ΕΛΛΗΝΙΚΗ ΕΝΩΣΗ ΧΡΗΜΑΤΟΟΙΚΟΝΟΜΙΚΟΥ ΙΚΑΙΟΥ ΣΩΜΑΤΕΙΟ ΑΞΙΟΤΗΣ Η ΣΗΜΑΣΙΑ ΤΗΣ ΧΡΗΜΑΤΟΠΙΣΤΩΤΙΚΗΣ ΣΤΑΘΕΡΟΤΗΤΑΣ ΚΑΙ ΤΗΣ ΑΞΙΟΚΡΑΤΙΑΣ ΣΤΗ ΣΤΕΛΕΧΩΣΗ ΤΩΝ ΕΠΙΧΕΙΡΗΣΕΩΝ ΚΑΙ ΤΟΥ ΗΜΟΣΙΟΥ ΤΟΜΕΑ ΓΙΑ ΤΗΝ ΑΝΑΠΤΥΞΗ ΤΗΣ ΕΛΛΗΝΙΚΗΣ ΟΙΚΟΝΟΜΙΑΣ Αθήνα, 22 εκεµβρίου 2013 Hilton αίθουσα Galaxy 1
ΕΛΛΗΝΙΚΗ ΕΝΩΣΗ ΧΡΗΜΑΤΟΟΙΚΟΝΟΜΙΚΟΥ ΙΚΑΙΟΥ ΣΩΜΑΤΕΙΟ ΑΞΙΟΤΗΣ Η διατήρηση της σταθερότητας των τιµών και η διασφάλιση λήρους α ασχόλησης ως όροι της χρηµατο ιστωτικής σταθερότητας στην Ευρωζώνη ηµήτρης Γ. Τσιµ ανούλης, Dr. jur. Αθήνα, 22 εκεµβρίου 2013 2
Συνθήκη για την Ευρωπαϊκή Ένωση (ΣΕΕ) Άρθρο 3 1. Η Ένωση έχει σκοπό να προάγει την ειρήνη, τις αξίες της και την ευηµερία των λαών της. 3. Η Ένωση εγκαθιδρύει εσωτερική αγορά. Εργάζεται για την αειφόρο ανάπτυξη της Ευρώπης µε γνώµονα την ισόρροπη οικονοµική ανάπτυξη και τη σταθερότητα των τιµών, την κοινωνική οικονοµία της αγοράς µε υψηλό βαθµό ανταγωνιστικότητας, µε στόχο την πλήρη απασχόληση και την κοινωνική πρόοδο, και το υψηλό επίπεδο προστασίας και βελτίωσης της ποιότητας του περιβάλλοντος. Εσωτερικές πολιτικές και δράσεις της Ένωσης (Μέρος Τρίτο ΣΛΕΕ) Εσωτερική Αγορά (Τίτλος Ι) Οικονοµική και Νοµισµατική Πολιτική (Τίτλος VIII) Απασχόληση (Τίτλος ΙΧ) Κοινωνική Πολιτική (Τίτλος Χ) 3
Αναγκαίες συνθήκες και προϋποθέσεις για την ανάπτυξη επιχειρηµατικότητας Ιδέες Κεφάλαια Θετικό περιβάλλον Βεβαιότητα δικαίου Σύστηµα απονοµής δικαιοσύνης Χρηµατοπιστωτική σταθερότητα, ενιαίο νόµισµα και επιχειρηµατικότητα στην ενιαία εσωτερική αγορά της Ευρωπαϊκής Ένωσης Ο φαύλος κύκλος της επιχειρηµατικότητας τον καιρό της κρίσης 4
Εσωτερικές πολιτικές και δράσεις της Ένωσης (Μέρος Τρίτο ΣΛΕΕ) Εσωτερική Αγορά (Τίτλος Ι) Οικονοµική και Νοµισµατική Πολιτική (Τίτλος VIII) Απασχόληση (Τίτλος ΙΧ) Κοινωνική Πολιτική (Τίτλος Χ) Ατελείς διατάξεις, προγραµµατικές δηλώσεις και αυστηροί κανόνες 5
HΕσωτερικήΑγορά Άρθρο 26 ΣΛΕ 1. Η Ένωση θεσπίζει τα µέτρα για την εγκαθίδρυση ή τη διασφάλιση της λειτουργίας της εσωτερικής αγοράς, σύµφωνα µε τις οικείες διατάξεις των Συνθηκών. 2. Η εσωτερική αγορά περιλαµβάνει χώρο χωρίς εσωτερικά σύνορα µέσα στον οποίο εξασφαλίζεται η ελεύθερη κυκλοφορία των εµπορευµάτων, των προσώπων, των υπηρεσιών και των κεφαλαίων σύµφωνα µε τις διατάξεις των Συνθηκών. 3. Το Συµβούλιο, µετά από πρόταση της Επιτροπής, προσδιορίζει τους προσανατολισµούς και τις προϋποθέσεις που απαιτούνται για την εξασφάλιση ισόρροπης προόδου σε όλους τους σχετικούς τοµείς. 6
Το Πρόγραµµα του 1992 για την προώθηση της ενιαίας εσωτερικής αγοράς: Οικονοµική Σύγκλιση και µακροοικονοµική σταθερότητα Το Σχέδιο ράσης της Ευρωπαϊκής Επιτροπής του 1999 για την ολοκλήρωση της ενιαίας εσωτερικής αγοράς στον τοµέα των χρηµατοπιστωτικών υπηρεσιών (Financial Services Action Plan) Νοµισµατική Ένωση Χρηµατοοικονοµική κρίση Κρίση χρέους στην Ευρωζώνη ηµόσιο χρέος Υπερχρεωµένο τραπεζικό σύστηµα Η παθολογία του θεσµικού πλαισίου της Ευρωπαϊκής Ένωσης: Απουσία µηχανισµών αντιµετώπισης της κρίσης 7
Η ανάδροµη πορεία της ενιαίας εσωτερικής αγοράς: Κερµατισµός της εσωτερικής αγοράς ως συνέπεια της διεθνούς χρηµατοοικονοµικής κρίσης και της κρίσης χρέους στην Ευρωζώνης Εθνοκεντρικές ανισότητες και στρεβλώσεις Μορφή εκδήλωσης των νέων ανισοτήτων Κόστος χρήµατος για τις επιχειρήσεις µη σχετιζόµενο µε τα θεµελιώδη οικονοµικά µεγέθη τους, αλλά µε τη χώρα καταγωγής τους υνατότητες χρηµατοδότηση από το τραπεζικό σύστηµα υνατότητες του τραπεζικού συστήµατος για άντληση κεφαλαίων / καταθέσεων Ο φαύλος κύκλος δηµοσίου χρέους και κρίσης του τραπεζικού συστήµατος ως τροχοπέδη της ανάπτυξης 8
Οικονοµική και Νοµισµατική Πολιτική Άρθρο 119 ΣΛΕ 1. Για τους σκοπούς του άρθρου 3 της ΣΕΕ, η δράση των κρατών µελών και της Ένωσης περιλαµβάνει, σύµφωνα µε τους όρους που προβλέπουν οι Συνθήκες, τη θέσπιση µιας οικονοµικής πολιτικής, που βασίζεται στο στενό συντονισµό των οικονοµικών πολιτικών των κρατών µελών, στην εσωτερική αγορά, καθώς και στον καθορισµό κοινών στόχων, και ασκείται σύµφωνα µε την αρχή της οικονοµίας της ανοιχτής αγοράς µε ελεύθερο ανταγωνισµό. 2. Παράλληλα και σύµφωνα µε τους όρους και τις διαδικασίες που προβλέπουν οι Συνθήκες, η δράση αυτή περιλαµβάνει ένα ενιαίο νόµισµα, το ευρώ, και τον καθορισµό και την άσκηση ενιαίας νοµισµατικής και συναλλαγµατικής πολιτικής, πρωταρχικός στόχος των οποίων είναι η διατήρηση της σταθερότητας των τιµών, και, υπό την επιφύλαξη του στόχου αυτού, η υποστήριξη των γενικών οικονοµικών πολιτικών στην Ένωση, σύµφωνα µε την αρχή της οικονοµίας της ανοιχτής αγοράς µε ελεύθερο ανταγωνισµό. 9
Νοµισµατική Πολιτική Το πρωτείο της σταθερότητας των τιµών Άρθρο 127ΣΛΕ 1. Πρωταρχικός στόχος του Ευρωπαϊκού Συστήµατος Κεντρικών Τραπεζών, εφεξής καλούµενου «ΕΣΚΤ», είναι η διατήρηση της σταθερότητας των τιµών. Με την επιφύλαξη του στόχου της σταθερότητας των τιµών, το ΕΣΚΤ στηρίζει τις γενικές οικονοµικές πολιτικές στην Ένωση, προκειµένου να συµβάλει στην υλοποίηση των στόχων της Ένωσης, που ορίζονται στο άρθρο 3 της Συνθήκης για την Ευρωπαϊκή Ένωση. 10
Οικονοµική Πολιτική Άρθρο 120 ΣΛΕ Τα κράτη µέλη ασκούν την οικονοµική τους πολιτική µε σκοπό να συµβάλλουν στην υλοποίηση των στόχων της Ένωσης, όπως αυτοί ορίζονται στο άρθρο 3 της Συνθήκης για την Ευρωπαϊκή Ένωση, και στα πλαίσια των γενικών προσανατολισµών που αναφέρονται στο άρθρο 121 παράγραφος 2. Άρθρο 123 ΣΛΕ Απαγορεύονται οι υπεραναλήψεις ή οποιουδήποτε άλλου είδους πιστωτικές διευκολύνσεις από την Ευρωπαϊκή Κεντρική Τράπεζα ή από τις κεντρικές τράπεζες των κρατών µελών. προς θεσµικά και λοιπά όργανα ή οργανισµούς της Ένωσης, κεντρικές κυβερνήσεις, περιφερειακές, τοπικές ή άλλες δηµόσιες αρχές, άλλους οργανισµούς δηµοσίου δικαίου ή δηµόσιες επιχειρήσεις των κρατών µελών 11
Η αλληλεγγύη µεταξύ των κρατών µελών; Άρθρο 122 ΣΛΕΕ 1. Με την επιφύλαξη άλλων διαδικασιών που προβλέπονται στις Συνθήκες, το Συµβούλιο, προτάσει της Επιτροπής, µπορεί να θεσπίζει, σε πνεύµα αλληλεγγύης µεταξύ κρατών µελών, τα κατάλληλα µέτρα για την αντιµετώπιση της οικονοµικής κατάστασης, ιδίως εάν ανακύψουν σοβαρές δυσκολίες στον εφοδιασµό µε ορισµένα προϊόντα, ιδίως στον τοµέα της ενέργειας. 2. Όταν ένα κράτος µέλος αντιµετωπίζει δυσκολίες ή διατρέχει µεγάλο κίνδυνο να αντιµετωπίσει σοβαρές δυσκολίες, οφειλόµενες σε φυσικές καταστροφές ή έκτακτες περιστάσεις που εκφεύγουν από τον έλεγχό του, το Συµβούλιο, προτάσει της Επιτροπής, µπορεί να αποφασίσει να του χορηγήσει, υπό ορισµένους όρους, χρηµατοδοτική ενίσχυση της Ένωσης. 12
Και τα όρια της αλληλεγγύης! ηµοσιονοµική πειθαρχία και non bail out - Άρθρο 125 ΣΛΕ 1. Η Ένωση δεν ευθύνεται για τις υποχρεώσεις που αναλαµβάνουν οι κεντρικές κυβερνήσεις, οι περιφερειακές, τοπικές ή άλλες δηµόσιες αρχές, άλλοι οργανισµοί δηµοσίου δικαίου ή δηµόσιες επιχειρήσεις των κρατών µελών, ούτε τις αναλαµβάνει. Κανένα κράτος µέλος δεν ευθύνεται για τις υποχρεώσεις που αναλαµβάνουν οι κεντρικές κυβερνήσεις, οι περιφερειακές, τοπικές ή άλλες δηµόσιες αρχές, άλλοι οργανισµοί δηµοσίου δικαίου ή δηµόσιες επιχειρήσεις άλλου κράτους µέλους, ούτε τις αναλαµβάνει.. Άρθρο 126 ΣΛΕ 1. Τα κράτη µέλη αποφεύγουν τα υπερβολικά δηµοσιονοµικά ελλείµµατα. 13
Ευρωπαϊκός Μηχανισµός Σταθερότητας (ΕΜΣ) ως µέτρο οικονοµικής πολιτικής Άρθρο 136 ΣΛΕΕ 3. Τα κράτη µέλη µε νόµισµα το ευρώ µπορούν να θεσπίσουν µηχανισµό σταθερότηταςο οποίος θα ενεργοποιείται εφόσον κρίνεται απαραίτητο προκειµένου να διασφαλίζεται η σταθερότητα της ζώνης του ευρώ στο σύνολό της. Η παροχή τυχόν απαιτούµενης χρηµατοοικονοµικής συνδροµής δυνάµει του µηχανισµού θα υπόκειται σε αυστηρούς όρους. Συνθήκη για την ίδρυση του ΕΜΣ (2.2.2012) - Έναρξη ισχύος: 1.7.2013 Σκοπός του ΕΜΣ: Κινητοποίηση της χρηµατοδότησης και παροχή στήριξης σταθερότητας προς όφελος των µελών του που αντιµετωπίζουν ή απειλούνται από σοβαρά προβλήµατα χρηµατοδότησης. Η στήριξη αυτή παρέχεται µόνον εφόσον είναι απαραίτητη για τη διαφύλαξη της χρηµατοοικονοµικής σταθερότητας της ζώνης του ευρώ στο σύνολό της καθώς και των κρατών µελών της. 14
Αιτιολογικές σκέψεις της Απόφασης 2011/199/ΕΕ του Ευρωπαϊκού Συµβουλίου για την τροποποίηση του άρθρου 136 της ΣΛΕΕ σχετικά µε µηχανισµό σταθερότητας για τα κράτη µέλη µε νόµισµα το ευρώ (2).. είναι αναγκαίο τα κράτη µέλη να θεσπίσουν µόνιµο µηχανισµό για την αντιµετώπιση κρίσεων προκειµένου να διασφαλίζεται η χρηµατοοικονοµική σταθερότητα της ζώνης του ευρώ στο σύνολό της (4) Ο µηχανισµός σταθερότητας θα παράσχει το απαραίτητο εργαλείο για την αντιµετώπιση καταστάσεων που θέτουν σε κίνδυνο τη χρηµατοοικονοµική σταθερότητα της ζώνης του ευρώ στο σύνολό της, όπως συνέβη το 2010, και θα συνδράµει, συνεπώς, στη διατήρηση της οικονοµικής και χρηµατοοικονοµικής σταθερότητας της ίδιας της Ένωσης. 15
Απασχόληση Άρθρο 145 ΣΛΕ Τα κράτη µέλη και η Ένωση εργάζονται για την ανάπτυξη συντονισµένης στρατηγικής για την απασχόληση, και δη για να προάγουν τη δηµιουργία εξειδικευµένου, εκπαιδευµένου και ευπροσάρµοστου εργατικού δυναµικού, και αγοράς εργασίας ανταποκρινόµενης στις εξελίξεις της οικονοµίας, προκειµένου να επιτύχουν τους στόχους που ορίζονται στο άρθρο 3 της ΣΕΕ. Άρθρο 146 ΣΛΕ 2. Τα κράτη µέλη, έχοντας υπόψη τις εθνικές πρακτικές που έχουν σχέση µε τον τοµέα των εργασιακών σχέσεων, θεωρούν την προώθηση της απασχόλησης ως θέµα κοινού ενδιαφέροντος και συντονίζουν τη σχετική δράση τους στα πλαίσια του Συµβουλίου, σύµφωνα µε το άρθρο 148. Άρθρο 147 ΣΛΕ 1. Η Ένωση συµβάλλει στην επίτευξη υψηλού επιπέδου απασχόλησης ενθαρρύνοντας την συνεργασία µεταξύ κρατών µελών, υποστηρίζοντας και, εάν χρειάζεται, συµπληρώνοντας τη δράση τους... 2. Ο στόχος υψηλού επιπέδου απασχόλησης λαµβάνεται υπόψη κατά τη χάραξη και την εφαρµογή των πολιτικών και δραστηριοτήτων της Ένωσης. 16
Κοινωνική πολιτική Άρθρο 151ΣΛΕ Η Ένωση και τα κράτη µέλη, έχοντας υπόψη τα θεµελιώδη κοινωνικά δικαιώµατα όπως αυτά που ορίζονται στον Ευρωπαϊκό Κοινωνικό Χάρτη που υπογράφηκε στο Τορίνο στις 18 Οκτωβρίου 1961, και στον Κοινοτικό Χάρτη των Θεµελιωδών Κοινωνικών ικαιωµάτων των Εργαζοµένων του 1989, έχουν ως στόχο την προώθηση της απασχόλησης, τη βελτίωση των διαβίωσης και εργασίας, ώστε να καταστήσουν δυνατή την εναρµόνισή τους µε παράλληλη διατήρηση της προόδου, την κατάλληλη κοινωνική προστασία, τον κοινωνικό διάλογο και την ανάπτυξη των ανθρώπινων πόρων που θα επιτρέψουν ένα υψηλό και διαρκές επίπεδο απασχόλησης και την καταπολέµηση του αποκλεισµού. 17
Τα δύο σκέλη της χρηµατοπιστωτικής σταθερότητας Σταθερότητα τιµών και Ικανοποιητικό επίπεδο απασχόλησης Περιορισµός των µέσων αντιµετώπισης της κρίσης στην Ευρωπαϊκή Νοµισµατική Ένωση Το χρηµατοοικονοµικό τρίληµµα: Ασυµβατότητα της παράλληλης υποστήριξης των τριών πολιτικών Της διατήρησης της γενικής χρηµατοπιστωτικής σταθερότητας Της προώθησης της χρηµατοοικονοµικής ενοποίησης διασυνοριακώς και Της διατήρησης των εθνικής κυριαρχίας στη χάραξη χρηµατοοικονοµικής πολιτικής 18
Έλλειψη µηχανισµώνστο θεσµικό πλαίσιο της ΕΕ για την απορρόφηση των συµπτωµάτων της κρίσης και την αποτελεσµατική αντιµετώπισή της χωρίς δυσανάλογες παράπλευρες απώλειες και την κατάρρευση θεσµών και προστατευόµενων έννοµων αγαθών Η (καθυστερηµένη) αντίδραση: ηµιουργία του ΕΜΣ της Τραπεζικής Ένωσης πλαισίου για την οµαλή εκκαθάριση των τραπεζών Στόχοι: Η δηµιουργία ενός ενιαίου µηχανισµού αναδιάρθρωσης πιστωτικών ιδρυµάτων ενός ενιαίου πανευρωπαϊκού συστήµατος εγγύησης καταθέσεων 19
Η πολεµική κατά των µεταρρυθµίσεων Η συντηρητική προσέγγιση: Προσήλωση στη δηµοσιονοµική πειθαρχία και στο γράµµα των Ευρωπαϊκών Συνθηκών Επίκληση της ανάγκης τιµωρίας των παραβατών χάριν των ηθικών αρχών και των αρχών της γενικής και ειδικής πρόληψης ιακήρυξη διάσκεψης κορυφής της Ευρωζώνης στις 29.6.2012: Αποσύνδεση του δηµοσίου χρέους από την τραπεζική κρίση Ανακεφαλαιοποίηση των τραπεζών µε άµεσες ευρωπαϊκές επενδύσεις Τα µέτωπα και οι συµµαχίες στην Ευρωζώνη 20
Η απόφαση Pringle του ικαστηρίου της Ευρωπαϊκής Ένωσης Ο ΕΜΣ εµπίπτει στον τοµέα της οικονοµικής πολιτικής Η Συνθήκη για τον ΕΜΣ δεν θίγει τις διατάξεις της ΣΕΕ ή της ΣΛΕ σχετικά µε την οικονοµική και νοµισµατική πολιτική (π.χ. αποκλειστική αρµοδιότητα της Ένωσης στον τοµέα της νοµισµατικής πολιτικής) Οι ενέργειες που αναλαµβάνονται στο πλαίσιο του ΕΜΣ δεν εµπίπτουν στο πλαίσιο της πολιτικής για τη σταθερότητα των τιµών, αλλά αποσκοπούν στην κάλυψη των αναγκών χρηµατοδότησης των µελών του ΕΜΣ Η χρηµατοοικονοµική συνδροµή την οποία παρέχει πρέπει να χρηµατοδοτείται στο σύνολό της από την αποδέσµευση κεφαλαίων ή από την έκδοση χρηµατοπιστωτικών µέσων. Ακόµη και αν γίνει δεκτό ότι οι ενέργειες που αναλαµβάνονται στο πλαίσιο του ΕΜΣ µπορούν να επηρεάσουν το επίπεδο του πληθωρισµού, η επίδραση αυτή συνιστά απλώς την έµµεση συνέπεια των λαµβανοµένων µέτρων οικονοµικής πολιτικής 21
Αποκατάσταση της ενιαίας ευρωπαϊκής αγοράς ως όρος δηµιουργίας δυναµικής ανάπτυξης και αντιµετώπισης της κρίσης Η διατήρηση της σταθερότητας των τιµών και η διασφάλιση πλήρους απασχόλησης ως ισοδύναµοι όροι της χρηµατοπιστωτικής σταθερότητας στην Ευρωζώνη Χρηµατοπιστωτική σταθερότητα και ανάπτυξη ως παράγοντες της οικονοµικής και κοινωνικής προόδου στην ενιαία εσωτερική αγορά ηµιουργία προϋποθέσεων χρηµατοδότησης της πραγµατικής οικονοµίας ως συντελεστής της ανάπτυξης Αποκατάσταση συνθηκών υγιούς ανταγωνισµού και πραγµατικής λειτουργίας της ενιαίας εσωτερικής αγοράς Περαιτέρω πολιτικοί στόχοι Φορολογική ένωση Οικονοµική ένωση Πολιτική ένωση 22
Ο δικηγόρος Αθηνών ηµήτρης Τσιµπανούλης γεννήθηκε στο Βόλο. Είναι απόφοιτος της Νοµικής Σχολής του Πανεπιστηµίου Αθηνών (1980) και διδάκτωρ της Νοµικής Σχολής του Πανεπιστηµίου της Φραγκφούρτης (1986, summa cum laude). Yπότροφος DAAD (1980-1984). ιετέλεσε επιστηµονικός συνεργάτης της Νοµικής Σχολής του Πανεπιστηµίου της Φραγκφούρτης και του Ινστιτούτου Max-Planck Ιστορίας του ικαίου Φραγκφούρτης (1984-1987). Από το 1996 είναι επικεφαλής της ικηγορικής Εταιρίας «Τσιµπανούλης & Συνεταίροι», που απασχολεί 20 δικηγόρους. Κατά την περίοδο 2000-2004 ήταν ο επικεφαλής νοµικός σύµβουλος της Κυπριακής Κυβέρνησης για την αναµόρφωση του θεσµικού πλαισίου της κυπριακής κεφαλαιαγοράς. ιετέλεσε σύµβουλος της Επιτροπής Κεφαλαιαγοράς της Αλβανίας στο πλαίσιο προγράµµατος της EBRD για τη σύνταξη νοµοσχεδίου για εταιρικά οµόλογα (2006-2010). Από 1.1.2012 είναι Πρόεδρος της Ευρωπαϊκής Ένωσης Τραπεζικού και Χρηµατοοικονοµικού ικαίου (AEDBF), στο Σ της οποίας συµµετέχει από το 2003. Είναι µέλος του.σ. της Ελληνικής Ένωσης Ευρωπαϊκού ικαίου (από το 2002) και του Ταµείου Εγγύησης Καταθέσεων και Επενδύσεων (από το 2009). ιετέλεσε µέλος του ιοικητικού Συµβουλίου του ΚΕΠΕ (1995-2001). Νοµικός Σύµβουλος στην Τράπεζα της Ελλάδος, στην οποία παρέχει νοµικές υπηρεσίες από το 1989. Είναι µέλος του European Financial Markets Lawyers Group (υπό την αιγίδα της ΕΚΤ, 1999-). Συµµετείχε σε πολλές επιτροπές νοµικών εµπειρογνωµόνων της Ευρωπαϊκής Κεντρικής Τράπεζας και της Ευρωπαϊκής Επιτροπής σε θέµατα του χρηµατοοικονοµικού τοµέα, καθώς και σε πολλές νοµοπαρασκευαστικές επιτροπές στην Ελλάδα. Είναι συγγραφεύς τριών βιβλίων και πολλών άρθρων σε νοµικά περιοδικά, στην Ελλάδα και στο εξωτερικό, επί θεµάτων εταιρικού και χρηµατοοικονοµικού δικαίου. 23