν είχε πλαισιωθεί από το προβλεπόμενο επιστημονικό, τεχνικό και λοιπό προσωπικό. Έτσι πέρα από κάποιες προσπάθειες έργων συντήρησης που υλοποιήθηκαν από τον ΑΣΔΑ με χρηματοδότηση από το ΥΠΕΧΩΔΕ δεν είχε εξασφαλισθεί η καθημερινή συντήρηση του πάρκου από πλευράς φύλαξης και καθαριότητας. Στις 12.03.09 αναγνωρίζοντας τα σοβαρότατα προβλήματα στη συντήρηση και εν γένει στην ικανοποιητική λειτουργία ορίζεται από το ΥΠΕΧΩΔΕ νέο Διοικητικό Συμβούλιο στο Πάρκο και με τη σύμφωνη γνώμη και των Δημάρχων Αιγάλεω, Αγ. Αναργύρων, Καματερού και Ίλιον τέθηκε ως κύριος στόχος η συντήρηση και αποκατάσταση του Πάρκου. Με απόφαση της Υπουργού Περιβάλλοντος, Ενέργειας και Κλιματικής Αλλαγής (ΥΠΕΚΑ) ορίζονται τα νέα μέλη στο Διοικητικό Συμβούλιο του Οργανισμού Διοίκησης και Διαχείρισης Πάρκου Περιβαλλοντικής Ευαισθητοποίησης Αντώνης Τρίτσης με τον κ.κωνσταντίνο Σερράο (Αρχιτέκτων Πολεοδόμος, Επίκουρος Καθηγητής Ε.Μ.Π.) στη θέση του Προέδρου του Οργανισμού και τον κ.μηλιώνη Σταύρο (Πρόεδρος του ΚΕΑΝ) στη θέση του Αναπληρωτή Προέδρου. 111 Στη συνέχεια και με σχετική απόφαση διάθεσης με παράλληλα καθήκοντα του ΥΠΕΚΑ το πάρκο στελεχώνεται με 4 ειδικούς επιστήμονες που έχουν εμπειρία σε αντικείμενα ενδιαφέροντος του Πάρκου. Συγκεκριμένα, διευθύντρια του Οργανισμού ορίζεται η κα Τζούλια Τζώρτζη (Περιβαλλοντολόγος - Δασολόγος και Αρχιτέκτων τοπίου) ενώ το υπόλοιπο προσωπικό απαρτίζεται από τους εξής: κ.γιώργο Πρωτόπαπα (Αρχιτέκτων Πολεοδόμος), κ.γιώργο Ζαμπάρα (Μηχανολόγος Μηχανικός)και κ.νίκο Θυμάκη (Γεωπόνος της ανθοκομικής έκθεσης Κηφισιάς). Το μόνιμο προσωπικό έχει εμπλουτιστεί με δυναμικό που μετακινήθηκε από τον Αναπτυξιακό Σύνδεσμο Δυτικής Αθήνας (ΑΣΔΑ) με σκοπό την εύρυθμη διοικητική λειτουργία του πάρκου. Σε αυτή την προσπάθεια του, ο Οργανισμός Διοίκησης έχει συμπαραστάτες την Κεντρική Διοίκηση και ειδικότερα την Υπουργό ΠΕΚΑ κα Τίνα Μπιρμπίλη, την Τοπική 111

Αυτοδιοίκηση στο πρόσωπο των δημάρχων των τριών όμορων δήμων κ. Ν. Ζενέτο, κ. Ν. Σαράντη και κ. Ν. Καμαρινόπουλο, καθώς επίσης και πλήθος συνεργαζόμενων μη κυβερνητικών οργανώσεων. Πρόσφατα ο Οργανισμός έλαβε, μετά από ενέργειες της Διοίκησης του, οικονομική επιχορήγηση από το Ειδικό Ταμείο Εφαρμογής Ρυθμιστικών και Πολεοδομικών Σχεδίων (ΕΤΕΡΠΣ) του Υπουργείο Περιβάλλοντος Ενέργειας και Κλιματικής Αλλαγής (ΥΠΕΚΑ), η οποία διοχετεύτηκε στην κάλυψη των άμεσων λειτουργικών εξόδων του, καθώς επίσης και οφειλών του παρελθόντος. Με την ΚΥΑ 38361/Α από 06.09.10 (ΦΕΚ 1530/2010), εγκρίθηκε μετά από προσπάθειες της Διοίκησής του Πάρκου, επιχορήγηση από το Πρόγραμμα Δημοσίων Επενδύσεων του ΥΠΕΚΑ συνολικού ύψους 1.820.000 ευρώ, της οποίας η διαδικασία εκταμίευσης βρίσκεται σε εξέλιξη. Το Πάρκο «Α. Τρίτσης», ο «αστικός» βιότοπος με τη μεγάλη κοινωνική αξία έχει ανάγκη από τη φροντίδα μας. Σκοπός του προγράμματος είναι να γίνουμε όλοι οι επισκέπτες ένα ζωντανό κύτταρο του Πάρκου! Πρωταρχικός στόχος είναι η δημιουργία Ομάδας Εθελοντών που θα προσφέρουν στο Πάρκο λίγο από το χρόνο τους δημιουργώντας ένα μόνιμο δίκτυο φίλων - εθελοντών. 112 Το πρόγραμμα, δίνει την ευκαιρία στους συμμετέχοντες να εκπαιδευτούν, να αναλάβουν πρωτοβουλίες και να συμβάλουν σε δράσεις, όπως: Ενημέρωση των επισκεπτών και παροχή πληροφοριών για τα οικοσυστήματα του Πάρκου και την άγρια ζωή στο Πάρκο Υποστήριξη εκδηλώσεων ευαισθητοποίησης και περιβαλλοντικών εκπαιδευτικών δρώμενων Παρεμβάσεις για τη βελτίωση των υποδομών του Πάρκου Παροχή πρώτων βοηθειών Δασοπροστασία και πυροφύλαξη 112

Ο εθελοντισμός για το περιβάλλον αποτελεί μοναδική ευκαιρία για επαφή με τη φύση, για απόκτηση νέων γνώσεων και εμπειριών, για συμμετοχή και προσφορά στην αναγκαία συλλογική προσπάθεια για τη βελτίωση της ποιότητας ζωής. 4.0 ΘΕΣΜΙΚΟ ΠΛΑΙΣΙΟ ΦΟΡΕΑ Στην υπάρχουσα σημερινή κατάσταση του πάρκου δεν έχει τηρηθεί απόλυτα το προβλεπόμενο θεσμικό καθεστώς που έχει οριστεί με απόφαση του Υπ. ΠΕΧΩΔΕ (ΦΕΚ 79 Δ /17.02.95). Οι υδάτινες επιφάνειες (48στρ.) που είχαν εγκριθεί να πραγματοποιηθούν στο πάρκο έχουν ολοκληρωθεί. Τα υπάρχοντα κτίρια αποκαταστάθηκαν ενώ ανεγέρθηκαν και δυο νέα. Στα προυπάρχοντα πλέον λειτουργούν το Natura Shop, μαγαζιά με βιολογικά προϊόντα, καφενείο και μεζεδοπωλείο. Επίσης, σε ένα από τα κτίρια στεγάστηκε το δημοτικό γυμναστήριο του δήμου Αγίων Αναργύρων και παιδικός σταθμός. Στον κεντρικό άξονα του πάρκου δημιουργήθηκε κτίριο για τη στέγαση αναψυκτηρίου. Ανεγέρθη αντίστοιχο κτίριο παραπλεύρως της εισόδου Φυλής. Στην είσοδο Γ υπάρχουν τα κτίρια της Διοίκησης του Οργανισμού και το περίπτερο ενημέρωσης της ορνιθολογικής εταιρείας. Τέλος, η Ορνιθολογική εταιρεία ανέλαβε την αποκατάσταση κτιρίου δωρεά προς το πάρκο. 113 5.0 ΛΕΙΤΟΥΡΓΙΑ ΦΟΡΕΑ Σύμφωνα με τον ΦΕΚ 172/26.07.2002, σκοπός του Οργανισμού του φορέα λειτουργίας του Πάρκου είναι η περιβαλλοντική ευαισθητοποίηση, ενημέρωση και εκπαίδευση των πολιτών με κάθε πρόσφορο και σύγχρονο μέσο, με την ανάπτυξη δραστηριοτήτων εντός του Πάρκου αλλά και εκτός αυτού εφόσον κρίνεται σκόπιμο και πρόσφορο. Παρόλα αυτά ο Οργανισμός Διοίκησης και Διαχείρισης του Πάρκου υπολειτουργούσε από τη σύστασή του μέχρι πρόσφατα διότι το εκάστοτε Διοικητικό Συμβούλιο δεν είχε πλαισιωθεί από το προβλεπόμενο επιστημονικό, τεχνικό και λοιπό προσωπικό. Έτσι πέρα από κάποιες προσπάθειες έργων συντήρησης που υλοποιήθηκαν από τον ΑΣΔΑ με χρηματοδότηση από το ΥΠΕΧΩΔΕ δεν είχε εξασφαλισθεί η καθημερινή συντήρηση του πάρκου από πλευράς φύλαξης και καθαριότητας. Στις 12.03.09 αναγνωρίζοντας τα σοβαρότατα προβλήματα στη συντήρηση και εν γένει στην ικανοποιητική λειτουργία ορίζεται από το ΥΠΕΧΩΔΕ νέο 113

Διοικητικό Συμβούλιο στο Πάρκο και με τη σύμφωνη γνώμη και των Δημάρχων Αιγάλεω, Αγ. Αναργύρων, Καματερού και Ιλίου τέθηκε ως κύριος στόχος η συντήρηση και αποκατάσταση του Πάρκου. Παράλληλα διαπιστώθηκε ότι δεν ήταν αποτελεσματικές οι οποιεσδήποτε προσπάθειες για την ανάπτυξη δραστηριοτήτων, που θα εξασφάλιζαν, όπως προβλεπόταν από την αρχή, την αυτοχρηματοδότηση της συντήρησης και της καλής λειτουργίας του. Κατά συνέπεια, βασικό πρόβλημα για τη συντήρηση και την ικανοποιητική λειτουργία του Πάρκου είναι το θέμα της χρηματοδότησης και τεχνικής υποστήριξης του. Για την εκπλήρωση των σκοπών και για την άσκηση των αρμοδιοτήτων του, ο Οργανισμός συνεργάζεται με τις αρμόδιες υπηρεσίες της Ευρωπαϊκής Ένωσης και των Διεθνών Οργανισμών, τις αρμόδιες κρατικές υπηρεσίες, τα νομικά πρόσωπα δημόσιου δικαίου, τις δημόσιες επιχειρήσεις και κάθε άλλο αρμόδιο οργανισμό του ευρύτερου δημόσιου τομέα. Ο Οργανισμός συνεργάζεται επίσης με ημεδαπά και αλλοδαπά εκπαιδευτικά ιδρύματα, ερευνητικά κέντρα, ινστιτούτα ή οργανισμούς του ίδιου ή συγγενούς επιστημονικού ενδιαφέροντος, μη κυβερνητικές οργανώσεις, καθώς και με νομικά ή φυσικά πρόσωπα του ιδιωτικού τομέα (μελετητές εμπειρογνώμονες, ερευνητές κλπ.) που δραστηριοποιούνται στα πεδία αρμοδιότητας του. 114 114

Δ ΚΕΦΑΛΑΙΟ 1.0 ΕΠΙΣΚΟΠΗΣΗ ΤΗΣ ΔΙΕΘΝΟΥΣ ΕΜΠΕΙΡΙΑΣ (ΑΝΤΙΣΤΟΙΧΕΣ ΠΕΡΙΠΤΩΣΕΙΣ ΠΑΡΚΩΝ ΣΤΟ ΕΞΩΤΕΡΙΚΟ) 1.1 Η ΣΥΝΕΙΣΦΟΡΑ ΤΩΝ ΑΣΤΙΚΩΝ ΠΑΡΚΩΝ ΚΑΙ ΟΙ ΕΥΘΥΝΕΣ ΤΩΝ ΦΟΡΕΩΝ ΔΙΑΧΕΙΡΙΣΗΣ Η παραδοσιακή αντίληψη της αξίας των πάρκων ήταν ότι συνεισφέρουν στην αισθητική των πόλεων και στις δυνατότητες αναψυχής. Σήμερα όμως επικρατεί η αντίληψη ότι η συμβολή τους εκτείνεται και σε άλλους τομείς της πολιτικής για τις πόλεις, π.χ. στην καλλιέργεια των νέων, στην δημόσια υγεία, στη συμμέτοχη και συνεργασία των πολιτών, στην κοινωνική συνοχή, και στη δημιουργία θέσεων απασχόλησης (Walker 2004). Τα πάρκα συμβάλλουν έτσι στο σχηματισμό πολύτιμου κοινωνικού κεφαλαίου. Αποτελούν επίσης μεγάλης σημασίας εργαλείο στη διάθεση πρωτοβουλιών αστικής αναζωογόνησης (Walker 1999) Η διεύρυνση των δραστηριοτήτων σε ένα πάρκο δημιουργεί δεσμούς με ευρύτερες κοινωνικές ομάδες και διευκολύνει την αναζήτηση πόρων των όποιων πειθανάγκη ο διαχειριστικός φορέας του πάρκου. Το πρόβλημα που αντιμετωπίζει είναι ότι ενώ το κόστος ανάπτυξης και συντήρησης του πάρκου είναι συγκεντρωμένο και σχετικά εύκολα μετρήσιμο, το όφελος είναι διάχυτο και δε πολιτικοποιείται εύκολα (Walker 2004). Όμως, η σφυρηλάτησης δεσμών με την κοινωνία διευκολύνει το αίτημα για την οικονομική στήριξη ενός πάρκου. Κατά συνέπεια, οι δεσμοί αυτοί δεν είναι μόνο κοινωνικά επιθυμητοί, αλλά καθιστούν ευκολότερη και την εξασφάλιση της οικονομικής βιωσιμότητας της λειτουργιάς του πάρκου. 115 Ανάμεσα στα οφέλη που είναι δύσκολο, αν όχι αδύνατο, να πολιτικοποιηθούν είναι η γενικότερη συμβολή ενός πάρκου στη ζωντάνια μιας πόλης. Κατά το Hubbard (1994) εκεί ακριβώς βρίσκεται η σημασία του Central Park, του διασήμου πάρκου των 3.400 στρεμμάτων στην καρδιά της Νέας Υόρκης. Ο Hubbard επισημαίνει ότι τα πάρκα είναι ένας τόπος όπου οι διαχωριστικές γραμμές μεταξύ κοινωνικών και φυλετικών ομάδων εξαφανίζεται. Αν και προφανώς προέχει η ευρύτερη κοινωνική συμβολή των πάρκων, πρέπει να σημειωθεί για τους ιδιοκτήτες γης στις αστικές περιοχές όπου δημιουργείται ένα πάρκο, ότι μεγάλη 115

σημασία έχει η ανοδική τάση των άξιων γης και της ζήτησης, που ακολουθήται από την αναβάθμιση του πάρκου, μια τάση που έχει τεκμηριωθεί σε πολλές μελέτες που έγιναν στις Η.Π.Α. (Phillips 2001 και Walker 2004). Οι φορείς διαχείρισης των πάρκων προκειμένου να προσφέρουν καλύτερες υπηρεσίες στην τοπική κοινωνία, έχουν ανάγκη να συλλέγουν πληροφορίες συστηματικών ερευνών, ώστε να γνωρίζουν: Ποιοί επισκέπτονται το πάρκο Πώς χρησιμοποιούν το χώρο του πάρκου Για ποιό λόγο το χρησιμοποιούν (ή δεν το χρησιμοποιούν) Ποιά χαρακτηριστικά του πάρκου έχουν θετική αξιολόγηση από τους χρήστες (Walker 2004) Οι πιέσεις που δέχονται τα πάρκα από πλήθη επισκεπτών δημιουργούν αυξημένες υποχρεώσεις καλής συντήρησης. Ο κίνδυνος υποβάθμισης είναι μεγάλος και υπάρχουν ήδη πολλά παραδείγματα αυτού του κίνδυνου, π.χ. του Seton Falls Park, ενός πάρκου στη Νέα Υόρκη που αναφέρει ο Hubbard (1994). Τέτοια παραδείγματα αναφέρουν και οι άλλοι σχολιαστές, που επισημαίνουν ακόμη τόσο τον κίνδυνο εισβολής μη συμβατών χρήσεων σε ένα πάρκο, όσο και τη σημασία της προσέλκυσης ενός πάρκου χρειάζεται αφοσιωμένους ανθρώπους ικανούς να σκέπτονται δημιουργικά, να καινοτομούν και να ακροάζονται τις επιθυμίες όλων των πιθανών χρηστών του πάρκου. Με κακή χρήση και διαχείριση, ένα αξιόλογο πάρκο κινδυνεύει να χάσει το χαρακτήρα του δημόσιου χώρου. Μπορεί ακόμη να γίνει κέντρο διακίνησης ναρκωτικών, όπως συνέβη επανειλημμένως σε πάρκα των Η.Π.Α. (Phillips 2001). Ακόμη και σε περιπτώσεις όπου η χρήση ναρκωτικών είναι ελεγχόμενη από τις αρχές, όπως σε ένα κεντρικό πάρκο της Ζυρίχης, το θέαμα δεν παύει να ξενίζει. 116 Για όλους αυτούς η φύλαξη των πάρκων είναι ένα κρίσιμο, όσο και ευαίσθητο θέμα. Είναι χαρακτηριστική η έμφαση που δίνει ο δήμος του Southward στο Λονδίνο, στη συνεργασία των ειδικών φυλάκων των πάρκων του με την τοπική κοινωνία, ώστε να αποτρέπεται η αντίκοινωνική και εγκληματική συμπεριφορά στα πάρκα πρασίνου και να εξασφαλίζεται η ασφάλεια των επισκεπτών. Σε μεγάλα πάρκα, όπως το Bois de Boulogne στο Παρίσι κυκλοφορεί έφιππη αστυνομία. 116

Ο χαρακτήρας ενός πάρκου είναι μια σύνθεση πραγματικότητα, μεταξύ φύσης και απόλυτα ελεγχόμενου αστικού περιβάλλοντος. Αν και αναφέρεται σε μη αστικά πάρκα, αλλά μάλλον σε εθνικούς δρυμούς, ο Joe Harmer (2002) κάνει μια εξαιρετική ανάλυση της αντίφασης ανάμεσα στη (δήθεν) άγρια φύση, που έχει όμως «δραματοποιηθεί», φαινόμενο που χαρακτηρίζει ως «παραποίηση» (embankment), και στην αυστηρή επιβολή κανονισμών λειτουργιάς και ποικίλων απαγορεύσεων, που ταιριάζουν μάλλον στο περιβάλλον της πόλης, από το οποίο υποτίθεται ο επισκέπτης του πάρκου θέλει να δραπετεύσει. Οι διαπιστώσεις του ισχύουν κατά μείζονα λόγο σε ένα αστικό πάρκο. Άσχετα προς το φιλοσοφικό προβληματισμό, στον οποίο οδηγούν αυτές οι παρατηρήσεις, το γένος παραμένει ότι αναγκαστικά, για λογούς προστασίας του πάρκου και της ευαίσθητης βλάστησης του, απαιτείται μια αυστηρή προστασία και φύλαξη. Ο Harmer (2002) σχολιάζει τον διφορούμενο και συχνά αντιφατικό ρολό των δασοφυλάκων των Εθνικών Δρυμών της Βόρειας Αμερικής, που από τη μια λειτουργούν ως αστυφύλακες (μπορούν να κάνουν και αστυνομικές ανακρίσεις), από την άλλη πρέπει να αντιμετωπίζουν τον επισκέπτη σαν να τον φιλοξενούσαν στο σπίτι τους! Η αντίφαση δίνει πάντως το μετρό της δυσκολίας αποτελεσματικής φύλαξης και υπογραμμίζει τις δυσκολίες εκπαίδευσης των φυλάκων. Αντιφάσεις λειτουργικού χαρακτήρα εμφανίζονται και σε αστικά πάρκα, όπου πρέπει να συμβιβαστούν η αναψυχή των επισκεπτών, που συχνά έχουν συγκρουόμενες ανάγκες και τρόπους συμπεριφοράς, και η προστασία του πάρκου. Ο κανονισμός ενός πάρκου πρέπει να βρίσκει μια χρυσή τομή ώστε να εξασφαλίζεται η απόλαυση όλων και να επιτυγχάνονται πολλαπλοί στόχοι. Ειδικές αναφορές υπάρχουν σε κανονισμούς πάρκων, π.χ. στην κυκλοφορία σκυλιών, είτε δεμένων σε λουρί, είτε όχι, και σε περιοχές όπου μπορούν να κυκλοφορούν. Πινακίδες προειδοποιούν τους ιδιοκτήτες σκυλιών για τις ευθύνες τους. 117 Η ανάγκη συνεργασίας των φορέων διαχείρισης των πάρκων με την κοινωνία και μη κυβερνητικές οργανώσεις αποτελεί κοινό παρονομαστή πολλών άρθρων και εκθέσεων για τα αστικά πάρκα. O Chris Kahle (2001), αναφερόμενος στην παράδοση αρχιτεκτονικής τοπίου και σχεδιασμού πάρκων στη Γαλλία, σημειώνει: Μέχρι το 1990, οι αρχιτέκτονες τοπίου στερούνταν γνώσεων στις κοινωνικές επιστήμες, με αποτέλεσμα να παράγουν καλλιτεχνικά σχέδια χωρίς προηγούμενη διαβούλευση με το κοινό. Στην περίοδο 1990 1997 άρχισαν να αναγνωρίζονται η ανάγκη σύνδεσης του σχεδιασμού περιοχών πρασίνου με τη συμμέτοχη των πολιτών, η συμβολή των πάρκων στην επίλυση κοινωνικών προβλημάτων και η σχέση 117

τους με την προστασία της παράδοσης. Ένα σχετικό συνέδριο που έλαβε χωρά 1997 στην Νάντη σηματοδότησε, κατά τον Kahle, την αρχή μιας νέας εποχής. Ο Kahle δανείζεται την άποψη του Didier Pourre, διευθυντή «υπηρεσιών ζωής» (service vie) των πάρκων του νόμου Val-de-Marne, των ότι χρειάζεται πλέον ένα νέο σχήμα «αλυσίδας δεξιοτήτων» Αποφάσεισς Πολιτικές κατευθύνσεις Βασική ίδεα Σχεδιασμός πάρκου Δραστηριότητες και υπηρεσίες: Η "ζωή" του παρκου Υλοποίηση Κατασκευή Διαχείριση Συντήρηση για να απεικονιστεί το γεγονός ότι στο σχεδιασμό ενός πάρκου όλοι συνδέονται μεταξύ τους και όλοι έχουν όση βαρύτητα. Κατά τον Pourre, το κυκλικό διάγραμμα που απεικονίζει το κυκλικό διάγραμμα που απεικονίζει την αλυσίδα των αλληλένδετων δραστηριοτήτων είναι το ακόλουθο: 118 Ο Kahle επισημαίνει ότι πολλά προβλήματα δημιουργούνται από την απόκλιση των οραμάτων του σχεδιαστή και του πολίτη, του δημόσιου και του ιδιωτικού, και παραθέτει πρόσφατα παραδείγματα τέτοιας αποτυχίας σύγκλισης σε σχεδιασμό πάρκων. Αντίθετα, παρουσιάζει το ευτυχισμένο παράδειγμα της δημιουργίας του Parc des Cormailles του Ivrysur-Seine στο Παρίσι, που ολοκληρώθηκε το 1997. Στην περίπτωση αυτή, οι νομαρχιακές αρχές έθεσαν σε εφαρμογή συστηματικές διαδικασίες διαβούλευσης, οργάνωσαν εκθέσεις και πραγματοποίησαν δημοσκοπήσεις, που αποτέλεσαν τη βάση ενός διεθνούς σχεδιασμού αρχιτεκτονικης τοπίου. Αν και ο συμβιβασμός των συχνά ετερόκλιτων απόψεων κινδύνευε να οδηγήσει σε ένα μωσαϊκό στοιχείων, στο Πάρκο της Cornailles θεωρείται ένα νέο μοντέλο «ενσωμάτωσης» του πολίτη. Πρότυπο συμμετοχικών διαδικασιών θεώρει ο Kahle και το Parc de Haute-lie, στο νομό Seine-Saint Denis της Γαλλίας, όπου 10 ενώσεις πολιτών έλαβαν μέρος στη σύλληψη, το σχεδιασμό και την εφαρμογή του πάρκου. 118

Ο Walker (1999) επισημαίνει με έμφαση τη σημασία συνεργασίας με το μη κυβερνητικό, μη κερδοσκοπικό τομέα και την ανάγκη δημιουργίας εταιρικών συμπράξεων (partnerships), πάρα τις δυσκολίες που αντιμετωπίζουν αυτές οι πρωτοβουλίες, δυσκολίες που όχι μόνο δεν κρύβει, αλλά και αναλύει διεξοδικά. Το σχετικό άρθρο του βασίζεται σε μια εκτενή, διάρκειας 4 ετών, αξιολόγηση πάρκων στις Η.Π.Α, που έγινε στο πλαίσιο της Πρωτοβουλίας για τα Αστικά Πάρκα (Urban Parks Initiative) μιας ιδιωτικής, μη κερδοσκοπικής οργάνωσης, κατόπιν ανάθεσης από το Urban Institute το 1996. Συμπέρασμα της αξιολόγησης είναι ότι οι φορείς των πάρκων μπορούν να δημιουργήσουν, ανανεώσουν, συντηρήσουν και διαχειριστούν τα πάρκα πολύ πιο αποτελεσματικά αν σχηματίσουν συμπράξεις με μη κερδοσκοπικές οργανώσεις, απ ότι εάν λειτουργήσουν αυτόνομα. Ανάλογες θέσεις έχουν διατυπωθεί από την αρχή της δεκαετίας του 1990 για την ανάγκη συνεργασίας δημοσίων και ιδιωτικών φορέων σε προγράμματα αστικής αναγέννησης, που πρέπει να χαρακτηρίζονται από οριζόντιες σχέσεις μεταξύ παραδοσιακών τομέων πολιτικής. Οι φορείς περιφεριακής ανάπτυξης που δημιουργηθήκαν το 1999 στη Μεγάλη Βρετάνια έχουν διοικήσεις με πολύ μεγάλη συμμετοχή μελών από τον ιδιωτικό τομέα, και εμπειρία συμπράξεων. Σε ένα μεγάλο σύνολο των 99 διοικητικών συμβουλίων των 8 φορέων, τα 37 προήρθαν από τον ιδιωτικό τομέα, 30 από την τοπική αυτοδιοίκηση και τα υπόλοιπα από συνδικάτα, εθελοντικούς φορείς, διαφόρους δημοσίους οργανισμούς και την εκπαιδευτική κοινότητα. Αν και περιφερικοί οι τομείς αυτοί είχαν ως βασικό αντικείμενο, την τοπική αναγέννηση που απορροφούσε το μεγαλύτερο μέρος των δαπανών τους,. 119 Η αξιολόγηση πάρκων, στην οποία αναφέρεται ο Walker, ακλούθησε τη μεθοδολογία που χαρακτηρίζει γενικά τη βιβλιογραφία περί εταιρικών συμπράξεων και εστιάστηκε σε 4 χαρακτηριστικά των συμπράξεων που αφορούν πάρκα: Δομή Έλεγχος Πλεονεκτήματα / μειονεκτήματα (των εταιριών) Διακινδύνευση (ρίσκο) Ο Walker υπενθυμίζει κατ αρχάς τη διάδοση των συμπράξεων σε πρωτοβουλίες τοπικής ανάπτυξης, η εμπειρία των όποιων διδάσκει ότι απαιτείται μια «συστηματική» αλλαγή, δηλαδή μια αναδιάταξη του συστήματος πολιτικών και μη προγραμμάτων. Σε αυτή την 119

αναδιάταξη κεντρική θέση έχει η συνεργασία. Ο Walker αποδέχεται τον ορισμό των συμπράξεων: Δημοσιές ιδιωτικές συμπράξεις είναι συμφωνίες μεταξύ πολλών δημοσίων και ιδιωτικών φορέων για να επιδιωχθούν κοινοί στόχοι, διακινδυνεύοντας χρήμα, χρόνο, επιρροή και άλλους πόρους. Ως προς τη δομή των συμπράξεων πάρκων που μελετήθηκαν, κάνει διάκριση μεταξύ «γενικών» και περιορισμένων εταιριών. Στους πρώτους συγκαταλέγονται οι ίδιοι οι φορείς διαχείρισης και οι κυριότερες μη κερδοσκοπικές οργανώσεις, που επενδύουν περισσότερα (όχι μόνο σε χρήμα), αλλά χάνουν και περισσότερα σε περίπτωση αποτυχίας. Τον έλεγχο έχουν βέβαια οι γενικοί εταίροι αλλά όσο εξελίσσεται ένα έργο, τόσο αυξάνει η επιρροή των «περιορισμένων» εταίρων. Ως προς τα πλεονεκτήματα και τα μειονεκτήματα του κάθε εταίρου (κάτι σαν το «ενεργητικό» και το «παθητικό» που ο καθένας προσκομίζει), ο συγγραφέας διευκρινίζει ότι τα πλεονεκτήματα και τα μειονεκτήματα αφορούν διαθέσιμους πόρους (όχι μόνο οικονομικούς), οργανωτική ικανότητα, δημόσια προβολή- «εικόνα» και επιρροή σε κοινωνικές ομάδες που μπορούν να στηρίξουν το εγχείρημα. Το ρίσκο οφείλεται στο βαθμό στον οποίο οι εταίροι είναι πραγματικά αφοσιωμένοι στο έργο και στις υποχρεώσεις που αναλαμβάνουν, στην ικανότητα τους να φέρουν σε πέρας το έργο που τους αναλογεί, στη δυνατότατα της σύμπραξης να χαράξει μια εφικτή στρατηγική για να πετύχει τους κοινούς στόχους, στην πιθανότητα να παραχθούν τα επιθυμητά αποτελέσματα και στην ύπαρξη ουσιαστικής επικοινωνίας μεταξύ των εταίρων, των οποίων η νοοτροπία και η κουλτούρα ενδέχεται να διαφέρουν. 120 Οι δημόσιοι φορείς έχουν κατά κανόνα μια πιο καθιερωμένη δομή και μια μεγαλύτερη πιθανότητα να στηριχτούν σε σταθερή χρηματοδότηση, αν και αυτό δεν είναι πάντα ο κανόνας. Αντίθετα, χαρακτηρίζονται συχνά από αργές και γραφειοκρατικές διαδικασίες καθώς και μια κουλτούρα ρουτίνας. Οι μη κερδοσκοπικοί οργανισμοί διακρίνονται από μεγαλύτερη ευελιξία και ικανότητα να κινητοποιήσουν την κοινωνία ή διακριτές κοινωνικές ομάδες, έχουν το μειονέκτημα ότι συχνά η δράση τους δεν έχει διάρκεια και δεν μπορούν να εξασφαλίσουν συνεχή ροη πόρων σε βάθος χρόνου. Η δημιουργία και λειτουργία αστικών πάρκων μπορεί «εν δυνάμει» να συγκεντρώσει το ενδιαφέρον ομάδων και κοινωτητων με διάφορα ενδιαφέροντα, που συνδέονται π.χ. με την συνοχή τοπικών κοινωνιών και γειτονιών, με της εξάλειψη των διακρίσεων, με περιβαλλοντικά προβλήματα, με προστασία παραδοσιακής κληρονομίας ή με την φυσική ιστορία. Αυτές οι ομάδες κινητοποιούνται πιο 120

εύκολα, ως μηχανισμός στήριξης ενός πάρκου, αν τις προσεγγίσει ένας εθελοντικού και μη κερδοσκοπικού χαρακτήρα φορέας. Επιμέρους δραστηριότητες που αναπτύσσονται σε ένα πάρκο ενδιαφέρουν ένα πολύ μεγάλο φάσμα πολιτών και οργανώσεων, π.χ. δάσκαλους που διδάσκουν περιβαλλοντική εκπαίδευση, οργανώσεις που ασχολούνται με τα προβλήματα της νεολαίας, πανεπιστημιακούς που αναπτύσσουν προγράμματα κοινωνικής πολιτικής αρχιτεκτονικής τοπίου κ.α., δημοσίους λειτουργούς που υπηρετούν πολιτικές αστικής ανάπτυξης, φορείς και οργανώσεις προστασίας του φυσικού περιβάλλοντος κοκ. Για να δώσουμε ένα συγκεκριμένο παράδειγμα, ένας βοτανικός κήπος σε ένα πάρκο μπορεί να γίνει πραγματικά εργαστήριο περιβαλλοντικής εκπαίδευσης και προαγωγής της γνώσης της φύσης. Η προσέγγιση αυτών των ποικίλων «ακροατηρίων» είναι ευκολότερη μέσα από ένα ευρύ φάσμα εταιριών σε μια σύμπραξη που υπηρετεί κοινούς στόχους. Ορισμένοι μη κερδοσκοπικοί οργανισμοί έχουν μεγάλη πιθανότητα να πλησιάσουν και να αξιοποιήσουν ιδιωτικές χορηγίες, όπως επίσης να συνεισφέρουν καινοτομικές ιδέες για νέες πρωτοβουλίες, που με την σειρά τους να κεντρίσουν το ενδιαφέρον πιθανών χορηγών. Πάνω απ όλα όμως, οι μη κυβερνητικοί φορείς, που αποτελούν ενώσεις πολιτών, μπορούν να πλησιάσουν ένα ευρύ κοινό, όχι για να βρουν οικονομική ενίσχυση, αλλά για να οικοδομήσουν την αναγκαία συναίνεση και να εξασφαλίσουν κοινωνική στήριξη. 121 Ο τρόπος με τον οποίο οι πολεοδομικοί φορείς αναπτύσσουν (ή δεν αναπτύσσουν) τις σχέσεις τους με την τοπική κοινωνία ποικίλει. Όπως εύστοχα επισημαίνει ο James Cook (1993), συνήθως η ταξινόμηση τέτοιων φορέων ακολουθεί τυπικά χαρακτηριστικά, π.χ. την δομή της οργάνωσης τους, τις θεσμοθετημένες αρμοδιότητες τους και την σύνθεση και ρόλο των οργάνων τους, τις θεσμοθετημένες αρμοδιότητες τους και την σύνθεση και ρόλο των οργάνων τους. Αυτό όμως δεν εκφράζει ούτε την επιθυμητή δημοκρατικότητα της λειτουργιάς τους, ούτε την ικανότητας τους να παρακολουθούν τι συμβαίνει στην τοπική κοινωνία και ποια είναι τα ενδιαφέροντα της. Φορείς με παρόμοιο τοπική οργάνωση έχουν τελείως διαφορετικές σχέσεις με την κοινωνία. Αυτές εξαρτώνται από τα προβλήματα των πολιτών, τον βαθμό συνοχής της τοπικής κοινότητας, την αποδοχή των αποφάσεων του φορέα και τους στόχους του. 121

Με βάση με αυτό το σκεπτικό, ο Cook προτείνει μια τελείως διαφορετική ταξινόμηση πολεοδομικών φορέων ανάπτυξης σε 5 κατηγορίες, που παρουσιάζει μεγάλο ενδιαφέρον. Σε μια πρώτη κατηγορία τοποθετεί τους «απομονωμένους» φορείς, που αν και αναπτύσσουν δραστηριότητα, συγκεντρώνουν στοιχεία και παράγουν αξιόλογα σχέδια, τα αποτελέσματα της δραστηριότητας παραμένουν εσωτερική υπόθεση και δεν διαχέονται στην τοπική κοινότητα, που αγνοεί πώς και γιατί λαμβάνονται οι αποφάσεις. Στην δεύτερη κατηγορία ανήκουν φορείς που είναι «υπηρεσιακά προσανατολισμένοι», με την έννοια ότι η δραστηριότητα τους αναφέρεται σε κάποιο άλλο φορέα (δημοσιά αρχή ή οργανισμό χρηματοδότησης). Το ενδιαφέρον του φορέα είναι πως θα ικανοποιήσει τα κριτήρια κάποιου αλλού οργανισμού, ώστε να εξασφαλίζει την υποστήριξη ή χρηματοδότηση του. Και πάλι ελάχιστοι είναι εκείνοι που ενημερώνονται για τα σχέδια του φορέα. Στην τρίτη κατηγορία εντάσσονται φορείς που ενδιαφέρονται απλώς να βρουν τρόπους να «επιβάλλουν» τις απόψεις τους στην τοπική κοινωνία. Αναζητούν δηλαδή μεθοδεύσεις επιβολής ή έστω πειθούς για να γίνουν δεκτά τα ήδη αποφασισμένα σχέδια τους. Ενδιαφέρονται μόνο πως θα «πλασάρουν» τις απόψεις τους πολίτες. Αντίθετα, οι φορείς της τέταρτης κατηγορίας αποδέχονται «να τους επιβληθούν» οι απόψεις τρίτων, δηλαδή ενεργούν μόνο σε ανταπόκριση πιέσεων των οποίων γίνονται δεκτές, χωρίς να έχουν διαμορφωμένη άποψη. Γίνονται έτσι συχνά όργανα ισχυρών ομάδων πίεσης. Αν μάλιστα οι πιέσεις είναι πολλαπλές και αντιφατικές, ένας τέτοιος φορέας οδηγείται σε παράλυση, διότι δεν παράγει δίκες του θέσεις που να αποτελούν εισροή στον προβληματισμό της κοινωνίας. Ο τύπος φορέα που εμφανώς ευνοεί ο Cook, ανήκει στην πέμπτη κατηγορία. Είναι ο φορέα που βυθίζεται στην τοπική κοινότητα, με την έννοια ότι αποτελεί μέρος της. Διατηρεί στενές σχέσεις με τοπικές αρχές, εξωτερικούς τοπικούς φορείς, ομάδες ενδιαφερόντων και οργανώσεις πολιτών, συντηρεί πολλούς διαύλους επικοινωνίας με την κοινωνία και την τροφοδοτεί τακτικά με πληροφόρηση για το τι συμβαίνει στο εσωτερικό του. Για να είναι αποτελεσματικός ο φορέας πρέπει να διατυπώνει τις απόψεις του σε προτάσεις και σχέδια, να αναζητεί πόρους από εξωτερικές πηγές, να δίνει ευκαιρίες σε όσους έχουν γνώση για τα προβλήματα να εκφράζουν τις απόψεις τους, και να είναι δεκτικός σε απόψεις και γνώμες διαφόρων ομάδων ενδιαφερόντων, διότι αφορούν όλους. Έτσι μπορεί να γίνει πιο προσαρμοστικός στις αναμενόμενες εξελίξεις, πιο ικανός να σχεδιάζει επιθυμητές κατευθύνσεις και πιο ευέλικτος, ώστε να αποφεύγει τις ανεπιθύμητες καταστάσεις. 122 122

Αν και τα πάρκα χρειάζονται φαντασία, καινοτομία και ευέλικτες πρωτοβουλίες, έχουν βέβαια ανάγκη σταθερής και αξιόπιστης διαχείρισης. Οι φορείς ανάπτυξης και διαχείρισης ενός πάρκου έχουν κατά κανόνα τμήματα διαχείρισης ακριβού πάγιου κεφαλαίου, σχεδιασμού τοπίου, φυτεύσεων, συντήρησης εγκαταστάσεων, και προγραμμάτων αναψυχής. Έχουν ακόμη γραφεία στρατηγικού σχεδιασμού προϋπολογισμού και λογιστικής διαχείρισης, προσωπικού και ανθρώπινων πόρων, σύναψης συμβάσεων και εκτέλεσης έργων. Όλα αυτά απαιτούν σταθερή και υπεύθυνη δομή, που πρέπει να συνυπάρχει με την άλλη πλευρά της δραστηριότητας τους, εκείνη της επαφής και συνεργασίας με την κοινωνία. Σε αυτή τη δραστηριότητα, πολύτιμος σύμμαχος είναι η κυβερνητικοί και μη κερδοσκοπικοί εταίροι, που αν δεν μπορούν να εξασφαλίσουν μια σταθερή και διαχρονική διαχείριση, μπορούν όμως να προσφέρουν αυτή την επαφή και συνεργασία. Χρειάζονται βέβαια, και αναμφίβολα απαιτούν, απλά αποτελέσματα, διότι το ρίσκο που παίρνουν είναι η απώλεια της έγκυρης εκπροσώπησης και η καλή θέληση των κοινωνικών ομάδων τα ενδιαφέροντα, αλλά και συμφέροντα, των οποίων εκφράζουν. Αυτές οι αναγκαιότητες βάζουν το πλαίσιο της πρόκλησης που αντιμετωπίζει ο φορέας διαχείρισης. Στην συνέχεια γίνεται μια επισκόπηση εμπειριών και παραδειγμάτων από τη Μεγάλη Βρετανία, την Ιταλία, την Σουηδία, τη Γερμανία και την Αυστραλία. Τα παραδείγματα παρέχουν πληροφορίες και στοιχεία για ένα μεγάλο φάσμα θεμάτων, που δε συνδέονται αποκλειστικά με την οργάνωση των φορέων διαχείρισης, αλλά αγγίζουν και ζητήματα της ζωής των πάρκων, του κοινωνικού ρόλου τους, της συνεργασίας με την κοινωνία, των λειτουργιών των ελεύθερων χώρων γενικότερα, της εννοίας των αστικών πάρκων. 123 1.2 ΜΕΓΑΛΗ ΒΡΕΤΑΝΙΑ: ΤΟ STRATEGIC PARKS ΤΟΥ ΛΟΝΔΙΝΟΥ ΚΑΙ ΤΟ STRATFORD PARK Η Στρατηγική Μελέτη των Πάρκων του Λονδίνου (Greater London Authority 2006) είναι το αποτέλεσμα της διαπίστωσης ότι αν και το Λονδίνο είναι διάσημο για τα πάρκα του, π.χ. το Regent s Park ή το Hyde Park, μαζί με τα Kensington Gardens, με τα οποία αποτελεί ενιαίο σύνολο, το σύστημα μητροπολιτικών και περιφερειακών πάρκων πρέπει να αντιμετωπισθεί στο πλαίσιο μίας ευρύτερης χωροταξικής πολιτικής, με έμφαση στη δημιουργία ενός αειφόρικού κοινωνικού περιβάλλοντος. 123

Τα πρότυπα για τους ελευθέρους χώρους σε περιφερειακό και τοπικό επίπεδο έχουν ήδη τεθεί μέσω στρατηγικών μελετών της Αρχής του Μείζονος Λονδίνου. Η στρατηγική μελέτη των πάρκων συντάχθηκε από μία εταιρία συμβούλων σε στενή συνεργασία με τη Greater London Authority, το Forum των Πάρκων και Χώρων πρασίνου του Λονδίνου, και πολλούς ακόμη κρατικούς ή ημικρατικούς φορείς και μη κυβερνητικές οργανώσεις. Μεταξύ αυτών είναι και ο φορέας διαχείρισης των 8 βασιλικών πάρκων του Λονδίνου Royal Parks, που έχει την ευθύνη μερικών ακόμη μικρών πάρκων πράσινου, δηλ.αδή συνολικά 20.000 στρεμμάτων πράσινου. Η αξία των ελεύθερων χώρων συνδέεται στη σχετική μελέτη με μία πληθώρα παραμέτρων: Πολιτισμός, παιδεία, δοκιμή (χωρική) οργάνωση, κοινωνικές υπηρεσίες, υγεία, άθληση και αναψυχή, παιχνίδια, αστική αναγέννηση, οικονομία, περιβάλλον και βιοποικιλότητα. Κατά συνέπεια οι λειτουργίες των ελεύθερων χώρων ταξινομούνται στις ακόλουθες κατηγορίες: Αστική αναγέννηση Οικονομική αναζωογόνηση Υγεία και ευημερία Καταπολέμηση κοινωνικού αποκλεισμού και κοινωνική ανάπτυξη Παιδεία και δια βίου μάθηση Περιβάλλον και οικολογία Παραδοσιακή κληρονομιά και πολιτισμός. 124 Ο καθένας από τους χώρους αυτούς έχει χαρακτηριστικά που τον πριοσδιοριζουν ως προς το μέγεθος του, τις υπηρεσίες που προσφέρει, την αναψυχή, την παραδοσιακή κληρονομία, το οικολογικό κεφαλαιο, τη διαχείριση των φυσικων πορων, το τοπίο, την προσβασιμότητα και την ποιότητα του. Η ικανοποίηση όμως των προσδοκιών που υπάρχουν από τους ελευθέρους χώρους συναντά δυσκολίες λόγω Κατακερματισμού καθεστώτων ιδιοκτησίας και διαχείρισης Εμποδίων συντονισμού μεταξύ όμορων διοικιτικών αρχών Συγκρούσεων διαχειριστικών προτεραιοτήτων Έλλειψης κίνητρων 124

Ανταγωνιστικών πιέσεων για τη διάθεση πόρων Στην έκθεση γίνεται και επισκόπηση των εναλλακτικών δυνατοτήτων διαχείρισης και επισημαίνονται 5 γενικές κατηγορίες: Μεμονομένοι (παράλληλοι) φορείς Άτυπα εταιρικά σχήματα φορέων Ημι-αυτόνομα, θεσμικά κατοχυρωμένα εταιρικά σχήματα Ανεξάρτητες εταιρίες (ιδιωτικού χαρακτήρα) Ανεξάρτητες (δημόσιες) αρχές Ένα παράδειγμα εξαιρετικά αναλυτικού και χρήσιμου σχεδίου διαχείρισης και συντήρησης ενός μικρού αστικού πάρκου στην περιοχή του Λονδίνου είναι εκείνο του Stratford Park του δήμου Newman (London Borough of Newman 2004). Το πάρκο έχει έκταση 43 στρεμμάτων και βρίσκεται στο Stratford, σε απόσταση περίπου 8 χιλ. από το κέντρο του Λονδίνου, ειδικότερα από την επιχειρηματική ζώνη του City του Λονδίνου. Οι στόχοι του σχεδίου είναι οι εξής: Διατύπωση πολιτικής για το μέλλον του πάρκου, στο πλαίσιο του στρατηγικού σχεδίου ανάπτυξης του δήμου Επισήμανση προβλημάτων που επηρεάζουν τη διαχείριση και συντήρηση του πάρκου και συμβολή στην επίλυσή τους Διαμόρφωση ενός καθαρού «οράματος» και ενός πολιτικού πλαισίου λειτουργίας του πάρκου Εξασφάλιση συμμετοχής της κοινωνίας και όλων των ενδιαφερόμενων (stakeholders) Προβολή της φυσιογνωμίας του πάρκου και αύξηση της χρήσης του Ανάπτυξη στην τοπική κοινωνιά ενός αισθήματος επιτυχίας Διατύπωση ενός πλαισίου επιλογής προτεραιοτήτων Εξασφάλιση πόρων για τη βιώσιμη ανάπτυξη και συντήρηση του πάρκου 125 Προκειμένου το σχέδιο να είναι φιλικό προς το χρηστή και ένα χρήσιμο κείμενο αναφοράς, επιδιώχθηκε να: Διατυπωθεί σε απλή και κατανοητή γλωσσά 125

Έχει καθαρούς στόχους και να περιλαμβάνει ένα σχέδιο δράσης,με συγκεκριμένες και πολιτικοποιημένες επιδιώξεις Γίνει επισήμανση των αναγκαίων πόρων Υπάρχει σαφές χρονοδιάγραμμα, ώστε να είναι δυνατή η παρακολούθηση της προόδου του έργου Ενσωματωθεί μια ευέλικτη διαδικασία που θα μεταβάλλεται στο μέλλον 126 Εικόνα 42 126

127 Εικόνα 42 1.2.1 HYDE PARK Το Hyde Park είναι ένα από τα μεγαλύτερα Βασιλικά πάρκα στο κεντρικό Λονδίνο της Αγγλίας. Το πάρκο διαιρείται στα δύο με την Ελικοειδή λίμνη η οποία περιέχει ένα λιμάνι για την άγρια φύση συμπεριλαμβανομένου πάπιες, χήνες και κύκνους. Στο δυτικό κομμάτι του πάρκου συναντάμε τους Κήπους Kensington, οι οποίοι υποτίθεται ότι αποτελούν μέρος του Hyde Park. Ωστόσο, είναι τεχνικά χωριστοί. Το Hyde Park. είναι 350 στρέμματα (1,4 km²) και οι κήποι Kensington είναι 275 στρέμματα (1,1 km²) που δίνουν έναν γενικό τομέα 625 στρεμμάτων (2,5 km²). 127

Το παλαιότερο μέρος του Hyde Park ανήκε στο φέουδο Ebury, ο όποιος έδωσε στο πάρκο το όνομά του. Ένα μεγάλο μέρος του πάρκου σχεδιάστηκε από τον αρχιτέκτονα Decimus Burton το 1820, ο οποίος έδωσε στους κήπους Kensington που ήταν κατά ένα μεγάλο μέρος επίπεδοι, υψηλά και χαμηλά χαρακτηριστικά γνωρίσματα. Η μεγάλη είσοδος στο πάρκο δημιουργήθηκε από τον Decimus Burton. Αποτελείται από Ιοντικές στήλες και έχει τρεις αψίδες. Η κεντρική είσοδος έχει μια τολμηρή προβολή: το entablature να υποστηρίζεται από τέσσερις στήλες και τα volutes των κεφαλαίων της εξωτερικής στήλης σε κάθε πλευρά της πύλης να διαμορφώνονται σε μια γωνιακή κατεύθυνση, ώστε να εκτεθούν δύο πλήρη πρόσωπα στην όψη. Οι δύο δευτερεύουσες πύλες, στις ανυψώσεις τους, παρούσες δύο μονωμένες ιοντικές στήλες, πλαισιωμένος από τα antae. Όλες αυτές τις εισόδους τελειώνουν με ένα φράξιμο, οι πλευρές της κεντρικής του διακόσμησης με ένα όμορφο frieze, αντιπροσώπευση μιας ναυτικής και στρατιωτικής triumphal πομπής. Αυτό το frieze σχεδιάστηκε από τον κ.. Θ*Χεννηνγ, νεώτερος, γιος του κ.. Θ*Χεννηνγ, ποιος ήταν γνωστός καλά για τα πρότυπα του Μάρμαρα Elgin. Οι πύλες κατασκευάστηκαν από τον Bramah. Είναι από σίδηρο, επιχαλκωμένος, και σταθερός ή κρεμασμένος στις αποβάθρες από τα δαχτυλίδια του όπλο-μετάλλου. Το σχέδιο αποτελείται από μια όμορφη ρύθμιση της ελληνικής διακόσμησης αγιοκλημάτων τα μέρη καλά που καθορίζονται, και οι λοταρίες των φύλλων που παρουσιάζονται έξω κατά τρόπο πιό εξαιρετικό. 128 Οι περιοχές ενδιαφέροντος για το πάρκο περιλαμβάνουν Γωνία ομιλητών (τοποθετημένος στη βορειοανατολική γωνία πλησίον Μαρμάρινη αψίδα) και Σάπια σειρά όποιο είναι το βόρειο όριο της περιοχής του παλατιού κρυστάλλου. Σημείο είναι Γωνία πάρκων Hyde. Ο νότος της ελικοειδούς λίμνης είναι Θ*Δηανα, Πριγκήπισσα του μνημείου της Ουαλίας, μια ωοειδής πηγή δαχτυλιδιών πετρών που ανοίγουν επάνω 6 Ιουλίου, 2004. 128

Εικόνα 43 129 Εικόνα 44 129

Εικόνα 45 130 1.3 ΙΤΑΛΙΑ: ΤΟ ΜΗΤΡΟΠΟΛΙΤΙΚΟ ΠΑΡΚΟ NORD MILANO Το Parco Nord Milano είναι ένα πρόσφατα δημιουργημένο μητροπολιτικό πάρκο μέσα στην πόλη του Μιλάνου κσι στη βόρεια ενδοχώρα της, που προέκυψε από ανάκτηση πρώην βιομηχανικής και / ή ακαλλιέργητης αγροτικής γης. Περιβάλλεται από 6 δήμους, μεταξύ των οποίων και ο δήμος του Μιλάνου. Το Parco Nord Milano είναι τώρα ένα πάρκο με δασός, λιβάδια, υδάτινες επιφάνειες, περιπάτους με δεντροστοιχίες και κήπους. Θεωρείται μοναδικό στην Ιταλία, ίσως και λόγω της πρόσφατης δημιουργίας του, και εφάμιλλο μεγάλων αστικών πάρκων πόλεων όπως το Λονδίνο, το Παρίσι ή το Μονάχο. Η ιδέα για τη δημιουργία του πάρκου πρωτοεμφανίστηκε το 1967, όταν οι δήμαρχοι που μετείχαν σε ένα κέντρο σπουδών για το διαδημοτικό σχεδιασμό του Μιλάνου ενέκριναν ένα προκαταρκτικό σχέδιο μητροπολιτικής εμβελείας. Το σχέδιο προέβλεπε και ένα πάρκο πνεύμονα του Μιλάνου σε μια περιοχή που κινδύνευε με αστική επέκταση στα βόρεια της 130

πόλης. Η ιδέα έγινε πιο συγκεκριμένη το 1970, όταν με απόφαση του νομάρχη της επαρχίας του Μιλάνου σχηματίστηκε μια εταιρία, η Consortium, για τη δημιουργία του πάρκου. Το πάρκο αναγνωριστικέ ως «περιφερικό» από την περιφέρεια της Λομβαρδίας το 1975. Η πρώτη δεκαετία (1973 1983) αφιερώθηκε σε δραστηριότητες σχεδιασμού. Η πρώτη ουσιαστική ενέργεια ήταν η αγορά 120 εκτάριων από μία ιδιωτική εταιρεία το 1980. Ακολούθησαν συστηματική αναδάσωση και απομάκρυνση / αποκατάσταση εδαφών, ιδίως στην περιοχή μιας πρώην μεταλλουργικής περιοχής. Σήμερα το πάρκο, αν και δεν έχει ακόμη ολοκληρωθεί, έχει μια έκταση 620 εκτάριων, από τα οποία περίπου 310 είναι ήδη δημοσιές εκτάσεις πράσινου ανοικτές στο κοινό, 32 εκτάρια χρησιμοποιούνται ως αθλητικά γήπεδα, δύο (υφιστάμενα) νεκροταφεία και χώροι στάθμευσης. Στο πάρκο υπάρχουν εκτεταμένα άλση και ξέφωτα, λίμνες και επιφάνειες νερού, ένας τεχνητός λόφος, αμιγείς ποδηλατόδρομοι και πεζόδρομοι ποδηλατοόδρομοι συνολικού μήκους 20 χλμ., 6 παιδότοποι, ένα στάδιο 4.000 θέσεων, πολλά ελευθέρα γήπεδα μπάσκετ και ποδόσφαιρου, περιοχές εξοπλισμένες για Πικ νικ, 16 γήπεδα bowling για ηλικιωμένους, 350 κήποι για ηλικιωμένους, «γήπεδα» για σκάκι επί του εδάφους, μια διαδρομή αναζήτησης βοτανικών ειδών, περιοχές για σκύλους, μια διαδρομή με σταθμούς εξοπλισμένες για γυμναστική, ένα γήπεδο baseball, ένα ποδηλατοδρόμιο για προπόνηση νέων ποδηλατών, ανοιχτό θέατρο με εκατοντάδες παγκάκια ανάπαυσης. Η είσοδος στο πάρκο είναι ελεύθερη. 131 Στο Parco Nord Milano οργανώνονται πολλές εκπαιδευτικές δραστηριότητες, με συστηματικά προγράμματα για παιδιά σχολικής ηλικίας, της πρωτοβάθμιας ή δευτεροβάθμιας εκπαίδευσης. Π.χ. το διδακτικό περιβαλλοντικό πρόγραμμα για το σύστημα πάρκων της Λομβαρδίας δίνει την ευκαιρία απόκτησης γνώσεων μέσα από δραστηριότητες ανακάλυψης, παιχνίδια, εξερευνήσεις κτλ., για την κατανόηση της πολυπλοκότητας του φυσικού περιβάλλοντος. Οι διάφορες διαδρομές και μονοπάτια του πάρκου παρέχουν την ευκαιρία για άσκηση και απόκτηση γνώσεων για το περιβάλλον. Η μία διαδρομή άσκησης για δρομείς ή περιηγητές, προσφέρεται σε δύο εναλλακτικούς δακτυλίους, 5 ή 10 χλμ. Μια άλλη διαδρομή άσκησης και γυμναστικής. Η βοτανική διαδρομή που διανύεται σε μόλις 30 λεπτά, προσφέρει γνωριμία με διάφορα φυτικά ειδή. 131

Η διαχείριση του πάρκου, με βάση ένα νόμο της περιφέρειας της Λομβαρδίας του 2000, ανήκει στο consortium, και στο οποίο μετέχουν η επαρχία του Μιλάνου και 6 δήμοι, μεταξύ των οποίων και ο δήμος του Μιλάνου. Τα διοικητικά όργανα είναι το διωκτικό συμβούλιο με 5 μελή, με τετραετή θητεία, και η συνέλευση, στην οποία μετέχουν ο πρόεδρος (νομάρχης) της επαρχίας και οι 6 δήμαρχοι. Στο τεχνικό τμήμα υπάγονται οι λειτουργικές ομάδες ανάπτυξης, διαχείρισης και «ζωής» του πάρκου, όπως επίσης και η υπηρεσία <<φυλάκων εθελοντών οικολόγων>>. Η υπηρεσία «ζωής» του πάρκου έχει την ευθύνη των σχέσεων με το κοινό της προβολής της «εικόνας» του πάρκου σε επισκέπτες, οργανώσεις ή θεσμικούς φορείς. Ο στόχος της είναι να αναπτύξει πρωτοβουλίες αναψυχής, πολιτιστικές και συμμετοχικές και γενικότερα να δημιουργήσει την «κουλτούρα του πάρκου». Λειτούργει με ελάχιστο μόνιμο προσωπικό και χρησιμοποιεί κυρίως εξωτερικούς συνεργάτες, κατά θέματα. Ειδικότερα προωθεί και οργανώνει: Θεατρικές και μουσικές εκδηλώσεις, κατάλληλες για το περιβάλλον του πάρκου Θεματικές εκθέσεις Τη λειτουργιά «αστικών κήπων» Συνέδρια και άλλες εκδηλώσεις για περιβαλλοντικά θέματα Εκδηλώσεις διεθνούς συνεργασίας Παράγωγη δημοσιεύσεων και γενικά έντυπου υλικού Εκπαιδευτικά προγράμματα Αρχείο περιβαλλοντικής εκπαίδευσης Διαδικτυακό τόπο επικοινωνίας 132 Οι «εθελοντές φύλακες οικολόγοι», αν και είναι εθελοντές, παρακολουθούν πρώτα ένα πρόγραμμα κατάρτισης, περνούν εξετάσεις και αναλαμβάνουν σημαντικά καθήκοντα, π.χ.: Παρέχουν πληροφόρηση για τις ισχύουσες διατάξεις σε θέματα περιβαλλοντικής προστασίας Συμβάλλουν στην προστασία του περιβάλλοντος Καταλογίζουν τις παραβιάσεις των σχετικών διατάξεων βοηθούν τις αρμόδιες υπηρεσίες στην αντιμετώπιση φυσικών καταστροφών οικολογικού χαρακτήρα 132

Συντάσσουν υπηρεσιακές εκθέσεις κτλ. Από το 1990 έχουν ολοκληρωθεί 6 προγράμματα εκπαίδευσης εθελοντών φυλάκων. Στο Parco Nord Milano είναι επίσης δυνατό να προσφέρουν πολιτικές υπηρεσίες οι υπόχρεοι στρατιωτικής θητείας, αντί των στρατιωτικών υπηρεσιών. Το πάρκο είναι διαπιστευμένο κέντρο υποχρεωτικής πολίτικης υπηρεσίας για τις περιπτώσεις αυτές. 133 Εικόνα 46 133

Εικόνα 47 134 Εικόνα 48 134

1.3.1 Villa Borghese Η Βίλλα Μποργκέζε (Villa Borghese) είναι το μεγαλύτερο δημόσιο πάρκο της Ρώμης. Διαθέτει λίμνη, ναούς, σιντριβάνια, αγάλματα και διάφορα μουσεία. Το πάρκο βρίσκεται βόρεια από την Πιάτσα ντι Σπάνια (Piazza di Spagna). Οι κύριες είσοδοι βρίσκονται στην Piazza del Popolo και την Porta Pinciana στο τέλος της Via Veneto. Το πάρκο Borghese είναι ένα ευχάριστο καταφύγιο από το θόρυβο της ζωής της Ρώμης. Η περιοχή ξεκίνησε ως αμπελώνες τον 16ο αιώνα. Το 1605 ο καρδινάλιος Σκιπίoν Μποργκέζε (Scipione Borghese), ανιψιός του Πάπα Παύλου Ε, μετέτρεψε τα αμπέλια σε πάρκο. Η αρχιτέκτονας Domenico Savino da Montepulciano σχεδίασε ένα πολύ προσεγμένο πάρκο με γεωμετρικά σχήματα, το πρώτο πάρκο της Ρώμης. Μια βίλα χτίστηκε από τον αρχιτέκτονα Flaminio Ponzio κατόπιν ενός σκίτσου που ζωγράφισε ο καρδινάλιος ο ίδιος. Στο τέλος του 18ου αιώνα, μια τεχνητή λίμνη δημιουργήθηκε στο κέντρο του πάρκου και στο νησάκι της λίμνης χτίστηκε ένας μικρός ιωνικός ναός, ο οποίος είναι αφιερωμένος στον Ασκληπιό, τον θεό της ίασης. Το 1903 η πόλη της Ρώμης παρέλαβε τη Βίλλα Μποργκέζε από την οικογένεια Μποργκέζε και το μεγάλο πάρκο των 80 στρεμμάτων άνοιξε για το κοινό. Το 1911 πραγματοποιήθηκε στο πάρκο η Παγκόσμια Έκθεση. Αρκετά από τα εκθεσιακά περίπτερα που χτίστηκαν από ορισμένες από τις συμμετέχουσες χώρες εξακολουθούν να υπάρχουν μέχρι και σήμερα. Το πιο εντυπωσιακό από αυτά είναι το Βρετανικό, που χτίστηκε σε σχέδιο του Edwin Lutyens. Άλλα κτίρια που υπάρχουν αντιπροσώπευαν την Αυστρία, τη Δανία, την Αίγυπτο και τη Σουηδία. Η Βίλλα Μποργκέζε στεγάζει επίσης διάφορα μουσεία. Το πιο γνωστό είναι το Museo e Galleria Borghese, το οποίο διαθέτει συλλογή γλυπτών με ορισμένα σημαντικά έργα από τους Κανόβα (Canova) και Μπερνίνι (Bernini), συμπεριλαμβανομένου και του αριστουργήματος του τελευταίου «η Απαγωγή της Περσεφόνης από τον Πλούτωνα». Η Galleria Borghese στεγάζει επίσης και μια συλλογή από πίνακες ζωγραφικής από διάφορους βιρτουόζους συμπεριλαμβανομένων των Τιτσιάνο, Ρούμπενς και Ραφαήλ. Η Galleria Nazionale d 'Arte Moderna διαθέτει μια συλλογή του 19ου και του 20ου αιώνα, πίνακες ζωγραφικής με έργα κυρίως Ιταλών καλλιτεχνών. Το Museo Nazionale Etrusco. Εμφανίζει μια συλλογή των προ-ρωμαϊκών αντικείμενων, ως επί το πλείστον ετρουσκικής προέλευσης, που βρέθηκαν σε ανασκαφές γύρω από τη Ρώμη. Το 135 135

μουσείο στεγάζεται στο Βίλα Τζούλια (Villa Giulia), μια βίλα που χτίστηκε το 1553 ως θερινή κατοικία του Πάπα Ιουλίου Β. Το πάρκο περιλαμβάνει επίσης ένα αμφιθέατρο (την Piazza di Siena), μία αψίδα του 18ου αιώνα (το Arco di Settimio Severo) και ένα βοτανικό κήπο. Μπορείτε να παρατηρήσετε επίσης τα αγάλματα του Τρίτωνα που στρέφονται ακριβώς όπως εκείνα της Fontana del Moro στην Piazza Navona. Τα πρωτότυπα μεταφέρθηκαν από την πλατεία στο πάρκο και οι Τρίτωνες στην Piazza Navona είναι ακριβή αντίγραφα του 19ου αιώνα. Πρόσβαση: Σταθμός μετρό Flaminio (γραμμή A) 136 Εικόνα 49 136

Εικόνα 50 137 Εικόνα 51 137

Εικόνα 52 138 1.4 ΣΟΥΗΔΙΑ: ΤΟ ΕΘΝΙΚΟ ΑΣΤΙΚΟ ΠΑΡΚΟ ΤΗΣ ΣΤΟΚΧΟΛΜΗΣ Η κομητεία της Στοκχόλμης έχει πλυθισμο1,8 εκατομμύρια και μία από τις καλύτερες αναλογίες πρασίνου προς συνολική έκταση στην Ευρώπη: 26% με πάρκα και εκτάσεις πρασίνου και 13% με υδάτινες επιφάνειες. Το 1995 απέκτησε το μεγαλύτερο αστικό πάρκο, με τον επίσημο χαρακτηρισμό μιας έκτασης 2.700 εκτάριων ως Εθνικού Αστικού Πάρκου. Το πάρκο έχει ζωή πολλών αιώνων, αλλά οι αντιθέσεις συμφερόντων οδήγησαν τελικά στην κήρυξη του ως θεσμικά προστατευόμενου χώρου. Υπολογίζεται ότι δέχεται 15 εκ. επισκέπτες το χρόνο. Ας σημειωθεί ότι την ίδια περίπου εποχή, έγινε δυνατή η κήρυξη εθνικών αστικών πάρκων και στη Φιλανδία, με το Νομό περί Χρήσεων Γης και Κατασκευών, σύμφωνα με τον οποίο είναι δυνατή η κήρυξη ενός εθνικού πάρκου για να προστατευτούν και να διατηρούν το κάλλος ενός πολιτιστικού ή φυσικού τοπίου, τα ιστορικά χαρακτηριστικά και οι άλλες άξιες που σχετίζονται με το αστικό τοπίο και με άλλα θέματα, κοινωνικά, αναψυχής ή λοιπά, μιας περιοχής μέσα στο αστικό τοπίο. 138

Ο βασικός φορέας διαχείρισης του πάρκου Εθνικού Αστικού Πάρκου της Στοκχόλμης, που έχει την ευθύνη για το 70% της έκτασης του πάρκου είναι η «Βασιλική Διοίκηση του Djurgards». Ο δήμος της Στοκχόλμης και ένας ακόμη δήμος συγκαταλέγονται μεταξύ των φορέων διαχείρισης. Σε ένα χωριστό φορέα υπάγεται η διαχείριση των ρεμάτων. Οι φορείς διαχείρισης έχουν σχηματίσει μια ομάδα συνδιαχείρησης, με επικεφαλής την κομητεία της Στοκχόλμης, στην οποία μετέχουν και άλλοι οργανισμοί. Υπάρχουν επιπλέον διάφορες ενώσεις ειδικών ενδιαφερόντων (αθλητικοί σύλλογοι, λέσχη παρατήρησης πουλιών, μη κυβερνητικές οργανώσεις κ.ά.), που μετέχουν στη διαχείριση των περιοχών πρασίνου και ανοιχτών χωρών. Παρά την ύπαρξη τεράστιων εκτάσεων πρασίνου στη μητροπολιτική περιοχή της Στοκχόλμης, κυριαρχεί η αίσθηση ότι υπάρχει πολύ μεγάλη φθορά των οικοσυστημάτων και απώλεια βιοποικιλότητας, διαπίστωση που προκάλεσε την εκπόνηση μια μεγάλης μελέτης αστικής περιβαλλοντικής εκτίμησης. Ο στόχος της Αστικής Εκτίμησης της Στοκχόλμης (Stockholm Urban Assessment ή SUA) ήταν να ερευνηθεί πώς θα αναπτυχθεί η ικανότητα καλύτερης προσαρμογής στις μεταβαλλόμενες συνθήκες και να εξευρεθούν τρόποι καλύτερης διαχείρισης των υπηρεσιών προστασίας των αστικών οικοσυστημάτων (Colding, J. et ai, 2003). To ενδιαφέρον της μελέτης έγκειται στην έμφαση που δίνεται στον ρόλο του κατάλληλου συστήματος διακυβέρνησης (governance system) στην προώθηση «προσαρμοστικής ικανότητας» (adaptive capacity), δια μέσου της μάθησης από τις υπάρχουσες εμπειρίες, και της συσσώρευσης γνώσης από όλα τα οργανωτικά επίπεδα που επηρεάζουν το σύστημα. Αυτή η έμφαση στην οργανωτική, και όχι στενά τεχνική, διάσταση της διαχείρισης είναι ένα ουσιαστικό μήνυμα για οποιοδήποτε φορέα διαχείρισης ενός πάρκου ή φυσικού περιβάλλοντος. Αναφερόμενοι ειδικά στο Εθνικό Αστικό Πάρκο της Στοκχόλμης, οι Colding κ.ά. τονίζουν ότι η μελλοντική του διαχείριση πρέπει να στρέψει την προσοχή της και σε οικοσυστήματα και κοινωνικά συστήματα έξω από την περίμετρο του πάρκου, διότι από αυτά επηρεάζεται η λειτουργία του. Η προσαρμοστική συν-διαχείριση είναι γι' αυτούς ένα απαραίτητο συμπλήρωμα της συμβατικής διαχείρισης. 139 139

1.5 ΑΥΣΤΡΑΛΙΑ: ΤΑ ΑΣΤΙΚΑ ΠΑΡΚΑ ΤΗΣ ΚΕΝΤΡΙΚΗΣ ΠΕΡΙΟΧΗΣ ΤΗΣ CANBERRA Το σχέδιο διαχείρισης (Plan of Management) των πάρκων της πρωτεύουσας της Αυστραλίας Canberra διέπεται από τη σχετική νομοθεσία για το Australian Capital Territory, δηλαδή την εδαφική ενότητα της Canberra, και από το αντίστοιχο χωροταξικό σχέδιο (Territory Plan). Το σχέδιο διαχείρισης περιγράφει τον τρόπο με τον οποίο πρέπει να γίνεται η διαχείριση των αστικών ελεύθερων χώρων της κεντρικής (Inner) Canberra 42 για τη δημόσια χρήση τους και την ικανοποίηση κοινωνικών αναγκών. Ως ελεύθεροι χώροι θεωρούνται τα πάρκα, γήπεδα αθλητισμού, διαδρομές (μονοπάτια) πεζών περιπατητών και τοπία διαχωρισμού (buffers) μεταξύ αστικών περιοχών. Το δίκτυο των αστικών πάρκων θεωρείται η βάση της ταυτότητας της κηπούπολης της Canberra. Η λογική του σχεδίου διαχείρισης είναι ότι αυτό το δίκτυο προσφέρει ευκαιρίες για ενεργή και παθητική αναψυχή, προστατεύει φυσικά και πολιτιστικά χαρακτηριστικά και διατηρεί μια ωφελιμιστική χρησιμότητα για την κίνηση των πεζών και την διαχείριση επιφανειακών απορροών ομβρίων υδάτων. Στις προθέσεις του σχεδίου διαχείρισης είναι να εφαρμόσει τις πολιτικές του χωροταξικού σχεδίου της περιοχής της Canberra και να παράσχει το πλαίσιο των διαδικασιών διαβούλευσης, ώστε η τοπική κοινωνία να αποκτήσει λόγο για τις υπό διαχείριση ζώνες. 140 Στο σχέδιο διαχείρισης έχουν ταξινομηθεί οι δραστηριότητες διαχείρισης, που αντιστοιχούν σε υπηρεσίες τις οποίες προσφέρουν οι ελεύθεροι χώροι. Οι δραστηριότητες εντάσσονται σε 3 κατηγορίες: Τοπίο και περιβάλλον, άνθρωποι (χρήστες) και διοίκηση Στο σχέδιο διαχείρισης γίνεται μια αδρομερής αξιολόγηση της σημασίας των ανωτέρω δραστηριοτήτων ανάλογα με τον τύπο ελευθέρου χώρου, π.χ. αστικών πάρκων, πάρκων περιοχής της γειτονιάς, διαδρομών περιπάτου, αθλητικών γηπέδων, και άλλων ειδικών περιπτώσεων. Τοπίο και περιβάλλον Άνθρωποι (χρήστες) Διοίκηση (management) Διαχείριση βλάστησης Παροχή Σχεδιασμός ευκαιριών για management οργανωμένη 140

άθληση Δημιουργία και συντήρηση Παροχή και συντήρηση Συμμετοχή τοπίων (landscape settings) ευκαιριών άτυπης πελατών αναψυχής (χρηστών) και τοπικής κοινωνίας Προστασία και βελτίωση Ρύθμιση χρήσεων Διαχείριση οικότοπων άγριας ζωής κεφαλαίου (πόρων) Προστασία και βελτίωση Παροχή ελεύθερου Ανάθεση ζωνών αστικής επιρροής χώρου για πρόσβαση υπηρεσιών (urban catchments) και κίνηση συντήρησης Περιβαλλοντικός έλεγχος Παροχή ευκαιριών σοβαρών προβλημάτων για «ανακάλυψη» ζιζανίων φυσικών πολιτιστικών στοιχείων και 141 Έλεγχος πυρικής Παροχή πληροφόρησης διακινδύνευσης Οι στόχοι του σχεδίου διαχείρισης είναι: Η διατύπωση και τεκμηρίωση ενός πλαισίου πολιτικής για την διαχείριση των ελεύθερων χώρων, Η τεκμηρίωση του συνολικού «οράματος» (vision) του σχεδίου, των στόχων και υπηρεσιών, που εκφράζουν τόσο την ευρύτερη πολιτική, όσο και τις απόψεις των εμπλεκόμενων φορέων (stakeholders), Η κατάστρωση «δεικτών απόδοσης» (performance indicators) ώστε να καταστεί δυνατή η παρακολούθηση (monitoring) της υλοποίησης των στόχων, 141

Η ενημέρωση των εμπλεκόμενων φορέων (stakeholders) για τα θέματα και το περιεχόμενο της διαχείρισης. Οι φορείς διαχείρισης της γης που καλύπτει το σχέδιο διαχείρισης είναι δύο: Ο φορέας "Canberra Urban Parks and Places", του υπουργείου Urban Services του Australian Capital Territory (ACT), To Γραφείο Αθλητισμού και Αναψυχής (ACT Bureau of Sport and Recreation), του υπουργείου Παιδείας και Κοινωνικών Υπηρεσιών (Community Services) 43, που έχει την ευθύνη των αθλητικών εγκαταστάσεων. Ενδιαφέρον έχει η αναδιοργάνωση της παλιότερης υπηρεσίας των Αστικών Πάρκων, η οποία διαχωρίσθηκε σε "purchaser" (τον μετέπειρα φορέα "Canberra Urban Parks and Places") και "providers". Ο "purchaser" (επιλέξει «αγοραστής», αλλά στην ουσία και «εκμισθωτής» ή «πάροχος» υπηρεσιών) είναι ο φορέας - φύλακας της γης και ο αγοραστής υπηρεσιών, μεταξύ άλλων και υπηρεσιών συντήρησης, τόσο μέσα από την κυβερνητική διοίκηση, όσο και από φορείς εκτός διοίκησης. Οι "providers" είναι οι προμηθευτές υπηρεσιών, που παρέχουν υπηρεσίες, π.χ. συντήρησης, στον αγοραστή ή σε άλλους οργανισμούς. Παράδειγμα τέτοιου προμηθευτή είναι ο φορέας ACT Landscape που παρέχει υπηρεσίες κηποτεχνίας. Οι δύο συνεργαζόμενοι φορείς διαχείρισης ("Canberra Urban Parks and Places" και "ACT Bureau of Sport and Recreation"): Παρέχουν υπηρεσίες στην τοπική κοινωνία, Συνάπτουν συμφωνίες με την κυβέρνηση, που αναφέρονται στο «προϊόν» που παράγουν Διασυνδέονται με άλλες κρατικές υπηρεσίες Αναθέτουν υπηρεσίες συντήρησης σε εργολάβους - προμηθευτές υπηρεσιών 142 142

Το σχέδιο διαχείρισης των ελεύθερων χώρων και πάρκων δέχεται συνεπώς επιδράσεις και εισροές: Από τις συμφωνίες που οι φορείς διαχείρισης έχουν συνάψει με την κυβέρνηση του ACT Από τις διαβουλεύσεις με τους χρήστες και την τοπική κοινωνία. Παράλληλα, αλληλεπιδρά με δραστηριότητες Παροχής υπηρεσιών συντήρησης Διαχείρισης του παγίου κεφαλαίου των ελεύθερων χώρων (π.χ. υποδομών). Έγινε ήδη αναφορά στο χωροταξικό σχέδιο (Territory Plan) της περιοχής της πρωτεύουσας. Στο σχέδιο αυτό περιλαμβάνονται πολιτικές που αφορούν ειδικά στις χρήσεις γης σε ελεύθερους χώρους. Οι στόχοι των πολιτικών αυτών είναι: Η εξασφάλιση ελεύθερων χώρων σε κατάλληλη ποιότητα και ποσότητα για την ικανοποίηση των κοινωνικών αναγκών και αναγκών αναψυχής της τοπικής κοινωνίας, Η παροχή ευκαιριών για υπαίθρια, ενεργή και παθητική δραστηριότητα αναψυχής σε ποικιλία περιβάλλοντος, προσβάσιμης από τους χρήστες και σε κατάλληλες θέσεις, Η βελτίωση της ποιότητας ζωής και της αισθητικής εικόνας της πόλης, Η προστασία των περιβαλλοντικών χαρακτηριστικών του αστικού τοπίου και η προαγωγή ενός συνεχούς συστήματος φυσικού περιβάλλοντος, Η ενσωμάτωση σημαντικών φυσικών και πολιτιστικών στοιχείων στους ελεύθερους χώρους, για να εξασφαλισθούν η προστασία, κατάλληλη χρήση και ερμηνεία τους ή για να αναδειχθούν θεματικά στοιχεία του τοπίου, Η δημιουργία ευκαιριών για περιβαλλοντική διατήρηση, π.χ. για προστασία «διαδρόμων άγριας ζωής», με βοτανικό ή ζωολογικό ενδιαφέρον, Η διαχείριση των επιφανειακών απορροών όμβριων υδάτων και η προστασία της ποιότητας του νερού και των ρεμάτων, 143 143

Η παροχή συμβατών χρήσεων, κατάλληλων, από την άποψη των χαρακτηριστικών και της κλίμακας τους, για τον ελεύθερο χώρο που θα τις περιβάλλει, περιλαμβανομένων μικρής κλίμακας κοινωνικών υπηρεσιών, και Η εξασφάλιση ανάπτυξης που δεν θα έχει απαράδεκτες συνέπειες για την αισθητική του τοπίου, την επάρκεια των ελεύθερων χώρων, την πρόσβαση σε αυτούς και την ποιότητα ζωής των κατοίκων των γειτονικών περιοχών. Με βάση αυτές τις ευρύτερες πολιτικές, ο φορέας διαχείρισης (δηλ. ο φορέας "Canberra Urban Parks and Places") ακολουθεί επιμέρους πολιτικές που αναφέρονται στα παρακάτω θέματα: Ασφάλεια προσώπων και ακινήτων, Συντήρηση (κλάδεμα, κούρεμα) μη αρδευόμενων εκτάσεων, Συντήρηση (κλάδεμα, κούρεμα) αρδευόμενων εκτάσεων, Διαχείριση - προγραμματισμός άρδευσης, Έλεγχος σκυλιών, Χρήση λιπασμάτων, 144 Αντιμετώπιση ζιζανίων (weeds), Αντιμετώπιση προσβολών (pest management), Διαχείριση απορριμμάτων, Παιδότοποι - χώροι παιχνιδιού, Αθλητικές δραστηριότητες, Κίνδυνος πυρκαγιών, Δημόσιες τουαλέτες, Οργάνωση εκδηλώσεων, υπαίθριων ή σε προσωρινές κατασκευές, Εμπορικές δραστηριότητες, 144

Διαχείριση δέντρων. Στο σχέδιο διαχείριση των ελεύθερων χώρων ακολουθούνται ορισμένες βασικές αρχές: Προσπελασιμότητα: Ασφαλής και εύκολη πρόσβαση μεταξύ περιοχών κατοικίας και πάρκων, λαμβάνοντας υπόψη και τα προβλήματα ατόμων με δυσκολίες κινητικότητας. Ισορροπία και ποικιλότητα: Ισόρροπη και ποικίλη προσφορά ευκαιριών αναψυχής και αθλητισμού, σύμφωνα με τις ανάγκες των χρηστών και στο πλαίσιο των υφισ τάμενων οικονομικών δυνατοτήτων. Συμμετοχή τοπικής κοινωνίας: Ενθάρρυνση της συμμετοχής, όπου αυτή είναι εφικτή και κατάλληλη, στον σχεδιασμό και διαχείριση. Πολιτιστικές και περιβαλλοντικές αξίες: Διαχείριση σύμφωνη με τα προβλεπόμενα στις διατάξεις για τ ην παραδοσιακή κληρονομιά. Ισότητα: Δίκαιη και ισότιμη αντιμετώπιση των αναγκών άθλησης και αναψυχής όλων των κοινωνικών ομάδων. Πληροφόρηση: Επάρκεια παροχής πληροφοριών στους κατοίκους της πόλης για τις δυνατότητες και την χρήση των υποδομών αναψυχής και άθλησης. Διαχείριση και διοίκηση: Αποτελεσματικός συντονισμός, αποφυγή περιττών επικαλύψεων λειτουργιών και κόστους, επάρκεια συντήρησης και αποδοτική διαχείριση εγκαταστάσεων. 145 145

Πολλαπλή χρήση: Κοινή χρήση χώρων και υποδομών από διάφορους χρήστες, πλην εξαιρέσεων για λόγους ασφάλειας ή καλής διαχείρισης (εναλλασσόμενη χρήση, κατά εποχές, ημέρες, ώρες κλπ.). Ποιότητα: Ελκυστικός σχεδιασμός και χωροθέτηση. Ασφάλεια και ευθύνη: Εξασφάλιση ασφάλειας με κατάλληλο σχεδιασμό, χωροθέτηση, διαχείριση και συντήρηση πάρκων και εγκαταστάσεων. Ομάδες ειδικών αναγκών: Ιδιαίτερη προσοχή σε ευαίσθητες ομάδες με ειδικές ανάγκες, όπως ηλικιωμένους, άτομα με προβλήματα όρασης ή κινητικότητας, άτομα με διανοητικά προβλήματα, και άτομα με οικονομικές δυσκολίες ή περιορισμένη γνώση της αγγλικής γλώσσας. Βιώσιμη χρήση: Αειφορικότητα, βιοποικιλότητα, περιβαλλοντική ποιότητα, σχεδιασμός τοπίου, για χάρη τοπικής κοινωνίας και στο πλαίσιο οικονομικών δυνατοτήτων. 146 Εικόνα 53 146

1.5.1 ΑΥΣΤΡΑΛΙΑ: ΤΑ ΑΣΤΙΚΑ ΠΑΡΚΑ ΤΟΥ BELCONNEN To Belconnen είναι ουσιαστικά μια ανεξάρτητη πόλη στο πολεοδομικό συγκρότημα της Canberra, με πληθυσμό περίπου 87.000 κατοίκων το 2004. Το σχέδιο διαχείρισης των πάρκων του ακολουθεί τις ίδιες προδιαγραφές με εκείνες των πάρκων της κεντρικής περιοχής της Canberra, ορισμένα όμως σημεία παρουσιάζουν πρόσθετο ενδιαφέρον. Σε ένα πίνακα, που αναφέρεται γενικά στα πάρκα της πρωτεύουσας της Αυστραλίας, οι αξίες που συνδέονται με τους αστικούς ελεύθερους χώρους συνοψίζονται ως εξής: Μέγεθος και προσπελασιμότητα ελεύθερου χώρου Το μέγεθος του ελεύθερου χώρου χαρίζει στον επισκέπτη μια αίσθηση ελευθερίας και μειώνει το στρες. Οι ελεύθεροι χώροι της Canberra έχουν υψηλή προσπελασιμότητα διότι βρίσκονται σε εγγύτητα με όλα τα νοικοκυριά και άριστη εξυπηρέτηση από το οδικό δίκτυο. Συστηματικός σχεδιασμός, προσφορά και συντήρηση Ο ελεύθερος χώρος χαρακτηρίζεται από καλό σχεδιασμό και παρέχει υψηλή ποιότητα ζωής, πράγμα για το οποίο οι κάτοικοι είναι ιδιαιτέρως υπερήφανοι. Οι υποδομές, κυρίως οι χώροι παιχνιδιού, έχουν καλό σχεδιασμό και συντήρηση. Συμβολή στην δημόσια και περιβαλλοντική υγεία Τα πάρκα θεωρούνται ως οι φυσικοί πνεύμονες της Canberra και ως ζώνες διαχωρισμού από την οπτική, ηχητική και ατμοσφαιρική ρύπανση. Στην καλή υγεία συμβάλλει η ανανέωση που αισθάνεται ο επισκέπτης που τα βλέπει και τα επισκέπτεται. Εύρος ευκαιριών αναψυχής Οι κάτοικοι αντιλαμβάνονται ότι διατίθεται ένα ασυνήθιστα μεγάλο εύρος ευκαιριών αναψυχής. Οι ευκαιρίες περιλαμβάνουν αθλητικές δραστηριότητες, ενεργή αναψυχή, παιχνίδι, κοινωνικοποίηση, πολιτιστικά δρώμενα και παθητική αναψυχή. Αίσθηση ασφάλειας Οι κάτοικοι αισθάνονται ασφαλείς όταν επισκέπτονται τα πάρκα. Αυτή η αίσθηση συγκρίνεται συχνά με την έλλειψη ασφάλειας που χαρακτηρίζει τα πάρκα άλλων πόλεων. Παρά την υψηλή ποιότητα για την οποία καυχώνται οι Αυστραλοί, στο σχέδιο διαχείρισης των πάρκων του 147 147

Belconnen τονίζεται ότι με βάση την συσσωρευμένη εμπειρία και τις διαδικασίες διαβούλευσης με τους χρήστες έχουν επισημανθεί ορισμένες δυνατές βελτιώσεις στα πάρκα της Canberra: Πληροφόρηση Απαιτείται βελτίωση της σήμανσης με βάση θεματικές ενότητες. Τα πάρκα πρέπει να έχουν ένα ιδιαίτερο χαρακτηριστικό (brand), ώστε οι δυνατότητες που το καθένα προσφέρει να είναι σαφείς στους επισκέπτες. Καλύτερη πληροφόρηση πρέπει να παρέχεται μέσω του Διαδικτύου. Υγεία Χρειάζεται βελτίωση της καθαριότητας στις δημόσιες τουαλέτες, όπως και συστηματική παρακολούθηση της ποιότητας του πόσιμου νερού στις πηγές. Διαχείριση χώρων και υποδομών Τα προγράμματα βελτίωσης των χώρων παιχνιδιού πρέπει να συνεχισθούν. Απαιτείται ενίσχυση του προγράμματος «υιοθέτησης» των πάρκων από κατοίκους και φορείς ("Adopt-apark" program), προφανώς για λόγους οικονομικούς. Είναι αναγκαία η αισθητική βελτίωση των χώρων εμπορικής εκμετάλλευσης. Στο σχέδιο διαχείρισης δίνεται επίσης έμφαση στην συστηματική παρακολούθηση της ποιότητας των παρεχόμενων υπηρεσιών και στην ανάγκη ύπαρξης δεικτών ποιότητας. Για τον σκοπό αυτό τονίζεται η χρησιμότητα τηλεφωνικών ετήσιων ερευνών αγοράς και ερευνών ανά τριετία με ερωτηματολόγια μέσα στα πάρκα, που θα απευθύνονται στους επισκέπτες, ούτως ώστε να γίνονται ποσοτικές μετρήσεις της ικανοποίησης των χρηστών. 1.6 CENTRAL PARK Η διεθνής εμπειρία στον τομέα των Περιβαλλοντικών Πάρκων είναι περιορισμένη. Ωστόσο, υπάρχουν αντιπροσωπευτικά παραδείγματα ανά τον κόσμο τα οποία θα αναφερθούν εκτενέστερα σε αυτό το κεφάλαιο. Αναφορικά είναι τα παρακάτω: 148 Central Park- New York Hyde Park- London Villa Borghese- Rome 148

Le Parc de Villette- Paris. Το Central Park είναι το κεντρικό πάρκο της Νέας Υόρκης, το οποίο λειτουργεί από το 1859. Καλύπτει πάνω από 864 στρέμματα και απασχολεί προσωπικό που αντιστοιχεί σε 20.000 άτομα. Αποτελεί την ιδανική όαση για τους επισκέπτες, και ενδείκνυται για μία σύντομη ανάπαυλα για να απολαύσουν την ύπαιθρο και τη φύση. Η επισκεψιμότητα του πάρκου είναι μεγάλη αφού προσφέρει δραστηριότητες για κάθε ηλικία και χαρακτήρα. Οι επισκέπτες μπορούν να προμηθεύονται δωρεάν το περιοδικό του πάρκου New Yorker, και να το ξεφυλλίσουν κατά τη διάρκεια της επίσκεψής τους έτσι ώστε να ενημερώνονται για περιβαλλοντικά θέματα και ζητήματα που αφορούν στο πάρκο και όχι μόνο. Επίσης, το Central Park αποτελεί πόλο έλξης για πολιτιστικές δραστηριότητες αλλά και για εκθέσεις αφιερωμένες στην τέχνη. Ευνοείται από την τοποθεσία του αφού περικλείεται από το Metropolitan Museum of Art, το Guggenheim Museum και λίγα βήματα πιο μακριά βρίσκεται το Mile Museum. Στο πάρκο εμπεριέχονται υπαίθρια εκθέματα που αποτελούν αξιοθέατα για τους επισκέπτες προσδίδοντας μία νότα κουλτούρας στο χώρο. Ένα από τα πιο δημοφιλή εκθέματα τέχνης- μνημείο, αποτελεί το Image Mosaic στο Strawberry Fields του Central Park. Αυτό το μωσαϊκό αποτελεί φόρο τιμής στον τραγουδιστή John Lennon των Beatls και είναι γνωστό σημείο με έντονη επισκεψιμότητα. Ακόμη, το Central Park είναι δημοφιλές για τη διοργάνωση συναυλιών με ελεύθερη είσοδο προς το κοινό. Καλύπτονται όλα τα μουσικά γούστα είτε σύγχρονα είτε παραδοσιακά. Οι κεντρικές συναυλίες στο πάρκο καλύπτονται από τη Φιλαρμονική ορχήστρα της Νέας Υόρκης και της Metropolitan Opera αλλά και από ανερχόμενους καλλιτέχνες που τους δίνεται η ευκαιρία να γίνουν γνωστοί στο κοινό. Επιπλέον, οι υπαίθριες δραστηριότητες είναι ακόμα ένα κίνητρο για να επισκεφτείς το Central Park. Ο χώρος του προσφέρεται για τρέξιμο, ποδήλατο ή περίπατο και για τους πιο προχωρημένους υπάρχει ειδικός χώρος για skating ή rollers. Εναλλακτικά, μπορείς να απολαύσεις μία βόλτα σε μία από τις τεχνητές λίμνες του πάρκου χρησιμοποιώντας αιολικές βάρκες (Central Park Water). Κατά τη διάρκεια του καλοκαιριού λειτουργεί ωδείο όπου προσφέρονται μαθήματα σε υπαίθριο χώρο. Τέλος, ο θερινός κινηματογράφος είναι μία πολύ καλή επιλογή για τα βράδια του καλοκαιριού. Μία από τις πιο γνωστές υπαίθριες δραστηριότητες του Central Park που πραγματοποιείται από το 1970 είναι ο Μαραθώνιος της Νέας Υόρκης. Αρχικά, η διαδρομή περιοριζόταν γύρω από το 149 149

πάρκο, ενώ αργότερα επεκτάθηκε στις τριγύρω συνοικίες της Νέας Υόρκης και κατέληγε στο περίφημο Green του Central Park. Διαδρομή που ακολουθείται μέχρι και σήμερα. Η κατασκευή του Central Park δεν ήταν καθόλου εύκολη αφού αρχικά ένα μεγάλο κομμάτι του ήταν βάλτος και χρειάστηκαν τόνοι εδάφους για τις επιχωματώσεις. Επίσης, φυτεύτηκαν 270.000 δέντρα και θάμνοι. Υπολογίζεται ότι το Central Park της Νέας Υόρκης, ορίζεται ως εθνικό ιστορικό ορόσημο από το 1963, αφού ετησίως φιλοξενεί 25 εκατομμύρια επισκέπτες. 150 Εικόνα 54 150

Εικόνα 55 151 Εικόνα 56 151

Εικόνα 57 1.7 Le Parc de la Villette (Παρίσι, 1982-1998) Το Parc de la Villette αναπτύχθηκε ως μέρος ενός σχεδίου αστικής ανανέωσης στο χώρο του πρώην εθνική αγορά κρέατος και των σφαγείων.τσούμι κέρδισε έναν διαγωνισμό για τον σχεδιασμό μεγαλύτερο πάρκο του Παρισιού το 1982. Σχετικά με το έργο του θεωρητικού με θέμα «Ο χώρος εκδηλώσεων», η πρότασή του για μια ξεχωριστή αστικό πάρκο έκκληση για την ανάπτυξη μια σειρά αφηρημένων, programless δομές, χαρακτήρισε «ανοησίες».σκοπός της ήταν ότι το φωτεινό κόκκινο δομές θα σπιτιού, στη συνέχεια, διάφορες εκδηλώσεις και ομάδες που σχετίζονται με τις δραστηριότητες του πάρκου. Πολλοί κάνουν ακριβώς αυτό, αλλά δεν είναι όλα, και όχι πάντα τις προβλεπόμενες δραστηριότητες. Ο σχεδιασμός ερωτήματα τη συμβατική αντίληψη του πάρκου ως πράσινο ανοιχτό χώρο. Αν και υπάρχει άφθονο χορτάρι εδώ, το «φυσικό» πάρκο είναι σαφώς σχεδιαστεί για να εκφράσει το γεγονός ότι είναι τεχνητή, τα εξημερωμένα. θεματικούς κήπους Πολλές ενσωματωθεί στο σύστημα, προσφέροντας τόπους της ανακάλυψης και αναπάντεχες συναντήσεις και αντιπαραθέσεις μεταξύ των φαινομενικά φυσικές και τεχνητές εκθέματα. 152 152

Ένα βραβευμένο έργο σημειωθεί για την αρχιτεκτονική του και την νέα στρατηγική της αστικής οργάνωσης, La Villette έχει γίνει γνωστή ως μία άνευ προηγουμένου τύπου του πάρκου, η δεύτερη βασίζεται στη «κουλτούρα» και όχι «της φύσης». Το πάρκο βρίσκεται σε αυτό που ήταν ένα από τα τελευταία μεγάλη υπόλοιπους τόπους στο Παρίσι, ένα 125- στρεμμάτων έκταση στο παρελθόν που καταλαμβάνεται από την κεντρική σφαγεία και βρίσκεται στη βορειοανατολική γωνία της πόλης.εκτός από το ρυθμιστικό σχέδιο, το έργο περιλαμβάνει τον σχεδιασμό και την κατασκευή πάνω από 25 κτίρια, χώροι περιπάτου, σκεπαστά μονοπάτια, γέφυρες και κήπους σε μια περίοδο δεκαπέντε ετών. Ένα σύστημα διεσπαρμένους "σημεία"-το κόκκινο σμάλτο Folies χάλυβα που υποστηρίζουν διαφορετικές πολιτιστικές και ψυχαγωγικές δραστηριότητες-τοποθετείται πάνω σε ένα σύστημα γραμμών που δίνει έμφαση κίνημα μέσα από το πάρκο.περισσότερα Ο σχεδιασμός για το Parc de la Villette επιλέχθηκε από πάνω από 470 διεθνείς ανταγωνιστές. Οι στόχοι του διαγωνισμού ήταν και οι δύο για να σηματοδοτήσει το όραμα μιας εποχής και να ενεργεί σύμφωνα με τη μελλοντική οικονομική και πολιτιστική ανάπτυξη ενός σημαντικού τομέα στο Παρίσι. Όπως περιγράφεται στο διαγωνισμό, La Villette δεν προορίζεται ως ένα απλό αντίγραφο του τοπίου? Αντιθέτως, τη σύντομη γι 'αυτό το «αστικό πάρκο για τον 21ο αιώνα" ανέπτυξε ένα σύνθετο πρόγραμμα των πολιτιστικών και ψυχαγωγικών εγκαταστάσεων. La Villette θα μπορούσε να κατανοηθεί ως ένα από τα μεγαλύτερα κτίρια κατασκευάστηκε ποτέ - ένα ασυνεχές κτήριο, αλλά μια ενιαία δομή, ωστόσο, η επικάλυψη των χαρακτηριστικών της περιοχής και τη διατύπωση νέων δραστηριοτήτων. Διαφωνεί με την έννοια του τοπίου της Olmstead, η διαδεδομένη κατά τη διάρκεια του 19ου αιώνα, ότι «στο πάρκο, η πόλη δεν θα έπρεπε να υπάρχει». Αντ 'αυτού, προτείνει ένα κοινωνικό και πολιτιστικό πάρκο με δραστηριότητες που περιλαμβάνουν εργαστήρια, γυμναστήριο και μπάνιο εγκαταστάσεις, τις παιδικές χαρές, εκθέσεις, συναυλίες, επιστημονικά πειράματα, παιχνίδια και διαγωνισμούς, εκτός από το Μουσείο Επιστημών και Τεχνολογίας και την πόλη της μουσικής στην περιοχή. Τη νύχτα κατά τη διάρκεια του καλοκαιριού, το ευρύ πεδίο δραστηριότητας γίνει κινηματογράφος υπαίθριους χώρους για 3.000 θεατές.το πάρκο φιλοξενεί σήμερα περίπου οκτώ εκατομμύρια επισκέπτες ετησίως. 153 153

Εικόνα 58 154 Εικόνα 59 154

Εικόνα 60 155 Εικόνα 61 155

Εικόνα 62 Ε ΚΕΦΑΛΑΙΟ ΕΠΙΤΟΠΙΑ ΕΡΕΥΝΑ 156 ΕΡΩΤΗΜΑΤΟΛΟΓΙΑ-ΚΑΤΑΓΡΑΦΗ / ΑΞΙΟΛΟΓΗΣΗ ΑΠΑΝΤΗΣΕΩΝ ΠΕΡΙΛΗΨΗ Στόχος της στατιστικής ανάλυσης είναι να κατανοήσουμε τις προτιμήσεις των κατοίκων της ευρύτερης περιοχής του λεκανοπεδίου σχετικά με τα αστικά πάρκα και συγκεκριμένα για το ιστορικό πάρκο Περιβαλλοντικής Ευαισθητοποίησης «Αντώνης Τρίτης», το οποίο είναι το μεγαλύτερο σε έκταση πάρκο ολόκληρου του λεκανοπέδιου (1.100 στρ). Η επιθυμία των κατοίκων για καλύτερη ποιότητα ζωής είναι απλά το κίνητρο για τούτη την ερεύνα. Τα αποτελέσματα είναι προϊόν στατιστικής έρευνας διαμέσου ερωτηματολογίων τα οποία διανεμήθηκαν στους επισκέπτες του πάρκου, και σε κατοίκους γύρω από αυτό. Οι επισκέπτες, άσχετα από το φύλο, την ηλικία ή το κοινωνικό επίπεδο, χρησιμοποιούν το συγκεκριμένο χώρο για αναψυχή. Παρατηρήθηκε η έλλειψη ενημέρωσης των κατοίκων της Αθήνας για το που βρίσκεται το πάρκο περιβαλλοντικής ευαισθητοποίησης καθώς επίσης, και η άγνοια για τις δραστηριότητες που προσφέρει. Ελάχιστοι ερωτηθέντες άφησαν να εννοηθεί ότι το πάρκο 156

διαθέτει αξιόλογες εγκαταστάσεις οι οποίες χρήζουν συντήρησης. Η πλειοψηφία των ερωτηθέντων που έχουν παιδιά, επισκέπτονται το χώρο όταν έχει καλό καιρό για υπαίθριο παιχνίδι με τα παιδιά τους, ενώ άλλοι συνηθίζουν να επισκέπτονται το πάρκο για χαλάρωση ή γυμναστική. Τέλος, αναμενόμενο είναι πως οι περισσότεροι ερωτηθέντες δεν είναι ευχαριστημένοι με την κατάσταση του πάρκου στη πόλη τους και αυτό εξαρτάται από την εγκατάλειψη και την κακή αισθητική (προσωπικό επίπεδο). Λέξεις κλειδιά: Πάρκο Περιβαλλοντικής Ευαισθητοποίησης, αναψυχή, ποιότητα ζωής, έλλειψη ενημέρωσης, έλλειψη ενθάρρυνσης, παιδιά. ΕΙΣΑΓΩΓΗ Η απουσία πρασίνου από τα αστικά κέντρα μπορεί να επιφέρει κοινωνικές επιπτώσεις. Η φύτευση θα πρέπει δεσπόζει στον αστικό ιστό, σε δρόμους, πρασιές, όχι μόνο για την αισθητική βελτίωση της ποιότητας του τοπίου και του περιβάλλοντος μιας περιοχής, αλλά όπως έχει διαπιστωθεί από διάφορες μελέτες, για κοινωνικά ζητήματα όπως υγειονομική περίθαλψη, εκπαίδευση, εγκληματικότητα, ασφάλεια, οικονομική ανάπτυξη, και κοινωνική στέρηση. Η κατανόηση των παραπάνω ζητημάτων και το πώς μπορεί να αντιμετωπιστεί μία τέτοιου είδους κατάσταση θέλει τακτική. Τα δέντρα και γενικά το πράσινο θεωρούνται αγαθά που όλοι τα επιζητούν και τα αποδέχονται. Οι μηχανισμοί της ψυχολογίας και της κοινωνιολογίας σαν επιστήμες, κάνουν αποτελεσματική την αντιμετώπιση των παραπάνω θεμάτων. Αυτό όμως, είναι λεπτή διαδικασία και όχι πλήρως κατανοητή. Παρ όλα αυτά τα έργα που υλοποιούνται συνδέονται άμεσα με κοινωνικά οφέλη. Η βελτίωση της κατανόησης των πιθανών κοινωνικών παροχών από την αστική κοινότητα της δασοκομίας έχει οδηγήσει σε περισσότερα προγράμματα σχεδιασμένα με παροχές και καλά αποτελέσματα (Pauline 1993 Phillips και Garcia 1994). Ένα παράδειγμα είναι και τα Περιβαλλοντικά Πάρκα που τείνουν να γίνουν η συνέχεια του φυσικού τοπίου, στο αστικό. Όμως, σε ποιον ανήκουν τα οφέλη των πράσινων αυτών νησίδων ζωής; Σε μια χώρα όπως η Ελλάδα που η αναλογία του κατανεμημένου πρασίνου είναι πολύ κάτω από τα όρια ανά κάτοικο, απαιτείται τεράστια προσπάθεια για μια καλή ποιότητα ζωής. Η οικονομική κρίση, η ανεργία, η τρομοκρατία, η εγκληματικότητα γενικότερα, εντείνουν ακόμα περισσότερο τις καταστάσεις. Οι πολίτες όχι μόνο των μεγαλουπόλεων αλλά και των μικρών αστικών κέντρων, αναζητούν διεξόδους διαφυγής από την καθημερινότητα. Η δημιουργία έστω ενός μικρού φυσικού χώρου κοντά στη κατοικία θα συντελούσε θετικά ή αρνητικά στην ψυχολογία των ανθρώπων; 157 157

Περά όμως από το προσωπικό συμφέρον του καθενός, τα πλεονεκτήματα έχουν και πρακτικό χαρακτήρα: Παροχή τροφής και άλλων ωφέλιμων φυτών Έλεγχος θερμοκρασίας περιβάλλοντος Αυξάνει η βιοποικιλότητα στην πόλη Ελεγχόμενη ροή νερών βροχής και άρδευσης Παρέχουν χρήσιμο φυσικό χώρο για τον άνθρωπο Σημαντικό είναι λοιπόν, να κατανοήσουμε πόσο σημαντικό είναι για την ανθρωπότητα να ζει σε ένα περιβάλλον καθαρό. Επιπλέον, είναι σημαντικό να διατηρηθεί η αειφορία του φυσικού περιβάλλοντος. Αρχίζοντας την έρευνα μας λοιπόν από ένα σχετικά αντιπροσωπευτικό δείγμα διεξήχθηκαν αποτελέσματα τα οποία μπορούν να αποδείξουν ότι το πράσινο στην καρδιά της Αττικής δεν ικανοποιεί τον πληθυσμό της. Η έρευνα προσπαθεί να αναλύσει τους παράγοντες που επηρεάζουν την γνώμη των ανθρώπων των πόλεων για το Πάρκο Περιβαλλοντικής Ευαισθητοποίησης «Αντώνης Τρίτης». Επίσης προσπαθεί να δημιουργήσει απορίες, σκέψεις και προβληματισμούς στους ερωτηθέντες ώστε να ενδιαφερθούν για το θέμα. Ο Westphal (Westphal, 1999) ερεύνησε τους διάφορους ισχυρισμούς, για τα κοινωνικά πλεονεκτήματα των «πράσινων» αστικών έργων (π.χ., δενδροφυτεύσεις σε κήπους και πλατείες). Οι ισχυρισμοί αυτοί έδειξαν την αύξηση της κοινωνικότητας και της φιλικότητας των ανθρώπων, μείωση του εμπορίου ναρκωτικών, και άλλες κοινωνικές παροχές οι οποίες έχουν οδηγήσει στο ενδιαφέρον της χρήσης ανάλογων οικολογικών έργων. Ο Urmann έθεσε ένα καίριο ερώτημα για τα δεδομένα της Ελλάδας: Τα Περιβαλλοντικά Πάρκα στην καρδιά του αστικού ιστού, είναι δυνατόν να υπάρξουν; Εξηγεί την αρχαία ύπαρξη τους και τα πολλά πλεονεκτήματα τους. Επιπλέον, πάνω απ όλα βάζει την περιβαλλοντική ενθάρρυνση γενικά και ειδικά για την κατασκευή οικολογικών έργων, διότι παράλληλα με αυτές ενθαρρύνονται και άλλες πρακτικές όπως η κομποστοποίηση, η οποία είναι η καλύτερη τεχνική βελτίωσης, και εξαλείφονται πρακτικές όπως φυτοφάρμακα και η μοριακή βιολογία. Σύμφωνα με μια έρευνα του κέντρου των περιβαλλοντικών μελετών του Brown University (2004), εκτός από τα περιβαλλοντικά και οικονομικά οφέλη, η βλάστηση οποιασδήποτε μορφής, παρέχουν πολυάριθμα κοινωνικά και πολιτιστικά οφέλη. Η αισθητική βελτίωση και τα 158 158

οφέλη που αφορούν στην υγεία και στους εκπαιδευτικούς σκοπούς είναι μερικές από τις θετικές συνέπειες μέσα σε μια κοινότητα. Η εσωτερική άξια των δέντρων καθώς και η βελτίωση των χώρων που συχνά παραβλέπεται, είναι μια πτυχή των αστικών και προαστιακών δασών. Τα δέντρα προκαλούν την αίσθηση του τόπου, για τους ανθρώπους που ζουν ανάμεσά τους κατά τον καθορισμό και τη διαμόρφωση του τοπίου. Επιπλέον, συνδέονται με το παρελθόν και το παρόν, όταν χρησιμεύουν σαν ορόσημα και ιστορικά μνημεία. Η Dr. Rechel Kaplan ερεύνησε την ικανοποίηση των εργαζομένων σε γραφείο καθώς επίσης και πόσες φορές ο κάθε εργαζόμενος έχει νοσήσει από κάποια αρρώστια. Μερικοί από τους ερωτηθέντες είχαν θέα της φύσης από τα γραφεία τους και άλλοι όχι. Για εκείνους λοιπόν, που δεν είχαν θέα στη φύση, αναφέρθηκε ότι νόσησαν 23% περισσότερο μέσα σε έξι μήνες. Εκείνοι που είχαν θέα, ανέφεραν ότι είχαν συναισθήματα ικανοποίησης και ενθουσιασμού σχετικά με την δουλεία, ότι ήταν πιο υπομονετικοί και αναφέρθηκαν καλύτερα ποσοστά σωματικής υγείας. (Wolf, 1998) 1.0 ΥΛΙΚΑ ΚΑΙ ΜΕΘΟΔΟΙ 159 Διάγραμμα 1: Η πρόσβαση στο πάρκο Περιβαλλοντικής Ευαισθητοποίησης και τα Μέσα Μαζικής Μεταφοράς. 159

Για τη συγκέντρωση των δεδομένων χρησιμοποιήθηκε η μέθοδος των ερωτηματολογίων με τη χρήση των οποίων διεξάγεται η γνώμη μιας ομάδας ανθρώπων για συγκεκριμένο θέμα. Για την έρευνα διανεμήθηκαν ερωτηματολόγια εντός και εκτός της περιοχής του πάρκου. Η έρευνα πραγματώθηκε κατά τους χειμερινούς μήνες του έτους 2009 και 2010, από τον μήνα Σεπτέμβριο μέχρι και το πέρας του μήνα Μαρτίου. Το ερωτηματολόγιο είναι ένα έντυπο με σειρά ερωτήσεων, σχετικών με το υπό έρευνα θέμα, στις οποίες δίνονται συγκεκριμένες επιλογές απαντήσεων (κλειστού τύπου). Τα ερωτήματα αφορούν κυρίως στη βλάστηση και στις προτιμήσεις των ερωτηθέντων καθώς επίσης και στις εγκαταστάσεις ή στις μελλοντικές δραστηριότητες που ενδεχομένως θα ενταχθούν στο χώρο. Ωστόσο θέτονται και ερωτήσεις σχετικά με τα προσωπικά στοιχεία του ερωτηθέντα, όπως ηλικία, εργασία, οικογενειακή κατάσταση κτλ. Το παρόν έγγραφο συντάχθηκε μετά το πέρας των εργασιών διαμόρφωσης του πάρκου και στοχεύει στην αναγνώριση των προβλημάτων και των ελλείψεων του χώρου. Τα ερωτήματα της έρευνας βοηθούν στο να κατανοήσουμε το κοινωνικοοικονομικό στάτους των κάτοικων και των επισκεπτών του πάρκου, τη γνώση τους για τα ζητήματα περιβαλλοντικής ευαισθητοποίησης, τις δραστηριότητες που επιδίδονται και την άποψη τους σχετικά με ζητήματα του πάρκου, όπως η χρηστική αξία του. Τέλος, αφού όλα τα έντυπα τοποθετήθηκαν στον υπολογιστή με τη βοήθεια του λογισμικού SPSS 17, έγινε η στατιστική ανάλυση. Στη συνέχεια όλα τα δεδομένα μεταφέρθηκαν στο λογιστικό πρόγραμμα της Microsoft Office Excel για να επιτευχτεί καλύτερη γραφική απεικόνιση. 160 1.1 ΑΝΑΛΥΣΗ ΑΠΟΤΕΛΕΣΜΑΤΩΝ 1.1.1 ΠΡΟΣΒΑΣΗ Η πρόσβαση σε ένα χώρο και ιδιαίτερα σε ένα πάρκο που απευθύνεται σε όλες τις ηλικίες πρέπει να είναι εύκολη και εργονομική. Εκτός από τις κύριες εισόδους οι οποίες πρέπει να καλύπτουν όλες τις απαιτήσεις, θα υπάρχουν και δευτερεύουσες οι οποίες με τη σειρά τους θα πρέπει να μην υστερούν σε τίποτα. Με τον όρο εύκολη πρόσβαση εννοείται πως ο επισκέπτης θα πρέπει από την περιοχή όπου κατοικεί, να βρει και να επιβιβαστεί σε δημόσιο μέσο μεταφοράς ώστε να φτάσει στον προορισμό του εύκολα, γρήγορα και ανέξοδα. Απαιτείται 160

λοιπόν, καλή πληροφόρηση (ενημερωτικά φυλλάδια), σήμανση και τα απαιτούμενα μέσα μαζικής μεταφοράς. Στο παραπάνω διάγραμμα (Διάγραμμα 1) οι επισκέπτες διερωτήθηκαν για το ποιό μέσο μεταφοράς προτιμούν όταν επισκέπτονται το πάρκο. Αποθαρρυντικό φαίνεται να είναι το αποτέλεσμα καθώς ένα μεγάλο ποσοστό προτίμα να επισκέπτεται τον χώρο του πάρκου με αυτοκίνητο (57,8%) ακόμα και αν κατοικούν στη γύρω περιοχή. Αυτό ενδεχομένως να οφείλεται στην αδυναμία των μέσων μαζικής μεταφοράς (6,8% ) στο να τηρούν το τυπικό πρόγραμμα δρομολογίων, που και αυτό με την σειρά του οφείλεται στην συμφόρηση των αυτοκινητόδρομων. Επιπλέον, το πάρκο έχει την πολυτέλεια του άνετης στάθμευσης σε ειδικά διαμορφωμένους χώρους. Τέλος, οι επισκέπτες από άλλες περιοχές που βρίσκονται σε μεγαλύτερη χιλιομετρική ακτίνα από αυτή της γειτνιάζουσας περιοχής προτιμούν και πάλι το αυτοκίνητο. ΤηΝ αμέσως επόμενη θέση με ποσοστό (24,3%) κατέχει και η πρόσβαση χωρίς μέσο μεταφοράς, αλλά με τα πόδια (πεζοί). Ασφαλώς, οι κάτοικοι που μένουν κοντά στο πάρκο, τουλάχιστον σε ακτίνα μικρότερη των δυο χιλιόμετρων, επιλέγουν να εισέρχονται πεζοί. Άλλοι λόγοι που μπορούν να συμβάλλουν στο να μη χρησιμοποιηθούν μηχανοκίνητα μέσα είναι η μη κατοχή αυτοκίνητου Ι.Χ. και οικονομικοί λόγοι. Τέλος, λιγότεροι είναι εκείνοι που το επιλέγουν για περιβαλλοντικούς λόγους. Η πρόσβαση με άλλα μέσα είναι λιγότερο δημοφιλής. Συμπερασματικά λοιπόν, η πρόσβαση με ποδήλατο (5,0%)θα μπορούσε να χαρακτηριστεί ως δραστηριότητα. 161 1.1.2 ΠΡΟΣΒΑΣΗ ΚΑΙ ΣΥΧΝΟΤΗΤΑ ΕΠΙΣΚΕΨΗΣ Πολύ σημαντικό θέμα εξέτασης και μελέτης είναι η συχνότητα σε σχέση με τον τρόπο που οι επισκέπτες προσεγγίζουν το χώρο. Στον πίνακα 1 διακρίνουμε ότι οι πιο τακτικοί επισκέπτες του πάρκου, προτιμούν το αυτοκίνητο το οποίο ανέρχεται πρώτο στις προτιμήσεις (16,1%) και με μικρή διαφορά ακολουθεί το περπάτημα (15,6%). 161

Πίνακας 1: Η συχνότητα επίσκεψης σε σχέση με τον πρόσβαση. Το γεγονός ότι ένα μεγάλο ποσοστό των ερωτηθέντων επισκεφτείτε τον χώρο είτε μια φορά ή μερικές φορές τον μηνά (29%), είτε μια φορά ή μερικές φορές τον χρόνο (24%), δεν προκαλεί αίσθηση διότι στη σημερινή εποχή, οι άνθρωποι, εν μέσω οικονομικής κρίσης δεν έχουν τον αιτούμενο ελεύθερο χρόνο και εστιάζουν περισσότερο στην επαγγελματική αποκατάσταση που. Από την άλλη το πάρκο στη σημερινή του μορφή δεν προσφέρει ενδιαφέρουσες δραστηριότητες, έτσι ώστε να εκλύσει το ενδιαφέρον. Επιπλέον, ένα ικανοποιητικό ποσοστό (21%) τιμούν το πάρκο συνήθως όχι πάνω από μια φορά την εβδομάδα και περισσότερο από μια φορά την εβδομάδα (14%). (Διάγραμμα 2). Αυτό οφείλεται στις προσωπικές δραστηριότητες που επιδίδονται, όπως γυμναστική ποδηλασία κτλ. 162 162

Διάγραμμα 2: Συχνότητα επίσκεψης. 163 1.1.3 ΣΥΧΝΟΤΗΤΑ ΕΠΙΣΚΕΨΙΜΟΤΗΤΑΣ ΑΝΑΛΟΓΙΚΑ ΜΕ ΤΗΝ ΕΠΟΧΗ Κάθε αστική νησίδα πρέπει να πληρεί τις προϋποθέσεις επισκεψιμότητας κάθε εποχή του χρόνου ώστε να υπάρχει πάντοτε η ευκαιρία στους κατοίκους να ξεφεύγουν από την καθημερινότητα. Βάσει των αποτελεσμάτων, το πάρκο είναι επισκέψιμο κάθε εποχή. Κυρίως την άνοιξη (62,7%) και το καλοκαίρι (44,6%) που οι καιρικές συνθήκες είναι ευνοϊκές. Ακολουθεί το φθινόπωρο(39,2%) και ο χειμώνας (20,9). (Διάγραμμα 3). 163

164 Διάγραμμα 3: Συχνότητα επισκεψιμότητας αναλογικά με την εποχή Η ποικιλομορφία του πάρκου περιβαλλοντικής ευαισθητοποίησης είναι αρκετά μεγάλη. Περιέχει έκτος από την όψη ενός απλού καθημερινού πάρκου της γειτονίας και άλλα χαρακτηριστικά τοπία, όπως το δασικό με τους πευκώνες και το γεωργικό με τις αμυγδαλιές, τα αμπέλια και τις ελιές. Επιπλέον, το υγρό στοιχείο σε συνδυασμό με την άγρια ενδημική και αποδημητική πανίδα, είναι αυτά που ελκύουν τους επισκέπτες. Η εναλλαγή λοιπόν των τοπίων ανά εποχή είναι έντονη, αν αναλογιστούμε ότι η χλωρίδα τον χειμώνα είναι μινιμαλιστική, ενώ την άνοιξη και το καλοκαίρι όλα φαίνονται ανθισμένα. Αυτό ελκύει τους επισκέπτες οι οποίοι αναζητούν την επαφή με τη φύση όσο αυτή εκλείπει, περισσότερο χρόνο με το χρόνο. Το γεγονός ότι υπάρχει ενδιαφέρον όλες τις εποχές του χρόνου είναι ενθαρρυντικό. Η ενημέρωση- διαφήμιση θα μπορούσε να συμβάλει σημαντικά. 164

2.0 ΕΠΙΣΚΕΠΤΕΣ ΚΑΙ ΚΑΤΟΙΚΙΔΙΑ Το πάρκο περιβαλλοντικής ευαισθητοποίησης <<Αντώνης Τρίτσης>>, απευθύνεται στο ευρύτερο κοινό. Το να παραλείψουμε την ομάδα των επισκεπτών που το προτιμούν για την βόλτα με το κατοικίδιο τους θα ήταν λάθος. Ένα αρκετά μεγάλο ποσοστό (Διάγραμμα 5) συμφωνεί με την άποψη του κατοικίδιου στο πάρκο (55%). Τα αντίστοιχα πάρκα του εξωτερικού έχουν μεριμνήσει για αυτό διαμορφώνοντας ειδικούς χώρους. Επίσης, οι κανονισμοί είναι αυστηροί καθώς κάθε ιδιοκτήτης είναι απολύτως υπεύθυνος για το κατοικίδιο του και τις πράξεις του. Πίνακας 2: Οικογενειακή κατάσταση και επισκέπτες με κατοικίδια. 165 Πολλές οικογένειες με παιδιά, έχουν στην κατοχή τους κατοικίδια. Άλλα κατά πόσο συμφωνούν με την ιδέα του να συνυπάρχουν μέσα σε ένα φυσικό χώρο; (πινάκας 2). Ενθαρρυντικά είναι τα αποτελέσματα που μας λένε ότι δεν αδιαφορούν γι αυτή την κατάσταση, άλλα επισημαίνουν ότι θα πρέπει να υπάρχουν ειδικά διαμορφωμένοι χώροι για την εξασφάλιση της ασφάλειας και της καθαριότητας στο χώρο. Πίνακας 3: Δεκτικότητα (κατοικίδια στο πάρκο) ανάλογα με το μορφωτικό επίπεδο των επισκεπτών. 165

Τέλος εξετάζουμε την δεκτικότητα των επισκεπτών, σχετικά με το θέμα των κατοικίδιων, ως προς το μορφωτικό επίπεδο των ιδιοκτητών και επισκεπτών. Βλέπουμε ότι σε κάθε περίπτωση τα κατοικίδια δεν περνούν απαρατήρητα και λίγοι είναι εκείνοι που κατακρίνουν την συνύπαρξη με αυτά μέσα στο πάρκο. Αυτό ενδεχομένως να οφείλεται σε μια κακή παρελθοντική εμπειρία ή από διάφορα ταμπού που θέλουν τα οικόσιτα ζώα να παίζουν υποδεέστερο ρολό στη ζωή μας. 166 Διάγραμμα 4:Μορφωτικό επίπεδο. 166

167 Διάγραμμα 5:Ποσοστά δεκτικότητας ως προς τα κατοικίδια στο πάρκο Επομένως το μορφωτικό επίπεδο μπορεί να παίζει μεγάλο ρολό, σχετικά με τον τρόπο σκέψης αλλά μεγαλύτερο ρολό παίζουν οι εμπειρίες και γενικότερα ψυχολογικοί παράγοντες. Σύμφωνα με τα παραπάνω αποτελέσματα μπορούμε να επιβεβαιώσουμε την παραπάνω επεξήγηση καθώς παρατηρούμε πως καθώς το μορφωτικό επίπεδο αναβιώνει, (απόφοιτοι τριτοβάθμιας μέχρι κάτοχους διδακτορικού) η δεκτικότητα είναι μεγαλύτερη (12,6%)..3.0 ΠΟΛΟΙ ΕΛΞΗΣ ΜΕΣΑ ΣΤΟ ΠΑΡΚΟ Αξιοσημείωτο είναι το γεγονός ότι το πάρκο προσφέρει ανεπαρκή αριθμό δραστηριοτήτων και επιλογών για τον επισκέπτη. Η ποιότητα των επιλόγων αυτών είναι ικανοποιητική; Στο παρακάτω διάγραμμα (διάγραμμα 6) διακρίνονται τα σημεία που έλκουν περισσότερο τους επισκέπτες. Η ποικιλία της χλωρίδας είναι πραγματικά αξιοσημείωτη και σπάνια διότι γεωγραφικά το πάρκο βρίσκεται στην καρδιά της Αττικής και δεν υπάρχει κάτι ανάλογο στη γειτνιάζουσα 167

περιοχή. Είναι φυσικό λοιπόν, να έλκει τους επισκέπτες η φυσική ομορφιά και η βλάστηση (55,6%). Η γεωμορφολογία του πάρκου, ευνοεί και τα σημεία θέας τα οποία είναι διάσπαρτα στο πάρκο. Οι τεχνητοί ιστορικοί λόφοι προσφέρουν απολαυστικές θέσεις θέας (39,2%) για χαλάρωση, παράλληλα όμως, προσφέρουν και διαδρομές, δύσβατες και μη, για περπάτημα, τρέξιμο και ποδηλασία (22,3%). Η θέα σε συνδυασμό με το γύρω χώρο και το υψόμετρο της τοποθεσίας, δίνουν την αίσθηση ενός φυσικού επισκέψιμου χώρου. Το υγρό στοιχείο (36,5%) δε θα μπορούσε να μην αποτελεί πόλο έλξης. Οι λίμνες και η πανίδα που κατοικεί σε αυτές αποτελούν χαρακτηριστικό σημείο στο πάρκο. Οι επισκέπτες έχουν την ευκαιρία να βρεθούν ανάμεσα στην άγρια πανίδα και να μάθουν για αυτή. Επομένως, ο εκπαιδευτικός χαρακτήρας που απαιτείται να υπάρχει στο πάρκο, χωρίς όμως την παραβίαση των κανόνων, παίζει μεγάλο ρόλο. 168 Διάγραμμα 6: Ποσοστά των σημείων μέσα στο πάρκο που ελκύουν 168

Διάγραμμα 7: Ποσοστά σκοπού επισκεψιμότητας 4.0 ΔΡΑΣΤΗΡΙΟΤΗΤΕΣ Η ανάγκη για διαφυγή από την καθημερινότητα παροτρύνει τους ανθρώπους να ψάχνουν τον τρόπο με τον οποίο θα ξεφύγουν από αυτή. Επιπλέον, η ανάγκη για το φυσικό περιβάλλον είναι ακόμα μεγαλύτερη καθώς το πράσινο μέσα στην πόλη υστερεί. Συνδυάζοντας λοιπόν, την ανάγκη για διαφυγή και την ανάγκη για επαφή με το φυσικό περιβάλλον, οι κάτοικοι της πόλης της Αθήνας επισκέπτονται το πάρκο για διάφορους λόγους. Στο παραπάνω διάγραμμα (διάγραμμα 7) απεικονίζονται οι λόγοι για τους οποίους οι κάτοικοι επισκέπτονται το περιβαλλοντικό πάρκο. Παρατηρούμε ότι το 41,0% των ερωτηθέντων συνηθίζουν να πηγαίνουν στο πάρκο για διασκέδαση και γυμναστική (40,6%). Η επιλογή της διασκέδασης μπορεί να έχει πολλαπλό χαρακτήρα. Για παράδειγμα, παρατηρήθηκε ότι πολλές οικογένειες με ανήλικα παιδιά παίζουν στους υπαίθριους χώρους όταν οι καιρικές συνθήκες είναι κατάλληλες ή κάθονται στα ξέφωτα του πάρκου, γευματίζουν στους τραπεζόπαγκους ή ακόμα και στο έδαφος. Αυτά τα παραδείγματα αποτελούν διασκέδαση. Η γυμναστική, αποτελεί με τη σειρά της αναπόσπαστο κομμάτι των δραστηριοτήτων που ενδεχομένως προσφέρει το πάρκο. Το τρέξιμο, η ποδηλασία, το περπάτημα είναι οι κύριες ασχολίες που παρατηρούνται σε όλη την έκταση του πάρκου. Θα μπορούσαμε να πούμε ότι το πάρκο είναι μια πίστα που κάθε είδους αθλητής μπορεί να απολάυσει, καθώς προσφέρει 169 169

διαδρομές και μονοπάτια για αρχάριους και μη! Επιπλέον η άσκηση στη φύση έχει ευεργετικά αποτελέσματα στην ψυχολογία και στην κοινωνικότητα του άτομου. Είναι σημαντικό να αναφερθεί ότι το 36,1% των ερωτηθέντων, χρησιμοποιούν το πάρκο σαν πέρασμα ή στάση ξεκούρασης. Η έννοια πέρασμα πεζών είναι ουσιώδης και θα πρέπει να μελετάται πριν διαμορφωθούν οι διαδρομές και τα σημεία στάσης. Αυτό διότι δρα καταλυτικά στην ψυχολογία των ανθρώπων. Σύμφωνα με έρευνες η βλάστηση παρέχει πολυάριθμα κοινωνικά και πολιτιστικά οφέλη. Η αισθητική βελτίωση και τα οφέλη που αφορούν την υγεία και εκπαιδευτικούς λόγους είναι μερικές από τις θετικές συνέπειες μέσα σε μια κοινότητα. Οι παιδότοποι πρέπει να καταλαμβάνουν ένα ξεχωριστό και σημαντικό κομμάτι κατά τη μελέτη για ένταξη σε έναν χώρο. Η ύπαρξή τους είναι σημαντική διότι βοηθούν το παιδί και το κοινωνικοποιούν ομαλά, διευρύνοντας τις εμπειρίες του, και οξύνοντας την σκέψη του. Έτσι πολλοί γονείς έλκονται από τους παιδότοπους που υπάρχουν στο πάρκο (2). Υπάρχουν μαρτυρίες που λένε ότι οι κάτοικοι της περιοχής επισκέπτονται το πάρκο μόνο για τον παιδότοπο και αυτό διότι δεν υπάρχει κάποιος αξιόλογος στην περιοχή τους. Αντίθετα όμως από αυτό, η ποιότητα και η ασφάλεια που προσφέρουν οι παιδότοποι στους μικρούς επισκέπτες δεν είναι η κατάλληλη. 170 4.1 ΟΙ ΔΡΑΣΤΗΡΙΟΤΗΤΕΣ ΠΟΥ ΕΠΙΔΙΔΟΝΤΑΙ ΟΙ ΕΠΙΣΚΕΠΤΕΣ ΑΝΑΛΟΓΑ ΜΕ ΤΗΝ ΕΠΟΧΗ Στον παρακάτω πίνακα (Πινάκας 4) διακρίνουμε τις κυριότερες δραστηριότητες που λαμβάνουν χώρα εντός του πάρκου ανάλογα με την εποχή. Παρατηρούμε λοιπόν ότι σχεδόν όλες τις εποχές του χρόνου οι επισκέπτες προτιμούν να γυμνάζονται περισσότερο το φθινόπωρο (21,1%). Μπορούμε να συμπεράνουμε ότι η γυμναστική την συγκεκριμένη εποχή δρα ως απολιτικό, καθώς η επανένταξη στην καθημερινότητα μετά από την χαλάρωση που προσφέρουν οι διακοπές του καλοκαιριού, είναι δύσκολη και με πολλές προκλήσεις. Το καλοκαίρι(11,6%) και τον χειμώνα (10,2%). Η άθληση στο χώρο του πάρκου δεν παύει. Επιπλέον, παρατηρούμε ότι το πάρκο είναι πέρασμα και στάση για ξεκούραση κατά τους εαρινούς (9,0%) και χειμερινούς (9,1%) μήνες που το τοπίο στο πάρκο παρουσιάζει ενδιαφέρον από αισθητική άποψη. Επιπλέον την άνοιξη τα περισσότερα πτηνά αναπαράγονται και τα νεογνά που κάνουν τα πρώτα τους βήματα. Τέλος το πάρκο γίνεται πέρασμα όχι μονό από τα πτηνά αλλά και από τους κατοίκους γύρω από το πάρκο. Οι κυρίες και δευτερεύουσες 170

είσοδοι περιφερειακά του πάρκου βοηθούν τους επισκέπτες να διασχίζουν πιο εύκολα και με ασφάλεια το πάρκο. Πίνακας 4: Οι κυριότερες δραστηριότητες σχετικά με την εποχή του χρόνου. 5.0 ΣΗΜΕΙΑ ΠΟΥ ΑΠΟΘΟΥΝ Κάθε νόμισμα έχει δυο πλευρές. Έτσι και το πάρκο περιβαλλοντικής ευαισθητοποίησης <<Αντώνης Τρίτσης>> έχει αρκετά δυνατά σημεία αλλά και αδύνατα. Είναι αναπόφευκτο η φθορά να επέλθει με το πέρασμα των χρόνων και σε συνδυασμό με την έλλειψη εντατικής συντήρησης και κάκου σχεδιασμού, να γίνει ορατή με αποτέλεσμα να απωθούνται οι επισκέπτες. Στο Διάγραμμα 8 μπορούμε να διακρίνουμε μια γενική εικόνα για το τί αποφεύγεται στο πάρκο. Τα σημεία με ελλιπή καθαριότητα (62,9%) είναι εκείνα που δεν ελκύουν τους επισκέπτες. Από την άλλη όμως, τα αποτελέσματα αυτά δεν υπονοούν ότι η κατάσταση αυτή επικρατεί στο πάρκο. Η έλλειψη καθαριότητας σε ένα φυσικό πάρκο συνεπάγεται με την έλλειψη ανθρώπινου δυναμικού. 171 171

Διάγραμμα 7: Σημεία που αποφεύγονται περισσότερο. Ένας άλλος πολύ σημαντικός παράγοντας είναι η έλλειψη φωτισμού (37,1%). Σύμφωνα με τις καταγραφές που πραγματοποιήθηκαν για τα φωτιστικά σώματα, διαπιστώθηκε ότι σχεδόν η πλειοψηφία αυτών που βρίσκονται σε δευτερεύουσες θέσεις, επομένως και ερημικές (26,7%) είναι έκτος λειτουργιάς. Πιθανοί λόγοι είναι οι καιρικές συνθήκες, τα εργατικά λάθη, έλλειψη συντήρησης, ακόμα και βανδαλισμοί. Αντίθετα τα κεντρικά σημεία του πάρκου είναι ικανοποιητικά φωτισμένα. Πρέπει να σημειωθεί ότι τα φωτιστικά στο χώρο του πάρκου πρέπει να εναρμονίζονται με το τοπίο και να μη διαταράσσουν την πανίδα. Εντύπωση προκαλεί το γεγονός ότι το 23,9% των ερωτηθέντων αποφεύγει τα σημεία με πολύ κόσμο. Η συμπεριφορά αυτή μπορεί να χαρακτηριστεί ως αντικοινωνική. Επιβεβαιώνεται για ακόμα μια φόρα ότι η πόλη και οι ψυχολογικές συνθήκες διαβίωσης αποξενώνουν τους ανθρώπους μεταξύ τους. Από την άλλη αν κρίνουμε οπτιμιστικά, θα μπορούσαμε να πούμε ότι αυτή η -κατά τα αλλά- αντικοινωνική συμπεριφορά, σε συνδυασμό με το γεγονός ότι η πλειοψηφία των επισκεπτών είναι έγγαμοι με παιδιά, είναι η απόδειξη ότι προτιμούν να καταναλώνουν τον πολύτιμο χρόνο τους με τα αγαπημένα πρόσωπα ελεύθερα. 172 172

5.1 ΌΧΙ ΑΡΕΣΤΟ ΣΤΟ ΠΕΡΙΒΑΛΛΟΝ ΤΟΥ ΠΑΡΚΟΥ Στο παρακάτω διάγραμμα (Διάγραμμα 9), διακρίνουμε τα ποσοστά των απόψεων των ερωτηθέντων για το τι δεν είναι αρεστό στο περιβάλλον του πάρκου. Όπως έχουμε αναφέρει ένας οργανωμένος φυσικός χώρος που σχεδιάζεται από ανθρώπους για τους ανθρώπους και την πανίδα που φιλοξενείται στην χλωρίδα, θα πρέπει να πληρει κάποιες προϋποθέσεις. Έκτος από το κομμάτι της αισθητικής ικανοποίησης, θα πρέπει να πληρεί και πρακτικά θέματα, βασικά για την αρμονική διαβίωση. Όπως προαναφέρθηκε η ανεπαρκής καθαριότητα (43%) είναι το πρώτο θέμα προς συζήτηση. Η αλόγιστη συμπεριφορά κάποιων χρηστών σε συνδυασμό με την ελλιπή συντήρηση, μπορεί να οδηγήσει σε μόλυνση του περιβάλλοντος και κατ επέκταση σε ακόμα μεγαλύτερη διατάραξη του φυσικού περιβάλλοντος. Η πιθανή εστία ασθενειών στην πανίδα δεν αποκλείεται. Η καθαριότητα είναι ένα από τα βασικά ζητήματα που απαιτούνται έτσι ώστε να υπάρχει αρμόνια. Επιπλέον, οι βασικές ανάγκες του ανθρώπου θα πρέπει να πληρούνται και όχι να στερούνται. Η έλλειψη ποσίμου νερού (41,0%) και η έλλειψη αποχωρητηρίων (34,7%) είναι δυο από τους σοβαρότερους λόγους που συμβάλουν στο να μην επισκέπτονται οι χρήστες τόσο συχνά όσο θα ήθελαν το πάρκο. 173 173

Διάγραμμα 8: Ποσοστά που απατάνε στην ερώτηση Τι δεν σας αρέσει στο περιβάλλον του πάρκου. Οι βανδαλισμοί και οι χρήστες ναρκωτικών είναι επίσης ένα θέμα που πρέπει να συμπεριλήφθη στη λίστα. Βέβαια η έλλειψη φύλαξης ενθαρρύνει περισσότερο τις ενέργειες των ταραχοποιών στοιχειών. Τα παραπάνω στοιχεία έχουν σαν αποτέλεσμα την μείωση του ενδιαφέροντος για επίσκεψη, διότι εξαλείφεται η ποιότητα ζωής που αναζητείται. Τέλος, είναι απαραίτητο να αναφέρουμε ότι η κακή κατάσταση της πλειοψηφίας των μονοπατιών δρα αρνητικά στην ενθάρρυνση επίσκεψης σε ανθρώπους με κινητικά προβλήματα. Στο πάρκο θα πρέπει να εμπεριέχονται κατάλληλοι διάδρομοι που να επιτρέπουν την διέλευση αναπηρικού καροτσιού, καθώς και σήμανση όχι μονό οπτική αλλά και ακουστική για ανθρώπους με προβλήματα στην όραση. 174 174

6.0 ΔΗΜΙΟΥΡΓΙΑ ΑΠΟΚΑΤΑΣΤΑΣΗ Σχετικά με το τι αποφεύγεται και τι δεν είναι αρεστό στο πάρκο, προκύπτει το ερώτημα : τι θα θέλατε να δημιουργηθεί ή να διορθωθεί στο πάρκο. Οι ερωτηθέντες είχαν την ευκαιρία να εκφράσουν αυτό που πίστευαν. Αξίζει να σημειωθεί πως οι καυστικές απόψεις δεν έλειψαν. Το πάρκο είναι αφιερωμένο στην περιβαλλοντική ευαισθητοποίηση. Έτσι δεν θα μπορούσαμε να το μετατρέψουμε σε κάτι άλλο έκτος που να διαφεύγει του φυσικού περιβάλλοντος. Το πάρκο φιλοξένει έκτος από τους περαστικούς χρήστες ανθρώπους και μόνιμους όπως θηλαστικά, πουλιά κτλ. Πρέπει λοιπόν να διαφυλάξουμε αυτή την κληρονομία με οποιοδήποτε μέσο έχουμε και να προσπαθήσουμε να εφαρμόσουμε την αρχή της αειφόρας έτσι ώστε το υπέροχο αυτό περιβάλλον να προσφέρει τις υπηρεσίες του και στις επόμενες γενεές. Με αυτή την άποψη φαίνεται να συμφωνούν και οι χρήστες του πάρκου (Διάγραμμα 10). Το 43,8% των επισκεπτών κρίνει ότι θα πρέπει να υπάρχει εντατική συντήρηση, αφού τα περισσότερα σημεία είναι εγκαταλειμμένα. Φυσικά, θα πρέπει να υπάρχει χρηματοδότηση για το πάρκο ή να βρεθεί ένας τρόπος αυτοχρηματοδότησης από τους πόρους που παρέχονται. Επιπλέον, μπορούμε να διακρίνουμε την αναζήτηση των κάτοικων επισκεπτών για πράσινο καθώς τα αποτελέσματα δείχνουν ότι θα προτιμούσαν περισσότερο βλάστηση στο πάρκο (39,2%). Οι κάτοικοι αναζητούν το φυσικό περιβάλλον όλο και περισσότερο με την πάροδο των ετών. Οι ιδιωτικοί κήποι έχουν αντικατασταθεί με χώρους στάθμισης με αποτέλεσμα η βλάστηση να λιγοστεύει. 175 175

Οι χώροι υγιεινής θα πρέπει να καλύπτουν της ανάγκες των χρηστών του πάρκου. Επίσης θα πρέπει η ποσότητα αυτών να είναι ανάλογη της έκτασης του χώρου και την επισκεψιμότητα. Είναι απολύτως απαραίτητη η ύπαρξή τους μέσα στο πάρκο, αλλιώς παύει να είναι φιλόξενο. Το 35,9% των ερωτηθέντων οι όποιοι επισκέπτονται συχνά το πάρκο κρίνουν απαραίτητο να καλύπτει αυτό το κενό. 176 Διάγραμμα 9: Επιθυμητές ενέργειες βελτίωσης ποιότητας του πάρκου Οι παιδότοποι (35,7%) που υπάρχουν, δεν πληρούν τις προϋπόθεσης για ασφάλεια. Το πάρκο διαθέτει δυο παιδότοπους, ο ένας εκ των οποίων είναι επισκέψιμος μονό τους θερινούς μήνες και απευθύνεται σε μικρότερες ηλικίες. Ο μοναδικός παιδότοπος που είναι επισκέψιμος πάντοτε απευθύνεται σε παιδιά μεγαλύτερης ηλικίας. Απαραίτητο είναι λοιπόν να κατασκευαστούν χώροι εκτόνωσης των παιδιών ανάλογα με την ηλικία και σε σημείο προσβάσιμο από κάθε κατεύθυνση του πάρκου. 176

Σύμφωνα πάντα με τους ερωτηθέντες, το σύστημα της φύλαξης υπολειτουργεί (34,4%). Η φύλαξη σε ένα πάρκο δίνει την αίσθηση της ασφάλειας στους χρήστες. Επιπλέον, οι σταθμοί πρώτων βοηθειών (25,1%)θα πρέπει να είναι ενταγμένες σε εμφανές σημείο μέσα στο πάρκο. Η σήμανση θα πρέπει να είναι ευδιάκριτη και κατανοητή και τα μονοπάτια να έχουν το κατάλληλο μήκος και πλακόστρωση σε περίπτωση που χρειαστεί να εισχωρήσει ένα μηχανοκίνητο όχημα. Τέλος οι χρήστες κρίνουν απαραίτητη την τοποθέτηση καθιστικών και καδών απορριμμάτων σε όλο το πλάτος και μήκος του πάρκου. Επίσης θα πρέπει οι διάδρομοι να είναι ξεχωριστοί για τα ποδήλατα και να υπάρχουν χώροι στάσης και ξεκούρασης. 7.0 ΙΚΑΝΟΠΟΙΗΣΗ ΣΧΕΤΙΚΑ ΜΕ ΤΗΝ ΚΑΤΑΣΤΑΣΗ ΣΤΟ ΠΑΡΚΟ Το πάρκο περιβαλλοντικής ευαισθητοποίησης είναι η μοναδική νησίδα πράσινου στο νομό Αττικής που περιέχει νέα ενδιαιτήματα που αναπτύσσονται σταδιακά και σταθερά. Το μερικώς τεχνητό περιβάλλον του πάρκου έχει οικολογική σημασία και γίνεται αντικείμενο μελέτης συχνά από περιβαλλοντολόγους, ορνιθολόγους και από άλλες επιστήμες. Με την πάροδο των χρόνων το περιβαλλοντικό πάρκο έχει ενταχθεί στις ζωές των κάτοικων των γύρω περιοχών. Επομένως οι απαιτήσεις των χρηστών δεν παίρνουν απαρατήρητες και γίνονται συνεχώς ενέργειες αποκατάστασης και εξωραϊσμού του πάρκου. Μοναδικό κριτήριο σε όλες τις παρεμβάσεις είναι να κρατηθεί ο περιβαλλοντολογικός χαρακτήρας του. Οι ερωτηθέντες κλήθηκαν να απαντήσουν στο αν η κατάσταση που επικρατεί στο πάρκο είναι ικανοποιητική. Οι περισσότερες απαντήσεις έδειξαν ότι οι χρήστες ως επί το πλείστον αξιολογούν το πάρκο από μέτρια (39,2%) έως καθόλου (32,5%). Αντιθέτως, ελάχιστο είναι το ποσοστό που είναι απολυτά ικανοποιημένο (3,6%). Αυτό αποδεικνύει ότι οι ενέργειες που πρέπει να πραγματοποιηθούν είναι ακόμα αρκετές. Η σχετικότητα της απόλυτης ικανοποίησης είναι ανάλογη με τη προσωπική γνώμη του κάθε ερωτηθέντα. 177 177

178 Διάγραμμα 10: Ποσοστά αξιολόγησης 178

Β ΦΑΣΗ ΜΕΛΕΤΗΣ ΣΤ ΚΕΦΑΛΑΙΟ ΠΡΟΤΑΣΕΙΣ ΕΝΑΛΛΑΚΤΙΚΕΣ ΠΡΟΤΑΣΕΙΣ-ΔΥΝΑΤΟΤΗΤΕΣ Συντήρηση, λειτουργία, ανανέωση και περαιτέρω ανάπτυξη του Πάρκου σύμφωνα με τις αρχές της βιώσιμης και αειφόρου ανάπτυξης. Πληροφόρηση, εκπαίδευση, επιμόρφωση, κατάρτιση των πολιτών σε θέματα προστασίας και διαχείρισης περιβάλλοντος. Ανάπτυξη και εφαρμογή τεχνικών και τεχνολογιών φιλικών προς το περιβάλλον (όπως προστασία των δασών και εδαφών, ανακύκλωση υλικών, καθαρισμό λυμάτων, δημιουργία ενεργειακού πάρκου ανανεώσιμων πηγών κ.λπ.). Η προσέλκυση και άλλων περιβαλλοντικών οργανώσεων στο χώρο και η ανάπτυξη του εθελοντισμού ως μέσον ανάπτυξης περιβαλλοντικής συνείδησης των πολιτών και προστασίας του περιβάλλοντος. Προώθηση προτύπων - πιλοτικών ερευνητικών προγραμμάτων για θέματα περιβάλλοντος και οικολογικών καλλιεργειών με παράλληλη παραγωγή οικολογικών προϊόντων στο Πάρκο. Διοργάνωση μόνιμων και περιοδικών εκθέσεων για την κατανόηση του φυσικού κόσμου και των προβλημάτων του περιβάλλοντος. Ανάπτυξη βοτανικού κήπου και φυτωρίου αττικής χλωρίδας. Δημιουργία κατάλληλων χώρων παιχνιδιού και περιπέτειας με θέμα το περιβάλλον αλλά και χώρων άθλησης και κολύμβησης. Διοργάνωση πολιτιστικών εκδηλώσεων, παραστάσεων, θεαμάτων, συναυλιών και άλλων δραστηριοτήτων αναψυχής που θα έχουν ως στόχο την προσέλκυση περισσότερων επισκεπτών από όλη την Αττική με στόχο την περιβαλλοντική ευαισθητοποίηση μικρών και μεγάλων. Ανάπτυξη εμπορικών δραστηριοτήτων συναφών με την λειτουργία του Πάρκου όπως η εκμετάλλευση εστιατορίων, αναψυκτηρίων, υπαίθριων αγορών είτε με προϊόντα του φυτωρίου είτε με προϊόντα οικολογικών καλλιεργειών που παράγονται στο Πάρκο αλλά και 179 179

εξωτερικών καλλιεργειών βεβαιωμένης ποιότητας και γενικά δραστηριοτήτων που αφορούν στην εκμετάλλευση των εγκαταστάσεων του Πάρκου και συνάδουν με το σκοπό του. Παρεμβάσεις για τη βελτίωση των υποδομών του Πάρκου Παροχή πρώτων βοηθειών Δασοπροστασία και πυροφύλαξη Ενημέρωση των επισκεπτών και παροχή πληροφοριών για τα οικοσυστήματα του Πάρκου και την άγρια ζωή στο Πάρκο Προωθούνται άμεσα οι εξής βραχυπρόθεσμες δράσεις πολλές από τις οποίες βρίσκονται ήδη σε στάδιο υλοποίησης: Δημιουργία και έναρξη λειτουργίας στους χώρους του Πάρκου Αντώνης Τρίτσης, Δανειστικής Βιβλιοθήκης, σε αντικείμενα περιβάλλοντος, πρασίνου και αρχιτεκτονικής τοπίου, μετά από ευγενική δωρεά της προσωπικής βιβλιοθήκης του Γεωπόνου Νίκου Θυμάκη. Παράλληλα, περαιτέρω εμπλουτισμός αυτής της βιβλιοθήκης με βιβλία που θα επιδιωχθεί να χορηγηθούν από εκδοτικούς οίκους που δραστηριοποιούνται σε αντικείμενα συναφή με τους σκοπούς του ΠάρκουΑντώνης Τρίτσης, ή και από ιδιώτες. Ενεργοποίηση μέσα στους επόμενους μήνες της υπάρχου σας σιδηροδρομικής γραμμής, που κατασκευάστηκε αρχικά για την κυκλοφορία μικρού τραίνου στο χώρο του Πάρκου Αντώνης Τρίτσης και ποτέ δε λειτούργησε μέχρι σήμερα. Εισαγωγή ποδηλατοδρεζίνων, ως μέσου κίνησης και άσκησης, φιλικού προς το περιβάλλον. Πρόκειται για μια εντελώς νέα δραστηριότητα στο Πάρκο, αλλά ενδεχομένως και σε ολόκληρο τον ελληνικό χώρο, την οποία θα μπορούν μικροί και μεγάλοι να απολαύσουν, περιηγούμενοι το Πάρκο Αντώνης Τρίτσης. 180 Δημοπρατήθηκε από τον Οργανισμό Διοίκησης και Διαχείρισης του Πάρκου Αντώνης Τρίτσης, με την τεχνική στήριξη της Διεύθυνσης Ειδικών Έργων Αναβάθμισης Περιοχών (ΔΕΕΑΠ) του ΥΠΕΚΑ, έργου που αφορά την αποκατάσταση της ανακύκλωσης των νερών των λιμνών του Πάρκου Αντώνης Τρίτσης, την αποκατάσταση του αυτόματου αρδευτικού συστήματος, καθώς επίσης και του συστήματος πυρόσβεσης. Το έργο, η μελέτη του οποίου ολοκληρώθηκε και παραλήφθηκε πρόσφατα, κρίνεται εξαιρετικά σημαντικό για τη βιωσιμότητα του Πάρκου Αντώνης Τρίτσης και έχει εξασφαλισμένη χρηματοδότηση, κατά κύριο λόγο από το Κοινωφελές Ίδρυμα Λάτση και συμπληρωματικά και από το ΕΤΕΡΠΣ. 180

Αποκατάσταση δυσλειτουργιών που αφορούν τις κτιριακές εγκαταστάσεις του Πάρκου Αντώνης Τρίτσης, καθώς επίσης και το καθεστώς ενοικίασής και παραχώρησης τους, με αποτέλεσμα το Πάρκο Αντώνης Τρίτσης, να χάνει σήμερα σημαντικά έσοδα. ΠΡΟΤΑΣΕΙΣ Η αναψυχή μπορεί να ασκείται σε ένα δάσος στην ύπαιθρο ή εντατικά (π.χ. πράσινες νησίδες στην πόλη) οπότε πρέπει να δημιουργηθούν οι κατάλληλες ευκολίες και σύγχρονες ανέσεις, αλλά υπάρχουν περιπτώσεις όπου η αναψυχή μπορεί να ασκείται χωρίς ή με παροχή πολύ λίγων ευκολιών. Με ελάχιστη ανθρώπινη παρέμβαση και με την ίδια τη φύση να αναλαμβάνει τη διαμόρφωση του τοπίου το Πάρκο Περιβαλλοντικής Ευαισθητοποίησης «Αντώνης Τρίτσης» μπορεί να αποτελέσει τον πράσινο παράδεισο της Αθήνας. Οι ευκολίες αναψυχής που θα παρέχονται στο πάρκο Περιβαλλοντικής ευαισθητοποίησης, θα πρέπει, γενικότερα, να ανταποκρίνονται στο είδος και την ένταση των δραστηριοτήτων που λαμβάνουν και θα λάβουν χωρά στο μέλλον στο συγκεκριμένο πάρκο, στοιχειά που προκύψαν μετά από έρευνα. Επίσης, αυτό θα εξαρτηθεί και από τις θέσεις της δασικής πολιτικής αναφέρονται στο βαθμό ανάπτυξης και την προστασία του φυσικού περιβάλλοντος. 181 Καθορίζεται, επομένως το είδος και ο βαθμός ανάπτυξης μιας περιοχής συμφώνα με τις αρχές: Ικανοποίηση των αναγκών (λειτουργικών και αισθητικών) των επισκεπτών, Προστασία του φυσικού περιβάλλοντος. Επιπλεον, πρέπει να ληφθεί υπόψη πως τα περισσότερα αγαθά και υπηρεσίες που παράγονται στα χερσαία οικοσυστήματα (όπως και η υπαίθρια αναψυχή) παράγονται και καταναλώνονται «επί τούτου». Έτσι μεγάλη προσοχή θα δοθεί κατά τον σχεδιασμό στα χαρακτηριστικά και τις προτιμήσεις των επισκεπτών, αλλά και στην κατάσταση του πόρου. Οι ανάγκες των επισκεπτών διακρίνονται σε δυο κατηγορίες, όσον αφορά την αναψυχή τους στο περιβάλλον: 181

Λειτουργικές, οι οποίες σχετίζονται με την φυσική χρήση των ευκολιών αναψυχής οι οποίες στην περίπτωση αυτή πρέπει να παρέχουν τρία βασικά χαρακτηριστικά στους επισκέπτες: ευκολία κίνησης, άνεση και ασφάλεια. Αισθητικές, οι οποίες σχετίζονται με την ποιότητα του δασικού και γενικότερα του φυσικού περιβάλλοντος. Η ποιότητα αυτή χρειάζεται, έκτος από τον κατάλληλο χειρισμό της βλάστησης, ιδιαίτερη σημασία στις σχεδιαστικές λεπτομέρειες, τα υλικά κατασκευής, την εμφάνιση των έργων και ευκολιών, την προσαρμογή τους στο φυσικό περιβάλλον κ.α., ώστε να δημιουργείται ένα αρμονικό σύνολο ευχάριστο στους επισκέπτες. Οπωσδήποτε, για την περίπτωση της ανάπτυξης δασών αναψυχής θα πρέπει να λαμβάνεται υπόψη η χωρητικότητα του τόπου: φυσική, κοινωνική, οικολογική και οικονομική, ώστε να αποφεύγεται η υποβάθμιση του φυσικού περιβάλλοντος, της οικονομικής αξίας και της εμπειρίας αναψυχής (συνωστισμός). Προσεκτικός σχεδιασμός πρέπει να γίνει για την κατανομή των έργων στο χώρο και στις κατασκευαστικές λεπτομέρειες όπως επίσης και τη συντήρηση τους. Κατάλληλα διοικητικά μέτρα πρέπει να ληφθούν για τη: 182 Λειτουργιά του χώρου Προστασία επισκεπτών (πυρκαγιές, βροχή κ.α.) Προστασία του φυσικού πόρου με μέτρα αποφυγής καταστροφών Ζημιών στο δάσος από τους επισκέπτες. Πεζοπορία περιήγηση Η περιήγηση μέσα στο πάρκο γίνεται σε μονοπάτια και πεζόδρομους. Δίνει την ευκαιρία στους επισκέπτες να γνωρίσουν τις ομορφιές και τα χαρακτηριστικά του, και να ασκηθούν (γυμναστούν). Οι πεζόδρομοι και τα μονοπάτια χρησιμοποιούνται, επίσης, για να συνδέουν ευκολίες αναψυχής (π.χ. χώρο στάθμευσης με παιχνιδότοπο, με WC, κ.α.) Τα μονοπάτια και οι πεζόδρομοι είναι από τα βασικότερα έργα μέσα στο πάρκο μέσα στο οποίο θα φιλοξενηθούν δραστηριότητες υπαίθριας αναψυχής. Θα μπορούσαμε να πούμε πως 182

μόνο η διαμόρφωση μονοπατιών είναι αρκετή για την χρησιμοποίηση του πάρκου για αναψυχή, αφού με την περιήγηση μέσα στο πάρκο ο επισκέπτης το απολαμβάνει. Η χρησιμότητα κατασκευής νέων μονοπατιών και πεζοδρόμων να γίνει σύμφωνα με τις αρχές που αναφερθήκαν, δηλαδή, την ικανοποίηση των επισκεπτών και την προστασία του φυσικού περιβάλλοντος. Προϋποθέσεις για την κατασκευή πεζοδρόμων: 1. Άξονας (διαδρομή του πεζόδρομου, δηλαδή σημεία και θέσεις από όπου θα περάσει. Τα σημεία αυτά καθορίζονται από τα εξής: Τον σκοπό που εξυπηρετεί (σύνθεση προσπέλαση, κ.τ.λ.) Την ανάγκη για την απόλαυση του επισκέπτη χαρακτηριστικών του πάρκου. Γεωλογικοί σχηματισμοί, πανοραμική θεά, κ.α. Το δίκτυο των πεζοδρόμων μπορεί να γίνει σε διάφορα σχήματα, όπως: Σχήμα γραμμικό που ενώνει δυο διαφορετικά σημεία (Α) αφετηρία και (Τα) τέλος. Σχήμα βρόγχου που ξεκάνει και καταλήγει στο ίδιο σημείο, (αφετηρία και τέλος). Σχήμα ακτινών τροχού που ξεκινά και τερματίζει στο ίδιο σημείο στο κέντρο, με διάφορες διαδρομές με βάση τις ακτίνες και την περιφέρεια του τροχού. Σχήμα λαβύρινθου με πολύπλοκες διαδρομές και πολλαπλά σημεία αφετηρίας και τέλους. 183 2. Η κλίση πεζόδρομου καθορίζεται από την ανάγκη για εύκολη κίνηση, άνεση και ασφάλεια των επισκεπτών του πάρκου. Αυτή μπορεί να κυμαίνεται από 0 έως 6%, ενώ μπορεί να υπάρχουν τμήματα ( όχι μεγαλύτερα των 20 30 μέτρων) με κλίσεις που φθίνουν μέχρι 20% με σκοπό την υπερπήδηση κάποιου εμποδίου ή άθλησης του περιπατητή. Η κλίση πρέπει να ποικίλει κατά την διαδρομή και να υπάρχουν επίπεδες διαδρομές ή καταβάσεις για ξεκούραση του περιπατητή. 183

3. Το πλάτος του καταστρώματος δεν είναι ανάγκη να είναι σταθερό καθ όλο το μήκος. Το πλάτος θα κυμαίνεται από 0,80 (για τα μονοπάτια) έως 1,60 μέτρα (για τους πεζόδρομους, και εξαρτάται από: Το είδος και το βαθμό χρήσης (απλής ή διπλής κατεύθυνσης) Τις τοπογραφικές συνθήκες (σε ανώμαλο έδαφος θα πρέπει να είναι στενότερο) Την προσαρμογή του στο περιβάλλον (αν πρόκειται να τραυματιστεί η εμφάνιση του τοπίου θα πρέπει να είναι στενότερο) Η διαμόρφωση καταστρώματος του πεζόδρομου (επίστρωση με πρόσθετα υλικά ή όχι) εξαρτάται από: Παράγοντες σχετικούς με την σταθερότητα, ομαλότητα, στερεότητα, αποστράγγιση. Το σκοπό που εξυπηρετεί, και το βαθμό χρήσης του. Την εμφάνιση και προσαρμογή του στο περιβάλλον. Η επίστρωση μπορεί να γίνει με διάφορα υλικά, όπως: ειδικό χώμα, φλοιό δέντρων, ξυλοπελεκίδια, υπολείμματα υλοτομιών, άμμο, σκύρα (κατά προτίμηση σκουρόχρωμα), πέτρες, ασφαλτικό υλικό ή τσιμέντο ( αν και τα τελευταία πρέπει να αποφεύγονται). 184 Σε αρκετές περιπτώσεις για την ολοκλήρωση ενός πεζόδρομου χρειάζονται ορισμένες μικροκατασκευές όπως: σκαλοπάτια, γέφυρες, τοίχοι αντιστήριξης, μικρογέφυρες, προστατευτικά κρηπιδώματα, κ.α. οι οποίες θα πρέπει να κατασκευάζονται όπου αυτό είναι πολύ απαραίτητο. Για την καλύτερη απόλαυση των επισκεπτών του πάρκου θα πρέπει να γίνει ο κατάλληλος χειρισμός της βλάστησης εκατέρωθεν του πεζόδρομου (10 30 μέτρα) για την καλύτερη ορατότητα και δημιουργία ευκαιριών θέας. Οι ευκαιρίες θέας μπορεί, επίσης, να βελτιωθούν και με την δημιουργία θέσεων θέας σε κατάλληλα σημεία της διαδρομής. Ειδικές περιπτώσεις μονοπατιών είναι τα μονοπάτια άθλησης κατά μήκος των οποίων ο επισκέπτης μπορεί να επιδοθεί σε συγκεκριμένες ασκήσεις γυμναστικής ακλουθώντας σχετικές οδηγίες που υπάρχουν σε ειδικές πινακίδες και με την βοήθεια εγκαταστάσεων που κατασκευάστηκαν στην διαδρομή. 184

Οι ποληλατόδρομοι πρέπει να κατασκευάζονται μετά από προσεκτική εκτίμηση των αναγκών των επισκεπτών για τέτοιου είδους δραστηριότητα και οπωσδήποτε με σεβασμό στο περιβάλλον. Υπαίθριο γεύμα ξεκούραση Η εκλογή της θέσης όπου θα διαμορφωθεί χώρος υπαιθρίου γεύματος (πικνίκ) πρέπει να γίνεται έτσι ώστε να ικανοποιούνται οι ανάγκες των επισκεπτών αλλά και να προστατεύεται το δασικό περιβάλλον. Ειδικές κατασκευές με τις οποίες μπορεί να εξοπλίζεται ο κάθε χώρος υπαιθρίου γεύματος είναι: - Τραπέζια με κατάλληλα καθίσματα - Πάγκοι για ξεκούραση - Βρύσες για πόσιμο νερό - Αποχωρητήρια (WC). - Στέγαστρα και κιόσκια ή και αναψυκτήριο - Δοχεία απορριμμάτων - Ευκολίες για παρασκευή φαγητού ή ψησταριές. 185 Ενώ η χωροθέτηση των παραπάνω ευκολιών πρέπει να γίνεται από το μελετητή η ακριβής τοποθέτηση και προσανατολισμός τους στο έδαφος πρέπει να γίνεται από τον εφαρμοστή της μελέτης. Τραπέζια Η χωροθέτησή τους εξαρτάται από το είδος του πικνίκ, δηλαδή: - Στο οικογενειακού τύπου (τα τραπέζια τοποθετούνται αραιά) - Στης μαζικής χρήσης σε απόσταση τουλάχιστον 20 μέτρα. - Στο ομαδικό πικνίκ 3-5 τραπέζια μαζί. Αν και οι τύποι τραπεζιών και οι διαστάσεις τους ποικίλουν, κατάλληλες διαστάσεις προτείνονται - Ύψο ς 75 εκατοστά, 185

- Πλάτος 90 εκατοστά, - μήκος 1,80 2,00 μ. Τραπέζια μαζικής χρήσης Το υλικό κατασκευής είναι συνήθως από ημικατεργασμένο εμποτισμένο ξύλο κωνοφόρων. - Η πάκτωση των τραπεζιών στο έδαφος γίνεται με σκυρόδεμα σε βάθος 30-40 εκατοστά. - Οπωσδήποτε το μέρος του ξύλου μέσα στο έδαφος πρέπει να επαλειφθεί με πίσσα για να αποφευχθεί η σήψη του ξύλου. - Για τραπέζια, τα οποία δεν έχουν προσαρμοσμένα καθίσματα, μπορεί να κατασκευασθούν απλοί τύποι ξύλινων καθισμάτων. - Θα γίνεται ισοπέδωση του εδάφους και σκυρόστρωση, εφ' όσον χρειάζεται στον χώρο τοποθέτησης των τραπεζιών. - Θα κατασκευαστούν μονοπάτια για προσέγγιση στα τραπέζια εφ' όσον χρειάζονται. 186 186

Πάγκοι Για την ξεκούραση των επισκεπτών, εκτός από τα κιόσκια και στέγαστρα, καθίσματα τραπεζιών και απλά καθίσματα, κατασκευάζονται πάγκοι ξύλινοι διαστάσεων ύψος 45 εκατοστά, πλάτος 25-50 και μήκος 1,80-2,00 μέτρα. Πακτώνονται στο έδαφος όπως και τα τραπέζια. Α) Κάθισμα θρόνου «Μίνωος» Β) Κάθισμα ποιμενικού τύπου Παγκάκια Βρύσες Βρύσες μία ή και περισσότερες (ανάλογα με την έκταση και το βαθμό χρήσης) θα κατασκευάστουν σε κάποια απόσταση από τα τραπέζια (έως 50 μ.). Πρέπει να ληφθεί μέριμνα για την αποχέτευση του νερού. 187 Αποχέτευση βρύσης μέσα από διάτρητες σωλήνες σε βάθος 0,80 εκ. Οι τύποι για επιλογή είναι πολλοί, ωστόσο θα ακολουθηθεί η παραδοσιακή αρχιτεκτονική και οι τοπικές κατασκευαστικές συνθήκες. Μπορεί το υλικό κατασκευής να είναι πέτρα ή εμποτισμένο ξύλο κωνοφόρων. 187

Χώροι υγιεινής Πέτρινη βρύση Ξύλινη βρύση Αυτοί πρέπει να κατασκευάζονται μακριά από τα τραπέζια και χαμηλότερα από τις βρύσες. Για την.αποχέτευση των λυμάτων θα κατασκευάζονται απορροφητικοί βόθροι. 188 Κιόσκια Τα κιόσκια εξυπηρετούν περίπου τους ίδιους σκοπούς όπως και τα στέγαστρα. Υπάρχουν διαφόρων τύπων κιόσκια όπως: - Τύπος μανιταριού ή ομπρέλας (D= 1 έως 1,5 μέτρα). Κιόσκι τύπου μανιταριού ή ομπρέλας 188

- Τύπος εξαγωγικού πλευράς 2 μέτρα, ύψος της κορωνίδας από το έδαφος 2 μέτρα. Η κλίση της σκεπής είναι 20-30% και επικάλυψη με σανίδια κάθετα προς την κλίση και επάλληλα. Δοχεία απορριμμάτων Κιόσκι τύπου εξαγωγικού 189 Είναι απλές ξύλινες κατασκευές οι οποίες, προσδένονται σε πάσσαλο ή πακτώνονται στο έδαφος. 189

Ευκολίες για παρασκευή φαγητού ψησταριές Εστίες παρασκευής φαγητού μπορεί να προβλέπονται στις περιπτώσεις εκείνες όπου οι επισκέπτες συνηθίζουν να επιδίδονται σε τέτοιες δραστηριότητες. Ιδιαίτερα, στη χώρα μας πρέπει να απασχολήσει σοβαρά τη μελετητή ή την κατασκευή ψησταριών αφού οι Έλληνες συνηθίζουν να ψήνουν στην ύπαιθρο. Υπάρχουν διάφοροι τρόποι να γίνει μία ψησταριά Δοχεία απορριμμάτων 190 Εστία φαγητού (ψησταριά) (παράδειγμα δίδεται στο παρακάτω σχήμα). Στην περίπτωση που θα κατασκευασθούν ψησταριές θα πρέπει να λαμβάνεται μέριμνα για την προμήθεια ξύλων, αλλιώς οι επισκέπτες θα προκαλούν λαθροϋλοτομίες και ζημίες στο δάσος. 190

Παιχνίδια - άθληση - χόμπι Οι χώροι παιγνιδιού πρέπει να αναπτύσσονται στους τόπους δασικής αναψυχής ώστε να εξυπηρετείται η δραστηριότητα "παιχνίδι στο φυσικό περιβάλλον" για μικρούς και μεγάλους. 191 Επίσης δίδεται η ευκαιρία στους γονείς, αφού τα παιδιά απορροφούνται στο παιχνίδι, αυτοί να ξεκουραστούν ή να επιδοθούν σε μία δραστηριότητα που ενδιαφέρει αυτούς προσωπικά. Πάρα πολλοί τόποι ξύλινων κατασκευών μπορεί να εξυπηρετούν τις ανάγκες για παιχνίδι, όπως: τραμπάλες, δοκοί ισορροπίας, πυραμίδες, κούνιες, τσουλήθρες, αμμοδόχοι κ.λ.π.. Επίσης, κατασκευές στο έδαφος (π.χ. σκάκι) ή κατασκευές με βλάστηση, κ.ά. είναι πολύ χρήσιμες για το παιχνίδι. Το παιχνίδι που συνδυάζεται με την άθληση μπορεί να εξυπηρετείται από χώρους "ελεύθερου παιγνιδιού" εκτάσεως 1-2 στρεμμάτων. Είναι συνήθως επίπεδες επιφάνειες ή ανοίγματα μέσα στο δάσος,, ελεύθερες από κάθε κατασκευή, όπου οι επισκέπτες μπορεί να επιδίδονται σε απλά υπαίθρια παιχνίδια, όπως: βόλεϊ, ρακέτες, κλότσημα της μπάλας, κ.ά. Οι παιχνιδότοποι και οι χώροι ελεύθερου παιχνιδιού συνήθως φράζονται με ξύλινη περίφραξη. Η ξύλινη περίφραξη μπορεί να γίνει με διαφόρους τρόπους. Σε ορισμένες θέσεις θα τοποθετηθούν ξύλινοι πάγκοι για τους γονείς ή κηδεμόνες ή και ξεκούραση των παικτών. 191

Πρέπει να μεριμνήσουμε για όσο το δυνατό καλύτερη σκίαση του παιδότοπου με φύτευση δένδρων κατάλληλων για το σκοπό αυτό. Η δημιουργία ευκολιών για οργανωμένες αθλητικές δραστηριότητες μάλλον θα πρέπει να αποφεύγεται. Το όλο θέμα πρέπει να μελετάται σοβαρά. Ως τέτοιοι χώροι, σε περίπτωση Κούνια και Κορμοί ισορροπίας Κούνια "δάσους - πάρκου", είναι τα γήπεδα τένις, βόλεϊ, μπάσκετ, κ.ά.. Για την άθληση των επισκεπτών μπορεί να χρησιμοποιούνται και. τα "μονοπάτια άθλησης", ή και να αναπτυχθούν οι χώροι αναρρίχησης,. Τέλος, οι διάφορες ερασιτεχνικές δραστηριότητες (χόμπι), όπως: παρατήρηση και φωτογράφηση της φύσης, σπουδή της φυσικής Ιστορίας, παρατήρηση πουλιών, κ.ά. δεν. χρειάζονται ιδιαίτερες κατασκευές εκτός από κατάλληλη σήμανση, πληροφόρηση και πιθανόν ορισμένα ειδικά παρατηρητήρια. 192 Λειτουργική οργάνωση των χώρων αναψυχής Για να μπορέσει το δάσος - πάρκο να εξυπηρετήσει τους επισκέπτες ικανοποιητικά χρειάζεται να εκτελεσθούν, εκτός των παραπάνω, ορισμένες ακόμα ειδικές κατασκευές, ευκολίες και εργασίες ώστε να: βελτιώνεται το δάσος ως χώρος αναψυχής, Πυραμίδα 192 Παιχνίδια

διευκολύνεται η λειτουργία του, βελτιώνονται οι συνθήκες προστασίας του. Ως τέτοιες εργασίες και ευκολίες πρέπει να μελετώνται οι παρακάτω: - Προσπέλαση του δάσους πάρκου, - Έργα υποδομής (ύδρευση - αποχέτευση), - Χώροι στάθμευσης αυτοκινήτων, - Είσοδοι και έξοδοι στο δάσος - πάρκο, - Αναψυχή, - Κέντρα πληροφόρησης, - Σήμανση, - Εγκατάσταση φυλακίου - διοικητηρίου, - Έργα προστασίας του δάσους (περιφράξεις, αντιπυρικά έργα), - Έκδοση Κανονισμού Λειτουργίας και ενημερωτικών φυλλαδίων, χαρτών κ. ά. - Δημιουργία Φορέα Διοίκησης του δάσους - πάρκου. 193 Προσπέλαση του δασούς - παρκου Η προσπέλαση και προσέγγιση του δάσους στο πάρκο, και των προσφερομένων ευκολιών είναι από τα σοβαρά θέματα για μελέτη. Κατάλληλο δίκτυο δρόμων πρέπει να σχεδιασθεί και ιδιαίτερη μέριμνα για το κατάστρωμα τους πρέπει να ληφθεί ώστε να αποφεύγεται η ταλαιπωρία των επισκεπτών από τη λάσπη το χειμώνα και τη σκόνη το καλοκαίρι. Έργα υποδομής: (ύδρευση - αποχέτευση). Από τα βασικά έργα για την εξυπηρέτηση των αναγκών των επισκεπτών του πάρκου είναι η ύδρευση του χώρου και αποχέτευση των υδάτων και λυμάτων από την περιοχή. Η ύδρευση μπορεί να γίνει με αξιοποίηση των πηγών της περιοχής ή και μεταφοράς νερού με υδραγωγείο από παραπλήσιες περιοχές. Η αποχέτευση μπορεί να γίνεται με μικρά έργα ή με απορροφητικούς βόθρους. Χώροι στάθμευση 193

Για τη στάθμευση των αυτοκινήτων και δικύκλων έχουν κατασκευαστεί ειδικοί χώροι. Το μέγεθος του χώρου, το είδος των μικροκατασκευών (κατάστρωμα κ.ά.) και των υλικών εξαρτάται από την ένταση χρήσης. Η επίστρωση του καταστρώματος έχει γίνει με ασφαλτικό μέσο και σκυρόδεμα. Ειδικές μπάρες μπορεί να τοποθετηθούν για τον καθορισμό της θέσης κάθε σχήματος δικύκλου. Επίσης, θα πρέπει να προβλεφτεί η φύτευση δένδρων για σκίαση και θάμνων και χλοοτάπητα για τη βελτίωση της εμφάνισης του χώρου. Είσοδοι - έξοδοι στο δασούς Σε αρκετές περιπτώσεις θα χρειασθεί ειδική διαμόρφωση των θέσεων εισόδου - εξόδου στο δάσος - πάρκο. Ανάλογα με την ένταση και το είδος χρήσης του δάσους (π.χ. περιβαλλοντική εκπαίδευση), μικρά στέγαστρα, πινακίδες ενημέρωσης, κέντρα πληροφοριών, μουσεία, ευκολίες φαγητού, χώροι στάθμευσης κ.ά. μπορεί να κατασκευάζονται στις εισόδους του δάσους - πάρκου ή δάσους αναψυχής. Πεζοπορία Αναψυχή 194 Το Πάρκο Περιβαλλοντικής Ευαισθητοποίησης Αντώνης Τρίτσης προσφέρεται για περπάτημα, τρέξιμο αλλά και γενικότερη άθληση, σε ένα φυσικό περιβάλλον που σπανίζει στη ζωή της πόλης. Ποδηλασία Το ποδήλατο είναι ένα μέσο μετακίνησης, άθλησης και διασκέδασης ευπρόσδεκτο στο πάρκο καθώς διαθέτει ένα δίκτυο μονοπατιών και αξόνων που αποτελούν ιδανικές διαδρομές για τους οπαδούς του είδους (από απλή ποδηλατοβόλτα ως εξάσκηση για επαγγελματίες). Κυρίως για τα μικρά παιδιά είναι ευκαιρία να κάνουν ποδήλατο μακριά από τους κινδύνους που εγκυμονούν οι δρόμοι της πόλης Πικ νικ Στο πάρκο οι πάγκοι για πικ νικ θα αποτελούν μια ιδέα για όσους θέλουν να απολαύσουν ένα γεύμα κάτω από τα δέντρα. 194

Παιδική Χαρά Οι μικροί φίλοι του πάρκου θα μπορούν να παίζουν ελεύθερα στην παιδική χαρά. Δημοτικό Γυμναστήριο Αγ. Αναργύρων Στο πάρκο ήδη λειτουργεί πλήρες οργανωμένο γυμναστήριο του οργανισμού Νεολαίας και Άθλησης του Δήμου Αγ. Αναργύρων. Είναι εγκατεστημένο στο επίμηκες κτίριο κοντά στο Natura Shop και διαθέτει όργανα ενδυνάμωσης, διαδρόμους και ποδήλατα. Η χρήση του απαιτεί μια συνδρομή (που ανέρχεται σε 12ε/μήνα για δημότες και 15ε/μήνα για τους υπόλοιπους. Κέντρο Ιππασίας Μια ευκαιρία για όσους θέλουν να έρθουν σε επαφή με το άθλημα της ιππασίας αποτελεί το ιππικό κέντρο που βρίσκεται σε ένα χώρο κοντά στις λίμνες του πάρκου. Άλογα, γαϊδουράκια και πόνυ θα προσφέρον στους επισκέπτες βόλτα στα μονοπάτια στους γύρω λόφους. Κέντρο Ερπετών 195 Μια ασυνήθιστη έκθεση λειτουργεί στο πάρκο με συλλογές ερπετών από διάφορα μέρη του κόσμου, άγνωστα στο ευρύ κοινό. Natura Shop Μια αγορά βιολογικών και παραδοσιακών προϊόντων βρίσκεται μέσα στο πάρκο και αποσκοπεί να φέρει πιο κοντά στους κατοίκους του λεκανοπεδίου, τα βιολογικά και παραδοσιακά προϊόντα απ όλη την Ελλάδα. Το Natura Shop υπήρξε μια πιλοτική προσπάθεια νέων επιχειρηματιών, οι οποίοι ενώθηκαν σε μια κοινή αγορά, μέσα από το έργο Συν-επιχειρώντας της Equal. Ξεκίνησε με 17 νέες επιχειρήσεις αλλά έχουν παραμείνει μόλις δυο στο χώρο μέσα στο πάρκο (ένα κατάστημα με βιολογικά βρεφικά είδη και βιολογικά καλλυντικά καθώς και μια βιολογική αγορά τροφίμων). 195

Καφενείο Υπογλυκαιμίες - Ταβέρνα Γευσ Ίλιον Τα παλιά υποστατικά του Όθωνα και της Αμαλίας έχουν ανακαινιστεί και στεγάζουν την βιολογική αγορά, ένα καφενείο και μια ταβέρνα του πάρκου. Υπάρχει ένας τετράγωνος προαύλιος χώρος που χρησιμοποιείται από κοινού από τις παραπάνω χρήσεις. Οικολογικό Βιβλιοπωλείο Το Βιβλιοπωλείο της Γης στεγάζεται σε κτίριο που ανήκει στο σύμπλεγμα των αναπαλαιωμένων βοηθητικών κτιρίων του Πύργου Βασιλίσσης. Αποτελεί μια πρωτοποριακή για τα ελληνικά δεδομένα πρωτοβουλία της Οργάνωσης Γη (www.organizationearth.org), καθώς πρόκειται για το μοναδικό βιβλιοπωλείο με οικολογική θεματική στην Ελλάδα και ένα από τα ελάχιστα στην Ευρώπη. Ιδιαίτερη σημασία έχει δοθεί στο παιδικό αναγνωστικό κοινό, καθώς το Βιβλιοπωλείο της Γης έχει αφιερώσει τον μισό του χώρο στο παιδικό οικολογικό βιβλίο. Καφετέρια Delight Σε κεντρικό σημείο του πάρκου, δίπλα στις λίμνες, λειτουργεί μια καφετέρια η οποία προσφέρει την δυνατότητα διεξαγωγής παιδικών parties (διαθέτει υπαίθριο παιδότοπο) καθώς και συγκεντρώσεις για σχολεία. Τέλος, θα κατασκευαστεί χώρος βιβλιοθήκης χώρου εργασίας στο εσωτερικό. 196 Θεματική διαδρομή γλυπτικής Στα πλαίσια ενός συμποσίου ξυλογλυπτικής τον Ιούλιο του 2010, νέοι καλλιτέχνες από το εξωτερικό δημιούργησαν γλυπτά που μπορεί κανείς να δει σε συγκεκριμένα σημεία του πάρκου. Τα έργα τους έχουν ιδιαίτερη συμβολική αξία καθώς οι κορμοί που χρησιμοποιήθηκαν ανήκαν σε καμένα δέντρα της Πάρνηθας. Εκκλησίες Υπάρχουν δύο παρεκκλήσια εντός του πάρκου. Το ένα, ο προφήτης-ηλίας, βρίσκεται πάνω στον λόφο ανατολικά των λιμνών και στον οποίο και τελούνται κανονικά λειτουργίες, ενώ το άλλο, το παρεκκλήσι των Αποστόλων Πέτρου και Παύλου βρίσκεται ανάμεσα στα πεύκα του 196

λόφου, δυτικά των λιμνών και παραμένει κλειστό για το κοινό εκτός από τα μέρα εορτής των Αποστόλων. Και τα δυο παρεκκλήσια προσφέρονται για μυστήρια γάμου ή/και βάπτισης. Υπαίθρια Θέατρα Στο χώρο του πάρκου υπάρχουν τρεις διαφορετικοί χώροι συγκέντρωσης κόσμου και δυνατότητας εκδηλώσεων. Αρχικά το υπαίθριο θέατρο χωρητικότητας θέσεων φιλοξενεί εδώ και χρόνια τις εκδηλώσεις των γύρω δήμων με θεατρικές παραστάσεις, συναυλίες και άλλα δρώμενα. Ακόμα, ένα μικρό κυκλικό θεατράκι που προσφέρεται για συγκέντρωση και χρησιμοποιείται από τους προσκόπους βρίσκεται δυτικά του κυρίως θεάτρου. Τέλος, υπάρχει μια κυκλική εξέδρα η οποία προσφέρεται για το στήσιμο της σκηνής ενδεχομένως ενός θεάματος ή μια συναυλίας και ο οποίος έχει θέα προς τις λίμνες. Δανειστική Βιβλιοθήκη Το πάρκο διαθέτει βιβλιοθήκη σχετική με αντικείμενα περιβάλλοντος, πρασίνου και αρχιτεκτονικής τοπίου, μετά από ευγενική δωρεά της προσωπικής βιβλιοθήκης του Γεωπόνου Νίκου Θυμάκη. Παράλληλα, επιθυμητός είναι ο περαιτέρω εμπλουτισμός αυτής της βιβλιοθήκης με βιβλία που θα επιδιωχθεί να χορηγηθούν από εκδοτικούς οίκους που δραστηριοποιούνται σε αντικείμενα συναφή με τους σκοπούς του Πάρκου Αντώνης Τρίτσης, ή και από ιδιώτες. 197 Αθλητικό κέντρο Ιλίου Το αθλητικό κέντρο του δήμου Ιλίου που περιλαμβάνει ένα γήπεδο ποδοσφαίρου, με στίβο, κερκίδες, αποδυτήρια και ήπεδο προθέρμανσης. Κέντρα πληροφόρηση Κυρίως στις εισόδους αλλά και σε άλλες επίκαιρες θέσεις του δάσους - πάρκου μπορεί να κατασκευάζονται κέντρα πληροφόρησης στελεχωμένα με προσωπικό ή και χωρίς, αλλά με νίάδο, διαφάνειες, χάρτες φυλλάδια κ.λ.π. Η κατασκευή μπορεί να είναι ξύλινη ή πέτρινη διαφόρων σχημάτων και διαστάσεων. Σήμανση Οι πινακίδες σήμανσης πρέπει να βρίσκονται σε αρμονία με το περιβάλλον αλλά και `να δίνουν σε κάθε περίπτωση το μήνυμα ή την οδηγία που χρειάζεσαι ο επισκέπτης. 197

Τις πινακίδες μπορεί να τις διακρίνουμε σε προσανατολιστικές διάφοροι ξύλινοι τύποι. Προσανατολιστικές πινακίδες Ιδιαίτερη σημασία πρέπει να δοθεί στις πινακίδες ενημέρωσης και εκπαίδευσης στο περιβάλλον, οι οποίες τοποθετούμενες κατά μήκος των μονοπατιών ή και αλλού, πρέπει σύντομα και απλά δίνουν αυτό που χρειάζεται ο επισκέπτης. Σε ορισμένες περιπτώσεις οι πινακίδες μπορεί να τοποθετούνται -κάτω από στέγη. Ειδικά τυποποιημένα σήματα δίνονται από άλλες χώρες. 198 Πινακίδα ενημέρωσης 198

Εγκατάσταση Φυλακίου - διοικητηρίου. Ανάλογα με την ένταση χρήσης του δάσους - πάρκου, χρειάζεται η εγκατάσταση φυλακίου - διοικητηρίου για τις ανάγκες του προσωπικού φύλαξης και διοίκησης. Η κατασκευή (μέγεθος, σχήμα, κ.ά.) θα εξαρτηθεί από την παραδοσιακή αρχιτεκτονική. Έργα προστασίας του δάσους. Αρκετά μικρά ή και μεγάλα έργα προστασίας του δάσους αλλά και των επισκεπτών χρειάζεται να κατασκευασθούν στο πάρκο όπως περιφράξεις (κυρίως ξύλινες) διαφόρων σχημάτων και άλλες. Αντιπυρικά έργα, κυρίως αντιπυρικές ζώνες προσαρμοσμένες στο ανάγλυφο και το τοπίο, υδατοδεξαμενές, κ.ά. Εδώ θα πρέπει να σχεδιασθεί η προστασία των επισκεπτών από πυρκαγιά στο δάσος (πληροφορίες, έξοδος, κ.λ.π.). Έκδοση Κανονισμού Λειτουργίας 199 Περιφράξεις 199

Η σύνταξη και έκδοση Κανονισμού Λειτουργίας είναι σοβαρό μέλημα για τους σχεδιαστές δασών αναψυχής. Αυτό θα βοηθήσει και στη διοίκηση του δάσους αλλά και στην πληροφόρηση των επισκεπτών για το τι επιτρέπεται ή όχι κατά την παραμονή στο δάσος. Δημιουργία Φορέα Διοίκησης. Από τα σοβαρότερα προβλήματα της υπαίθριας ή δασικής αναψυχής στη χώρα μας είναι η λειτουργία των χώρων αναψυχής. Αυτό, κυρίως, οφείλεται στην έλλειψη σχετικής νομοθεσίας, θεσμών και παράδοσης. Η Δασική Υπηρεσία που συνήθως μελετά και εκτελεί έργα δασικής αναψυχής αδυνατεί να εκτελεί τη διοίκηση με αποτελέσματα να μην επιτυγχάνονται οι στόχοι της δημιουργίας δάσους " πάρκου ή δάσους αναψυχής. Ειδική Υπηρεσία διαχείρισης της υπαίθριας αναψυχής στη χώρα μας δεν έχει ιδρυθεί. Η δημιουργία Φορέα Διοίκησης εκτός της Δασικής Υπηρεσίας θα βοηθούσε προς την κατεύθυνση αυτή. Έργα για περιβαλλοντολογική εκπαίδευσης Γενικά Στόχος της περιβαλλοντικής εκπαίδευσης είναι να διευρύνει την.κατανόηση του ανθρώπου, να αυξήσει το ενδιαφέρον του και να εκτιμήσει αυτός περισσότερο την αξία του περιβάλλοντος. Αποτέλεσμα των παραπάνω θα είναι ότι ο άνθρωπος θα απολαμβάνει και θα προστατεύει το περιβάλλον. 200 Χώροι που προσφέρονται (πόροι) για το σκοπό αυτό μπορεί να είναι οι εθνικοί δρυμοί, τα αισθητικά δάση, τα μνημεία της φύσης, τα αστικά και περιαστικά δάση και δάση - πάρκα, δάση, αγροί, λίμνες, κ-ά. και γενικά κάθε περιοχή φυσικής ομορφιάς και οικολογικής σημασίας. Τα έργα και οι ευκολίες που μπορεί να αναπτυχθούν για την περιβαλλοντική εκπαίδευση είναι: 1. Τα μουσεία φυσικής ιστορίας, 2. Κέντρα επισκεπτών - πληροφόρησης, 3. Κέντρα περιβαλλοντικής εκπαίδευσης, 4. Μονοπάτια 200

5. Άλλα μέσα περιβαλλοντικής εκπαίδευσης. 6. Ανακύκλωση - κομποστοποίηση Μουσεία φυσικής Ιστορίας. Τα μουσεία μπορεί να στεγασθούν σε κτίρια που ταιριάζουν στο περιβάλλον και εξυπηρετούν τις ανάγκες έκθεσης συλλογές ζώων, φυτών, ορυκτών, κ.λ.π. Το πάρκο δίνει αυτή την ευκαιρία καθως υπάρχουν πολλά κτίσματα κυρίως ανεκμετάλλευτα. Ανάλογα με το μέγεθος και τη σημασία τους περιλαμβάνουν: αίθουσες εκθεμάτων, γραφεία, βιβλιοθήκη, εργαστήριο έρευνας και ταξινόμησης των εκθεμάτων. Κέντρα Επισκεπτών - Πληροφόρησης. Περίπτερα Περιβαλλοντικής εκπαίδευσης. Τα κέντρα επισκεπτών-πληροφόρησης βρίσκονται συνήθως κοντά στην είσοδο των πάρκων ή της περιοχής επίσκεψης και μπορεί να διαθέτουν αίθουσα προβολών, βίντεο, κ.ά., τμήμα διανομής ή πώλησης ενημερωτικού υλικού, βιβλίων κ-α. Τα κτίσματα αυτά όπως και τα περίπτερα περιβαλλοντικής εκπαίδευσης μπορεί να είναι διαφόρων μεγεθών και τύπων, επενδυμένα με ξύλινα ή πέτρινα να συνταιριάζουν με το περιβάλλον. 201 Μονοπάτια (διαδρομές) περιβαλλοντικής εκπαίδευσης Τα μονοπάτια και οι πεζόδρομοι που θα κατασκευάστουν για περιήγηση των επισκεπτών στο πάρκο, μπορούν να συμβάλλουν και στην περιβαλλοντική εκπαίδευση. Τα μονοπάτια αυτά εκτός των άλλων μπορεί να οδηγούν σε σημεία από όπου οι επισκέπτες με ή χωρίς τη βοήθεια ενημερωτικού φυλλαδίου ή πινακίδας είναι δυνατό να παρατηρούν ή σπουδάζουν ένα αγριολούλουδο, χαρακτηριστικό δένδρο ή θάμνο, γεωλογικό σχηματισμό και άλλα στοιχεία του φυσικού περιβάλλοντος. Σε αρκετές περιπτώσεις η ξενάγηση από, ειδικούς δασολόγους, βιολόγους. Τεχνολόγους Δασοπονίας κ,λ-π. κρίνεται αναγκαία. 201

Άλλα μέσα περιβαλλοντικής εκπαίδευσης Άλλα μέσα περιβαλλοντικής εκπαίδευσης μπορεί να αναφερθούν τα arboreta (δενδρόκηποι), natureta (κήπος με ποώδη βλάστηση), εκτροφεία και καταφύγια θηραμάτων, ειδικά ξύλινα παρατηρητήρια, κ-ά. Σε αρκετά από τα παραπάνω χρειάζονται ειδικές μελέτες. Η Ελληνική Ορνιθολογική Εταιρεία υλοποιεί πρόγραμμα Περιβαλλοντικής Εκπαίδευσης στο Πάρκο «Α. Τρίτσης. Το πρόγραμμα στοχεύει στη γνωριμία των παιδιών με τα πουλιά που ζουν κοντά μας και την άμεση επαφή με την άγρια φύση και τη ζωή στα διάφορα οικοσυστήματα. Επιπλέον, αποτελεί μια μοναδική ευκαιρία για τους μαθητές και τους εκπαιδευτικούς για δημιουργική δραστηριότητα και μάθηση γύρω από το φυσικό περιβάλλον στις αστικές περιοχές μέσα σε ένα πανέμορφο πάρκο, μοναδικό στη χώρα μας. Σε ένα από τους λόφους του πάρκου εδράζεται το εκπαιδευτικό κέντρο Πύργου Βασιλίσσης ΠΥ.ΒΑ των Ελλήνων Προσκόπων. Ανακύκλωση κομποστοποίηση Η ανακύκλωση είναι η επανεπεξεργασία ήδη επεξεργασμένων υλικών, ιδιαίτερα απορριμμάτων, σε νέα προϊόντα. Η ανακύκλωση μειώνει την κατανάλωση πρώτων υλών και την χρήση ενέργειας και ως εκ τούτου τις εκπομπές αερίων του θερμοκηπίου. 202 Κομποστοποίηση είναι η φυσική διαδικασία κατά την οποία τα οργανικά απόβλητα (φρούτα, λαχανικά, φύλλα, κλαδέματα κ.ά.) μετατρέπονται σε ένα πλούσιο οργανικό μίγμα που λειτουργεί ως εδαφοβελτιωτικό και λίπασμα. Αυτό το προϊόν ονομάζεται κομπόστ. Με αυτόν τον τρόπο, οι επισκέπτες του πάρκου μικροί και μεγάλοι θα έχουν την ευκαιρία να προβληματιστούν σχετικά με τις επιλογές τους στην αγορά προϊόντων από χαρτί, πλαστικό και γυαλί καθώς και να γνωρίζουν τους λόγους που κάνουν επιτακτική την ανακύκλωση σε κάθε σπίτι, κοινότητα, χώρα. Τέλος, να γνωρίζουν με ποιους τρόπους μπορούν να συμμετέχουν στην ανακύκλωση στο σπίτι αλλά και στην κοινότητα. Έργα για απόλαυση και βελτίωση του τοπίου Γενικά Για την απόλαυση της φύσης μπορεί να κατασκευασθούν ορισμένες ευκολίες όπως: 202

μονοπάτια, πεζόδρομοι θέσεις θέας σε κατάλληλες θέσεις για πανοραμική άποψη ειδικά παρατηρητήρια σε επίκαιρες θέσεις υγροτόπων, κ-ά. Επίσης, σε πολλές περιπτώσεις το φυσικό τοπίο του πάρκου εκτός από προστασία χρειάζεται βελτίωση και για το λόγο ότι μπορεί να έχει υποβαθμισθεί σε προηγούμενες περιόδους ή και για το λόγο πως έτσι και αλλιώς μια επέμβαση του αρχιτέκτονα τοπίου θα βοηθούσε την εμφάνιση του.. Μονοπάτια (διαδρομές). Ιδιαίτερη σημασία για την απόλαυση της φύσης έχουν οι πεζόδρομοι και τα μονοπάτια. Αυτά μπορεί να σχεδιασθούν έτσι ώστε να διέρχονται από θέσεις τέτοιες που να δίνουν την ευκαιρία στον επισκέπτη να γνωρίσει και απολαύσει τα διάφορα στοιχεία, του δάσους και συνθετικούς τύπους του τοπίου όπως: πανοραμικό, χαρακτηριστικών μορφών, εστιακό, στεγασμένο κλπ. Θέσεις θέας Στις θέσεις που αποκαλύπτεται πανοραμικό τοπίο δημιουργούνται κατάλληλες θέσεις θέας. Εδώ, θα μπορούν οι επισκέπτες να σταματούν, να ξεκουράζονται και να απολαμβάνουν το τοπίο. Οι θέσεις θέας μπορεί να αποτελούν μέρος των ευκολιών της αναψυχής ενός ευρύτερου χώρου αναψυχής οπότε τα έργα που κατασκευάζονται στη θέση θέας είναι μικρά στέγαστρα ή εξέδρες. Σε άλλες περιπτώσεις οι θέσεις θέας αποτελούν ένα ξεχωριστό έργο οπότε, για να ανταποκριθούν στις απαιτήσεις των επισκεπτών, χρειάζεται να προσφέρουν: Χώρο στάθμευσης αυτοκινήτων και δικύκλων Πεζόδρομο ή σκάλες από το χώρο στάθμευσης μέχρι τη θέση θέας. Καθίσματα, στέγαστρα, κ.ά. Χάρτης προσανατολισμού και ενημέρωσης σε ειδικό στέγαστρο. 203 Στην περίπτωση που οι επισκέπτες παραμένουν στη θέση θέας για αρκετό χρόνο πρέπει να προβλεφθούν, και άλλες ευκολίες όπως, βρύσες, αποχωρητήρια, κ.ά. Σε πολλές περιπτώσεις χρειάζεται επίστρωση του εδάφους με σκύρα ή πέτρες. 203

Οι θέσεις θέας πρέπει να εντοπισθούν και σχεδιασθούν (ολοκληρωθούν) κατάλληλα στο τοπίο. Η βλάστηση που θα φυτευτεί σε πρώτο και δεύτερο : επίπεδο παρατήρησης πρέπει να προσφέρει μια ενδιαφέρουσα οπτική ποιότητα. Οι κανόνες της αρχιτεκτονικής τοπίου, όπως αξονισμός, πλαισίωση κλπ. πρέπει να χρησιμοποιηθούν στην περίπτωση αυτή. Ειδικά παρατηρητήρια Εκτός των ειδικών στεγάστρων που μπορεί να κατασκευάζονται στις θέσεις θέας, ειδικά παρατηρητήρια μπορεί να κατασκευασθούν για την παρατήρηση των πουλιών του πάρκου. Υπάρχουν αρκετοί τύποι παρατηρητηρίων κυρίως ξύλινοι. 204 Παρατηρητήριο 204

ΕΠΙΛΟΓΟΣ-ΣΥΜΠΕΡΑΣΜΑΤΑ Κυρίαρχα στοιχεία του Πάρκου Περιβαλλοντικής Ευαισθητοποίησης Α. Τρίτσης, αποτελούν οι φυτεύσεις καθώς και οι τεχνητές λίμνες που συμβάλουν στη διαμόρφωση του μικροκλίματος της περιοχής, προσφέροντας παράλληλα φιλοξενία στην ορνιθοπανίδα της. Επίσης, αποτελεί χώρο αναψυχής για τους επισκέπτες με δραστηριότητες που φιλοξενούνται σε διάφορα κτήρια του πάρκου. Οι διαμορφώσεις που προτείνονται για το πάρκο «Α.Τρίτσης» είναι μικρές παρεμβάσεις του τοπίου, ώστε να ανανεωθεί η υπάρχουσα μορφολογία του πάρκου αλλά και η χλωρίδα της. Οι αλλαγές που προτείνονται δεν επηρεάζουν άμεσα το μικροκλίμα της περιοχής. Ωστόσο το κυριότερο στοιχείο στην όλη διαμόρφωση του πάρκου αποτελεί η διατήρηση και η φροντίδα των όποιων επεμβάσεων γίνουν, μιας και αυτό είναι το κλειδί της επιτυχίας για όποιο έργο και αν γίνει. 205 205

ΒΙΒΛΙΟΓΡΑΦΙΑ ΗΛΕΚΤΡΟΝΙΚΗ ΒΙΒΛΙΟΓΡΑΦΙΑ www.livingroofs.org/livingpages/typevegstructure.html www.eltlivingwalls.com/ www.antemisaris.gr www.zinco.de www.greenroofs.gr www.prasines-steges.gr www.buildings.gr http://en.wikipedia.org/wiki/living_wall http://en.wikipedia.org/wiki/roof_garden 206 www.umass.edu/ecologicalcities/about/ecbrochure.pdf http://weburbanist.com/wp-content/uploads/2008/03/green-building.jpg http://ecology-salonika.org/lib/?p=126 http://www.ecocrete.gr/index.php?option=content&task=view&id=5441 http://ec.europa.eu/environment/news/efe/23/article_4038_el.htm http://el.thecircumference.org/central-park-new-york http://wikipedia.qwika.com/en2el/hyde_park,_london http://www.citytravelguide.gr/rome-todo-villa-borghese.html http://www.galinsky.com/buildings/villette/ http://www.tschumi.com/projects/3/ http://www.parks.it/parco.nord.milano/eindex.php 206

http://www.abc.net.au/news/stories/2010/11/16/3068035.htm http://www.google.gr/imgres?imgurl=http://homepage.mac.com/markmcleod/australia/enlar gements/canberra-park autumn.jpg&imgrefurl=http://homepage.mac.com/markmcleod/autumnwoods/treesaustrali a.html&usg= 0Ly5Eznc5C2Not534B5jBCWDskc=&h=329&w=900&sz=46&hl=el&start= 62&zoom=1&tbnid=eWVMDCdhDNsf0M:&tbnh=63&tbnw=172&prev=/images%3Fq%3D URBAN%2BPARKS%2BOF%2BCANBERRA%26um%3D1%26hl%3Del%26sa%3DX%2 6biw%3D1280%26bih%3D882%26tbas%3D0%26tbs%3Disch:10,1890&um=1&itbs=1&iact =hc&vpx=615&vpy=367&dur=10898&hovh=136&hovw=372&tx=107&ty=83&ei=froltd qqeiou4aadqkxfda&oei=zbglty2inokhhqfx8ynacw&esq=2&page=3&ndsp=34&v ed=1t:429,r:31,s:62&biw=1280&bih=882 http://atheofobos2.blogspot.com/2010/09/22-1980.html http://uk.tourisme93.com/document.php?pagendx=10107 http://movieplaces.tv/places/bethesda-fountain-in-central-park.html 207 http://wirednewyork.com/forum/showthread.php?t=11142&page=1 http://www.traveltonewyork.info/famous-attractions-in-nyc/ http://www.propertyinvesting.net/cgiscript/csnews/csnews.cgi?database=specialreports.db226&command=viewonex http://travel.webshots.com/photo/2751776910058195855pnwxrd` http://domomichaniki.wordpress.com/2010/01/20/%ce%b1%cf%81%cf%87%ce%b9%c F%84%CE%B5%CE%BA%CF%84%CE%BF%CE%BD%CE%B9%CE%BA%CE%B7- %CF%84%CE%BF%CF%80%CE%B9%CE%BF%CF%85/ 207

ΕΛΛΗΝΙΚΗ ΒΙΒΛΙΟΓΡΑΦΙΑ Μαρίνου Διώτη, Σπύρου Γεωργοπούλου. (1995). Πολιτιστικό Κέντρο Μελίνα Μερκούρη.Εκδότης Δήμος Ιλίου. Ντόρα Γαλάνη Αρχιτέκτων-Πολεοδόμος του ΟΡΣΑ.(1996). Οργανισμός Ρυθμιστικοού Σχεδίου και Προστασίας Περιβάλλοντος Αθήνας. Διαχειριστική μελέτη για το Πάρκο Περιβαλλοντικής Ευαισθητοποίησης «Αντώνης Τρίτσης». (1996). Οργανισμός Ρυθμιστικοού Σχεδίου και Προστασίας Περιβάλλοντος Αθήνας. Ελληνική Ορνιθολογική Εταιρεία. (2005). Διαχειριστική μελέτη για το Πάρκο Περιβαλλοντικής Ευαισθητοποίησης «Αντώνης Τρίτσης». Εκθεση Β Φάσης,Ολοκλήρωση και Επικαιροποίηση του Ερευνητικού Προγράμματος «Ανάπτυξη του Χώρου του αεροδρομίου του Ελληνικού». (Μάιος 2007). ΕΜΠ. Σχολή Αρχιτεκτόνων Τομέας Πολεοδομείας και Χωροταξίας. Ντάφης Σ. (2004). 208 208

ΠΑΡΑΡΤΗΜΑ I Πράσινοι Τοίχοι Πράσινοι τοίχοι είναι, τοίχοι οι οποίοι είναι μέρος ενός κτιρίου ή απλά είναι ένας τοίχος ο οποίος στέκεται μόνος του. Ο τοίχος αυτός είναι μερικώς η πλήρως καλυμμένος με βλάστηση και σε ορισμένες περιπτώσεις είναι καλυμμένος με έδαφος ή με ένα ανόργανο υπόστρωμα ανάπτυξης. Απαντώνται και σαν κάθετοι κήποι, ζωντανοί τοίχοι και βίο-τοίχοι. Υπάρχουν διάφορες βασικές κατηγορίες των πράσινων τοίχων: όπως είναι οι πράσινες όψεις και οι ζώντες τοίχοι. Οι πράσινες όψεις αποτελούνται από αναρριχώμενα φυτά. Επίσης μπορεί να αποτελούνται από φυτά που μεγαλώνουν κατευθείαν στον τοίχο ή πιο καλά σε ειδικά σχεδιασμένες υποστηρικτικές κατασκευές. Οι ζώντες τοίχοι αποτελούνται από προφητεμένα πάνελ ή από συστήματα υφασμάτων τα οποία συνδέονται με έναν διαρθρωτικό τοίχο ή πλαίσιο. Τα σπονδυλωτά πάνελ αποτελούνται από πολυπροπυλενιακά πλαστικά δοχεία, γεωυφάσματα, συστήματα άρδευσης, και από αναπτυσσομένη μεσαία βλάστηση. Τα «ενεργά τείχη» είναι σχετικά μια νέα, πειραματική έννοια συμφώνα με την οποία ο ζώντας τοίχος συνδέεται με την οικοδόμηση του συστήματος. Σύμφωνα με έρευνες που διεξήχθησαν στο πανεπιστήμιο του Waterloo, οι πράσινοι τοίχοι ο μπορούν να αυξήσουν την δυνατότητα του φιλτραρίσματος του αέρα ( Living walls with biofilters increase the capacity of air filtration ). Ο αέρας διανέμεται από τον τοίχο και στην συνεχεία σε όλη την οικοδομή, με ανεμιστήρες. Έτσι φιλτράρονται και καθαρίζονται από όλα τα μικρόβια που ζουν στο ριζικό σύστημα των φυτών. Ουσιαστικά, οι πράσινοι τοίχοι δίνουν μια διαφορετικότητα στο αστικό τοπίο και ως εκ τούτου χρησιμοποιεί για την επένδυση τους ένα αυτοαναγεννούμενο σύστημα με αναρριχητικά φυτά. Παρόλο που τα αναρριχητικά φυτά τα χρησιμοποιούμε παραδοσιακά εδώ και αιώνες σε κτίρια, μοντέρνες μέθοδοι που χρησιμοποιούν σύγχρονες μεθόδους όπως καλώδια υψηλού εφελκυσμού από χάλυβα, μας έδωσαν την ευκαιρία να τα χρησιμοποιήσουμε πιο προκλητικα. Σίγουρα η σύγχρονη αρχιτεκτονική είναι πιο κατάλληλη από πολλές πλευρές για το πρασίνισμα των προσόψεων των παραδοσιακών και μη, κτιρίων. Με την κατάλληλη επιλογή φυτικών ειδών μπορούν να καλυφτούν ακόμα και είκοσι πέντε μέτρα σε ύψος. Επιπλέον αν τα φυτικά είδη μπορούν να καλλιεργηθούν σε μεγάλα αρδευόμενα δοχεία σε ύψος, τότε μπορούν να καλυφθούν ακόμα μεγαλύτερες επιφάνειες. Τα συνηθέστερα είδη που χρησιμοποιούμε για οικολογικούς τοίχους είναι ο κισσός (Hedera sp. 209 209

), Russian - αμπέλου (Fllopia sp. ) και Βιρτζίνια αναρριχόμενο (Parthenocissus sp.). Τα παραπάνω μπορούν και αυξάνονται κατευθείαν πάνω στον τοίχο και ιδιαίτερα πάνω σε τοίχο από τούβλα και πέτρα, όπου η πορώδης επιφάνεια του τοίχου επιτρέπει στα φυτά να αποδίδουν πιο εύκολα. Η εγκατάσταση πέργολας η καφασωτού μπορεί να βοηθήσει αρκετά στην ανάπτυξη τους και σε κάποιο βαθμό στην άμεση επαφή μεταξύ των τοίχων και των φυτών. Έτσι όταν θα μεγαλώσουν θα έχουν ένα πυκνό καταπράσινο φύλλωμα, πολλά μέτρα σε ύψος. Στα παλιά κτίρια κατάφεραν να διασφαλίσουν μάλιστα ότι το φύλλωμα δεν θα επισκιάσει τα παράθυρα και τα άλλα ανοίγματα. Το πυκνό φύλλωμα παρέχει αποτελεσματικά μια ποικιλία ενδιαιτημάτων για τα διάφορα είδη πουλιών συμπεριλαμβάνοντας και την εμπόδιση του θορύβου (ηχορύπανση). Τέλος ορισμένες ποικιλίες έχουν πολύχρωμα φυλλώματα τα οποία αλλάζουν με τις εποχές. Μπορεί να πάρουν κόκκινο χρώμα ή χρυσαφί κατά την διάρκεια του φθινοπώρου. Κάποια άλλα αναρριχητικά φυτά όπως ο κλιματίτης (Clematis sp), αιγόκλημα (Lonicera sp), γλυκίνη (Wisteria), το λουλούδι του πάθους, (Passiflora sp), μπουκαμβίλια (Bougainnvillia sp), πρωινή δόξα (Ipomoea sp), και γιασεμί (Jasminum sp), χρησιμεύουν και σαν διακοσμητικά, αν και συνήθως είναι βραδείας ανάπτυξης και δεν έχουν τόσο όγκο. Πολλά από αυτά έχουν πολύχρωμα λουλούδια τα οποία μπορούν να χρησιμεύουν ως πηγές του νέκταρ για τα έντομα, καθώς παράλληλα παρέχουν και ένα ευχάριστο άρωμα. Συχνά αυτά τα αναρριχόμενα φυτά μπορούν να βλάψουν τις επιφάνειες του τοίχου με τα ακροβλαστάριά τους και τα επιπόλαια πτερωτά ριζίδια. Αν όμως ο τοίχος είναι σταθερός και καλά κτισμένος δεν υπάρχει λόγος για βλάβες. Άσχετα όμως από την παραπάνω περίμετρο, θα πρέπει να λαμβάνεται μέριμνα σε σχέση με τις κοιλότητες των τοίχων ή με το κονίαμα στα οποία καταρρέουν ρίζες και θα μπορούσαν να επεκτείνουν τις δραστηριότητες του. Η μεγάλης κλίμακας χρήση των πράσινων τοίχων είναι ακόμα πολύ άγουρη και νέα αντίληψη, ωστόσο υπάρχει μια ισχυρή ερευνητική βάση η οποία έχει αναπτυχτεί στην Γερμανία τα τελευταία είκοσι χρόνια. Γι αυτό το λόγο τα γερμανικά ακαδημαϊκά ιδρύματα επενδύουν σε μεγάλες έρευνες. 210 2.1.Κατηγορίες πράσινων τοίχων Οι κάθετες φυτεύσεις χωρίζονται σε τέσσερις κατηγορίες: 1.Πράσινες προσόψεις 210

Πράσινες προσόψεις ΠΑΡΚΟ ΠΕΡΙΒΑΛΛΟΝΤΙΚΗΣ ΕΥΑΙΣΘΗΤΟΠΟΙΗΣΗΣ ΑΝΤΩΝΗΣ ΤΡΙΤΣΗΣ 2.Ενεργοί τοίχοι 3.Παθητικοί τοίχοι 4.Κατακόρυφα ενδιαιτήματα άγριας ζωής Ενεργοί τοίχοι (active walls) Είναι οι τοίχοι όπου τα φυτά έχουν τις ρίζες τους μέσα σε υφασμάτινους σάκους ή προφητεμένα πάνελ που υποστηρίζονται από έναν κατακόρυφο σκελετό, μέρος ενός «συστήματος περιβλήματος ή πράσινης επίστρωσης» (Hopkins,2006) 211 Εικόνα 63 Κατακόρυφα ενδιαιτήματα άγριας ζωής είναι συστήματα όπου τα επίπεδα φύτευσης τοποθετούνται έτσι ώστε να δημιουργούν ένα προστατευόμενο ενδιαιτήματα για πουλιά, έντομα, μικρά ζώα 211

Παθητικοί τοίχοι (inactive walls) ΠΑΡΚΟ ΠΕΡΙΒΑΛΛΟΝΤΙΚΗΣ ΕΥΑΙΣΘΗΤΟΠΟΙΗΣΗΣ ΑΝΤΩΝΗΣ ΤΡΙΤΣΗΣ Εικόνα 64 212 Εικόνα 65 2.2. Οπτικά Πλεονεκτήματα Η αντίληψη του κόσμου για την σύγχρονη αρχιτεκτονική είναι συχνά κακής ποιότητας, στείρα και άγονη. Ωστόσο, όπως οι δεντροστοιχίες στις οδούς υπάρχουν για να βελτιώσουν την δημόσια αντίληψη του αστικού περιβάλλοντος, τόσο τα αναρριχόμενα φυτά μπορούν να κάνουν το ίδιο και για τα κτίρια. Τα αναρριχόμενα φυτά 212

μεγάλων μέτρων μπορεί οπτικά να είναι πολύ εντυπωσιακά, καθώς και μπορεί να απαλύνει τις υφές των τοίχων που φαίνονται σκληρές. Τα αναρριχόμενα φυτά έχουν παραδοσιακά θεωρηθεί ως πρόσθετα μέλη στα κτίρια. Η νέα αυτή προσέγγιση, που πρωτοστάτησε στην Ελβετία και στην Γερμάνια, είναι να τα δούμε ως αναπτυσσόμενο στοιχειό του σχεδιασμού. Προφανώς, αυτό έχει νόημα και στο σχεδιασμό και στις πρακτικές δυνατότητες. Εκτός από την χρήση τους στα κτίρια, τα αναρριχόμενα φυτά μπορούν να χρησιμοποιηθούν πάνω σε πολλές ανεξάρτητες κατασκευές όπως οι γιγάντιες πέργολες ή σε στύλους. 2.3Πλεονεκτήματα για το περιβάλλον και την αειφορία 2.3.1. Ιδιωτικά οφέλη Οι αναρριχητές αυτοί, μπορούν να μειώσουν κατά πολύ τη μεγίστη θερμοκρασία του κτιρίου με τη σκίαση των τειχών από τον ήλιο. Η ημερήσια διακύμανση της θερμοκρασίας μπορεί να μειωθεί έως και κατά 50%! Η αποτελεσματικότητα αυτής της ψύξης είναι αποτέλεσμα κυρίως, με την συνολική σκιασμένη περιοχή και όχι με το πάχος της φύτευσης (Köhler 1993). Παράλληλα με τη φύτευση, η μόνωση παίζει ρόλο. Οι δυο παράμετροι μπορούν να έχουν σημαντικές διακυμάνσεις στην επιφάνειες του τοίχου, μείωση δηλαδή της θερμοκρασίας, μεταξύ -10 ο C/14 ο F έως 60 ο C-140ºF και μεταξύ 5ºC/41ºF και 30º/ 86ºF (Peck et al 1999). Η χρήση των αναρριχητών μπορεί να μειώσει την ηλιακή θέρμανση αν ο τοίχος που καλύπτουν είναι από την μεριά που πέφτει ο ήλιος τις πιο πολλές ώρες την ημέρα μαζί με τον δυτικό τοίχο ο όποιος εκτίθεται το απόγευμα. 213 Οι αειθαλείς ορειβάτες μπορούν να προσφέρουν τον χειμώνα τις μονωτικές τους ιδιότητες. Διατηρούν ένα στρώμα αέρα μεταξύ της εγκατάστασης και του τοιχώματος και επιπλέον, μειώνουν την ψύχρανση του αέρα στην επιφάνεια του τοίχου. Μειώνοντας λοιπόν, την ψύχρανση του αέρα κατά 75%, μπορεί να μειωθεί η ζήτηση θέρμανσης κατά 25% (Peck et al 1999). Η μείωση της θερμοκρασίας του αέρα επιτυγχάνεται κατά κάποιο τρόπο και με τους αλληλοσυνδεόμενους κεντρικούς γενεαλογικούς κλάδους από τα φυλλοβόλα αναρριχόμενα φυτά κατά την διάρκεια του χειμώνα. Η αποτελεσματικότητα της μόνωσης τον χειμώνα 213

εξαρτάται από το πάχος της ανάπτυξης του φυτού. Αυτό βέβαια εξαρτάται και από την ηλικία του φυτού. Σε ορισμένες περιπτώσεις η ηλικία παίζει μεγάλο ρόλο π.χ. μπορεί να υπάρχει αύξηση στην πυκνή ανάπτυξη των βλαστών και αυτό αποτελεί την πιο αποτελεσματική μόνωση. Οι «αναρριχητές» βοηθούν τα κτίρια με την έννοια της προστασίας της επιφάνειας του κτιρίου από ζημίες, πολύ ισχυρές βροχοπτώσεις και το χαλάζι. Επίσης παίζει μεγάλο ρόλο στην αναχαίτιση και στην προσωρινη κράτηση του νερού κατά την διάρκεια της βροχόπτωσης όπως κάνουν και οι πράσινες στέγες. Συμβάλλουν ακόμα και σαν ασπίδα κατά των υπεριωδών ακτινών που θα μπορούσαν να αποτελέσουν σημαντικό κριτήριο για ορισμένα σύγχρονα υλικά. 2.3.2. Δημόσια οφέλη Τα αναρριχόμενα φυτά έχουν αποδειχ8ει ότι είναι εξαιρετικά αποτελεσματικά στο πρόβλημα της σκόνης και ρύπων που αιωρούνται στην ατμόσφαιρα. Παγιδεύουν την σκόνη και τους ρύπους στους ιστούς τους οι οποίοι μετά απορρίπτονται. 214 Έρευνες έδειξαν πως τα αναρριχόμενα φυτά είναι πλούσια σε συγκεντρώσεις μόλυβδου και καδμίου στα νεκρά φύλλα τους και στο νεκρό ξύλο τους. Τα συγκεκριμένα βαρέα μέταλλα βγαίνουν από την ατμόσφαιρα και πέφτουν στη γη σε συμπυκνωμένη μορφή (Köhler 1993). Η απομάκρυνση των νεκρών φύλλων και κλαδιών, σε χώρους που συγκεντρώνονται τα βαρέα μέταλλα μπορούν να κάνουν ελάχιστη περιβαλλοντική ζημιά και είναι ένας παράγοντας καθοριστικός για την μείωση των κίνδυνων που ελλοχεύουν με την παρουσία των εν λόγω στοιχείων. Σύμφωνα με ανεπίσημα ισχυρά στοιχειά τα αναρριχητικά φυτά βοηθούν στη μείωση των επίπεδων θορύβου στα κτίρια. Επίσης επηρεάζουν και στη μείωση την ηλιακής θέρμανσης των όψεων των κτιρίων σε περιοχές που είναι κατοικημένες το λεγόμενο «heat island effect». Όλα τα φυτά απορροφούν τις εκπομπές του διοξειδίου του άνθρακα από την ατμόσφαιρα έτσι τα αναρριχόμενα βοηθούν στην μείωση της υπερθέρμανσης του πλανήτη. Γενικότερα τα φυτά απορροφούν μια προκοίλια ρύπων, ιδιαίτερα πτητικές οργανικές ενώσεις και ακαύστων υδρογονανθράκων από τα καυσαέρια των αυτοκίνητων. 214

Εικόνα 66: Heat Island Effect Η χρήση των αναρριχητών προσφέρει μια πολύ κομψή λύση για το πρόβλημα της συμβολής της βιοποικιλότητας σε τοπικό και περιφερικό επίπεδο. Καταλαμβάνουν πολύ μικρό οριζόντιο χώρο αλλά χρησιμοποιούν το οριζόντιο αυτό χώρο και τον ζωντανεύουν. Μπορούν να προστεθούν στη περιοχή και να επηρεάσουν σημαντικά και δυναμικά το ενδιαίτημα χωρίς να πιάνουν χώρο στο έδαφος. Οι πράσινοι τοίχοι προσφέρουν μια ευκαιρία για την αγρία ζωή. Κάθε αναρριχητικό φυτό θα προσφέρει ένα ενδιαίτημα στα ασπόνδυλα όπως τα έντομα και αράχνες που με την σειρά τους θα είναι τροφή για τα πτηνά τα οποία τρώνε έντομα και νυχτερίδες. Κάθε αναρριχητικό φυτό λειτούργει και σαν διαδρομή διέλευσης μεταξύ του επιπέδου του εδάφους και στις στέγες με την μορφή οροφόκηπου, για τα ενδιαιτήματα της αγρίας ζωής. 2.3.3.Κατασκευαστικές λεπτομέρειες 215 Πως όμως οι πράσινοι τοίχοι κατασκευάζονται; Οι πράσινοι τοίχοι δεν είναι τίποτα άλλο από πάνελ τα οποία μπορούν να είναι προκατασκευασμένα δηλαδή τα φυτά είναι ήδη τοποθετημένα, ή τοποθετούνται κατ ευθείαν την τελευταία στιγμή. Η κατασκευή αυτή είναι η ιδανική επιλογή για όσους αναζητούν να διευρύνουν την αισθητική των κήπων τους με νέους συναρπαστικούς τρόπους. ΤΟ ΥΛΙΚΟ: 100% ανθεκτικό στις ακτίνες UV 100% ανακυκλώσιμο 100% υψηλής πυκνότητας πολυαιθυλένιο (HDPE) Αυτό το πλαστικό πάνελ είναι πολύ ανθεκτικό σε χημικές ουσίες που βρεθήκαν στα λιπάσματα και έτσι, εξασφαλίζει την διάρκεια ζωής του. 215

2.3.3.1.Αποστράγγιση και άρδευση Κάθε πάνελ έχει σχεδιαστεί ώστε να υπάρχει ροη στο νερό ανάμεσα στις θέσεις χωρίς να παρασέρνεται και το έδαφος. Αυτό επιτυγχάνεται με μια σειρά από αυλακώσεις οι οποίες οδηγούν το νερό στο πίσω μέρος του πάνελ για την εξασφάλιση του κορεσμού με ελάχιστο ποσοστό προσπάθειας. Κάθε θέσηκύτταρο υπάρχει μια μικρή ποσότητα νερού η οποία βοηθά τα φυτά σε περίοδο ξηρασίας. Τα πάνελ είναι σχεδιασμένα να αρδεύονται από την κορυφή χρησιμοποιώντας είτε ένα απλό σωλήνα (εξωτερικές εφαρμογές) είτε το σύστημα της στάγδην άρδευσης. Ο τύπος εδάφους που θα χρησιμοποιηθεί παίζει μεγάλο ρόλο για την υγεία του ζωντανού τοίχου. Η σύσταση του εξαρτάται από το είδος των φυτών που θα επιλεχτούν. Για τα περισσότερα είδη φυτών ένα υψηλής ποιότητας γενικής χρήσης έδαφος θα δώσει τα καλύτερα αποτελέσματα τόσο στους εξωτερικούς όσο και για τους εσωτερικούς. Όταν φυτευτούν τα φυτά κάλο θα είναι το έδαφος να συμπιεστεί σε κάθε κύτταρο του πάνελ και να ποτιστεί έτσι ώστε, το μίγμα να σταθεροποιηθεί. 3.0 Πράσινες ταράτσες Πράσινη ταράτσα λέγεται κάθε κήπος στην οροφή ενός κτιρίου. Η στέγη είναι το βασικότερο στοιχειό 216 της ανθρώπινης κατοικίας καθώς ολοκληρώνει μετά από τους τοίχους την ιδέα της κατοικίας και προστατεύει τους διαβιούντες από τις δυσμενείς καιρικές συνθήκες. Η ανάπτυξη της σύγχρονης πόλης παρουσιάζει οικολογικά, κοινωνικά και περιβαλλοντικά προβλήματα, που δημιουργούν αρνητικές συνθήκες διαβίωσης για τους κατοίκους. Στις μέρες μας, όπου τα κτίρια κατακλύζουν τις πόλεις και οι κενές περιοχές ολοένα και Οι άνθρωποι έχουν τοποθετήσει φυτά στις κορυφές των κατασκευών από την αρχαιότητα. Εκτός από τα διακοσμητικά πλεονεκτήματα οι φυτεμένες στέγες μπορούν να παρέχουν φαγητό, έλεγχο της θερμοκρασίας, ψυχαγωγικές δραστηριότητες, σπίτι για την άγρια πανίδα κ.α. Η έλλειψη χώρου στις πόλεις για την ανάπτυξη του πρασίνου είναι το κλειδί για την ώθηση των κήπων στα δώματα. Ο κήπος μπορεί να είναι στην ταράτσα ενός αυτόνομου κτιρίου και να φροντίζει την παροχή του νερού και των αποβλήτων. Η υδροπονία και άλλες μέθοδοι μπορούν να διευρύνουν τις δυνατότητες του κήπου στην οροφή για παράδειγμα με το να μειώσουν την ανάγκη για έδαφος και το τεράστιο βάρος. λιγοστεύουν συμβάλλοντας με αυτόν τον τρόπο στις περιβαλλοντικές αλλαγές τη λύση έρχονται να δώσουν οι οροφόκηποι. Τα πολεοδομικά χαρακτηριστικά, η πυκνότητα δόμησης, τα δομικά υλικά 216

καθώς και οι ανθρώπινες δραστηριότητες είναι παράγοντες καθοριστικοί στην περιβαλλοντική επιβάρυνση. 3.1. Τύποι ταρατσόκηπων Για την Κατασκευή ενός Roof Garden σε κάποιο κτίριο θα πρέπει να γίνουν σαφείς οι σκοποί τους οποίους θα εξυπηρετεί ώστε να επιλεχθεί ο κατάλληλος «Τύπος Πράσινης Στέγης». Οι τύποι αυτοί χωρίζονται σε τέσσερις κατηγορίες: Εκτατικός Τύπος Ημιεντατικός Τύπος Συνδυασμένη Μορφή Εντατικός Τύπος 3.1.1. Εκτατικός τύπος Είναι η πιο απλή κατασκευή πράσινης στέγης και δεν εξυπηρετεί καμία άλλη χρήση εκτός από την αισθητική απόλαυση και τα οφέλη που αποφέρει (π.χ. οικολογικά, βελτίωση μικροκλίματος, βελτίωση 217 βιοποικιλότητας). Τέτοιοι χώροι δημιουργούνται με χαμηλή φύτευση και είναι ορατοί μόνο από υψηλότερους ορόφους ή από χώρους στο ίδιο ύψος με την κατασκευή. Εγκαθίστανται σε ταράτσες κτιρίων με μικρή φέρουσα ικανότητα φορτίου και οι δαπάνες εγκατάστασης και συντήρησης τους είναι πολύ μικρότερες σε σχέση με τις υπόλοιπες κατασκευές. Οι φυτεύσεις σε αυτού του είδους τις κατασκευές γίνονται με φυτά μικρού ριζικού συστήματος γιατί και το υπόστρωμα της κατασκευής το οποίο φέρει και τις θρεπτικές ουσίες δεν είναι πολύ βαθύ. Ο εκτατικός τύπος αποτελείται από πολυεπίπεδη διαστρωμάτωση υλικών με ελαφρύ το υπόστρωμα για την ανάπτυξη των φυτών ύψους 8 10 cm, το φορτίο του υποστρώματος είναι μικρό με το μεγαλύτερο βάρος που μπορεί να δεχθεί να είναι 120 kg/m² και το ριζικό σύστημα των φυτών επιφανειακό. Για τη φυτική κάλυψη χρησιμοποιούνται φυτά χαμηλής βλάστησης, όπως φυτά εδαφοκάλυψης, αγριολούλουδα κλπ. Η επιλογή των ειδών γίνεται με κριτήριο την αντοχή τους στην ξηρασία, στο ψύχος και στον άνεμο. Τα κυριότερα χαρακτηριστικά του εκτατικού τύπου είναι: Μικρή συντήρηση Περιοδική φύτευση Φύτευση με φυτά εδαφοκάλυψης, ποώδη φυτά 217

Υπόστρωμα ύψους 8 15cm ΠΑΡΚΟ ΠΕΡΙΒΑΛΛΟΝΤΙΚΗΣ ΕΥΑΙΣΘΗΤΟΠΟΙΗΣΗΣ ΑΝΤΩΝΗΣ ΤΡΙΤΣΗΣ Το κόστος μιας τέτοιας κατασκευής είναι 80 /τ. Εικόνα 67 Απλή μορφή εκτατικού τύπου 218 3.1.2. Ημιεντατικός τύπος Είναι μία απλή κατασκευή πράσινης στέγης όπως ο εκτατικός, που στην περίπτωση αυτή αποτελεί χώρο επισκέψιμο από τους χρήστες. Δεν παρέχει πολλές ευκαιρίες αναψυχής εκτός της αισθητικής απόλαυσης και του περιπάτου. Από άποψη απαιτήσεων, αυτού του τύπου οι κατασκευές βρίσκονται μεταξύ του εκτατικού και του εντατικού τύπου. Η περισσότερη συντήρηση, οι περισσότερες δαπάνες και το μεγαλύτερο βάρος της κατασκευής είναι τα χαρακτηριστικά αυτού του τύπου κατασκευής. Ο ημιεντατικός τύπος χρησιμοποιείται για την κατασκευή τοπίου με εναλλαγές καθ όλη την διάρκεια του έτους. Το σύστημα αποτελείται από ένα ελαφρύ υπόστρωμα ύψους 10 έως 25cm και με μέγιστο φορτίο 100 270 kg/m². Για την φυτική κάλυψη χρησιμοποιούνται εδαφοκαλυπτικά φυτά, θάμνοι και χλοοτάπητας. Σε σχέση με τον εκτατικό τύπο ο ημιεντατικός έχει μεγαλύτερο υπόστρωμα και μεγαλύτερη συγκράτηση νερού. Τα κυριότερα χαρακτηριστικά του ημιεντατικού τύπου είναι: Περιοδική συντήρηση Περιοδική άρδευση 218

Φύτευση με χλοοτάπητα, φυτά εδαφοκάλυψης και χαμηλούς θάμνους Υπόστρωμα ύψους 10 25cm Το κόστος μιας τέτοιας κατασκευής είναι 150 /τ.μ 3.1.3. Συνδυασμένη μορφή Είναι μία από τις κατασκευές που συναντούμε συχνότερα όσον αφορά τους οροφόκηπους. Πρόκειται για έναν συνδυασμό των ημιεντατικών κατασκευών που όμως περιέχουν και επιπλέον κατασκευές όπως π.χ. καθιστικούς χώρους. Στις κατασκευές τα δέντρα που υπάρχουν στο χώρο συνήθως βρίσκονται μέσα σε φυτοδοχεία εξαιτίας του ότι το βάθος του εδάφους δεν είναι αρκετό για την ανάπτυξη ριζικού συστήματος για τα δέντρα. Το κόστος μιας τέτοιας κατασκευής είναι 300 /τμ 3.1.4. Εντατικός τύπος Αποτελεί μία κατασκευή που επίσης συναντούμε πολύ συχνά και χρησιμοποιείται ολοένα και περισσότερο στις μέρες μας αφού οι δυνατότητες ανάπτυξης αναψυχής σε τέτοιους χώρους είναι πάρα πολλές. Ο χλοοτάπητας, τα δέντρα, οι θάμνοι, είναι εφικτό να τοποθετηθούν σε αυτού του είδους τις κατασκευές. Στον Εντατικό Τύπο κατασκευής δεν υπάρχει κανένας περιορισμός σε ό,τι αφορά τον 219 σχεδιασμό και την διαμόρφωση. Στο μόνο που πρέπει να δίδεται σημασία είναι η αρμονική σύνδεση του ενός οροφόκηπου με τον άλλο. Τέλος, το ποσό συντήρησης των εντατικών πράσινων στεγών, είναι αυξημένο σε σχέση με τους προηγούμενους τύπους. Ο Εντατικός τύπος χρησιμοποιείται για την δημιουργία ενός κήπου. Το αρχικό φορτίο το οποίο μπορεί να αντέξει είναι 250kg/m² και ανάλογα με την στατικότητα του κτιρίου αυξάνεται. Η κατασκευή αυτή απαιτεί τακτική συντήρηση και περιλαμβάνονται σ αυτήν ποικιλία φυτών, θάμνων και δέντρων. Τα κυριότερα χαρακτηριστικά του εντατικού τύπου είναι τα εξής: Τακτική συντήρηση Τακτική άρδευση Φύτευση με χλοοτάπητα, φυτά εδαφοκάλυψης, θάμνους και δέντρα Υπόστρωμα ύψους 12 100 cm Το κόστος μιας τέτοιας κατασκευής είναι 500 /τ.μ Οι παραπάνω τύποι επιλέγονται ανάλογα με το σκοπό που εξυπηρετεί το κτίριο, των αριθμό των χρηστών που επισκέπτονται το χώρο, το κόστος κατασκευής, τη στατικότητα του κτιρίου, καθώς και τη χρήση που προορίζεται να έχει ο χώρος. 219

3.2. Κατασκευαστικά στοιχεία εγκατάστασης φυτικού υλικού σε δώμα 3.2.1.Διαστρωμάτωση «πράσινης στέγης» Μία τυπική διαστρωμάτωση πράσινης στέγης, από πάνω προς τα κάτω, σύμφωνα με την εταιρεία ZINCO, είναι η εξής: 1.Φυτικό υλικό Μεγάλη ποικιλία φυτικού υλικού μπορεί να χρησιμοποιηθεί ανάλογα με τον τύπο «πράσινης στέγης». Σε «πράσινη στέγη» / φυτεμένο δώμα εκτατικού τύπου χρησιμοποιούνται φυτά που χρειάζονται ελάχιστη συντήρηση, που είναι ανθεκτικά στη ξηρασία και αναβλαστάνουν εύκολα. Σε «πράσινη στέγη» / φυτεμένο δώμα εντατικού τύπου υπάρχει η δυνατότητα επιλογής φυτικού υλικού μέσα από μεγαλύτερη ποικιλία ειδών. 2.Υπόστρωμα ανάπτυξης φυτών Το υπόστρωμα ανάπτυξης των φυτών πρέπει να έχει ισορροπημένη σύσταση και μικρό ειδικό βάρος όπως επίσης και κατάλληλες χημικές και φυσικές ιδιότητες για την ανάπτυξη των φυτών (ph, θρεπτικά στοιχεία, ποσοστό πορώδους, ικανότητα συγκράτησης υγρασίας). Το ύψος του υποστρώματος 220 επηρεάζει το ρυθμό ανάπτυξης των φυτών, καθώς και το φορτίο με το οποίο επιβαρύνεται το δώμα. Το υπόστρωμα επιτρέπει τον αερισμό του ριζικού συστήματος των φυτών ακόμη και όταν είναι κορεσμένο με νερό. 3.3. Πλεονεκτήματα ταρατσόκηπων Τα πλεονεκτήματα των κήπων στους ορόφους έχουν ακριβώς τα ίδια πλεονεκτήματα με τους ζώντες τοίχους. Μεγιστοποιούν τη χρησιμότητα και την αξία του κτιρίου (οικονομικότητα). Εκμεταλλεύονται τους κενούς διαθέσιμους χώρους. Προσφέρουν κοινωνική και θεραπευτική αξία Μεγιστοποιούν τη διάρκεια ζωής των στεγών και προσφέρουν μονωτική προστασία στις οροφές. Εξοικονομούν ενέργεια μειώνοντας τις ανάγκες στον κλιματισμό και στην θέρμανση. Συμβάλλουν στην μείωση της σκόνης και του νέφους φιλτράροντας τους ατμοσφαιρικούς ρύπους με την βλάστησή τους. Συμβάλλουν σε μεγάλο βαθμό στη μείωση της ηχορύπανσης. 220

Βοηθούν στην αύξηση του οξυγόνου μέσα στις πόλεις. Συμβάλουν σημαντικά στην μείωση της απορροής των νερών της βροχής στα αποχετευτικά συστήματα. Δημιουργούν οικοσυστήματα μέσα στις αστικές περιοχές και αποτελούν φυσικό περιβάλλον για φυτά και ζώα Μειώνουν το φαινόμενο της θερμικής νησίδας Και τέλος βελτιώνουν το μικροκλίμα και τον αερισμό μέσα στις πόλεις. 3.4. Μειονεκτήματα Φυτεμένων Δωμάτων Εκτός από τα πολλά πλεονεκτήματα που παρέχουν τα φυτεμένα δώματα, υπάρχουν και πολλοί περιορισμοί, που πρέπει να λαμβάνονται κατά την κατασκευή τους. Οι περιορισμοί αυτοί είναι: Οικονομικοί Ασφάλειας Συντήρησης 3.4.1Οικονομικοί 221 Η ενδυνάμωση της συνολικής κατασκευής του κτιρίου είναι μία πρωταρχική απαίτηση για την εγκατάσταση ενός φυτεμένου δώματος. Μία τέτοια ενδυνάμωση απαιτεί έξοδα μελέτης και εφαρμογής, καθώς επίσης και πρόσθετα έξοδα για τα υλικά κατασκευής της βάσης του κήπου και των μέσων που θα χρειαστούν για τη μεταφορά όλων των υλικών στα μεγάλα αυτά ύψη. Ένα σημαντικό έξοδο αποτελεί και η δυνατότητα πρόσβασης στο φυτεμένο δώμα, που θα απαιτήσει κατασκευή κλιμακοστάσιου και ακόμα μία στάση για τον ήδη υπάρχον ανελκυστήρα, καθώς και η δυνατότητα πρόσβασης ατόμων με ειδικές ανάγκες. 3.4.2. Συντήρηση Η συντήρηση ενός φυτεμένου δώματος είναι πιο δαπανηρή, αν και τις περισσότερες φορές εξαρτάται από τον σχεδιασμό. Σίγουρο είναι πάντως πως ένα φυτεμένο δώμα, απαιτεί περισσότερη συντήρηση από ένα συμβατικό ( Oberlander et al, 2002). Το πραγματικό κόστος ενός εκτατικού φυτεμένου δώματος ανέρχεται στα 160-215 / m². Το κόστος αυτό περιλαμβάνει τα πάντα, από την μόνωση έως το φυτικό υλικό ( Scholz-Barth, 2001). Η ανάλυση ανταποδοτικότητας κόστους (BCA) για τον κύκλο ζωής ενός εκτατικού ταρατσόκηπου, σε σύγκριση με 221

μία συμβατική στέγη, έδειξε ότι η τωρινή αξία (NPV) της πράσινης στέγης κυμαίνεται από 10 έως 14% πιο ακριβά, σε σύγκριση με την συμβατική στέγη (Carter T., Keeler A., 2007). Πάντως η εταιρεία Geo Green Roofs (www. prasines-steges.gr) τοποθετεί το συνολικό κόστος (μόνωση, τοποθέτηση, φυτά, κλπ) ενός εκτατικού φυτεμένου δώματος με φυτά Sedum στα 80 / m² (2007). Κυρίως στα φυτεμένα δώματα προκαλούνται συχνά ζημίες λόγω θερμικών, φυσικών και μηχανικών καταπονήσεων (Giesel, 2001). Στην περίπτωση καταστροφής της μονωτικής στρώσης ενός συμβατικού δώματος τα πράγματα είναι απλά. Εύκολα μπορεί να εντοπίσει κανείς το σημείο του προβλήματος και να αντικαταστήσει το χαλασμένο σημείο. Τα πράγματα είναι πιο πολύπλοκα να καταστραφεί η μονωτική στρώση ενός φυτεμένου δώματος. Σε αυτήν την περίπτωση θα πρέπει να απομακρυνθούν τα φυτά και το μέσο ανάπτυξης για να διορθωθεί η ζημιά και στη συνέχεια να αντικατασταθούν με νέα. Εκτός όμως από τις περιπτώσεις προβλημάτων η συντήρηση στα φυτεμένα δώματα είναι συνεχής και εξαρτάται από την πολυπλοκότητα του σχεδιασμού (Oberlander etal, 2002). 3.4.3. Ασφάλεια 222 Κατά την κατασκευή ενός πράσινου δώματος θα πρέπει να ληφθούν πολύ σοβαρά υπόψη οι προδιαγραφές ασφάλειας. Πολύ σημαντική λοιπόν για τους προσβάσιμους αυτούς ταρατσόκηπους είναι η πλήρης περιμετρική προστασία για αποφυγή ατυχημάτων τόσο των ενηλίκων όσο και των ενηλίκων όσο και των ανηλίκων χρηστών ( Oberlander et al, 2002 ). Οι τρύπες που μπορεί να δημιουργηθούν στη στεγάνωση αποτελεί ένα από τα μεγαλύτερα προβλήματα. Κατά τη διάρκεια του πρώτου κύματος κατασκευής τους το 1970, υπήρχαν πολλά τέτοια προβλήματα λόγω τον ακατάλληλων υλικών που χρησιμοποιήθηκαν ( Scholz-Barth, 2001). Ένας ακόμη περιορισμός για την κατασκευή των ταρατσόκηπων είναι το γεγονός ότι το μεγαλύτερο ποσοστό της βιβλιογραφίας είναι γραμμένο γερμανική γλώσσα με αποτέλεσμα να μην μπορούν να ασχοληθούν όλοι οι επιστήμονες με αυτό το πεδίο (Thompson, 1998). Φυτά που προτείνονται για την τοποθέτηση στους πράσινους τοίχους και στους ταρατσόκηπους: 222

1. Citrus aurantium (Νεραντζιά). Τo είδος αυτό είναι μικρός αειθαλείς θάμνος, που προέρχεται από τροπικές και υποτροπικές περιοχές και είναι γνωστό εσπεριδοειδές. Έχει πράσινα φύλλα, λευκά πολύ εύοσμα άνθη και αγκαθωτούς βλαστούς. Τα φρούτα του είναι σχεδόν πάντα εδώδιμα, πλούσια σε βιταμίνη C. Αναπτύσσεται σε ηλιόλουστες θέσεις, σε γόνιμα, ουδέτερα ή ελαφρά όξινα, μέτρια υγρά εδάφη. Φυτεύεται σε δενδροστοιχίες και οπωρώνες, αλλά και σε φυτοδοχεία. Εικόνα 68 2. Olea europea (Ελιά) Αειθαλές δέντρο της οικογένειας των Ελαιοειδών. Κατάγεται από τις χώρες της Ανατολικής Μεσογείου. Στοιχεία όμως που προέκυψαν από ανάλυση γύρης μαρτυρούν την παρουσία της στον ελλαδικό χώρο από τη νεολιθική εποχή. 223 Εικόνα 69 3. Achillea "Taygetea" (Αχίλλεα) Πολυετή ποώδη φυτά με αρωματικό φύλλωμα και έντονη ανθοφορία το καλοκαίρι σε ομπρελοειδείς ταξιανθίες. Είναι φωτόφιλα είδη με μικρές απαιτήσεις σε νερό. Αναπτύσσονται ακόμη και σε φτωχά και ξηρά εδάφη. Φυτεύονται σε ομάδες και συνθέσεις. Πολλαπλασιάζονται πολύ εύκολα με διαίρεση, την άνοιξη ή το φθινόπωρο. Εικόνα 70 223

ΠΑΡΚΟ ΠΕΡΙΒΑΛΛΟΝΤΙΚΗΣ ΕΥΑΙΣΘΗΤΟΠΟΙΗΣΗΣ ΑΝΤΩΝΗΣ ΤΡΙΤΣΗΣ 4. Euonymus japonicus (Ευώνυμος, Ταφλάνι) Αειθαλείς φυλλοβόλοι θάμνοι και μικρά δένδρα. Καλλιεργούνται άλλες φορές για το φύλλωμά τους, άλλες φορές για το φθινοπωρινό χρώμα τους και άλλες φορές τους διακοσμητικούς καρπούς τους. Αναπτύσσονται σε ηλιόλουστες θέσεις σε μέτρια γόνιμα και σχετικά ξηρά εδάφη. Προσβάλλονται συχνά από ωίδιο γι αυτό πρέπει να αποφεύγεται το βρέξιμο των φύλλων τους κατά την άρδευση και να ψεκάζονται προληπτικά με τα ανάλογα φυτοφάρμακα. Φυτεύονται σε μπορντούρες, βραχόκηπους και γλάστρες. Πολλαπλασιάζονται με μοσχεύματα. Τα αειθαλή φυτά δέχονται κλάδεμα μορφοποίησης. Euonymus japonicus Έχει πράσινα φύλλα με λευκό περίγραμμα. Εικόνα 71 5. Salvia triloba (Φασκόμηλο) Βαθιά χρώματα, απαλή υφή, ισχυρή κατακόρυφη ανάπτυξη. Πολυετής θάμνος που ευδοκιμεί σε θερμά κλίματα. 224 Εικόνα 72 6. Myrtus communis (Μυρτιά) Η Μυρτιά είναι κοινός μεσογειακός θάμνος, μέτριας ανάπτυξης, που μπορεί να διατηρηθεί σε χαμηλό μέγεθος με τα ενδεδειγμένα κλαδέματα. Έχει φύλλα μικρά, λογχοειδή και δερματώδη, χαρακτηριστική λευκή ανθοφορία και μικρούς, βρώσιμους από τα πουλιά καρπούς. Είναι είδος ανθεκτικό στην υδατική καταπόνηση, τις φυτοπαθολογικές προσβολές και στη ρύπανση. Εικόνα 73 224

7. Pittosporum tobira nana (Αγγελική νάνα ) Αειθαλής θάμνος με δερματώδη φύλλα. Την άνοιξη έχει λευκά αρωματικά άνθη σε ομπρελοειδείς ταξιανθίες. Αναπτύσσεται σε ηλιόλουστες και ημισκιασμένες θέσεις και σε μέτρια υγρά εδάφη. Φυτεύεται σε ομάδες, φράχτες και γλάστρες. Κατάλληλα και για παραθαλάσσιες φυτεύσεις. Εικόνα 74 8. Cephalanhera cucullata (Κρητικό κεφαλάνθερα) Ενδημική ορχιδέα της Κρήτης που κινδυνεύει με εξαφάνιση. Το φυτό φτάνει τα 15-20 εκατοστά, δεν έχει βολβούς, η βάση και οι ρίζες του έχουν σχήμα κουβαριού, ενώ τα φύλλα του αγκαλιάζουν το βλαστό και μοιάζουν με κουκούλες (cuccullata). Ανθίζει αρχές Μάη έως μέσα Ιούνη σε υψόμετρο 700-1500 μέτρα. 225 Εικόνα 75 9. Berberis thunbergii atropurpurea (Βερβερίδα) Οι Βερβερίδες είναι γένος αειθαλών και φυλλοβόλων αγκαθωτών θάμνων. Έχουν συνήθως κίτρινα άνθη νωρίς την άνοιξη, μικρούς κόκκινους ή μαύρους καρπούς το χειμώνα και έντονα φθινοπωρινά χρώματα. Αναπτύσσονται σε ηλιόλουστες ή ελαφρά σκιασμένες θέσεις. Για καλύτερο χρώμα στο φύλλωμα και πλουσιότερη ανθοφορία απαιτούν ηλιόλουστες θέσεις και γόνιμα, καλά στραγγιζόμενα εδάφη. Φυτεύονται σε φράχτες και βραχόκηπους. Εικόνα 76 225

10. Rosmarinus officinalis (Δενδρολίβανο) Αειθαλής οριζοντιόκλαδος θάμνος με σκούρα πράσινα αρωματικά φύλλα, όμοια με αυτά της ελάτης και μπλε άνθη την άνοιξη. Αναπτύσσεται σε φτωχά, ξηρά, ουδέτερα ή αλκαλικά εδάφη και ηλιόλουστες προστατευμένες από τους δυνατούς παγετούς θέσεις. Κατάλληλος και για παραθαλάσσιες φυτεύσεις. Φυτεύεται σε βραχόκηπους, για εδαφοκάλυψη, σε μπορντούρες και γλάστρες. Εικόνα 77 11. Lavandula angustifolia (Λεβάντα) H λεβάντα αποτελεί θαυμάσιο φυτό επικάλυψης, αειθαλές, με σφαιρικό σχήμα και φύλλα αρωματικά, γκριζωπού χρώματος. Θέλει επαρκή φωτισμό και καλά στραγγιζόμενα εδάφη. Η ανθοφορία παρατηρείται από τον Ιούνιο-Ιούλιο 226 τα δε άνθη έχουν χαρακτηριστικό μωβ χρώμα. Οι απανθισμένες ταξιανθίες κλαδεύονται στο τέλος του φθινοπώρου, ενώ κατάλληλη εποχή κλαδέματος του φυτού είναι η άνοιξη. Εικόνα 78 12. Thymus vulgaris (Θυμάρι) Αειθαλής αρωματικός θάμνος. Έχει μωβ, αρωματικά άνθη το καλοκαίρι. Έχει μικρές απαιτήσεις σε νερό. Μπορεί να αναπτυχθεί σε ξερά και άγονα εδάφη. Εικόνα 79 226

13. Coronilla cretica (Γαλάνη) Πολυετής εδαφοκαλυπτική πόα με σύνθετα πράσινα φύλλα και ροζ-λευκά άνθη σε μικρές, σφαιρικές ταξιανθίες το καλοκαίρι. Αναπτύσσεται σε ηλιόλουστες θέσεις σε χαλαρά, μέτρια υγρά εδάφη. Φυτεύεται για εδαφοκάλυψη. Πολλαπλασιάζεται με σπορά. Εικόνα 80 14. Artemisia "Powis Castle"(Αρτεμισία, Αψιθιά ) Γένος αποτελούμενο από πολυετείς πόες και θάμνους. Έχουν συνήθως αειθαλές, αρωματικό γκριζωπό φύλλωμα. Είναι φωτόφιλα είδη με μικρές απαιτήσεις σε νερό. Καλλιεργούνται σε βραχόκηπους, για εδαφοκάλυψη και σε γλάστρες. Πολλαπλασιάζονται με διαίρεση την άνοιξη ή το φθινόπωρο και με μοσχεύματα το καλοκαίρι. 227 Εικόνα 81 15. Acanthus mollis (Άκανθος ) Πολυετείς πόες με μεγάλα πράσινα γυαλιστερά, ακιδωτά φύλλα. Την άνοιξη και νωρίς το καλοκαίρι έχουν λευκά άνθη, με μοβ βράκτια σε όρθιες ταξιανθίες. Αναπτύσσονται ακόμη και σε φτωχά και ξηρά εδάφη, σε ηλιόλουστες ή ημισκιαζόμενες θέσεις. Καλλιεργούνται σε ομάδες, βραχόκηπους και γλάστρες. Πολλαπλασιάζονται με σπορά, διαίρεση και με μοσχεύματα ριζών το χειμώνα. Εικόνα 82 227

Παράρτημα ΙΙ Εικόνα 83 Εικόνα 84 228 Εικόνα 85 Εικόνα 86 Εικόνα 87 228

Εικόνα 88 Εικόνα 89 229 Εικόνα 90 Εικόνα 91 Εικόνα 92 Εικόνα 93 229

Εικόνα 94 Εικόνα 95 Εικόνα 96 Εικόνα 97 230 Εικόνα 98 Εικόνα 99 230

Εικόνα 100 Εικόνα 101 Εικόνα 102 Εικόνα 103 231 Εικόνα 104 Εικόνα 105 231

Εικόνα 106 Εικόνα 107 232 Εικόνα 108 Εικόνα 109 Εικόνα 110 Εικόνα 111 232